- Ur.
-
1917 r.
w
Sosnowcu
- Zm.
-
1943 r.
w
Auschwitz-Birkenau
- Najważniejsze dzieła:
-
Ulica żydowska
Poetka narodowości żydowskiej. Występuje także jako Zosia Szpigielman, Zośka Szpigelman, Zoshka Shpigelman.
O autorce zachowały się informacje zamieszczone jako adnotacja w teczce z jej utworami w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, a zebrane przez Adka Sztulberga. Według tych informacji Szpigelman urodziła się w 1917 r. w Sosnowcu, gdzie ukończyła Żydowskie Gimnazjum. W czasie okupacji pracowała jako urzędniczka w centralnym komitecie gminy żydowskiej (judenratu) w Sosnowcu. W swoich wierszach z tego okresu ujawnia i krytykuje zachowanie innych urzędników judenratu. Zgodnie z tymi informacjami 1 sierpnia 1943 r. została wywieziona transportem do Auschwitz, gdzie po kilku tygodniach została zamordowana w komorze gazowej. Ostatnie jej słowa miały brzmieć: ,,Patrzcie, ja, Zosia Szpigelman, idę na śmierć do komory gazowej".
W archiwum Instytutu Jad Vashem znajdują się informacje o Zosi Szpigelman: ,,urodziła się jako córka Abrahama i Miriam z domu Szydłowskich. Była pisarką. Przed II wojną światową mieszkała w Sosnowcu. W czasie wojny przebywała w Sosnowcu. Została zamordowana". Ze względu na popularność imienia i nazwiska nie sposób jednoznacznie ustalić, czy jest to ta sama osoba, co autorka wiersza, wydaje się to jednak wysoce prawdopodobne.
Wiersz Ulica żydowska został po wojnie przekazany do zbiorów Centralnego Komitetu Żydów Polskich, działającego w latach 1944-1950. Ukazał się drukiem po raz pierwszy w antologii Tango łez śpiewajcie muzy. Poetyckie dokumenty Holokaustu w opracowaniu Bożeny Keff (Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Warszawa 2012). W Archiwum ŻIH znajduje się jeszcze jeden utwór pt. Jutro.
Wiersze Szpigelman przetrwały m.in. dzięki współwięźniarce z Auschwitz Batszewie Dagan. Dagan, która przeżyła Zagładę, po wojnie opublikowała zbiór wierszy Błogosławiona bądź wyobraźnio - przeklęta bądź! Wspomnienia ,,Stamtąd" (pierwsze wydanie po hebrajsku 1997, wyd. polskie w tłum. Agaty Paluszek, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2009). Znalazł się tam m.in. zapamiętany przez nią wiersz autorstwa Szpigielman Mądrość pchły.
Dołożyliśmy wszelkich starań, żeby ustalić tożsamość i dokładne daty życia autorki, ale nie było to możliwe. Przyjmujemy, że utwór ten jest w domenie publicznej — autorka zmarła 70 lub więcej lat temu, a pierwsze rozpowszechnienie nastąpiło 70 lub więcej lat temu. Jeżeli ktokolwiek posiada informacje o tożsamości i/lub dokładnej dacie śmierci autorki, bardzo prosimy o kontakt.
