Zofia Nałkowska

Ur.

10 listopada 1884 w Warszawie

Zm.

17 grudnia 1954 w Warszawie

Najważniejsze dzieła:

Ściany świata, Medaliony, Granica, Charaktery, Dom kobiet, Dzienniki czasu wojny, Kobiety

Zofia Nałkowska (Gorzechowska, primo voto Rygier) to polska pisarka, publicystka i dramatopisarka, urodzona 10 listopada 1884 roku w Warszawie jako córka znanego geografa Wacława Nałkowskiego i pochodzącej z Moraw Anny Šafránkovej. Młodsza siostra Zofii, Hanna, była rzeźbiarką.

Po ukończeniu pensji w Warszawie przyszła autorka Medalionów studiowała historię, geografię, ekonomię i językoznawstwo na tajnym Uniwersytecie Latającym, jednak – jak wielokrotnie podkreślała – podstawę jej szerokiej wiedzy stanowiło samokształcenie i doświadczenia życiowe. Była działaczką organizacji kobiecych, członkinią Polskiej Akademii Literatury, działaczką PEN Clubu i ZZLP Towarzystwa Opieki nad Więźniami „Patronat”, redaktorką tygodnika „Kuźnica” oraz współzałożycielką i członkinią grupy literackiej Przedmieście (1933-1937), a w okresie 1945-1947 posłanką do Krajowej Rady Narodowej i bezpartyjną posłanką do Sejmu Ustawodawczego (1947-1952).

Zofia Nałkowska była także działaczką Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce (Oddział Łódzki). To właśnie doświadczenia związane z jej aktywnością w Komisji stały się inspiracją do napisania Medalionów – zbioru paradokumentalnych opowiadań, będących literackim świadectwem zbrodni nazistowskich w czasie II wojny światowej.

Pisarka brała ślub dwukrotnie. Jej pierwszym mężem był publicysta i pedagog Leon Rygier, z którym po latach separacji ostatecznie rozwiodła się w 1918 roku. Następnie Nałkowska wyszła za Jana Gorzechowskiego, członka Organizacji Bojowej PPS, a w okresie międzywojennym wysokiego rangą oficera WP; również to małżeństwo po kilku latach zakończyło się rozstaniem.

Zofia Nałkowska zmarła 17 grudnia 1954 na skutek wylewu krwi do mózgu. Została pochowana z honorami państwowymi w Alei Zasłużonych na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Autorka Medalionów zadebiutowała w 1898 roku na łamach „Przeglądu Tygodniowego” jako poetka, szybko jednak zdecydowała poświęcić się prozie. W 1904 roku opublikowała swoją pierwszą powieść „Lodowe pola (w ramach trylogii Kobiety). Problematyka młodzieńczych utworów Nałkowskiej związana była z nurtem młodopolskim. Z czasem pisarka zainteresowała się psychologicznymi aspektami człowieczeństwa i stroną uczuciową ludzkiego życia – zmiana ta znalazła swe literackie odzwierciedlenie m. in w Charakterach (cyklu szkiców, publikowanych w latach 1922-1948) czy w jej najbardziej znanej powieści, Granicy (1935). Wśród najważniejszych dzieł pisarki wymienić należy ponadto powieści: Romans Teresy Hennert (1923), Niecierpliwi (1938) i Mój ojciec (1953), dramat Dom kobiet (1930) oraz zbiory nowel, opowiadań i szkiców, m.in. Ściany świata (1931) i Medaliony (1946). Zofia Nałkowska jest także autorką Dzienników czasu wojny, pisanych w czasie II wojny światowej, a wydanych w latach 70. XX wieku.

Pisarkę wielokrotnie nagradzano za jej twórczość literacką, a także za działania na rzecz społeczeństwa. Odznaczona została m.in. Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i Złotym Wawrzynem Akademickim. Jej utwory były przenoszone na ekran, by wspomnieć tylko Dom kobiet, Granicę (dwukrotnie) czy Romans Teresy Hennert. Na podstawie jednego z opowiadań z Medalionów powstał również film krótkometrażowy Przy torze kolejowym.