- Ur.
-
21 lutego 1895
w
Warszawie
- Zm.
-
12 maja 1943
w
Londynie
- Najważniejsze dzieła:
- Stop Them Now. German Mass Murder of Jews in Poland (1942), Ostatni list (1943)
Właśc. Szmul Mordechaj Zygielbojm.
Społecznik, aktywista w robotniczych związkach zawodowych, działacz Bundu, członek komitetu centralnego tej partii; radny Warszawy (od 1927) i Łodzi (od 1936), w 1939 r. organizator obrony Warszawy przed inwazją hitlerowskich Niemiec, następnie organizator podziemnego żydowskiego ruchu oporu, wszedł w skład Judenratu; wydostawszy się z okupowanej Polski, wziął udział w konferencji europejskich partii socjaldemokratycznych, przedstawiając sytuację Żydów na ziemiach polskich; od 1942 członek Rady Narodowej RP w Londynie.
Działając na emigracji, Zygielbojm z wielkim zaangażowaniem informował o dokonującej się na terenach Polski zagładzie Żydów i próbował wpłynąć na wszelkie instytucje i osoby, które mogłyby powstrzymać ludobójstwo. Szczegółowe informacje, które otrzymywał w raportach polskich i żydowskich organizacji podziemnych z Polski, próbował wykorzystać jako argument mający skłonić do niezwłocznej interwencji politycznej i militarnej i przeciwdziałania dokonywanym zbrodniom. Raportowane fakty przekazywał Światowemu Kongresowi Żydów i Amerykańskiemu Kongresowi Żydowskiemu, licząc na wykorzystanie wpływów tych organizacji i wywarcie przez nie nacisku na rządy państw alianckich. Pisał także listy do prezydenta Roosevelta i przemawiał na antenie radia BBC. W 1942 r. wydał po angielsku broszurę ze wstępem lorda Wedgwooda pt. Stop Them Now. German Mass Murder of Jews in Poland (,,Powstrzymajcie ich natychmiast. Niemieckie masowe mordy na Żydach w Polsce") informującą o masowej, metodycznej akcji unicestwiania ludności żydowskiej na okupowanych terenach Polski. Jednak wytężone działania Zygielbojma nie przyniosły rezultatu; nie skłoniły do udzielenia resztkom ludności żydowskiej w Polsce również wieści o ich zrywie powstańczym. 12 lub 13 maja 1943 roku, po upadku powstania w getcie warszawskim, w którym zginęła jego żona i syn, Zygielbojm popełnił samobójstwo w geście protestu przeciw bezczynności państw alianckich wobec Zagłady Żydów w Europie. Pozostawiony przez niego ostatni list (półtorej strony maszynopisu), nosi datę 11 maja i jest adresowany do prezydenta RP Władysława Raczkiewicza i premiera Władysława Sikorskiego.
