Wielkie niebezpieczeństwo uczonych. — Właśnie najdzielniejszym i najgruntowniejszym uczonym grozi niebezpieczeństwo, że widzą cel życia swego...
Nauczyciele w epoce książek. — Przez to, że samowychowanie i wychowywanie się wzajemne staje się coraz...
Przyroda i nauka. — Zupełnie jak w naturze, tak w nauce najgorsze i najnieurodzajniejsze okolice uprawiane...
Niebezpieczeństwo oświecenia. — Wszystkie te rzeczy na pół wariackie, komedianckie, zwierzęco okrutne, pełne żądz i przede...
Nauczyciel złem koniecznym. — Jak najmniej osób pośredniczących między duchami produkcyjnymi i duchami łaknącymi i otrzymującymi...
Ustawicznie spekuluje się na ressentiment, które ci nisko postawieni żywią względem wszystkiego, co jest w...
Problemat: czy człowiek nauki jest aby bardziej symptomatem — décadence, aniżeli filozof: jako całość nie jest...
Filozof przeciwko rywalom, np. przeciwko wiedzy: tutaj staje się on sceptykiem, tutaj zastrzega sobie formę...
Fizycy wierzą w „świat prawdziwy” na swój sposób: w jednakową dla wszystkich istot systematyzację atomów...
Motyw znajdzie zastosowanie we wszystkich utworach, w których mowa o szkole i nauczaniu (edukacji), a także takich, w których pojawiają się refleksje na temat życia i działalności naukowców. Zapewne najbardziej odpowiadają tej tematyce teksty oświeceniowe oraz utwory napisane przez pozytywistów (w Lalce Prusa nauka stanowi ważny drogowskaz życiowy zarówno dla Wokulskiego, jak też — w odmienny sposób — dla Ochockiego; znajdziemy tu zarówno wątek nauki rozumianej jako kształcenie, jak i pojmowanej jako działalność badawcza). Nauka jako motyw literacki często pojawia się w Satyrach Krasickiego:
,,Poszła w handel nauka, kramnicą drukarnie,
Głód kładzie pióro w rękę, zysk do pisma garnie." (Pochwała wieku)
