1942, 1943, 1944

„Żołnierz, poeta, czasu kurz” — tak Krzysztof Kamil Baczyński pisał o sobie w wierszu Rodzicom. Pomimo krótkiego życia pozostawił po sobie niezwykle cenny dorobek literacki, stanowiący studium psychiki młodego człowieka, dojrzewającego w okrutnych czasach apokalipsy spełnionej.

Krzysztof Kamil Baczyński uważany jest za jednego z najznamienitszych liryków tworzących w czasie okupacji. Urodził się w 1921 roku w Warszawie. Uczęszczał do Gimnazjum im. Stefana Batorego i uczył się w jednej klasie z Tadeuszem Zawadzkim, Maciejem Aleksym Dawidowskim oraz Janem Bytnarem — słynnymi członkami Szarych Szeregów, których losy zostały opisane w książce Kamienie na szaniec. Poeta był przedstawicielem pokolenia Kolumbów — Polaków urodzonych w latach 20. XX wieku, których lata młodości przypadły na czasy II wojny światowej. W 1942 roku poślubił Barbarę Drapczyńską. Poległ 4 sierpnia 1944 roku w Pałacu Blanka, raniony kulą niemieckiego snajpera.

Tom 1942, 1943, 1944 Krzysztofa Kamila Baczyńskiego to kompozycja pięćdziesięciu trzech wierszy. Poeta opatrywał swoje utwory datami, dzięki czemu czytelnik może dokładnie prześledzić, jak rozwijała się twórczość autora. Ma ona charakter katastroficzny — Baczyński żył w centrum trwającej apokalipsy. Ubolewał nad losem swoim i swoich rówieśników, na których wojna trwale odciśnie piętno, nie tylko przynosząc śmierć, ale również negując wszelkie znane im prawa moralne. Jednocześnie z niektórych utworów poety wybrzmiewa młodzieńcza delikatność i wielka miłość do żony. Wiersze, które do niej adresował, zapisały się w polskiej liryce jako jedne z najpiękniejszych erotyków.

Pomimo wszechobecnej grozy Baczyński nie zatracił umiejętności dostrzegania piękna w prostych rzeczach — w utworze Wróble podziwia ptaki, na których życie tocząca się wojna nie ma żadnego wpływu. Nie były mu obce motywy religijne oraz baśniowe: w wierszu (Byłeś jak wielkie, stare drzewo…) nawiązuje do wiary chrześcijańskiej, wieszcząc zmartwychwstanie narodu, które jest możliwe dzięki walce ludu, a w utworze (Niebo złote ci otworzę…) będącym miłosnym wyznaniem, kreśli dla ukochanej bajkowy, bezpieczny świat. Wiersz Pokolenie (Wiatr drzewa spienia) opisuje zniekształconą naturę przesiąkniętą obrazami przedstawiającymi zagładę. Baczyński charakteryzuje swoje pokolenie — młodych ludzi, zmuszonych walczyć o ojczyznę z bronią w ręku. Zastanawia się, jak ich czyny zostaną odebrane przez przyszłe pokolenia, czy im „postawią, z litości chociaż, nad grobem krzyż”. Poeta przypomina w wierszu Mazowsze, że w przeszłości przez nasze ziemie przemaszerowały rzesze obcych wojsk, a natura była świadkiem wielu okrucieństw. Historia niestety powtarza się — tak jak kiedyś jego ojciec, tak teraz on stał się żołnierzem. Poeta jest wdzięczny ojcu i matce za wychowanie i wpajane od dziecka wartości. Daje temu wyraz w wierszu Rodzicom. Podkreśla, że w tym trudnym czasie, kiedy zło i śmierć czają się na każdym rogu, on nie przygląda się biernie, ale walczy: zarówno z bronią w ręku, jak i za pomocą poezji. Baczyński był głosem swojego pokolenia — podmiot liryczny utworu Spojrzenie przemawia w imieniu środowiska młodych ludzi. Próbuje spojrzeć w głąb siebie, aby odnaleźć swą tożsamość. Nie jest to łatwe, ponieważ jego życie naznaczone jest trudnymi czasami, w których przyszło mu żyć. Pozbawiono go beztroski i młodzieńczej naiwności, zmuszono do szybkiego dojrzewania. W wierszu Z głową na karabinie poeta konfrontuje swoje wspomnienia i plany na przyszłość z rzeczywistością, w której musi się odnaleźć. Rzeczywistość ta wymaga od niego bohaterskiej postawy i poświęcenia dla narodu. Baczyński przewiduje, że rychła śmierć jest nieuchronna. Podobną problematykę porusza utwór Wybór. Pogodzony z losem poeta niespełna pięć miesięcy przed śmiercią napisał wiersz Modlitwa do Bogurodzicy. Prosi w nim Maryję, aby nauczyła matki poległych żołnierzy, jak znieść tak ogromne cierpienie.

(Gdy za powietrza zasłoną…) to ostatni znany utwór Baczyńskiego, opatrzony datą 13 lipca 1944 roku. Wybrane wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego są lekturą obowiązkową w klasach 7–8 szkoły podstawowej. Nasze wydanie tomiku 1942, 1943, 1944 zawiera przypisy opracowane specjalnie dla uczennic i uczniów.