Kobieta trzydziestoletnia

O bohaterce powieści Kobieta trzydziestoletnia Balzac powiedział: „to nie jest postać; to jest myśl”. Dzieje rozgoryczonej mężatki zostały zebrane w jedną całość z cyklu opowiadań poruszających nader drażliwą wówczas kwestię obyczajową. Julia jako młoda dziewczyna wyszła za mąż za swojego kuzyna, Wiktora, w poczuciu, że łączy ją z nim wielka miłość. Okazało się jednak, że początkowe zauroczenie minęło bez śladu, małżeństwo okazało się nieudane i stało się dla kobiety egzystencjalną pułapką.

Zdaniem polskiego tłumacza, Tadeusza Boya-Żeleńskiego, powieść Kobieta trzydziestoletnia Balzaka była swego rodzaju rewolucją: podważała wieko tej zabitej na głucho skrzyni, w której zamykano życie panienki po wydaniu jej za mąż; zaglądała wgłąb tego, co chciano skryć pod iluzyjną formułą „…i żyli długo i szczęśliwie”. Nawet jeśli kogoś mogłaby śmieszyć szarpanina kobiety, która znalazła się „na połowie życia” (30 lat wówczas wyznaczało tę granicę), jej cierpienie zostało tu potraktowane poważnie.

Warto pamiętać o dwóch kontekstach literackich, czytając Kobietę trzydziestoletnią Balzaka. Po pierwsze o tym, że w tym samym mniej więcej czasie Mickiewicz pisał Pana Tadeusza i zamieścił w swej wierszowanej powieści portret Telimeny, kobiety w podobnym wieku co Julia, lecz z odmiennymi problemami do rozwiązania w życiu — i jakże odmiennie, wręcz brutalnie potraktowanej, zbytej grubym żartem. Po drugie, że Balzac, będąc jednym z czołowych twórców współczesnej powieści europejskiej, wyznaczał pewne szlaki refleksji i penetracji artystycznej. Dlatego na przykład naturalistyczną powieść Gusteve'a Flauberta Pani Bovary czytać można jako wypowiedź na te same, balzakowskie tematy.

Kobieta trzydziestoletnia należy do złożonego z ponad 130 utworów cyklu powieściowego Honorè de Balzaka zatytułowanego Komedia ludzka (La Comédie humaine). Poszczególne powieści stanowią osobne, mogące samodzielnie funkcjonować utwory, ale jednocześnie spotykamy w kolejnych częściach tych samych bohaterów, widzianych z innej perspektywy, niekiedy w innym okresie życia; w nowych odsłonach powracają niektóre kwestie, a widziane w odmiennym świetle, skłaniają do innych ocen. Uwagę zwraca nawiązanie przez Balzaka już w samym tytule cyklu do Boskiej Komedii Dantego; nawiązanie oczywiście przez antytezę. Balzac bada bowiem sprawy ludzkie: finanse, obyczaje oraz miłość to ważne tematy Komedii ludzkiej, ponieważ są to zarazem sprawy zasadnicze dla ludzkiej egzystencji. Narrator Balzakowski patrzy na zmaganiabohaterów z żywiołem ich życia niekiedy ze współczuciem (jak w przypadku bohaterki Kobiety trzydziestoletniej), niekiedy z ironicznym dystansem — pozostaje jednak uważnym obserwatorem mechanizmów psychologicznych i społecznych.