Świtezianka

Między miłością a nienawiścią istnieje cienka granica, którą bardzo łatwo przekroczyć.

Świtezianka to ballada autorstwa Adama Mickiewicza. Po raz pierwszy została opublikowana w 1822 roku w wydanym w Wilnie tomiku Ballady i romanse. Uważa się, że wydanie wspomnianego zbioru stanowi początek epoki romantyzmu w Polsce.

Tłem wydarzeń opisanych w balladzie jest miejsce dobrze znane Mickiewiczowi z młodości — jezioro Świteź znajdujące się w okolicach Nowogródka (dzisiejsza Białoruś). Natomiast czasu, w którym rozgrywała się przedstawiona historia, nie można dokładnie ustalić. Wiadomo jedynie, że „minęło lato, zżółkniały liścia”.

Podmiot liryczny w utworze Mickiewicza jest anonimowy, wypowiada się w trzeciej osobie, snuje przypuszczenia, nie ocenia postępowania bohaterów.

Balladę wzbogacają wpływające na wyobraźnię czytelnika liczne środki stylistyczne: pytania retoryczne, metafory, porównania i wykrzyknienia.

Głównymi bohaterami utworu są młody strzelec (myśliwy z pobliskiego boru) oraz nimfa wodna, tytułowa Świtezianka, którą na początku poznajemy jako zakochaną w chłopaku tajemniczą dziewczynę z lasu. Balladę rozpoczyna scena opisująca spotkanie pary nad brzegiem jeziora Świteź. Ich potajemne schadzki trwają od jakiegoś czasu, zawsze odbywają się po zmroku. Podczas ostatniego spotkania młodzieniec w podniosłych słowach wyznaje miłość swej wybrance i deklaruje jej wierność. Dziewczyna jest jednak nieufna i nie wierzy w szlachetność intencji chłopaka. Wątpi w stałość jego uczucia. Po zakończeniu rozmowy strzelec spaceruje po lesie i dostrzega dziwne zjawisko nad taflą jeziora — z wody wynurza się nimfa wodna. Jest tak piękna, że młodzieńcowi zapiera dech w piersi. Nie potrafi oprzeć się jej wdziękom — puszcza w niepamięć przysięgę złożoną tajemniczej dziewczynie. Jak się okazuje, pod postacią Świtezianki skrywa się wybranka strzelca — czuje się zdradzona i zapowiada zemstę. Wymierza mu karę najstraszliwszą z możliwych: ciało młodzieńca zostaje pochłonięte przez wody jeziora, a jego dusza uwięziona w modrzewiu stojącym nieopodal miejsca spotkań dawnych kochanków.

Nastrój Świtezianki determinuje aura grozy, tajemnicy i baśniowości. Przyroda nie tylko obserwuje wydarzenia, ale także w magiczny sposób bierze w nich udział. Wspomniane cechy utworu są charakterystyczne dla epoki romantyzmu. W balladzie można również dostrzec przenikanie się dwóch światów: realnego oraz fantastycznego.

W Świteziance Adam Mickiewicz zawarł motyw kary za niedotrzymanie obietnicy. Zdrada strzelca skazała jego duszę na wieczną tułaczkę. Sprawiedliwości stało się zadość: każda wina niesie za sobą konsekwencje.

W czasach, w których żył Mickiewicz, wierzono wśród ludu w istnienie i wszechmoc nimf wodnych, rusałek oraz topielców. Twierdzono, że dysponują oni nieposkromionymi mocami i mogą oddziaływać na życie prostego człowieka.

Ballada Adama Mickiewicza jest lekturą obowiązkową w klasach 7–8 szkoły podstawowej. Nasze wydanie zawiera przypisy opracowane specjalnie dla uczennic i uczniów. Audiobook dostępny na stronie Wolnych Lektur czyta Agnieszka Podsiadlik.