Informacja o dokonanych zmianach. Uwspółcześnienia. Pisownia łączna/rozdzielna: nie zalewanych> niezalewanych; pisownia małą/wielką literą: Północy -> północy. Błędy źródła: cierpnieniu -> cierpieniu; (…) otwarły się cicho drzwi i ukazała się w nim czyjaś głowa -> (…) otwarły się cicho drzwi i ukazała się w nich (…).
W kilku przypadkach oddzielono akapity narracyjne od dialogowych. Ujęto w cudzysłów wypowiedzi będące zapisem myśli bohaterów. Starano się, jeśli to możliwe usunąć z kwestii dialogowych inne pauzy niż te oddzielające przytoczoną wypowiedź od komentarza narracyjnego.
Dziewczę ze Słonecznego Wzgórzatłum. Franciszek Mirandola
I
1Pośród wielkich dolin Norwegii znajduje się gdzieniegdzie odosobnione duże wzniesienie, które słońce oświetla przez cały dzień, od wschodu aż do zachodu. Mieszkańcy siedzib leżących bliżej stoków górskich, niezalewanych tak hojnie potokami słońca, zowią takie wzniesienia Solbakken — czyli słonecznymi wzgórzami. Ta, o której opowiedzieć tu zamierzam, mieszkała właśnie na takim wzgórzu, w zagrodzie nazwanej Solbakken. Śnieg w jesieni spadał tam najpóźniej, zaś z wiosną topniał najwcześniej.
2Właściciele zagrody byli wyznawcami sekty religijnej Haugego i zwano ich badaczami Pisma Świętego, jak zresztą wszystkich sekciarzy, którzy gorliwiej od innych rozczytywali się w Biblii. Gospodarz nosił imię Guttorm, jego zaś żona — Karen. Pierworodny syn umarł im zaraz po urodzeniu i odtąd przez trzy lata noga ich nie postała w tej stronie kościoła, w której stała chrzcielnica. Po tym czasie przyszła na świat córeczka. Na pamiątkę pierworodnego syna chcieli jej nadać imię podobne. Ponieważ on był ochrzczony jako Sywert, ona otrzymała na chrzcie imię Synnöw. Nie mogli oboje wymyślić nic bardziej podobnego. Ale matka zwała córkę Synnöwe, gdyż przemawiała tak do niej, kiedy była maleńka. Twierdziła, że łatwiej mówić: — Moja Synnöwe, niż: — Moja Synnöw. Ostatecznie, gdy dziecko podrosło, wszyscy za matką zwali ją Synnöwe. Panowało ogólne przekonanie, że jak daleko sięgnąć mogą pamięcią najstarsi, nie było w okolicy piękniejszego dziewczęcia od Synnöwe ze Słonecznego Wzgórza.
3Była jeszcze maleńka, a już brali ją rodzice ze sobą do kościoła w każdą niedzielę, gdy tylko proboszcz miewał kazanie. Zrazu co prawda nie rozumiała nic z tego, co mówił, myśląc jedynie, że proboszcz pomstuje na znanego obwiesia Benta, siedzącego pod samą kazalnicą. Ojciec jednak nie zaniechał zabierania małej do kościoła, chcąc, by się, jak mówił, „przyzwyczajała”; matka zaś nie sprzeciwiała się temu — gdyż „Bóg wie, co się jej w domu może przytrafić”. Ile razy nie chciało się u nich chować jagnię, koza czy prosię, ile razy zachorzała krowa — zawsze tę sztukę darowano małej na własność i matka twierdziła stanowczo, że od tego dnia wszystko zmieniało się na lepsze. Ojciec nie dawał temu wiary, ale było mu wszystko jedno, czyje było bydlątko, byle tylko nie chorowało.
4W drugim końcu doliny, u samego podnóża wysokiej skały, leżała zagroda zwana Granlien — czyli Zbocze Świerkowe — nazwana tak od sporego lasu świerkowego, który ją otaczał. Był to jedyny tego rodzaju las w okolicy. Pradziad obecnych właścicieli był swego czasu wojakiem i przez jakiś okres przebywał w Holsztynie zagrożonym przez Rosjan. Z tej wyprawy przyniósł sobie w tornistrze różnego rodzaju nasiona zagraniczne i posiał je w pobliżu swej posiadłości. Z biegiem czasu jednak wszystkie rośliny zmarniały z wyjątkiem świerków, które wyrosły z ziarna szyszek zebranych przypadkowo. Z tych świerków, które się dobrze zakorzeniły, powstał las ocieniający teraz budynki zagrody ze wszystkich stron.
5Ojciec, Syn, Dziedzictwo, Dziecko, Szczęście, PrzemocW rodzinie panował od niepamiętnych czasów zwyczaj, że najstarsi synowie zwali się na przemian — Torbjörn i Sämund. Wspomniany wojak na pamiątkę dziada otrzymał na chrzcie imię Torbjörn, zaś najstarszemu swemu synowi dał na imię Sämund — jak się zwał ojciec. Taka już była tradycja. Podobno — jak głosiła legenda — w Granlien szczęście sprzyjało tylko co drugiemu właścicielowi i właśnie nie temu, który nosił imię Torbjörn.
6Ostatni właściciel, Sämund, z chwilą narodzin syna zastanawiał się głęboko, co uczynić. Ale po długim dumaniu doszedł do przekonania, że niepodobna zrywać z tradycją rodzinną i dał synowi imię Torbjörn. Potem jednak zaczął ponownie dumać, czy nie można by wychować chłopca w ten sposób, by go uchronić od niepowodzeń, które mu niosły tradycja i ludzka gadanina. Nie był pewny, czy mu się to uda, ale zauważywszy w chłopcu skłonność do krnąbrności, powiedział żonie: „To muszę zeń wykorzenić!”. Brał tedy od czasu do czasu do ręki rózgę i zmuszał trzyletniego malca do układania porozrzucanych ze złości polan drewna, podnoszenia kubka, który cisnął o ziemię, lub głaskania kota, którego wytargał za ogon. Żona spostrzegłszy, iż mąż wpada w taki nastrój, wychodziła zazwyczaj z domu.
7Dziwiło to Sämunda, że w miarę jak chłopcu przybywało lat, coraz więcej było w nim wad do wykorzenienia, mimo iż postępował z nim coraz to surowiej. Zawczasu zasadził go do abecadła, a także zabierał go ze sobą w pole, by go nie tracić z oczu. Matka zajęta gospodarstwem i drobnymi dziećmi poprzestawała na gładzeniu syna po policzkach i udzielaniu zbawiennych rad co rano przy ubieraniu. Poza tym wstawiała się za nim do ojca, ile razy w niedzielę i święto siedzieli oboje w domu na poufnej pogawędce.
8Torbjörn, który za byle co zawsze dostawał w skórę, nawet za to, że a b nie brzmiało — jak mówił — ba, ale ab, lub za to, że chciał zbić małą Ingrid tak samo, jak jego bił ojciec — rozmyślał nad dziwną zagadką, dlaczego jemu jest tak źle, a jego młodszemu rodzeństwu tak dobrze na świecie.
9Przebywając ciągle z ojcem, a nie ośmielając się z nim dużo rozmawiać, stał się małomówny, ale za to dużo myślał. Pewnego dnia, kiedy byli zajęci przewracaniem suszącego się siana, wyrwało mu się pytanie:
10— Czemuż to w Solbakken siano dawno już suche i zwiezione, a u nas mokre?
11— Bo tam więcej słońca niż u nas! — odparł ojciec. Torbjörn po raz pierwszy w życiu uświadomił sobie, że znajduje się poza sferą słoneczną, poza owym błogosławionym, oblanym jasnością osiedlem, które tak często pociągało jego oczy. Od tego dnia coraz częściej spoglądał ku Solbakken.
12— Czemuż się znowu gapisz? — pytał ojciec, dając mu szturchańca. — Tutaj w Granlien musimy pracować wszyscy, młodzi i starzy, by nie zejść na psy.
13Gdy Torbjörn miał lat siedem, odprawił Sämund parobczaka i przyjął innego, imieniem Aslak, który zwiedził pono dużo świata, mimo iż był zaledwie wyrostkiem. Tego wieczoru, kiedy Aslak przybył, Torbjörn leżał już w łóżku. Nazajutrz siedział przy stole i uczył się. Nagle ktoś otwarł drzwi z takim hałasem, jakiego Torbjörn w życiu nie słyszał. Do izby wszedł Aslak. Niósł olbrzymią naręcz drzewa opałowego i rzucił ją na podłogę z taką siłą, że polana rozleciały się na wszystkie strony, podskakiwał wysoko i tupał, by otrząsnąć śnieg z obuwia, a przy każdym kroku powtarzał:
14— „Oj zimno!” mówiła narzeczona krasnoludka, siedząc po pas w lodzie!
15Ojca nie było w domu. Matka zmiotła śnieg i nic nie mówiąc, wyniosła go z izby.
16— Cóż tak wytrzeszczasz ślepia? — powiedział Aslak.
17— Nie wytrzeszczam! — odrzekł Torbjörn ze strachem.
18— Czy widziałeś koguta, którego masz tam wymalowanego w książce? — spytał Aslak.
19 20— Gdy zamkniesz książkę, zlatuje się do niego mnóstwo kur! Czyś to widział?
21 22 23 24— Osioł jesteś! — krzyknął Aslak z pogardą.
25Od tej chwili miał na Torbjörna wpływ ogromny.
26— Nic nie wiesz! Nic nie umiesz! — oświadczył raz Torbjörnowi, który dreptał za nim ciągle, chcąc wiedzieć, co robi.
27— Umiem katechizm aż do czwartego rozdziału! — odparł chłopiec dumnie.
28— Ba! To głupstwo! Ale nie znasz historii o krasnoludku, który tańczył z dziewczyną od świtu do zachodu słońca, a potem pękł jak cielę, które napiło się kwaśnego mleka.
29Torbjörn nigdy w życiu nie słyszał tylu mądrych rzeczy na raz.
30 31— Gdzie?… Ano… To było… Tak… Tak, to się stało tam naprzeciwko, w Solbakken.
32 33— A czy słyszałeś o człowieku, który się zaprzedał diabłu za parę starych butów?
34Torbjörn zaniemówił ze zdumienia.
35— Pewnie chcesz wiedzieć, gdzie się to stało? — pytał Aslak. — Ano także w Solbakken, ot tam, nad strumieniem, który stąd widać. Boże, bądź miłościw! — dodał po chwili. — Ładny z ciebie, widzę, chrześcijanin! Założę się, że nie wiesz nic o Kari, co miała drewnianą spódnicę?
36Torbjörn nie słyszał o niej rzeczywiście.
37Aslak pracował żwawo i rozprawiał przy tym wesoło o Kari w drewnianej spódnicy, o młynie mielącym sól na dnie morza, diable w sabotach, o krasnoludku, któremu rozłupany pień drzewa przyskrzynił brodę tak, że nie mógł się ruszyć, o siedmiu zielonych pannach, które wyrwały śpiącemu Piotrkowi kłusownikowi włosy z łydek, a mimo to nie mogły go zbudzić… Słowem gadał różne cudactwa, a wszystko to miało się stać tam… w Solbakken.
38— Cóż się, na miły Bóg, stało chłopcu? — dziwiła się na drugi dzień matka. — Od samego rana klęczy na ławce i wpatruje się w Solbakken.
39— Rzeczywiście, gapi się jak cielę na malowane wrota! — powiedział ojciec.
40Leżał na łóżku i odpoczywał całe poobiedzie, była to bowiem niedziela.
41— Ludzie powiadają — zauważył od niechcenia Aslak że jest zaręczony z Synnöwe Solbakken! — i dodał: — Ale ludzie gadają często głupstwa!
42Torbjörn nie zrozumiał dobrze, co mówi Aslak, ale mimo to zarumienił się po uszy. Usłyszawszy tę uwagę, zszedł z ławki, wziął katechizm i zaczął się uczyć.
43— Dobrze robisz! — powiedział Aslak. — Pociesz się słowem bożym, bo i tak jej nigdy nie dostaniesz!
44Minęło z pół tygodnia i Torbjörn sądził, że ta niedzielna sprawa poszła w zapomnienie. Pewnego dnia spytał matki po cichu — wstydził się bowiem…
45— Mamo! Kto to jest Synnöwe Solbakken?
46— To mała dziewczynka, która kiedyś będzie właścicielką Solbakken.
47— Czy ona ma drewnianą spódnicę? — pytał już śmielej.
48 49 50Czuł, że powiedział głupstwo i zamilkł.
51— Nie ma chyba na świecie — mówiła matka — piękniejszego dziecka. To jest nagroda Pana Boga za to, że zawsze jest dobra, grzeczna i pilnie się uczy.
52 53Pewnego dnia pracował Sämund z Aslakiem w polu. Po powrocie do domu rzekł do syna:
54— Zabraniam ci od dnia dzisiejszego zadawać się z Aslakiem.
55Ale Torbjörn nie zważał na ten zakaz. Po jakimś czasie tedy odezwał się ojciec:
56— Jeśli cię kiedy jeszcze zobaczę z tym nicponiem, to popamiętasz!
57Od tego czasu włóczył się za Aslakiem potajemnie. Pewnego jednak dnia ojciec przyłapał ich na pogawędce.
58Torbjörn dostał w skórę i został odesłany do domu. Odtąd spotykali się wówczas jeno, kiedy ojca nie było w domu.
59Pewnej niedzieli, gdy ojciec był w kościele, Torbjörn dokazywał z Aslakiem. Rzucali się śniegiem.
60— Nie… — zaprotestował w końcu Torbjörn, dostawszy parę kul w twarz i głowę. — Mam tego dosyć! Rzucajmy w coś innego.
61Aslak się zgodził i zaczęli rzucać w małą sosnę stojącą obok lamusa[1], potem w drzwi, a na koniec w okno budynku.
62— Nie rzucaj w szybę — ostrzegł Aslak — tylko w ramę!
63Ale Torbjörn rozbił szybę i natychmiast pobladł ze strachu.
64— Ba! Któż się o tym dowie? — pocieszał go przyjaciel. — Rzucaj dalej!
65Torbjörn rzucił znów i rozbił drugą.
66— Nie będę już rzucał! — oświadczył. W tej chwili ukazała się w drzwiach najstarsza siostra Torbjörna, mała Ingrid.
67— Rzucaj w nią! — powiedział Aslak.
68Torbjörn był podniecony i usłuchał. Dziewczynka zaczęła płakać, a na ten głos wyszła matka i zabroniła mu tej zabawy.
69— Rzucaj dalej! — namawiał go Aslak.
70I Torbjörn rzucił jeszcze raz.
71— Oszalałeś, chłopcze? — zawołała matka i skoczyła ku niemu.
72Zaczął uciekać, matka za nim i tak gonili się wokoło podwórza. Aslak śmiał się, a matka miotała pogróżki. Na koniec dopadła go w jakiejś zaspie i zamierzała wygarbować mu skórę.
73— Niech mama mnie nie bije — krzyknął — bo oddam! Taki tu jest zwyczaj!
74Przerażona matka opuściła rękę i powiedziała:
75 76Wzięła go spokojnie za rękę i zaprowadziła do domu. Nie odezwała się doń ni słowem, zajęła się młodszymi dziećmi i powiedziała im, że niedługo ojciec wróci z kościoła.
77W izbie zrobiło się nagle jakoś gorąco. Aslak poprosił o pozwolenie odwiedzenia krewniaka i otrzymał je natychmiast. Gdy wyszedł, odwaga do reszty opuściła Torbjörna. Zaczęły go brać mdłości i całe ciało oblało się potem. „O, żeby to matka nic nie mówiła ojcu!…” myślał, ale nie mógł się przezwyciężyć, by ją o to poprosić. Kręciło mu się w głowie. Wszystko tańczyło mu przed oczyma, a zegar tykał wyraźnie: „Ba-ty, ba-ty, ba-ty!”.
78Nie mógł wytrzymać, wylazł na ławę i spojrzał ku Solbakken. Było ciche, przysypane śniegiem, połyskiwało w słońcu wszystkimi szybami. O, tam nie brakło na pewno ni jednej! Dym wznosił się raźno w górę. Zapewne gotowano posiłek dla tych, którzy mieli wrócić z kościoła. A Synnöwe? Oczekuje niewątpliwie ojca… ale nie dostanie w skórę… o nie… gdy wróci do domu.
79Nie wiedział, co ze sobą zrobić, i nagle wezbrało w nim uczucie wielkiej serdeczności dla sióstr i podarował małej Ingrid najpiękniejszy, połyskujący guzik otrzymany w podarunku od Aslaka.
80— Droga Ingrid — pytał — czy gniewasz się jeszcze na mnie?
81— Nie, Torbjörnie! — odparła uszczęśliwiona. — Pozwalam ci nawet rzucać śniegiem we mnie, jak długo ci się będzie podobało.
82Naraz usłyszał tupanie w sieni. Ktoś otrzepywał śnieg z nóg… Tak, to ojciec.
83Wszedł. Miał minę łagodną i wesołą… A to było jeszcze gorsze!
84— No i cóż? — spytał, rozglądając się wokoło. Torbjörn dziwił się bardzo, że zegar nie spadł w tej chwili ze ściany. Matka postawiła ojcu jedzenie.
85— No, cóż słychać w domu? — spytał ojciec, zasiadając przy stole i biorąc łyżkę.
86Torbjörn spoglądał na matkę, a w jego oczach ukazały się łzy.
87— Ooo… wszystko dobrze! — odparła matka przeciągając to „ooo” niezmiernie długo. Czuł dobrze, że chce powiedzieć coś więcej. Ale dodała tylko: — Pozwoliłam wyjść Aslakowi.
88„Teraz się zacznie” — pomyślał Torbjörn i zaczął bawić się z Ingrid z takim zapałem, jak gdyby go poza tym nic na świecie nie obchodziło.
89Nigdy nie zużył jeszcze ojciec tyle czasu na jedzenie. Torbjörn rachował kęsy, gdy zaś doszedł do czwartego, zapragnął przekonać się, do ilu doliczyć potrafi między czwartym a piątym… i stracił w ten sposób rachubę. Na koniec ojciec wstał i wyszedł na dwór.
90„Szyby… szyby… szyby!…” — tętniło w uszach chłopca i mimo woli rozejrzał się po izbie, czy i tu jakiejś nie brak. Ale nie, wszystkie były całe.
91Po chwili wyszła matka. Torbjörn wziął małą Ingrid na kolana i powiedział do niej tak czule, że aż zdziwiona spojrzała mu w oczy:
92— Chcesz, byśmy się zabawili w królewnę na łące?
93Dziewczynka zgodziła się z pośpiechem, a Torbjörn zaśpiewał, czując, że nogi drżą pod nim:
94
95
Właśnie w najpiękniejszym miejscu zabawy wszedł ojciec i spojrzał ostrym wzrokiem na syna. Torbjörn przycisnął do siebie mocniej Ingrid i — o dziwo — nie spadł z krzesła. Ojciec odwrócił się od niego bez słowa.
96Minęło pół godziny, a ojciec milczał i Torbjörn uczuł ulgę, ale nie śmiał jeszcze wierzyć, że mu to ujdzie na sucho. Nie wiedział, co myśleć o tym wszystkim, i gdy ojciec sam pomagał rozbierać go do snu, zaczął drżeć na całym ciele. Ojciec pogładził go czule po włosach i policzkach. Nie zdarzyło się to nigdy jeszcze, jak mógł sięgnąć pamięcią, toteż ciepło objęło jego serce i całe ciało, trwoga przeminęła i stopniała jak lód w słońcu.
97Sam nie wiedział, jak się dostał do łóżka. A ponieważ radości swej nie mógł objawić ani śpiewem, ani okrzykami, przeto złożył ręce i po cichuteńku odmówił „Ojcze nasz” sześć razy naprzód i sześć razy wstecz, a zasypiając czuł, że na całym bożym świecie nie ma człowieka, który by dlań był tym, czym ojciec.
98Nazajutrz obudził się z okropnym strachem. Nie mógł krzyczeć, ale wiedział, że teraz oto spadną nań cięgi. Otwarł oczy i przekonał się z ogromną ulgą, iż to był jeno sen. Niebawem zauważył, że w skórę dostanie ktoś inny, mianowicie Aslak.
99Sämund spacerował tam i z powrotem po izbie, a takie jego kroki znał Torbjörn doskonale. Krępy, trochę za niski, ale silny chłop spozierał raz po raz spod krzaczastych brwi na Aslaka i nie ulegało wątpliwości, że groźna burza wisi w powietrzu. Aslak siedział na wielkiej beczce i bujał nogami, czasem podwijając jedną pod siebie. Ręce jak zwykle trzymał w kieszeniach spodni, a czapkę nasunął na czoło i oczy tak, że włosy sterczały mu po obu stronach, a oczu widać nie było. Skrzywione zazwyczaj grymasem usta były dzisiaj jeszcze bardziej krzywe.
100Po długim milczeniu Aslak zaczął pierwszy:
101— Wasz syn, gospodarzu, zwariował! Ale jeszcze gorsza rzecz, że ktoś na waszego siwka rzucił czary.
102— Ty łajdaku bezwstydny! — wrzasnął Sämund, aż zadudniło w izbie.
103Aslak przekrzywił głowę na bok, a Sämund chodził dalej tam i z powrotem.
104— Naprawdę koń jest zepsuty przez czary… — zaczął znów Aslak badając, jakie wrażenie wywołają te właśnie słowa.
105— Czary… naturalnie, że czary! — wrzasnął Sämund. — A któż to zrobił, jak nie ty, drabie jeden? Ścinałeś w lesie drzewo i spuściłeś je na konia… oto powód, dlaczego teraz nie chce ciągnąć!
106Aslak słuchał spokojnie przez jakiś czas, a potem rzekł:
107— Wierzcie sobie w to. Wiara nikogo nie hańbi. Ale wątpię, czy dlatego koń przyjdzie do siebie!
108Aslak posunął się jednocześnie na beczce i osłonił twarz ręką.
109Sämund przystąpił doń blisko i powiedział głosem przyciszonym, zwiastującym wściekłość:
110 111— Sämund! — rozległo się wołanie żony, Ingeborgi.
112Uspokajała męża i jednocześnie niemowlę przy piersi, które przerażone zabierało się do płaczu.
113Dziecko uspokoiło się i Sämund także. Podsunął tylko pod nos Aslaka pięść — może nieco za małą w stosunku do rozmiarów ciała — i pochylony nad nim wiercił go na wylot ostrym spojrzeniem.
114Potem rozpoczął na nowo wędrówkę po izbie, rzucając od czasu do czasu okiem na Aslaka, który pobladł. Mimo to stronę twarzy zwróconą do Torbjörna wykrzywił drwiącym grymasem, podczas gdy druga strona — zwrócona do Sämunda — pozostała spokojna.
115— Boże, uzbrój nas w cierpliwość! — westchnął po chwili Aslak z szyderstwem, ale równocześnie uniósł w górę łokieć dla odbicia spodziewanego ciosu.
116Sämund przystanął. Tupnął tak, że beczka wraz z Aslakiem podskoczyła w górę, i krzyknął co sił w piersiach:
117— Nie wymieniaj Jego imienia… ty…
118Ingeborga przybiegła wraz z dzieckiem i chwyciła męża za rękę. Nie spojrzał na nią, ale opuścił ramię. Ona siadła, a on znowu zaczął przemierzać izbę krokami. Przez czas dłuższy trwało milczenie, a Aslak, nie mogąc wytrzymać, odezwał się:
119— O tak… On miałby dużo do roboty w Granlien, ho, ho!
120Przemoc, Mężczyzna, Przemiana— Sämund! Sämund! — krzyknęła błagalnie Ingeborga, ale on rzucił się już z wściekłością na Aslaka. Ten wysunął w obronę nogę, lecz Sämund chwycił jedną ręką za nią, a drugą za kołnierz chłopaka, podniósł go w górę i cisnął z taką siłą w zamknięte drzwi, że kwatery drzewa wypadły z osady, a za nimi wyleciał do sieni sam Aslak.
121Matka, Torbjörn i wszystkie dzieci krzykiem błagały o zmiłowanie dla Aslaka, cały dom rozbrzmiewał wrzaskami, ale Sämund nie słuchał, wybiegł za chłopakiem, podjął go z ziemi, wyniósł na podwórze, podniósł w górę i grzmotnął nim powtórnie o ziemię. Ale spostrzegłszy, że w miejscu, gdzie leży, jest za dużo śniegu, by się mógł porządnie potłuc, przycisnął mu kolanem piersi i walił przez chwilę po twarzy, potem niby wilk niosący zdobycz podjął go ponownie i cisnął na twardą ziemię. Tutaj przywarł go znów kolanem i zaczął okładać.
122Kto wie, jakby się to skończyło, gdyby nie Ingeborga, która z niemowlęciem na ręku odciągnęła męża od nieszczęsnej ofiary.
123— Sprowadzisz nieszczęście na nas wszystkich! — krzyknęła i to otrzeźwiło Sämunda.
124W chwilę potem Ingeborga siedziała w izbie. Torbjörn ubierał się, ojciec chodził znowu tam i z powrotem, popijając od czasu do czasu wodę. Ale ręce tak mu się trzęsły, że woda rozbryzgiwała się po ziemi. Aslak się nie pokazywał, więc Ingeborga chciała zobaczyć, co się dzieje.
125— Zostań! — warknął Sämund głucho, jakby mówił do kogoś obcego.
126Po chwili jednak wyszedł sam i nie wrócił rychło. Torbjörn wziął książkę i uczył się pilnie, nie podnosząc oczu, mimo że nie rozumiał ani jednego słowa z tego, co czytał.
127Potem powrócił znów dawny ład, wszyscy się uspokoili, ale nikt nie mógł się oprzeć wrażeniu, że przed godziną był w domu ktoś obcy i straszny. Torbjörn ośmielił się wreszcie wychylić za próg i natknął się na Aslaka, który pakował swe manatki na sanki, będące zresztą własnością Torbjörna. Chłopiec patrzył przerażony, bo Aslak strasznie wyglądał. Cała twarz i znaczna część odzieży pokryte były krwią. Kaszlał i obmacywał swą pierś. Spoglądał przez chwilę na Torbjörna w milczeniu, a potem krzyknął:
128— Wynoś się, nie zniosę twego widoku!
129Siadł na sanki jak na konia i zjechał ze spadzistego wzgórza.
130— Długo poczekasz na swoje sanki! — wrzasnął jeszcze z oddali, odwracając się i pokazując mu język.
131 132Coś w tydzień po tym zjawił się w Granlien policjant. Później ojca często nie bywało w domu. Matka płakała, a potem i ona często była nieobecna.
133— Co to znaczy? — spytał raz Torbjörn matkę.
134— To wszystko przez Aslaka! — odparła.
135Pewnego dnia przyłapano małą Ingrid, jak śpiewała:
136RodzinaJuż mi życie się zmierziło,Wszystko się tu przewróciło!Córka skacze jak szalona,Syn się gapi jakby wrona,Siedzi w oknie istny kołek,Jest to wariat i matołek!Matka w jadło miast słoninyLeje wodę bez przyczyny!Ojciec, leń, na łóżku leży,Tyle, że w swą Biblię wierzy!Kot, najmędrszy w całym domu,Spija mleko po kryjomu!
Oczywiście zarządzono śledztwo, skąd się nauczyła tych wierszy. Wyznała, że słyszała je od Torbjörna. On zaś przerażony oświadczył, że nauczył go tej piosenki Aslak.
137— Jeśli będziesz to śpiewał lub uczył innych — powiedział ojciec — dostaniesz lanie!
138Niedługo potem zaczęła mała Ingrid kląć. Torbjörn został wzięty na spytki i Sämund zawyrokował, że najlepiej mu zaraz wygarbować skórę. Ale chłopiec wypraszał się i czynił tak piękne obietnice, że uniknął tym razem kary.
139Następnej niedzieli powiedział doń ojciec:
140— Nie będziesz dzisiaj wyprawiał głupstw w domu! Pójdziesz ze mną do kościoła!
II
141W myślach i uczuciach chłopca szczególnie wybitną pozycję zajmuje kościół. Jest to miejsce święte, chronione przed zgiełkiem świata podniosłą ciszą otaczającego je cmentarza, a wewnątrz tryskające żywym nabożeństwem. Jest to jedyny budynek w całej dolinie odznaczający się przepychem, a jego wieża ma dlatego zasięg znacznie szerszy, niżby się mogło wydawać. Już z dala dzwony witają chłopa idącego drogą w pogodny ranek niedzielny, a przy ich dźwiękach zdejmuje on zawsze kapelusz, jak gdyby chciał powiedzieć: „Dziękuję za wszystko!”. Między chłopem a tymi dźwiękami istnieje jakiś związek, którego tajemnice trudno zgłębić.
142Już jako małe dziecko, stojąc w otwartych drzwiach chaty, wchłaniał je z nabożeństwem, a w dole wierni ciągnęli cicho drogą. Ojciec dołączał do nich, on jednak był jeszcze za mały. W duszy dziecka powstawały najrozmaitsze obrazy pod wpływem ciężkich, silnych uderzeń dzwonów, które rozbrzmiewały władczo wśród gór przez całą godzinę lub i dłużej jeszcze, a echo wtórowało im po obu stronach doliny. Jeden wszakże obraz łączył się nierozdzielnie z ich tonami: czyste, piękne stroje, konie wyczyszczone jak najstaranniej, w błyszczących szorach[2].
143A kiedy nadejdzie owa niedziela, gdy on sam w nowiuteńkim, może cokolwiek zbyt obszernym dla niego ubraniu kroczyć będzie dumnie przy boku ojca, idąc po raz pierwszy do kościoła, dzwony rozdzwonią się radośnie nad jego szczęściem, radość będą głosić naokoło. Roztworzą one przed jego oczyma podwoje na wszystko, co ma ujrzeć. A gdy będzie wracał z głową ciężką jeszcze i rozkołysaną przez śpiewy, nabożeństwo, kazanie, pełną przeżywanych równocześnie wrażeń wzrokowych, jak obraz w ołtarzu, stroje, osoby, wtedy dźwięki dzwonów utworzą sklepienie nad całością wrażeń i uświęcą ten kościół, który na stałe zajmie miejsce w jego sercu.
144Podrósłszy cokolwiek będzie musiał pójść z bydłem w góry. I gdy w raźny, spowity oparami mgieł ranek niedzielny siedzieć będzie na skale, dając baczenie na inwentarz, i usłyszy dźwięki dzwonów kościelnych zagłuszających porykiwanie zwierząt, ogarnie go smętek. Przecież te dźwięki przynoszą mu z doliny coś bardzo miłego, lekkiego, wabiącego — myśl o znajomych sprzed kościoła, radość z pobytu wśród nich, większą jeszcze, niżby się tam było samemu, zapach niedzielnego obiadu w domu, widok matki, ojca, rodzeństwa, wspomnienie wesołej zabawy w spokojny wieczór niedzielny… biedne serce zbuntuje się w piersi. Bo tu nic z tego wszystkiego — tylko dźwięki dzwonów kościelnych! Zbierze więc swe myśli i przypomni sobie jakiś urywek pieśni nabożnej. Zaśpiewa ją ze złożonymi rękoma, ze wzrokiem zwróconym ku dolinie, odmówi potem krótką modlitwę — i zerwie się z miejsca, i zadmie radośnie w swą drewnianą trąbę pastuszą, aż echo odezwie się po skałach.
145Tu, w tych cichych górskich dolinach kościół posiada jeszcze dla każdego wieku swą szczególną wymowę, własny swój wygląd dla każdego oka. Wiele mógł był on zbudować do pewnego czasu, lecz później nic już więcej. Dla młodzieży po konfirmacji stoi on wykończony, dorosły. Stoi z palcem na poły grożącym, na poły przywołującym — skierowanym ku młodzieńcowi, który wybrał już swoją drogę życia, stoi silny, o szerokich barach wobec trosk mężczyzny, łagodny i gościnnie przywołujący wobec strudzonego starca. Chrzest niemowląt odbywa się podczas nabożeństwa — a wiadomo, że w czasie tej ceremonii następuje najsilniejsze skupienie w modłach.
146Torbjörn wyczekiwał swej pierwszej wyprawy do kościoła z wielką radością, ciekaw tego wszystkiego, co miał zobaczyć. Przed wejściem do świątyni rozkoszował się bajeczną kolorowością tłumu, a znalazłszy się w kościele, odczuł poważne skupienie, w którym cała gmina czekała na rozpoczęcie nabożeństwa. Zapomniał wprawdzie, że przy odczytywaniu modlitwy wstępnej należy pochylić głowę, lecz na widok setek pochylonych postaci i jego dusza ukorzyła się przed bożym majestatem. Zabrzmiała pieśń, wszyscy wokół niego śpiewali psalm. Przejęło to chłopca niemal lekkim drżeniem. Siedział w głębokiej zadumie — drgnął nagle, jakby zbudzony ze snu, gdy ktoś, wchodząc do ich ławki, cicho otworzył drzwiczki. Śpiew zamilkł, a ojciec, podając przybyszowi rękę na powitanie, zapytał szeptem:
147— W Solbakken wszystko w porządku?
148Torbjörn otworzył szeroko oczy. Ale chociaż długo przyglądał się przybyłemu, nie mógł w żaden sposób dopatrzyć się w nim niczego, co by miało coś wspólnego z czarami. Był to mężczyzna dobroduszny, uśmiechnięty, jasnowłosy, o dużych niebieskich oczach i wysokim czole. Gdy doń mówiono, uśmiechał się i na wszystko, co mówił Sämund, odpowiadał: „tak… tak… tak”. Był widocznie małomówny z natury.
149— Popatrz — rzekł ojciec — tam siedzi Synnöwe!
150Pochylił się, posadził go sobie na kolanach i wskazał na przeciwległą ławkę przeznaczoną dla kobiet.
151Klęczała tam na siedzeniu mała dziewczynka i oparta o pulpit rozglądała się po kościele. Miała włosy bardzo jasne, konopiaste, dużo jaśniejsze niż ów jegomość siedzący obok ojca. Z małego czepeczka powiewały czerwone wstążki. Śmiała się doń wesoło, tak że przez dobrą chwilę nie mógł odwrócić uwagi od jej drobnych, białych ząbków. W jednej ręce trzymała pięknie w skórę oprawny śpiewnik, w drugiej złożoną jasnoczerwoną jedwabną chusteczkę. Bawiła się, uderzając nią po książce.
152Im dłużej patrzył, tym więcej się uśmiechała. Po chwili ukląkł na ławce tak jak ona. Wówczas kiwnęła mu głową. Przez moment patrzył na nią z powagą, potem skinął również głową. Roześmiała się i odpowiedziała nowym ukłonem. I tak kiwali głowami. Po chwili Synnöwe zaprzestała tej zabawy, a dopiero potem, gdy i on przestał kiwać głową, rozpoczęła ją na nowo.
153 154Torbjörn posłyszał jakiś głos za sobą i uczuł, że go ktoś ściąga za nogi. Omalże nie zleciał z ławki. Sprawcą był niewielki, silny wyrostek, który teraz mężnie wdrapywał się na jego miejsce. Miał również jasne, zmierzwione włosy i krótki, perkaty nos.
155Aslak nauczył Torbjörna, jak należy traktować złych malców zarówno w szkole, jak i w kościele, gdy przyjdzie do konfliktu. Przeto Torbjörn uszczypnął dotkliwie intruza w pośladek. Ten omal nie wrzasnął, ale przezwyciężył ból, pośpiesznie zlazł z ławki i chwycił Torbjörna za uszy. Torbjörn wbił obie ręce w jego włosy i cisnął go o ziemię. Malec nie krzyknął, tylko milczkiem ugryzł go w łydkę. Torbjörn cofnął nogę i z całej siły przydusił twarz przeciwnika do podłogi. W tej chwili jednak poczuł, że go ojciec chwyta za kołnierz i podnosi w górę niby worek z owsem. Po chwili siedział znów na jego kolanach.
156— Gdyby nie to, że jesteśmy w kościele — powiedział doń — dostałbyś lanie!
157Jednocześnie ścisnął mu rękę, że Torbjörn omal nie krzyknął z bólu.
158Przypomniał sobie o Synnöwe i spojrzał w jej stronę. Klęczała jeszcze, ale była przerażona i zmieszana. Wywnioskował z tego, że musiał uczynić coś bardzo brzydkiego. Gdy zauważyła, że na nią patrzy, zeszła z ławki i nie pokazała się wcale.
159Wtem zjawił się zakrystian i pastor.
160Torbjörn przypatrywał im się uważnie. I znowu przyszedł zakrystian a za nim pastor… On siedział na kolanach ojca i myślał:
161 162Malec, który go ściągnął z ławki, siedział na małym stołeczku na drugim końcu stalli i ile razy chciał wstać, dostawał w plecy kułakiem od starego jegomościa, który drzemał smacznie, ale budził się zawsze w porę, by zatrzymać malca na miejscu.
163„Czy ona się wnet pokaże?” — dumał Torbjörn.
164Każda czerwona wstążka, jaką ujrzał w pobliżu, przywodziła mu na myśl tę, którą ona była przybrana, każdy pięknie malowany obraz wydał mu się podobny do Synnöwe, tylko postacie były nieco mniejsze od niej.
165„Ach! — zauważył z radością. — Oto wychyla główkę!” Ale zaledwie go spostrzegła, przybrała surową minę i schowała się.
166Znowu ukazali się zakrystian i pastor, dzwony zaczęły dzwonić, a wierni powstali z miejsc.
167Ojciec powiedział coś z cicha do jegomościa o jasnych włosach i obaj odeszli do ławki przeciwległej, w której kobiety również powstały.
168Pierwsza wyszła jasnowłosa kobieta. Uśmiechała się podobnie jak ów jegomość, tylko mniej wesoło. Była mała, blada. Prowadziła za rękę Synnöwe. Torbjörn zbliżył się zaraz do niej, ale ona odsunęła się szybko i skryła główkę w fałdach matczynej spódnicy.
169 170— Ten chłopczyna — ozwała się kobieta — nie był dotąd jeszcze w kościele?
171 172— Jest dziś po raz pierwszy — odparł Sämund — i dlatego rozpoczął bójkę.
173Torbjörn spojrzał zawstydzony na ową kobietę, a potem na Synnöwe, która wydała mu się teraz jeszcze poważniejsza.
174Wyszli razem. Rodzice zatopili się w rozmowie, a Torbjörn szedł zaraz za Synnöwe, która za każdym zbliżeniem czepiała się trwożnie sukni matki. Tamtego chłopca stracił zupełnie z oczu. Przed kościołem starsi rozgadali się na dobre. Torbjörn usłyszał parę razy imię Aslaka, a bojąc się, by przy tej sposobności nie wspomniano także o nim, odsunął się na bok.
175— To nie dla ciebie! — powiedziała matka do Synnöwe.
176— Odejdź trochę od nas, moje dziecko… mówię ci, oddal się…
177Synnöwe odeszła z wahaniem kilka kroków.
178Torbjörn zbliżył się teraz do niej. Stali przez chwilę naprzeciw siebie i oglądali się wzajemnie. Na koniec powiedziała Synnöwe:
179 180— Czemuż mówisz pfe? — zdziwił się.
181— Pfe! — powtórzyła z uporem. — Pfe! Wstydź się!
182— Cóż takiego zrobiłem? — zapytał.
183— Biłeś się w kościele i to podczas modlitwy… pfe!
184— Tak… ale to już bardzo dawno!
185To ją przekonało i spytała po chwili.
186— Czy ty nazywasz się Torbjörn Granlien?
187— Tak! A ty Synnöwe Solbakken?
188— Tak. Słyszałam zawsze, że jesteś taki grzeczny!
189— Nie! To nieprawda! — odparł. — Jestem najgorszy ze wszystkich w całym domu!
190— Ach! Któż tak mówi! Tego jeszcze nie słyszałam! — zawołała Synnöwe, uderzając w zdumieniu chustką w książkę… — Mamo! Mamo… on powiada…
191— Dajże mi spokój i odejdź… — odrzekła matka. Zatrzymała się, a potem wróciła do Torbjörna, nie spuszczając z matki wielkich, niebieskich oczu.
192— Słyszałem — ozwał się Torbjörn — że ty jesteś zawsze grzeczna.
193— Tak… czasem… Tak mówią, gdy się pilnie uczę! — odparła.
194— Czy to prawda, że u was pełno krasnoludków, czarownic i innych złych duchów? — zapytał, biorąc się pod boki. Wysunął jedną nogę i przybrał minę wyzywającą, zupełnie jak Aslak.
195— Mamo… mamo! Wiesz, co on mówił! On powiada…
196— Daj mi spokój… rozumiesz? I nie zbliżaj się, aż cię nie zawołam.
197Musiała znowu cofnąć się. Szła z wolna wstecz, gryząc chusteczkę i szarpiąc ją w zębach.
198— Czy to prawda, że u was w krzakach nad stawem co noc słychać muzykę? — pytał Torbjörn.
199 200— Czyś nigdy nie widziała krasnoludka?
201 202 203 204— O… cóż to szkodzi! — zawołał i splunął silnie przez zęby, chcąc jej pokazać, jak daleko pluć potrafi.
205— Tak… tak… strzeż się! — zauważyła. — Inaczej pójdziesz prosto do piekła.
206— Tak myślisz? — spytał pokorniejszym głosem. Zawsze sądził, że co najwyżej może za to dostać bicie, a w tej chwili ojciec stał dosyć daleko.
207— Kto jest u was w domu najsilniejszy? — spytał i nasunął czapkę na jedno ucho.
208— Nie wiem… — odrzekła Synnöwe z zakłopotaniem.
209— U nas najmocniejszy jest ojciec. Jest tak silny, że sprał nawet Aslaka, a Aslak jest silny… zaręczam ci!
210 211— Oo, naturalnie! Pewnego razu podniósł w jednej ręce konia!
212— Tak… to prawda! Sam to mówił.
213Oczywiście i ona uwierzyła natychmiast.
214— Któż to jest Aslak? — spytała.
215— To zły chłopak! Powiadam ci, ojciec tak go sprał, jak dotąd nie zbito jeszcze nikogo na całym świecie!
216 217— Czasem… A wy nie bijecie się nigdy w Solbakken?
218 219— A cóż robicie w takim razie? — spytał zdziwiony.
220— Matka gotuje, robi pończochy i szyje. To samo czyni Karin, ale nie tak dobrze jak mama, bo jest leniwa. Randi zajmuje się kuchnią, ojciec i parobcy pracują w polu albo także w domu.
221Torbjörn był zupełnie zadowolony z tego, co usłyszał.
222— A wieczorami — mówiła dalej — czytamy i śpiewamy. To samo robimy każdej niedzieli.
223 224 225— To musi być bardzo nudne!… — zauważył.
226 227Ale przypomniała sobie, że nie wolno przeszkadzać matce.
228— Mam bardzo dużo owiec! — powiedziała, zwracając się do niego.
229 230— Tak! A trzy z nich tej zimy są kotne. Jedna nawet, pewna jestem, będzie miała dwojaczki.
231 232— Tak! I krowy, i prosięta! A ty nie masz?
233 234— Przyjdź do mnie! Dam ci owieczkę. A z niej potem dochowasz się bardzo dużo owiec.
235— To byłoby bardzo dobrze! — zauważył.
236Milczeli przez chwilę. Potem on spytał:
237— Czy Ingrid mogłaby także dostać owcę?
238 239 240 241— Czy ona jest mniejsza od ciebie?
242— Naturalnie! Jest taka jak ty!
243— O, to przyprowadź ją ze sobą! Słyszysz?
244Zapewnił, że to uczyni niewątpliwie.
245— Dobrze! — powiedziała. Ty dostaniesz owcę, a ona prosię!
246Uznał, że było to bardzo mądrze pomyślane. Potem zaczęli sobie opowiadać o znajomych, których zresztą mieli niewielu. Rodzice skończyli tymczasem rozmowę. Ruszono w drogę do domu.
247Tej nocy Torbjörn śnił o Solbakken. Widział mnóstwo białych owiec, a pośród nich dziewczynkę z czerwonymi wstążkami na głowie. Wraz z Ingrid rozprawiali teraz po całych dniach o spodziewanych odwiedzinach i marzyli o owcach i prosiętach, których namnożyło się tyle, że nie wiedzieli, co z nimi począć. Dziwowali się bardzo, że nie pozwolono im ruszyć zaraz do Solbakken.
248— Jak to? Macie iść dlatego, że ta mała was zaprosiła? Czy kto słyszał coś podobnego?
249— Czekaj! Czekaj do niedzieli! — pocieszał Torbjörn siostrę. — Ja to już urządzę!
250 251— Podobno straszny z ciebie pyszałek, kłamca i klniesz co drugie słowo! — powiedziała mu Synnöwe. — Nie będziesz mógł dostać pozwolenia na przyjście, zanim się od tego nie odzwyczaisz!
252— Któż to powiedział? — spytał zdumiony.
253 254Ingrid wyczekiwała jego powrotu z niecierpliwością. Gdy jej oraz matce opowiedział co zaszło, matka rzekła:
255 256Ingrid nie ozwała się słowem, ale od tej chwili pilnowały go obie wraz z matką, by się nie przechwalał i nie klął. Pewnego dnia doszło między nim a siostrą do starcia z powodu kwestii czy wyrażenie „psiakość!” jest klątwą, czy nie! Ingrid dostała w skórę, a on przez cały dzień powtarzał:
257 258 259— Masz psiakość! — krzyknął i uderzył go tak, że padł na ziemię.
260Torbjörn zawstydził się bardzo, gdyż stało się to w obecności siostry. Ale po chwili Ingrid zbliżyła się i pogłaskała go po twarzy.
261Dopiero po kilku miesiącach udali się oboje do Solbakken. Potem przyszła do nich Synnöwe, a oni oddali jej wizytę i tak odwiedzali się ciągle wzajemnie, aż wyrośli.
262Torbjörn i Synnöwe rywalizowali ze sobą w nauce. Uczęszczali do tej samej szkoły, a Torbjörn czynił takie postępy, że zajął się nim sam pastor. Ingrid nie mogła nadążyć i brat wraz z Synnöwe musieli jej pomagać. Nie rozłączały się obie, tak że zwano je turkaweczkami, bo zawsze były razem i miały takie same jasne włosy.
263Od czasu do czasu gniewała się Synnöwe na Torbjörna z powodu jego skłonności do bijatyki. Ale Ingrid obejmowała rolę pośredniczki i godziła ich, tak że na nowo stawali się dobrymi przyjaciółmi. Za to gdy matka Synnöwe dowiedziała się o takiej bójce, ostro zabraniała mu przybywać do Solbakken przez cały tydzień, a w następnym z wielkim jeno trudem mógł uzyskać przebaczenie.
264Sämundowi nie wolno było nawet wspominać o przekroczeniu syna.
265— Obchodzi się on z chłopcem zbyt surowo! — biadała i nakazywała wszystkim milczenie.
266Wyrośli wszyscy troje i byli piękni i dorodni, każde w swoim rodzaju. Synnöwe była śmigła, wysoka i gibka. Zachowała swe jasne włosy, śliczną buzię i niebieskie oczy. Uśmiechała się w rozmowie do każdego, a ludzie mówili, że uśmiech jej to prawdziwe błogosławieństwo boże. Ingrid była niższa i bardziej przysadzista, buzię miała miłą o miękkich rysach i jasne, faliste włosy. Torbjörn był średniego wzrostu, silny i piękny. Włosy miał ciemne i ciemnoszafirowe oczy, ostre rysy twarzy i silne członki. Ile razy wpadał w złość, twierdził, że umie tyle co nauczyciel i nie boi się żadnego człowieka w całej dolinie… z wyjątkiem ojca dodawał w myśli, ale nie mówił tego głośno.
267Torbjörn chciał przystąpić wcześnie do pierwszej komunii, ale to spełzło na niczym.
268— Dopóki jeszcze jesteś uczniakiem i smarkaczem — rzekł ojciec — prędzej sobie mogę z tobą dać radę!
269Stało się tedy, że Torbjörn udał się do pastora razem z Synnöwe i Ingrid. Synnöwe także długo czekała na konfirmację, rozpoczęła bowiem szesnasty rok życia.
270— Nigdy nie można być dość dobrze przygotowaną do należytego złożenia wyznania swej wiary! — powiedziała matka, a Guttorm Solbakken dał na to swe zatwierdzenie.
271Toteż sprawa przeciągała się tak długo, aż zjawili się w Solbakken konkurenci. Jeden syn pewnego dostojnika, drugi — bogaty sąsiad.
272— To za wcześnie! — twierdziła matka. — Wszakże nie jest jeszcze konfirmowana!
273— No, to chodźmy do pastora! — oświadczył Guttorm.
274Ale sama Synnöwe nie wiedziała nic o konkurach. Kobiety z plebanii bardzo ją lubiły i zapraszały często na pogadankę. Torbjörn i Ingrid nie byli tam dopuszczani i gdy pewnego razu któryś z wyrostków zauważył:
275— Czemu się nie bierzesz do rzeczy! Inny ci ją porwie sprzed nosa! — niefortunny doradca miał za chwilę podbite oko. Weszło w zwyczaj, że prześladowano Torbjörna wzmiankami o Synnöwe, a to doprowadzało go zawsze do szalonej pasji.
276Skutkiem tych przycinków doszło raz do wielkiej, z góry ułożonej bijatyki w lasku przylegającym do plebanii. Liczba tych, z którymi Torbjörn miał walczyć, wzrastała ciągle, tak że w końcu miał całą falangę przeciw sobie. Dziewczęta, które by mogły interweniować, wyruszyły do domu, dla Torbjörna sprawa przedstawiała się wcale niewesoło. Nie chciał się poddać, przeciwnicy nastawali coraz to ostrzej, bronił się przeto i wówczas padł niejeden cios świadczący potem długo o tym co zaszło. Rozniosła się też wieść, co dało powód do utarczki, i w całej dolinie zawrzało.
277Następnej niedzieli nie chciał iść Torbjörn do kościoła, a gdy miano znowu pójść do pastora, udał, że jest chory. Ingrid poszła sama. Gdy wróciła, spytał Torbjörn, co mówiła Synnöwe.
278 279Gdy wreszcie poszedł z siostrą do pastora, wydawało mu się, że wszyscy nań patrzą, a konfirmanci śmieją się zeń po cichu. Synnöwe przybyła tego dnia później i długo przebywała na plebanii. Obawiał się wyrzutów ze strony pastora, zauważył jednak niebawem, że pastor i ojciec jego byli jedynymi w całej dolinie, którzy nic o bijatyce nie wiedzieli. Tedy sprawy stały dobrze, łamał sobie tylko nad tym głowę, jak zdoła porozumieć się z Synnöwe. Po raz pierwszy nie śmiał prosić Ingrid o pośrednictwo. Po skończeniu nauki udała się Synnöwe z powrotem na plebanię. Czekał, póki inni byli w podwórzu, ale wreszcie musiał pójść. Ingrid odeszła już dawno do domu.
280Następnego dnia Synnöwe przyszła pierwsza i przechadzała się z jedną z młodych panien z plebanii i jakimś pankiem po ogrodzie. Panna wykopała z ziemi kilka kwiatków i dała je Synnöwe, a młodzieniec pomagał. Torbjörn zaś stał pośród innych i nasłuchiwał. Tłumaczono Synnöwe tak głośno, że słyszał każde słowo, jak należy zasadzić owe kwiaty, a Synnöwe obiecała, że uczyni to sama jak najdokładniej podług przepisu.
281— Sama nie potrafisz! — zauważył młodzieniec, a Torbjörn zapamiętał to sobie.
282Gdy Synnöwe znów połączyła się z resztą zebranych, okazywali jej jeszcze więcej względów niż zazwyczaj. Ale ona zbliżyła się do Ingrid, wzięła ją na bok, usiadły na ławce i zaczęły rozmawiać. Dawno już nie nagadały się ze sobą porządnie. Torbjörn stał z daleka i patrzył na piękne, zagraniczne kwiaty Synnöwe.
283Tego dnia Synnöwe wracała razem z innymi do domu.
284— Czy mogę odnieść ci kwiatki? — spytał Torbjörn.
285— Dobrze, proszę! — odparła przyjaźnie, nie patrząc nań jednak.
286Chwyciła Ingrid pod rękę i poszły przodem. W pobliżu Solbakken przystanęła i pożegnała się z Ingrid.
287— Ten mały kawałek, jaki mam do domu, zaniosę sobie kwiaty sama! — powiedziała, zabierając koszyk, który Torbjörn postawił na ziemi.
288Przez całą drogę zamierzał prosić, by mu pozwoliła zasadzić kwiaty. Ale nie mógł zdobyć się na to, a tymczasem ona odwróciła się szybko i odeszła. Nie mógł teraz myśleć o niczym innym, jak tylko o owym sadzeniu kwiatów.
289— O czym rozmawiałyście? — spytał siostrę, gdy wrócili do domu.
290 291Gdy już wszyscy spali, Torbjörn ubrał się i wyśliznął po cichu z domu. Była piękna, spokojna, ciepła noc. Chmury na niebie spiętrzały się fantastycznie, a w przerwach między nimi widniał ciemny granat usiany gwiazdami. Wydawało się, że przez owe przerwy spogląda ktoś na ziemię jakby przez okna.
292Wokoło było pusto, nie spotkał żywej duszy. Tylko koniki polne ćwierkały. Odezwała się czasem z prawej strony drogi przepiórka, odpowiedziała jej druga z lewej i znowu ćwierkały koniki. Torbjörnowi wydawało się, że kroczy za nim jakaś świta śpiewaków, chociaż nie było nikogo. Las rysował się siną linią, ciemniejącą im bardziej w górę się wspinał, a wierzchołki drzew tonęły w białej mgle. Z głębi lasu dochodził bulgot zapamiętałego cietrzewia kłócącego się ze sobą samym i przeraźliwy powrzask sowy. Szumiał też gdzieś w dali wodospad, który dzisiaj właśnie roztętnił się głośniej niż zawsze. Zdawało się, że zbudził się, by podpatrywać, co Torbjörn robi tutaj po nocy. Chłopak zboczył ze zwykłej drogi, ruszył na przełaj przez pola i znalazł się niebawem w małym ogródku Synnöwe, tuż przy oknie piwnicznym. Nad nim znajdowało się okno sypialni Synnöwe. Stanął, rozejrzał się wokoło i zaczął nasłuchiwać. Ale wokół było pusto i cicho. Potem wyszukał narzędzia ogrodnicze, rydel i grabie. Jedna grządka była przekopana, ale ukończono ledwo mały kawałek. Tkwiły w tym kawałku dwa kwiatki. Widocznie Synnöwe spróbowała, jak będą wyglądały.
293„Biedactwo, zmęczyło się — pomyślał — i zaprzestało roboty. To praca dla mężczyzny!”
294Wziął się energicznie do dzieła. Nie czuł najmniejszej chęci do snu i nigdy żadna praca nie wydała mu się tak łatwa. Przypomniał sobie najdokładniej przepis, jak kwiatki mają być sadzone, przed oczyma stanął mu ogród plebana i wszystko zrobił, jak tam było.
295Noc mijała szybko, ale nie spostrzegł tego wcale. Nie odpoczywając niemal, przekopał całą grządkę, zasadził kwiatki jeden po drugim, zmieniając ich rozmieszczenie, jeśli mu się wydawało, że tak będzie piękniej. Od czasu do czasu rzucał spojrzenie w okna, chcąc się przekonać, czy ktoś nań nie patrzy. Ale nigdzie nikogo nie spostrzegł, nie zaszczekał nawet pies. Cisza panowała zupełna aż do chwili, kiedy zaczęły piać koguty i ptaki zerwały się w lesie, pozdrawiając go wesoło.
296Stał, poprawiając jeszcze i przyklepując ziemię i w tej chwili przyszły mu na myśl bajki Aslaka, że w Solbakken żyją krasnoludki i czarownice.
297Spojrzał w okno Synnöwe i uśmiechnął się. Co też ona powie, gdy wstanie i spojrzy na owe kwiatki? Zrobiło się już całkiem jasno, ptaki darły się wniebogłosy, przesadził tedy płot i pośpieszył do domu. Nikt nie będzie wiedział, że był w Solbakken i pracował przez całą noc. Ta tajemnica sprawiała mu niewymowną radość.
III
298Niebawem rozniosły się po całej dolinie głuche wieści, ale nikt nie wiedział, jak jest w istocie. Od czasu konfirmacji Synnöwe nie widziano Torbjörna nigdy w Solbakken. Tylko Ingrid przychodziła tam często i razem z Synnöwe odbywały dalekie spacery po lesie.
299— Nie bądź długo na przechadzce! — upominała Synnöwe matka.
300— Dobrze! — odpowiadała córka i wracała dopiero późnym wieczorem.
301Dwaj konkurenci zgłosili się ponownie.
302— Ona musi sama rozstrzygnąć! — mówiła matka, a ojciec był tego samego zdania. Ale gdy wzięto Synnöwe na spytki, dała obu kosza.
303— Zjawili się inni, ale nie słyszano, by któryś wrócił z Solbakken z dobrą wieścią.
304Pewnego dnia, gdy obie myły kadzie na mleko, spytała matka, czy ma już kogoś upatrzonego.
305Synnöwe, zaskoczona tym pytaniem, zaczerwieniła się jak wiśnia.
306— Czy przyrzekłaś komu swą rękę? — badała matka, wpatrując się bystro w córkę.
307— Nie! — odrzuciła Synnöwe szybko.
308Kwestii tej nie poruszano od tej pory.
309Była najlepszą partią w całej okolicy, toteż śledzono ją spojrzeniami, gdy szła na nabożeństwo lub wracała z kościoła. Bywała tylko tam. Rodzice jej należeli do sekty Haugego, przeto córka nie uczęszczała na zabawy, tańce i nie brała udziału w innych rozrywkach.
310Torbjörn siadywał w kościele w ławce naprzeciwko ławki Synnöwe, ale o ile wiedziano, nie rozmawiali ze sobą nigdy. Wszyscy jednak domyślali się, że istnieje pomiędzy nimi jakiś stosunek sercowy, ponieważ zaś nie obcowali ze sobą tak jak inni zakochani, przeto rozpowiadano sobie różności. Torbjörna nie lubiano ogólnie. Wiedział o tym i ta świadomość czyniła go jeszcze opryskliwszym, ile razy spotykał się z innymi młodymi parobczakami na weselach lub przy tańcu. Zdarzały się wtedy często bijatyki. Ale był mocny, toteż powoli zmniejszała się liczba przeciwników i nikt nie miał ochoty poznać jego pięści. Torbjörn nie ścierpiałby żadnej przeszkody na swej drodze.
311— Jesteś teraz dorosły! — powiedział mu raz ojciec. — Żyj na swoją rękę, pamiętaj tylko, że moja pięść silniejsza może od twojej.
312Minęły jesień i zima, zbliżała się wiosna, a dotąd ludzie nie wiedzieli nic pewnego. Szeroką falą rozeszły się wieści o niezliczonych koszach danych przez Synnöwe, toteż zostawiono ją w spokoju i konkurenci przestali napływać. Ingrid nie rozłączała się z nią. Obie miały udać się tego roku na hale, bo Guttorm Solbakken zakupił część hal granlieńskich. Miano niebawem wyganiać bydło, a tymczasem Torbjörn pracował w górach, przysposabiając koliby[3] lub naprawiając zagrody.
313Pewnego pogodnego wieczora, skończywszy robotę, usiadł pod drzewem i puścił wodze myślom. Dumał o tym i owym, a zwłaszcza co ludzie gadali w dolinie. Poczuł znużenie, położył się tedy we wrzosy, założywszy ręce pod głowę i patrzył w szafirową kopułę nieba sklepioną nad drzewami. Konary liściastych drzew chwiały się falistym ruchem, a sosny, świerki i modrzewie rysowały się na tle nieba w fantastycznych kształtach. Odsłaniało się ono, gdy wiatr rozchylał gałęzie. Wszystko było w ruchu i to nadało myślom Torbjörna swoisty ton.
314DrzewoBiała brzoza uśmiechała się do jodły, a sosna patrzyła z przekorą i kłuła ostrymi szpilkami na wszystkie strony. Była zła, bo w łagodnym klimacie tych okolic coraz to więcej rozwijało się dolinowych niedołęgów, które wznosiły swe bujne korony pod sam nos władczyni gór.
315— Coście robiły w zimie, pytam… — burczała i chwiała czarnymi gałęźmi. Od kilku tygodni panował ogromny upał i wielkie krople żywicy jak pot ściekały z jej pnia.
316— To coś okropnego! — mruczała. — Tak wysoko na północy jeszcze musi zawadzać to tałatajstwo!
317Opodal stała potężna sosna oszroniała od starości i spoglądała na cały las z góry. Długimi, opuszczonymi gałęźmi mogła wygodnie chwycić za czub swawolny klon, który drżał na samą tę myśl. Ludzie obcinali tej sośnie gałęzie coraz to wyżej, więc mając tego dość, wystrzeliła w górę tak, że jodły przeraziły się i jedna z nich spytała, czy pamięta o burzach zimowych.
318— Czy pamiętam o burzach? — wrzasnęła i za pomocą wiatru dała takiego klapsa biednej jodle, że ta straciła zupełnie równowagę. A sosna była potężna, wparła w ziemię tak ogromne stopy, że w odległości sześciu łokci od pnia sterczały z gruntu i były jeszcze grubsze od najgrubszego miejsca w pniu wierzby, która opowiadała o tym pewnego wieczora chmielowi, obejmującemu ją miłośnie ramionami. Brodata olbrzymka wiedziała o swej mocy i wysyłając w powietrze jeden konar po drugim, szyderczo mówiła do ludzi:
319— Teraz mnie obcinajcie, jeśli chcecie!
320— Nie! Tobie już nic nie zrobią! — powiedział orzeł, zniżył łaskawie swój lot, zwinął skrzydła i zaczął czyścić szpony z nikczemnej krwi jagnięcej. — Trzeba będzie powiedzieć mej żonie królowej, by się tu osiedliła! Ma ona właśnie znieść kilka jaj!… — dodał jakby zawstydzony i spojrzał na swe nagie nogi. Nasunęło mu się widać wspomnienie owych pierwszych dni wiosny, kiedy wszystko co żyje traci rozum pod wpływem promieni słońca. Po chwili jednak podniósł głowę i spojrzał spod nastroszonych piórami brwi ku czarnym skalnym iglicom, gdzie może krąży znudzona, osłabła i chora z powodu owych jaj królowa żona. Wzbił się w powietrze i za chwilę ujrzała sosna parę królewską zawieszoną wysoko w błękicie ponad skałami. Rozmawiali zapewne o swych sprawach domowych. Uczuła mimo wszystko pewien niepokój. Była dumna, a nic by tak nie schlebiało jej dumie jak to, by mogła kołysać w swej koronie królewską parę. Orły zwróciły lot w jej stronę i szybowały prosto ku niej. Widocznie sprawa została rozstrzygnięta, gdyż nie mówiąc ni słowa oboje zaczęli znosić gałęzie. Sosna napuszyła się jeszcze bardziej i w samej rzeczy nikt jej w tym nie mógł przeszkadzać!
321W całym lesie powstał szum. Poleciały wieści o wysokim honorze, jaki spotkał sosnę mocarkę.
322Opodal stała mała, powabna brzoza i przeglądała się w gładkiej tafli jeziorka, oddana marzeniom o miłości maleńkiego srebnoszarego dzwońca, który w południe sypiał zazwyczaj w jej gałęziach. Otaczała go wonią swych pąków, zatrzymywała na lepkich listkach komary i różne małe owady, by je mógł wygodnie schwytać, co więcej, czując, że upał się wzmaga, zbudowała mu w swej koronie cienistą altankę. Dzwoniec, widząc tyle dowodów przywiązania, zdecydował się zamieszkać tu na całe łato. Naraz orzeł osiedlił się na sośnie i biedny dzwoniec musiał uciekać. Cóż za strapienie! Dzwoniec wydzwonił jej cichutko pieśń pożegnania… Cichutko, by orzeł nie usłyszał, i odleciał.
323Nie lepiej działo się kilku wrzaskliwym wróblom w krzaku dzikiego tureckiego bzu. Wiodły tam żywot tak grzeszny, że kos, mieszkający w pobliskiej osice, nie mogąc spać, wymyślał im od ostatnich. Poważny zaś kwiczoł zamieszkały w sąsiedztwie śmiał się z tej złości tak, że o mało nie spadł z gałęzi na ziemię. Wtem ptaki spostrzegły orła na sośnie! I wróble, i kos, i szpak, słowem wszystko, co mogło latać, uciekło co prędzej na łeb na szyję, i to cichaczem, pod gałęźmi drzew. Odlatujący kos przysiągł uroczyście, że póki życia nie osiedli się w sąsiedztwie wróblej hołoty.
324Opustoszał więc las wokoło i zesmutniał, mimo że słońce świeciło tak pięknie. Tylko sosna radowała się, ale cóż to była za radość. Lękliwie uginały się przed jej gałęźmi wszystkie drzewa, ile razy zawiał wiatr z północy. Jej olbrzymie konary biły w powietrze nie mogąc dosięgnąć nikogo, a orzeł krążył wokoło jej korony, skupiony, mądry, nie robiąc sobie nic z wichury, jakby to był jeno przyjemny powiew unoszący w górę aromat lasu. Cała rodzina sosen była teraz w najlepszym humorze. Żadna sosna nie pomyślała, że tego roku ani jeden ptaszek nie uwije na niej swego gniazdka.
325— Z drogi, hołoto! — wołały. — My jesteśmy członkami rodziny odznaczonej przez króla.
326— O czym dumasz? — spytała nagle Ingrid, ukazując się wśród gęstwy. Stała, trzymając rozchylone gałęzie. Torbjörn podniósł się z ziemi.
327— Tyle rzeczy chodzi człowiekowi po głowie! — odparł i spojrzał wyzywająco ku szczytom drzew. — Ludzie coś za dużo o mnie plotkują! — dodał, otrzepując swoją kurtkę z igliwia.
328— Cóż cię obchodzi ludzkie gadanie?
329— No, sam nie wiem. Zresztą nigdy dotąd nie gadali nic poza tym, co sam już przedtem postanowiłem… choćby nie przyszło nawet do wykonania.
330 331 332Usiadła w trawie, on stanął przy niej i zapatrzył się w dal.
333— Mogę łatwo stać się takim, jak chcą ludzie, niech mi przeto dadzą spokój!
334— Byłaby to jednak twoja własna wina!
335— Możliwe! Ale ludzie też są winni, jeśli człowiek staje się zły! Powiadam: chcę mieć raz święty spokój! — wrzasnął i spojrzał ku orlemu gniazdu.
336— Co ci się stało, Torbjörnie? — spytała.
337Obrócił się ku niej i roześmiał się.
338— Uspokój się! — powiedział. — Tyle rzeczy przychodzi człowiekowi do głowy! Czy widziałaś się dziś z Synnöwe?
339 340 341 342 343 344 345— Jutro my wypędzamy bydło! — powiedziała, chcąc zwrócić uwagę brata w inną stronę.
346— Pomogę wypędzać! — rzekł Torbjörn.
347— Ojciec pomoże, chce iść na hale.
348— Tak? — powiedział i zamilkł.
349— Pytał dzisiaj o ciebie! — ozwała się Ingrid.
350— Doprawdy? — rzekł. Wziął gałąź i zaczął ją skrobać nożykiem.
351— Powinien byś więcej rozmawiać z ojcem! — ozwała się znowu. — Ojcu przykro, żeś taki małomówny!
352 353— Często o tobie mówi, gdy cię nie ma.
354— Ale nie odzywa się do mnie, gdy jestem.
355 356 357— Nie mów tak. Sam dobrze wiesz, co ci zarzuca.
358 359— Wszystko jedno. Ty wiesz i ja wiem… Otóż zarzuca ci, że gospodarujesz za dużo na własną rękę, a tego on nie może ścierpieć.
360 361— Zwłaszcza wówczas, kiedy bijesz!
362— Czy mam pozwolić ludziom, by gadali, co chcą?
363— To nie! Ale mógłbyś im trochę zejść z drogi. Ojciec czynił to zawsze i widzisz, jak go wszyscy szanują.
364— Może nie dręczyli go tak jak mnie?
365Ingrid milczała przez chwilę, potem obejrzała się i rzekła:
366— Nie zda się na nic mówić o tym! Ale jeśli wiesz, że spotkasz wrogów, to lepiej nie idź tam, gdzie są.
367— Nie! Właśnie tam być muszę! Nie darmo jestem Torbjörn Granlien.
368Oskrobał całą gałąź z kory, teraz przeciął ją na dwoje. Ingrid spojrzała nań, a potem rzekła z wahaniem:
369— Czy pójdziesz w niedzielę do Nordhaugów?
370 371Zaległo milczenie. Potem Ingrid, nie patrząc nań, powiedziała:
372— Czy wiesz, że Knut Nordhaug przyjechał na wesele siostry?
373 374 375— Torbjörn, Torbjörn! — zawołała z wyrzutem.
376— Czy wolno mu teraz bardziej niż przedtem stawać między mną a… innymi?
377— On nie staje… przynajmniej nie więcej niż ci… inni chcą tego!
378— Nikt nie może wiedzieć, czego chcą inni!
379 380— Ona sama przynajmniej nie powiedziała!
381— O, jakże możesz tak mówić? — zawołała Ingrid, popatrzyła nań z niechęcią, wstała i obejrzała się wokoło.
382On rzucił kawałki gałęzi, zatknął nożyk za pas i zwrócił się ku niej.
383— Słuchaj! Czasem czuję zniechęcenie do tego wszystkiego! Ludzie obmawiają i ją, i może dlatego, że nic nie dzieje się jawnie. A z drugiej strony, ja nie bywam nawet w Solbakken, bo ona mówi, że rodzice nie mogą na mnie patrzeć. Nie mogę do niej chodzić jak inni chłopcy do swoich dziewcząt… bo ona jest… święta! Tak się ma rzecz cała!
384 385 386— Ojciec nie chce wstawić się za mną ani jednym słowem. „Jeśli na nią zasłużysz, to będzie twoja”, powiada! Plotki, czyste plotki z jednej strony, a z drugiej za tę całą mękę nic… dosłownie… nic. Ja nie wiem nawet, czy ona…
387Szybkim ruchem położyła Ingrid rękę na jego ustach i rozejrzała się niespokojnie wokoło. W tej chwili rozchyliły się gałęzie i ukazała się smukła postać. Była to Synnöwe.
388— Dobry wieczór! — powiedziała.
389Ingrid spojrzała na Torbjörna, jakby chciała powiedzieć: „A widzisz…”.
390A on patrzył na nią, jakby jej wyrzucał: „Czemuś mi to zrobiła!”.
391Żadne z nich nie zwróciło oczu na Synnöwe.
392— Spocznę chwilę przy was! — powiedziała Synnöwe. — Tyle się dziś nabiegałam!
393Usiadła. Torbjörn odwrócił głowę, jakby chciał zobaczyć czy tam, gdzie siada, jest sucho i wygodnie. Ingrid spoglądała z góry ku Granlien i nagle wykrzyknęła:
394— Jezus, Maria! Krasula zerwała się ze sznura i wlazła prosto w koniczynę!… Ach, i druga też! To coś strasznego. Ostatni czas wypędzać bydło na hale.
395I zbiegła ze wzgórza ku zagrodzie, nie żegnając się nawet. Synnöwe wstała niezwłocznie.
396— Odchodzisz? — spytał Torbjörn.
397 398— Może zaczekasz chwilkę? — spytał, nie patrząc na nią.
399 400 401Spojrzała nań i on teraz patrzył na nią, ale długo trwało, zanim zaczęli mówić.
402— Siądź sobie! — poprosił z zakłopotaniem.
403 404Czuł, że wzbiera w nim ból, ale nagle ona uczyniła coś, czego się nie spodziewał.
405Przystąpiła doń, spojrzała mu prosto w oczy i spytała:
406 407Przypatrzył jej się uważnie i spostrzegł, że płakała.
408— Nie! — odparł i wyciągnął dłoń.
409Ale oczy jej napełniły się łzami, przeto nic nie widziała.
410 411 412— Tak! — odparła i uśmiechnęła się, ale jej oczy były jeszcze bardziej napełnione łzami niż przedtem.
413Nie wiedział, co mówić, przeto wyrwało mu się:
414 415Wyraził się bardzo oględnie. Spuściła oczy i obróciła się bokiem.
416— Nie sądź o tym, czego nie znasz! — powiedziała łamiącym się głosem. Było mu nieswojo. Czuł się małym, strofowanym chłopcem, przeto, nie wiedząc, co wymyślić lepszego, rzekł:
417 418W tej chwili wybuchła płaczem. Nie mógł znieść tego widoku, przystąpił więc blisko, objął ją ramieniem, pochylił się ku niej i spytał:
419— Czy lubisz mnie trochę, Synnöwe?
420— Tak! — szepnęła, szlochając.
421— Ale to ci, widzę, sprawia przykrość!
422Załkała jeszcze gwałtowniej i chciała się uwolnić z objęć.
423— Synnöwe! — szeptał, przyciągając ją ku sobie. Położyła głowę na jego ramieniu i płakała rzewnie.
424— Czekaj, pomówmy trochę! — powiedział, posadził ją na trawie i sam usiadł obok niej.
425Otarła łzy i próbowała się uśmiechać, ale się jej nie udawało. Wziął ją za rękę i patrzył w oczy.
426— Droga Synnöwe — pytał — powiedz, czemu nie mogę przychodzić do Solbakken?
427 428 429 430— Czemuś tego nie uczyniła? — pytał, przyciągając ją do siebie.
431— Nie śmiałam… — powiedziała cicho.
432Zachmurzył się i oparł głowę na rękach.
433— W takim razie nigdy się chyba tam nie pokażę! — rzekł z goryczą.
434Miast odpowiedzi, zaczęła nerwowo wyrywać wrzosy.
435— To prawda… — zaczął — że dopuściłem się niejednego, co może nie wypada… Ale myślę, że winnaś sądzić mnie pobłażliwiej!… Nie jestem zły — tu zrobił przerwę — jestem przy tym młody… mam zaledwie dwadzieścia lat…
436Plątał się i nie mógł mówić dalej.
437Posłyszał jej przyciszony głos:
438— Nie mów tak. Nie wiesz, ile… nie chcę o tym nawet Ingrid wspominać…
439I znowu zaczęła gorzko płakać. Przytulił ją do siebie.
440— Pomów tylko z rodzicami! — rzekł. — Pomów, zobaczysz, wszystko będzie dobrze!
441— Wszystko zależy od ciebie! — powiedziała.
442 443Obróciła się ku niemu i zarzuciła mu ręce na szyję.
444— Gdybyś mnie kochał, jak ja ciebie… — powiedziała i spojrzała nań serdecznie, i uśmiechnęła się przez łzy.
445— Czy ja cię kocham? — szepnął gorąco.
446— O, nie chcesz mnie usłuchać! Wiesz dobrze, co by nas połączyło, ale nie chcesz tego uczynić… Powiedz, dlaczego? — Zaczęła mówić żywo. — Boże drogi! Nie wiesz, jak cieszę się na ten dzień, kiedy cię ujrzę w Solbakken! Ale ciągle dowiaduję się o różnych takich rzeczach… o takich, które to czynią niepodobieństwem… I muszę się o tym dowiadywać od własnych rodziców!
447 448Pojął teraz wyraźnie, że Synnöwe wyczekuje z upragnieniem tej chwili, w której by mogła pokazać się z nim razem, przed rodzicami… To on… on sam… pozbawiają tego!
449— Czemuż nie powiedziałaś mi tego nigdy otwarcie?
450 451— Nie rozumiałem… nie pojąłem tak jak dzisiaj.
452Zamyśliła się, a potem powiedziała, układając w drobne fałdy rożek fartuszka:
453— Może dlatego, że nie śmiałam…
454Na myśl, że może się go bać, uczuł rozrzewnienie i po raz pierwszy w życiu pocałował ją w usta.
455Zmieniła się nagle. Przestała płakać, spojrzenie jej stało się niepewne, chciała się uśmiechnąć, patrzyła to w dal przed siebie, to na niego, i milczała. On milczał także, ręce ich spotkały się same, ale nie złączyły się uściskiem. Oboje byli onieśmieleni. Cofnęła rękę, otarła łzy i poprawiła włosy nieco potargane, a on patrzył na nią i myślał sobie:
456„Jest bojaźliwsza od innych dziewcząt w całej dolinie i chce, by się z nią inaczej obchodzić! Niechże tak będzie!”
457Odprowadził ją aż do samej koliby na hali. Pragnął ją raz jeszcze przytulić do piersi, lecz — o dziwo! — nie śmiał jej dotknąć i wydawało mu się istnym cudem, że mu wolno kroczyć obok niej.
458 459— Długo ludzie poczekają, nim będą mogli o mnie powiedzieć coś złego!
460
W domu zastał ojca noszącego worki zboża ze spichrza do młyna. Sąsiedzi zwozili swe zboże do Granlien i tam je mielono, choćby bowiem wyschły wszystkie potoki górskie, potok płynący przez jego grunta miał zawsze wody pod dostatkiem.
461Dużo było tych worków. Niektóre miały średnie rozmiary, ale większość to prawdziwe olbrzymy. Kobiety stały obok nad strumieniem i wyżymały upraną bieliznę. Torbjörn zbliżył się do ojca i chwycił worek.
462 463— Dam sobie sam radę! — odrzekł Sämund, zarzucił zręcznie wór na plecy i poszedł raźno ku młynowi.
464— Tak dużo tego! — zauważył Torbjörn, pochwycił od razu dwa wory, oparł się o nie plecami, sięgnął przez ramiona, wparł łokcie w boki i podniósł lekko ciężar. W pół drogi spotkał ojca wracającego po nowy wór. Stary rzucił okiem, na syna, ale nie rzekł nic. Gdy Torbjörn wracał ze spichlerza, spotkał ojca dźwigającego na plecach dwa ogromne wory, dużo większe od tych, które on niósł. Został więc pobity. Gdy zetknęli się przed spichrzem, rzekł Sämund:
465— Był tu posłaniec z Nordhaug! — Zapraszają cię na wesele w niedzielę!
466Ingrid podniosła oczy znad roboty i spojrzała na brata prosząco. To samo uczyniła matka.
467— Hm… tak? — odrzekł Torbjörn sucho i pochwycił dwa największe z pozostałych worów.
468— Czy pójdziesz? — spytał Sämund ponuro.
469IV
470Hale granlieńskie leżały na rozległej wyżynie, z której roztaczał się piękny widok na całą okolicę. Na pierwszym planie widniało Solbakken w gąszczu wielobarwnych drzew. Dalej ukazywały się osiedla okolone pierścieniami lasów. Domy leżące w pośrodku tej zieleni zdawały się ustroniami szczęścia i spokoju, wydartymi przemocą dzikiej przyrodzie.
471Wzrok ogarniał z hali czternaście takich gospodarstw. Ale z osiedla Granlien widoczne były jedynie dachy zabudowań i to tylko z samego brzegu hali.
472Tam siadywały zazwyczaj dziewczęta i patrzyły na dymy wznoszące się z kominów.
473— Matka gotuje obiad! — rzekła Ingrid. — Dziś będzie peklowina z grochem.
474— Słyszysz — powiedziała Synnöwe — zwołują mężczyzn. Chciałabym wiedzieć, gdzie dzisiaj pracują.
475Obie śledziły smugi dymu, zrazu żwawo i ochoczo wijące się w niebo, potem rozpełzające się w przejaskrawionym słońcem powietrzu i ginące w dali.
476Myśli dziewcząt błąkały się również daleko po polach, górach i lasach.
477Dziś myślały o osiedlu Nordhaugów. Ślub już się odbył, ale uroczystości weselne miały trwać cały tydzień, toteż od czasu do czasu dochodziły ich uszu strzały i głośne pokrzykiwania.
478— Weselą się! — powiedziała Ingrid.
479— Nie mam im tego za złe! — odrzekła Synnöwe, zabierając się do swej ręcznej robótki.
480— Chciałabym to zobaczyć! — mówiła Ingrid. Siedziała w trawie i spoglądała ku Nordhaug, gdzie ludzie ukazywali się pomiędzy budynkami i znikali znowu wśród drzew. Jedni krążyli około spichrza i stodoły, gdzie stały zapewne obficie zastawione stoły, inni szli parami rozmawiając ze sobą i oddalali się nieraz znacznie od osiedla.
481— Nie rozumiem, co cię tam pociąga? — powiedziała Synnöwe.
482— Ja sama dobrze nie wiem! — odrzekła Ingrid. — To zapewne taniec!
483 484— Czyś nigdy nie tańczyła? — spytała Ingrid.
485 486 487 488Ingrid porzuciła na razie ten temat, bo przypomniała sobie, że haugianie surowo zabraniali tańca, a nie chciała badać, jak dalece Synnöwe dzieli poglądy rodziców pod tym względem. Myśli jej krążyły jednak koło tego, bo po chwili powiedziała:
489— Nie widziałam w życiu lepszego tancerza od Torbjörna.
490Synnöwe zawahała się, a potem rzekła:
491— Tak, słyszałam, że dobrze tańczy!
492— Powinna byś go zobaczyć! — zawołała Ingrid i zwróciła się do niej.
493— Nie, nie chcę! — zaprotestowała Synnöwe żywo.
494Ingrid stropiła się, a Synnöwe pochyliła się nad swą szydełkową robótką i zaczęła liczyć oczka. Ale upuściła pracę na kolana i powiedziała z westchnieniem:
495— Dawno nie byłam tak wewnętrznie uradowana jak dzisiaj.
496 497— Bo dzisiaj on nie tańczy w Nordhaug!
498 499— Tak! Podobno jest tam mnóstwo dziewcząt, które by chciały z nim tańczyć.
500Synnöwe otwarła usta, jakby chciała coś powiedzieć, ale miast tego wzięła się do roboty.
501— I on by tam chciał pójść! — ciągnęła dalej Ingrid. — Wiem dobrze!
502Ale zaraz uświadomiła sobie, że palnęła głupstwo i spojrzała zawstydzona na zarumienioną, zajętą robotą Synnöwe. Zamyśliła się nad całą rozmową, na klęczkach przysunęła się do przyjaciółki i spojrzała jej prosto w oczy. Klasnęła w dłonie, chcąc zwrócić jej uwagę, ale tamta nie podniosła wzroku. Wówczas Ingrid roześmiała się wesoło.
503— Założę się, że zataiłaś przede mną coś, co się w tych dniach stało.
504— Co powiadasz? — spytała Synnöwe niepewnym głosem.
505— Nie gniewasz się, że Torbjörn tańczy?
506Nie było odpowiedzi. Ingrid roześmiała się głośno, a potem objęła przyjaciółkę za szyję i szepnęła jej do ucha:
507— Jesteś zła, że on tańczy… z innymi, nie z tobą!
508— Co za głupstwa pleciesz, Ingrid! — powiedziała Synnöwe, odsunęła ją od siebie i wstała. Ingrid poszła za jej przykładem.
509— To prawdziwa szkoda, moja Synnöwe, że ty nie umiesz tańczyć! — zawołała wesoło. — Wielka szkoda! Czekaj, ja cię zaraz nauczę!
510 511— Czego ci się zachciewa? — broniła się tamta.
512— Nauczę cię tańczyć, byś się nie smuciła, gdy tańczy z innymi.
513Synnöwe musiała się roześmiać, chociaż uczyniła to z przymusem.
514— Ktoś może zobaczyć! — powiedziała.
515— Niech ci Bóg da zdrowie, chociaż mówisz głupstwa — odparła Ingrid, zaczęła nucić skoczną melodię i obracała w jej takt Synnöwe.
516— Nie… nie… nie umiem! — broniła się.
517— Głupstwo! Dopiero co mówiłaś, żeś dawno nie była tak uradowana… dalejże, raz… dwa… trzy…
518 519— Spróbuj tylko, reszta przyjdzie sama!
520 521— Tak mówił kot do wróbla, który nie chciał czekać, aż znajdzie się w jego łapkach… No — zaczynamy!
522 523— Wyobraź sobie, że ja jestem Torbjörnem, a ty jego żoną, która nie może znieść, by tańczył z innymi.
524 525 526 527Jednak nogi same poczęły skakać.
528Był to tak zwany skakany, taniec norweskich górali w takcie trzyćwierciowym.
529Ingrid sadziła wielkimi susami przodem, naśladując krok tancerza, Synnöwe drobiła w ślad za nią, z oczyma spuszczonymi ku ziemi.
530Ingrid nuciła starą, wesołą, niemającą za grosz sensu przyśpiewkę skakanego o lisie i zającu tańczących na pustkowiu porosłym wrzosami.
531— Co za uciecha! Prawda? — krzyknęła, stając zadyszana. Synnöwe śmiała się i oświadczyła, że miałaby większą ochotę na walca.
532— Wybornie! — powiedziała Ingrid — nie ma żadnej przeszkody!
533Zaczęła jej pokazywać, jak trzeba stawiać kroki, bo walc, jak twierdziła, to taniec bardzo trudny.
534— O, uda się! — zaręczyła Synnöwe. — Byle nie zgubić taktu. — Ingrid zarządziła pierwszą próbę, a Synnöwe zaczęła też nucić z początku z cicha, a potem coraz to głośniej.
535Nagle Ingrid zatrzymała się, klasnęła w dłonie i krzyknęła zdziwiona:
536— Ależ ty tańczysz wyśmienicie!
537— Cicho! Nie mów o tym nikomu! — zawołała Synnöwe, objęła Ingrid wpół i walcowała z nią dalej.
538 539— Tra la la… tra la la… — nuciła Synnöwe, nie puszczając przyjaciółki. Ingrid wpadła w prawdziwy szał, wirowała, śpiewając.
540— Cóż to za piosenka — zdziwiła się nagle Synnöwe i przestała tańczyć.
541— Nie wiem, co śpiewam! — odparła Ingrid. — Słyszałam, jak śpiewał to Torbjörn!
542— To słowa Benta kryminalisty! Ojciec mi mówił…
543— To jego słowa? — zdziwiła się Ingrid i spuściła oczy.
544Nagle spostrzegły obie na gościńcu człowieka idącego obok naładowanego wozu.
545— Patrz, ktoś jedzie od strony Granlien! — zawołała Ingrid.
546— Może to on! — powiedziała Synnöwe.
547 548W istocie był to Torbjörn. Jechał z miasta. Droga była daleka, a wóz ciężko naładowany, przeto posuwał się z wolna po pokrytej kurzem drodze. Duży kawał gościńca można było objąć spojrzeniem z wysokości hali. Posłyszawszy z góry wołania, domyślił się zaraz, kto woła, stanął na wozie i pokrzykiwał, aż echo rozdzwoniło się po górach. Z hali odpowiedziały mu dźwięki drewnianego rogu juhasów. Słuchał, a gdy przebrzmiały, wołał znowu. Trwało to dobrą chwilę i Torbjörn rozradował się bardzo. Patrzył ku Solbakken i w pełni słońca wydawało mu się tak piękne jak nigdy dotąd.Koń, Przemoc, Zwierzę, Gniew, Własność
549Zadumał się tak, że przestał zwracać uwagę na konia, który kroczył wedle własnego upodobania. Nagle zerwał się. Koń dał susa w bok, a ruch ten był tak niespodziany i gwałtowny, że pękł na dwoje jeden z dyszli zaprzęgu. Koń rzucił się galopem i pędził po polach Nordhaugów, przez które wiódł gościniec. Torbjörn ściągnął lejce i zaczęła się teraz walka pomiędzy nim a koniem. Koń chciał rzucić się w galopie ze stromego zbocza, Torbjörn usiłował go zatrzymać. Ściągnął lejce tak silnie, że koń stanął dęba. Torbjörn zeskoczył z wozu i zanim koń zdołał się ponownie rozpędzić, przywiązał lejce do drzewa.
550W ten sposób sprawa została na razie zakończona. Ale ładunek wozu ucierpiał niemało, różne przedmioty pospadały, jeden dyszel był złamany, a koń drżał ze strachu. Torbjörn przystąpił doń, chwycił go przy pysku, przemawiał głosem łagodnym, następnie odwrócił go wstecz, tak by się zabezpieczyć od chętki galopowania stromym zboczem, gdyby mu znowu wpadło coś do głowy. Przerażone stworzenie nie mogło ustać w miejscu i Torbjörn musiał biec za koniem w podskokach, kierując go ku gościńcowi. Udało mu się to. Biegnąc mijał pogubione rzeczy. Kilka naczyń stłukło się i ich zawartość przepadła. Do tej pory myślał Torbjörn jeno o niebezpieczeństwie, teraz spostrzegł szkodę i to go rozzłościło. Zrozumiał, że nic z całej jazdy do miasta i złość zaczęła w nim wzbierać. Gdy stanął na drodze, koń spłoszył się ponownie i chciał się uwolnić skokiem w bok. Wówczas gniew Torbjörna wybuchnął z całą siłą. Lewą ręką ścisnął wędzidło, a prawą zaczął zadawać ciosy ciężkim batem, aż koń spienił się i zaczął go bić przednimi kopytami po piersiach. Ale Torbjörn był silny, trzymał konia w oddaleniu od siebie i bił coraz to okrutniej grubszym końcem bata.
551Koń rżał i jęczał z bólu, a on bił.
552— Nauczę ja cię brykać… kanalio! — wrzeszczał, a piana z pyska biednego konia spadała mu płatami na ręce.
553— Popamiętasz to sobie! Nauczę ja cię posłuszeństwa! — wołał.
554Obracali się obaj z koniem w kółko. Zwierzę już nie stawiało oporu, drżało jedno od każdego ciosu, uchylało głowę i jęczało na widok wzniesionego w górę bata.
555Torbjörn uczuł nagle wstyd i przestał bić.
556W tejże chwili ujrzał siedzącego nad rowem człowieka. Wsparty na łokciach człowiek ów gapił się nań i chichotał z uciechy. Torbjörnowi jakaś czarna mgła zasłoniła oczy i trzymając jedną ręką konia, drugą wzniósł bat i rzucił się na owego człowieka.
557— Ja cię oduczę śmiechu… drabie! — wrzasnął.
558Cios padł, ale nie był celny. Mimo to człowiek krzyknął i stoczył się w rów. Podniósł się na czworaki, obrócił ku Torbjörnowi i zrobił szyderczy grymas. Potem zaśmiał się szatańsko, bezgłośnie, samymi jeno mięśniami twarzy. Torbjörn drgnął, bo poznał tę twarz. Tak… to był Aslak…
559Nie wiedział dlaczego, ale poczuł zimny dreszcz na plecach.
560— To tyś mi spłoszył konia? — spytał.
561— Leżałem tutaj i spałem sobie! — rzekł Aslak, podnosząc się. — Zbudziłeś mnie wrzeszcząc i bijąc bez pamięci biedne zwierzę.
562— Wszystkie zwierzęta boją się ciebie! — zawołał Torbjörn i zaczął głaskać konia, z którego ściekał obficie pot.
563— Boi się ciebie bardziej niż mnie! — powiedział Aslak, podnosząc się na kolana. — Nigdy nie zmaltretowałem tak konia… nigdy w życiu!
564— Nie gadaj tyle! — krzyknął nań Torbjörn, potrząsając batem.
565 566— Jak to? Ja za dużo gadam?… Nie… A gdzie ci tak spieszno?… Ha?
567Zbliżył się, zataczając mocno, bo był pijany.
568— Dziś pewnie nie pojadę dalej! — powiedział Torbjörn wyprzęgając konia.
569— A, to naprawdę smutna sprawa! — powiedział Aslak. Zbliżył się i zdjął kapelusz. — Aj u licha — zawołał. — Wyrosłeś, widzę, na pysznego parobka, od kiedyśmy się rozstali.
570Włożył ręce w kieszenie i starał się stać prosto, chociaż nogi chwiały się pod nim. Patrzył na wóz i Torbjörna, który z mozołem rozplątywał powikłane sznury i rzemienie zaprzęgu. Torbjörn potrzebował koniecznie pomocy, ale nie mógł się zdecydować, by prosić o nią Aslaka.
571Aslak wyglądał strasznie. Odzienie miał uwalane w szlamie rowu i kurzu gościńca, włosy posklejane sterczały spod starego, połamanego, dziurawego melonika. Twarz przypominająca dawniejsze rysy wykrzywiona była ustawicznym szyderczym grymasem, a z oczu pozostały jeno wąskie szparki, tak że patrząc na kogoś, przechylał głowę w tył i otwierał przy tym usta. Rysy twarzy zrobiły się nikłe, a członki sztywne, bo rozpił się na umór. Torbjörn spotykał go od czasu do czasu, ale Aslak udawał, że go nie widzi. W roli przekupnia włóczył się po całej okolicy i zachodził wszędzie, gdzie odbywała się jakaś feta. Tam śpiewał piosenki i opowiadał anegdoty, co czynił zresztą z wielką umiejętnością, oraz pił wódkę, którą go obficie traktowano.
572Przyszedł tedy także na wesele u Nordhaugów, ale umknął zeń cichaczem, bo — jak się potem Torbjörn dowiedział, zwyczajem swoim podjudził ludzi na siebie wzajem i zachodziła obawa, że burza spadnie na jego głowę.
573— Przywiąż konia do drzewa lub do wozu! — poradził. — I tak sam nie dasz rady! Musisz udać się do Nordhaugów po pomoc.
574Torbjörn miał tę samą myśl, ale ją odsuwał od siebie.
575— Tam wielkie wesele! — powiedział.
576— Dlatego właśnie znajdziesz wszelką pomoc! — przekonywał Aslak.
577Torbjörn wahał się. Ale bez pomocy nie mógł ani jechać dalej, ani wracać, więc najlepszą rzeczą było podejść niewielki kawałek do Nordhaugów. Przywiązał tedy konia i ruszył przodem, oglądając się za Aslakiem, który chwiejnym krokiem wlókł się za nim.
578— Tam u diaska! — zawołał Aslak szyderczo. — W dobrym towarzystwie powracam na weselisko!
579Torbjörn nie odpowiedział. Szedł szybko. Aslak zaczął śpiewać:
580
Była to znana, stara piosenka.
581— Ale ci spieszno! — krzyczał za nim. — No… no… idź… idź!
582Torbjörn nie odpowiadał wcale. Niedługo doszły go tony skocznej nuty, a w oknach wielkiego piętrowego budynku ukazały się twarze. W podwórzu ujrzał grupy żywo dyskutujących gości weselnych. Zapewne zastanawiali się, kto to może nadchodzić. Wkrótce zorientował się, że go poznano i że zauważono na polu jego konia, wóz i porozrzucane towary. Gromada wytoczyła się na podwórze, a muzyka ucichła w chwili, kiedy wkroczył w obejście.
583— Oto mimowolni goście weselni! — zawołał Aslak, który krył się za Torbjörnem, nie ufając sobie.
584Powitano Torbjörna życzliwie i wszyscy otoczyli go kołem.
585— Niech Bóg błogosławi zabawie. Dobre piwo na stole, ładne dziewczęta na sali i wyśmienita muzyka! Wiwat!
586Tak wykrzyknął Aslak i wmieszał się w tłum.
587Jedni roześmiali się, inni nasrożyli, ktoś zauważył pogardliwie:
588 589Torbjörn spotkał znajomych i opowiedział im swą przygodę. Nie pozwolono mu iść samemu i wysłano ludzi po konia, wóz i rzeczy. Pan młody, dawny kolega szkolny, zaprosił go na weselne piwo i weszli obaj do domu. Niektórzy — zwłaszcza dziewczęta — chcieli dalej tańczyć, inni proponowali przerwę dla popicia i namawiali Aslaka, by opowiedział jaką dykteryjkę.
590— Tylko bądź ostrożniejszy w wyborze niż poprzednio! — dodał ktoś.
591Wyjaśniono mu, że przed chwilą zaszły pewne nieporozumienia i niektórzy goście weselni udali się na spoczynek, inni znów grają w karty na klepisku, a jeszcze inni zabawiają Knuta Nordhauga.
592 593Ojciec pana młodego, stary człowiek z fajką w zębach siedzący na ławce i popijający piwo, ozwał się:
594— No, Aslaku! Powiedz co wesołego, ale nie obraź znów kogo!
595— Czy inni także proszą? — spytał Aslak, siadając na małym stołeczku w pewnym oddaleniu od stołu głównego, gdzie siedziała starszyzna.
596— Tak jest! — powiedział pan młody. — Ja cię także proszę!
597— Czy są może jeszcze inne osoby, które mnie w ten sposób proszą? — spytał.
598— Są! — odezwała się panna młoda siedząca na bocznej ławie, przystąpiła doń i podała mu kubek wina.
599Była młoda, miała może dwadzieścia lat, chuda, z dużymi oczami oraz poważnym, surowym niemal wyrazem twarzy.
600— Mnie — dodała z przyciskiem — podobają się twoje historie, Aslaku.
601Pan młody spojrzał na nią ostro, a ojciec popatrzył znów na niego.
602— Tak… tak… — przyświadczył Aslak. — Ludzie z Nordhaug zawsze gustowali w moich historyjkach. Za ich zdrowie! — krzyknął i wypił kieliszek wódki, który mu podał jeden z drużbów.
603— A teraz opowiadaj! — domagały się liczne głosy.
604— Opowiedz o Cygance Sygrydzie! — zaproponował jeden.
605— Nie! — oponował drugi. — To do niczego!
606— Więc opowiedz o bitwie pod Lier! — powiedział ekstambur Swend.
607— Nie… nie! Coś wesołego! — zawołał oparty o ścianę, wysoki, szczupły młodzieniec bez kaftana. Jego prawa ręka bez ceremonii bawiła się włosami dwóch dziewcząt siedzących na ławie. Wymyślały mu, ale żadna nie ruszyła się z miejsca.
608— Opowiem, co mi się spodoba! — oświadczył dumnie Aslak.
609— Niech cię diabli wezmą! — zamruczał stary mężczyzna, który palił fajkę, leżąc na łóżku. Jedna jego noga zwisała bezwładnie, a drugą kopał zawzięcie przewieszony przez poręcz łóżka kaftan owego młodzieńca stojącego pod ścianą.
610— Daj spokój memu kaftanowi! — warknął ów młodzieniec.
611— A ty daj spokój moim córkom — odrzucił stary w odpowiedzi.
612Dziewczęta przesiadły się na inne miejsca.
613— Tak! Opowiem, co mi się spodoba! — powtórzył Aslak — Wódka w brzuchu, rozum w głowie! Kto da popić, ten się dowie! — wyrecytował i klasnął w dłonie.
614— Będziesz to gadał, co my każemy — powiedział człowiek na łóżku — bo wódka jest nasza!
615 616— Cóż to ma niby znaczyć? — spytał.
617— To znaczy, że ten, kto tuczy świnię, ma prawo ją zakłuć!
618Aslak zamknął oczy, pochylił głowę, opuścił ją na piersi i milczał.
619Odzywano się doń, zachęcano, ale udawał, że nie słyszy.
620— Wódka go dobiła! — rzekł człowiek na łóżku.
621Usłyszawszy to Alsak otworzył oczy i roześmiał się.
622— No dobrze! — zawołał — opowiem wam wesołą historyjkę, której nie słyszeliście jeszcze! — Śmiał się bezgłośnie oczami i całą twarzą.
623— Dzisiaj jest naprawdę w humorze! — powiedział ojciec pana młodego.
624— To za darmo! — zawołał Aslak i dodał, wyciągając rękę: — Ano, jeszcze kieliszek na drogę… zaraz ruszam z miejsca.
625Nalano mu. Wypił powoli, przechylając kieliszek dnem do góry i mlaskając językiem, potem zwrócił się do leżącego na łóżku i powiedział z uśmiechem:
626— Tak! Teraz jestem waszą świnią! — Roześmiał się, objął kolana rękami, pokiwał nogą, zakołysał ciałem i zaczął:
627— Była pewnego razu dziewczyna. Żyła w dolinie pośród gór i lasów. Nazwa doliny nie ma nic do rzeczy, podobnie jak imię owej dziewczyny. Dziewczyna była piękna, podobała się wszystkim, a zwłaszcza gospodarzowi, u którego służyła. Dostawała dobre wynagrodzenie… dostała nawet więcej niż chciała, bo oto dostała w podarunku — dziecko! Ludzie mówili, że winien był gospodarz, ale on się do tego nie przyznawał, był bowiem żonaty, i ona także tego nie twierdziła, bo była dumna… dumna była biedaczka! I stało się, że przy chrzcie powiedziała kłamstwo. A syn, który jej się narodził, był to wielki gałgan i dlatego od razu z początku ochrzczony został fałszywie.
628To mu nie mogło zaszkodzić, gdyż był z góry przeznaczony na łajdactwo. Dziewczyna dostała mieszkanie tuż pod osiedlem gospodarza i to, naturalnie, nie mogło się podobać jego żonie. Ile razy ją ujrzała, pluła na nią, a gdy malec przychodził bawić się z jej dziećmi, kazała wypędzać bękarta. Niegodzien był — jak mówiła — niczego innego.
629Po całych dniach i nocach nalegała na męża, by precz odpędził biedaczkę. Opierał się długo, opierał się, póki był silny i panował nad sobą. Ale później rozpił się i rządy w domu objęła żona. Od tej chwili zaczęło być bardzo źle owej dziewczynie, z każdym rokiem coraz gorzej, tak że marła po prostu z głodu wraz ze swoim malcem, który nie chciał opuścić matki.
630Mijały lata, minęło lat osiem, aż pewnego dnia musiała dziewczyna wynosić się precz! I wyniosła się pewnego ranka, ale poprzedniej nocy całe gospodarstwo stanęło w płomieniach. Spalił się gospodarz, gdyż był właśnie pijany, uciekła tylko żona wraz z dziećmi i oskarżyła dziewczynę, iż to ona wznieciła pożar. Może tak było… może nie… któż to odgadnie? Ale dziwny był chłopak, syn owej dziewczyny. Przez osiem lat przymierał wraz z matką głodem i wiedział dobrze, czyja to wina. Matka opowiadała mu nieraz całe swoje życie, kiedy pytał dlaczego ciągle płacze. Powtórzyła mu to raz jeszcze onej nocy, kiedy miała iść precz. Chłopaka nie było potem długo w domu… Dostała się na całe życie do więzienia, gdyż powiedziała sędziemu, że to ona przez zemstę puściła z dymem całe osiedle.
631Pijaństwo, ŁzyChłopiec pozostał sam, ale ludzie mu pomagali, pomagali z litości, że miał taką złą matkę. Potem udał się w inną okolicę i tam już ludzie byli dlań gorsi, bo zapewne nie wiedzieli, że jego matka była podpalaczką i jakie było jego położenie… Zdaje się, nie powiedział im tego. Gdym go widział po raz ostatni był pijany i ludzie powiadali, że oddał się trunkowi. Czy to prawda, nie wiem, ale mówiąc między nami nie mógł uczynić nic lepszego. Wierzcie mi państwo, jest to zły, z gruntu zepsuty chłopak. Nie znosi ludzi, nie chce, by byli dla siebie wzajem dobrzy, a nawet, by dla niego samego byli dobrzy. Pragnie wszystkich uczynić takimi, jaki jest sam, ale przyznaje się do tego wówczas jedynie, gdy jest pijany. Wtedy także płacze… płacze bez powodu, a łzy lecą jak grad… bez powodu… bo po cóż ma płakać? Mimo to płacze jak wściekły… płacze i płacze… Gdybyście słyszeli ten jego płacz… śmialibyście się… bo płacze tylko z pijaństwa i nie jest odpowiedzialny za ten płacz.
632Aslak, doszedłszy do tego miejsca rozpłakał się w głos, przechylił w tył i spadł ze stołka, ale wnet uspokoił się zupełnie i zaczął chrapać.
633— Urżnął się jak świnia! — powiedział leżący na łóżku. — Zawsze tak płacze, kiedy się upije.
634— To szkaradna historia! — zawyrokowały dziewczęta, wstały i wyszły.
635— Ile razy opowiada, co sam zechce — zauważył jakiś starzec, wstając z ławy — zawsze musi coś takiego mówić! Nie mogę pojąć, jak ludzie mogą słuchać takich historii — dodał i spojrzał na pannę młodą.
V
636Kilka osób wyszło, inni zaczęli szukać muzykanta, by na nowo rozpoczął tańce. Ale skrzypek zasnął w rogu sieni na podłodze i niektórzy wstawiali się, aby mu dać spokój.
637— Od kiedy zatłuczono na dobre Larsa, jego towarzysza pomocnika, musi biedny Ole grywać po całych dniach i nocach! — tak mówiono.
638Tymczasem sprowadzono na podwórze wóz i poznoszono rzeczy Torbjörna oraz zaprzężono konie do innego wozu, mimo próśb chciał bowiem koniecznie jechać do domu. Pan młody zwłaszcza nalegał, by został.
639— Nie ma tu dla mnie, prawdę mówiąc, tej radości, jak by się zdawało — powiedział doń.
640Słowa te zastanowiły Torbjörna, ale upierał się wracać do domu przed zachodem słońca. Widząc, że nie ustępuje, goście weselni rozproszyli się po całym obejściu. Było dużo ludzi, ale panowała cisza i wszystko razem nie robiło wrażenia radosnego dnia weselnego. Torbjörn spostrzegł, że brak mu podkulka przy wozie, poszedł tedy go szukać. Ponieważ na podwórzu nie znalazł zdatnego kawałka drzewa, poszedł dalej, natrafił na drewutnię i wszedł do środka. Szedł cichy, zamyślony, bo nie mógł zapomnieć słów nowożeńca. Znalazł to, czego szukał, ale nie wracał. Usiadł pod ścianą z drewnem i nożem w ręku.
641Naraz usłyszał, że ktoś jęczy w pobliżu. Głos dobywał się spoza cienkiej ścianki, gdzie za przegrodą stały wozy. Nastawił uszu.
642— Czy to ty? — pytał męski głos, wymawiając słowa z wysiłkiem, z przerwami, stękając z bólu.
643Usłyszał też płacz. Płakała kobieta.
644— Czemu przyszedłeś na wesele? — spytał głos kobiecy. Musiała to być owa płacząca niewiasta, bo mówiła przez łzy.
645— Ha… na czyimże weselu miałem grać, jeśli nie na twoim?
646„To pewnie grajek Lars, którego srodze zbito — pomyślał Torbjörn. — Ale któż jest ta kobieta? Pewnie sama panna młoda!”
647Lars był to śliczny, wysmukły chłopak, który mieszkał kątem wraz ze swoją starą matką w jednej z chałup należących do posiadłości Nordhaugów.
648— Czemu nigdy nie powiedziałeś wyraźnie? — spytała głosem, w którym przebijało silne wzruszenie.
649— Myślałem, że to między nami niepotrzebne! — odparł żywo.
650— Wiedziałeś przecież, że on przysłał swatów?
651— Myślałem, że masz więcej charakteru!
652Znowu słychać było jeno płacz. Nagle wyjąknęła kobieta:
653— Czemu nie powiedziałeś wyraźnie?
654— Synowi starej Berty nie na wiele by się zdało konkurować do córki Nordhaugów! — odparł po chwili z goryczą. Potem słychać było jęk i ciężki oddech. Zdawało się, że czeka na jej odpowiedź.
655— Przez tyle lat widywaliśmy się codziennie… — szepnęła.
656— Byłaś zbyt dumna, bym się odważył pogadać z tobą na dobre.
657— A jednak nie było na świecie nic, czego bym bardziej pragnęła… czekałam z dnia na dzień… za każdym spotkaniem czekałam na to słowo! Wydawało mi się, że ci się wprost narzucam! Na koniec byłam pewna, że mnie nie chcesz… że pogardzasz mną!
658Zapadła cisza. Ani płaczu, ani nawet oddechu Larsa.
659Torbjörn pomyślał o nowożeńcu, chłopcu, o ile wiedział, poczciwym i porządnym… i uczuł dlań litość.
660 661— Obawiam się, że on niewiele będzie miał pożytku ze mnie.
662— On jest zacnym człowiekiem! — powiedział chory i znów zaczął jęczeć.
663Widocznie musiały go bardzo boleć piersi. Zapewne współczuła jego cierpieniu, gdyż rzekła:
664— Bardzo cierpisz… bardzo? Ale pomyśl… inaczej nie moglibyśmy pomówić, nie przyszłoby do tego wyjaśnienia. Kiedy uderzyłeś Knuta, w tej chwili wszystko zrozumiałam.
665— Nie mogłem znieść dłużej! — odrzekł, a po chwili dodał: — Knut to zły człowiek!
666— O zapewne! — potwierdziła — dobry nie jest!
667Milczeli przez chwilę, potem ozwał się Lars:
668— Dziwiłbym się bardzo, gdybym odzyskał zdrowie. Zresztą teraz mi wszystko jedno!
669— Źle z tobą, ale ze mną może jeszcze gorzej… — powiedziała i wybuchła płaczem.
670 671— Tak… — a po chwili załkała — Boże! Boże… cóż to będzie za życie!
672— Nie płacz! — uspokajał ją. — Bóg wnet skróci moje męki, a po mojej śmierci ulży ci… zobaczysz!
673— Boże! Boże! Czemuż nie powiedziałeś wyraźnie! — zawołała z cicha i zdawało się Torbjörnowi, że załamuje ręce.
674Torbjörn myślał, że poszła, przeto po chwili wyszedł także z drewutni i spytał pierwszego spotkanego gościa weselnego, jaki był powód sprzeczki pomiędzy Larsem a Knutem.
675Zapytany ściągnął twarz w fałdy tak głębokie, jakby w nich chciał coś ukryć, i odparł:
676— Doprawdy, dziwnie błahy był to powód. Knut spytał Larsa, czy skrzypce jego mają dobry ton na tym weselu.
677W tej chwili przeszła mimo nich panna młoda. Odwróciła twarz, gdy jednak posłyszała nazwisko Larsa, spojrzała i Torbjörn zobaczył jej zaczerwienione, błędnie patrzące oczy. Ale wyraz jej twarzy był zimny, tak lodowato zimny, że Torbjörn nie mógł się pogodzić ze słowami, jakie słyszał przed chwilą, i znowu zadumał się, co to może znaczyć.
678Zaprzęgnięty wóz czekał w podwórzu. Umocował podkulek i obejrzał się za panem młodym, chcąc się z nim pożegnać. Nie było go, a szukać nie chciał, przeciwnie: rad był, że go nie ujrzy po tym, co usłyszał. Siadł na wóz. Nagle od strony stodoły wszczął się tumult. Wybiegła gromada ludzi, a wysoki mężczyzna idący na czele krzyczał:
679— Gdzież jest? Gdzie się schował?
680 681— Nie puszczajcie go! — doradzali inni. — Z tego gotowe wyniknąć nieszczęście!
682— Czy to Knut? — spytał Torbjörn chłopca stojącego przy wozie.
683— Tak! Jest pijany i w takich razach bez bitki się nie obejdzie.
684Torbjörn śmignął batem, a koń ruszył.
685— Nie! Nie! Zostań, przyjacielu! — krzyknął ktoś za nim.
686Ściągnął lejce, ale koń nie stanął, przeto pozwolił mu iść dalej.
687— Hej, Torbjörnie Granlien! Boisz się, widzę!
688Zatrzymał konia, ale się nie odezwał.
689— Złaź z wozu i pij ze mną! — krzyknął Knut.
690— Dziękuję! — powiedział. — Muszę wracać!
691Usiłowano go nakłonić, by został. Przy wozie zebrało się sporo ludzi. Knut stanął przed koniem, pogłaskał go, potem wziął jego głowę w dłonie i zaczął mu się przypatrywać. Był to wysmukły młodzieniec, miał konopiastą, szczecinowatą czuprynę i perkaty nos. Usta jego były szerokie, oczy niebieskie z bezczelnym wyrazem. Niewiele był podobny do siostry, miał tylko taki sam krój ust i proste, wysokie czoło. Wyglądał jednak ordynarnie, gdy ona była znacznie wykwintniejsza.
692— Ile chcesz za tego konia? — spytał.
693— Nie jest na sprzedaż! — odparł Torbjörn.
694— Może myślisz, że nie mam pieniędzy?
695— Nie wiem wcale, czy masz, czy nie masz!
696— Wątpisz o tym! Ej, nie radzę ci obrażać mnie.
697Parobczak, który przedtem bawił się włosami dziewcząt, powiedział do swego sąsiada:
698— Knut jakoś nie ma dzisiaj odwagi.
699 700— Nie mam odwagi? — krzyknął. — Kto to powiedział? Ja nie mam odwagi?
701 702— Z drogi! — zawołał Torbjörn. — Usuńcie się, panowie! — Śmignął batem, gotów ruszyć.
703— Ty gadasz do mnie, bym ustąpił z drogi? — wrzasnął Knut.
704— Mówiłem o koniu, bo musi przejść. Odjeżdżam!
705— Co, chcesz mnie przejechać? — wrzasnął znowu Knut.
706 707W tej chwili koń podniósł głowę, bo inaczej musiałby nią uderzyć Knuta w pierś. Knut chwycił konia przy pysku, a biedne zwierzę myśląc, że znowu zostanie obite, zaczęło drżeć na całym ciele. Torbjörn doznał wyrzutów sumienia, że się aż tak zapomniał wobec bezrozumnego zwierzęcia, a jednocześnie zawrzał gniewem na Knuta. Podniósł się i trzasnął go batem przez głowę.
708— Ośmielasz się mnie bić? — krzyknął Knut i zbliżył się.
709 710— Jesteś zły człowiek! — powiedział, a twarz jego okryła bladość, oddał lejce chłopcu, który wyszedł z izby i ofiarował się trzymać konia.
711Starzec, który wstał z ławy, kiedy Aslak skończył opowiadanie, przystąpił do Torbjörna, wziął go pod ramię i powiedział:
712— Sämund Granlien jest zbyt zacnym człowiekiem, aby jego syn bił się z takim jak Knut rozbójnikiem.
713Torbjörn uspokoił się trochę, ale Knut wrzasnął:
714— Co, ja jestem rozbójnik? On taki dobry jak i ja, a jego ojciec równy jest mojemu ojcu! Chodź no, chodź! Ludzie jeszcze nie wiedzą, który z nas mocniejszy!
715— Zaraz się dowiedzą! — odrzekł Torbjörn.
716— Zupełnie jak dwa kocury! — odezwał się człowiek leżący poprzednio na łóżku. — Muszą sobie naprzód dodać odwagi wrzaskiem.
717Torbjörn słyszał to, ale nic nie odrzekł. Jedni zaczęli się śmiać, inni oburzali się, że na tym weselu tyle bitek i że napastują człowieka przybyłego po pomoc, który chce spokojnie odjechać. Torbjörn obejrzał się za koniem. Ale chłopiec odprowadził go na bok i sam gapił się na rozpoczynającą się rozprawę.
718— Za czym się oglądasz? — spytał Knut. — Tu nie ma Synnöwe!
719 720— Nic… nic — odrzucił Knut — takie pobożnisie i obłudnice nic mnie nie obchodzą.
721Bijatyka, MężczyznaTego było Torbjörnowi za dużo.
722Spojrzał wokoło, badając miejsce. Ale znowu wmieszali się dwaj starsi ludzie mówiąc, że Knut dosyć już na tym weselu narobił awantur i nieszczęść.
723— Mnie nie zrobi nic! — powiedział Torbjörn i wszyscy zamilkli.
724 725— Niechby się rozprawili. Potem zostaną przyjaciółmi. I tak od dawna patrzą na siebie spode łba.
726— Tak! — zauważył ktoś. — Jeden i drugi chce być pierwszym w całej dolinie. Przekonamy się teraz, który lepszy.
727— Czy widział kto z was niejakiego Torbjörna Granlien? — spytał Knut. — Podobno był tutaj niedawno.
728— Tak… oto jest! — odpowiedział Torbjörn i w tej chwili Knut dostał taki cios w prawe ucho, że się zatoczył na stojących poza nim ludzi.
729Nastała głęboka cisza. Knut zebrał się w sobie i bez słowa rzucił się na przeciwnika. Rozwinęła się walka na pięści. Jeden i drugi chciał dobrze pomacać współzawodnika, ale byli równi sobie, przeto każdy trzymał drugiego w należytej odległości. Torbjörn bił gęsto i, jak powiadano, ciosy jego były mocniejsze.
730— Nareszcie trafił Knut na swojego przeciwnika! — powiedział chłopiec, który trzymał konia. — Z drogi… zróbcie miejsce!
731Kobiety i dziewczęta rozbiegły się, jedna tylko panna młoda stała na szczycie schodów i patrzyła uważnie. Torbjörn rzucił na nią okiem i przerwał na moment walkę. Spostrzegłszy jednak nóż w ręku Knuta trzasnął go powyżej przegubu tak silnie, że ramię zwisło bezwładnie, a nóż wypadł na ziemię.
732— Ach! Ależ ty bijesz! — zawołał Knut.
733— Doprawdy? — odrzucił Torbjörn i natarł nań.
734Knut bronił się słabo jedną ręką, przeto przeciwnik podniósł go i poniósł ze sobą, ale niełatwo było obalić go na dobre. Kilka razy rzucany o ziemię tak, że każdy inny byłby się poddał, Knut zrywał się na nogi. Miał twardy grzbiet. Torbjörn porwał go w ramiona i poniósł dalej, ludzie się rozpraszali w popłochu, a on szedł dookoła podwórza, aż zaszli pod schody. Tu podniósł Torbjörn Knuta raz jeszcze i grzmotnął nim o ziemię z taką siłą, że sam się zachwiał w kolanach. Głowa Knuta zadzwoniła na płytach kamiennych, legł bez ruchu, jęknął i zamknął oczy.
735Torbjörn rozejrzał się wokoło. Oczy jego spoczęły na pannie młodej, która stała jak skamieniała.
736— Podłóżcie mu coś pod głowę! — powiedziała, obróciła się i weszła do domu.
737Przeszły mimo dwie stare kobiety.
738— Na miły Bóg! — zawołała jedna. — Znowu któryś leży na ziemi. Któż to taki?
739— To sam Knut Nordhaug! — odpowiedział ktoś.
740— Ano, to w przyszłości będzie pewnie mniej bijatyk — zauważyła druga. — Lepiej swych sił użyć na coś innego!
741— Dobrześ powiedziała, Randi! — pochwaliła pierwsza. — Niechże ich Bóg oświeci, by myśli swe zwrócili do rzeczy wyższych!
742Te słowa uczyniły silne wrażenie na Torbjörnie. Nie przemówił dotąd, przypatrywał się tylko ludziom krzątającym się około Knuta. Ten i ów zaczepił go. Nie odpowiedział, obrócił się tylko i popadł w zadumę. Ujrzał w duchu Synnöwe i poczuł wstyd. Rozmyślał nad tym, w jaki sposób opowie jej o całym zajściu, i czuł, że nie tak łatwo skończył bitkę, jak mu się wydawało.
743 744 745Ale zanim zdążył się obrócić, uczuł, że Knut chwyta go z tyłu za ramiona i padł wstecz. Jednocześnie poczuł gwałtowny ból, nie wiedział tylko, gdzie go boli. Słyszał głosy wokoło siebie, czuł, że jedzie, zdawało mu się, że sam powozi.. . ale dokładnie nie wiedział nic.
746Trwało to dosyć długo. Zrobiło mu się zimno, potem znów gorąco, potem uczuł się lekki, tak lekki, że unosił się w powietrzu, i przekonał się namacalnie, że fruwa z jednego drzewa na drugie, następnie wzlatywał na górę, coraz wyżej i wyżej, aż na hale, i jeszcze wyżej na skalistą grań. Tam stała Synnöwe, pochyliła się nad nim, zapłakała i rzekła, że trzeba było powiedzieć — wyraźnie. Płakała długo i dodała, że Knut wszędzie jej zastępował drogę, iż w końcu musiała go przyjąć. Pogładziła go z jednej strony po twarzy, tak że uczuł ciepło, a łzy jej płynęły takim strumieniem, że koszula cała przemokła mu na piersiach.
747Na wielkim spiczastym kamieniu ukazał się nagle Aslak i zaczął zapalać wokoło drzewa, które trzeszczały i huczały, a gałęzie latały wokoło. Otwierał gębę, śmiał się i gadał, że to nie on uczynił, tylko jego zła matka.
748Ujrzał potem swojego ojca, Sämunda, i zdziwił się, widząc, że rzuca wielkie wory ze zbożem wysoko w górę, tak wysoko, że wpadały w chmury i chmury je przyciągały. Zboże rozsypywało się niby mgła, a on dziwił się bardzo, że zboże może trzymać się w górze i rozpływać po całym niebie. Spojrzał na dół na Sämunda, a ten wydał mu się mały, coraz mniejszy, w końcu tak mały, że ledwo go mógł dostrzec na ziemi. Ale ciągle rzucał worki w niebo, coraz to wyżej i wołał: „naśladuj mnie, jeśli potrafisz!”.
749Wysoko, gdzieś ponad chmurami stał kościół, a na jego wieży widniała jasnowłosa dziedziczka Solbakken. Trzymała w jednej ręce jasnoczerwoną chustkę, a w drugiej śpiewnik z psalmami i mówiła: „Nie dostaniesz się tutaj, póki się nie odzwyczaisz od klątw i bijatyk”… Nagle, gdy spojrzał lepiej, przekonał się, że to nie kościół, ale Solbakken połyskujące szybami w słońcu tak jaskrawo, że go ten blask ćmił i musiał zamknąć oczy.
750— Ostrożnie! Ostrożnie, Sämundzie!
751Posłyszał jakiś głos i zbudziwszy się ze snu, uczuł, że go niosą, a gdy otwarł oczy, ujrzał, że znajduje się w wielkiej izbie w Granlien. Na ognisku palił się suty ogień. Obok niego stała matka i płakała, a ojciec właśnie podsunął podeń ramię, by go przenieść do sąsiedniej komnaty. Nagle ojciec cofnął rękę.
752— Jeszcze żyje! — powiedział drżącym głosem do matki.
753— Boże drogi, patrzy! — zawołała. — Torbjörnie! Kochany Torbjörnie, synu mój, co oni z tobą zrobili! — pochyliła się nad nim i gładziła jego policzki, a łzy spływały nań gorące. Czuł to dobrze.
754Sämund otarł oczy rękawem koszuli, odsunął łagodnie matkę i powiedział:
755— Lepiej go przenieść od razu!
756Podsunął ostrożnie ramię pod jego plecy, drugie pod kolana.
757— Trzymaj go za głowę — polecił matce — bo jej sam pewnie nie uniesie!
758Wzięła jego głowę w ręce i poszła przodem, a Sämund troskliwie stosował swe kroki do jej kroku, by nie wstrząsnąć chorym. Za chwilę leżał Torbjörn na miękkim łóżku.
759Gdy go ułożono i przykryto, spytał Sämund, czy parobek odjechał.
760— Jeszcze tu jest! — odparła matka pokazując na podwórze. Sämund szybko otwarł okno i zawołał:
761— Jeśli wrócisz za godzinę, dostaniesz podwójną pensję na Nowy Rok! Jedź, co koń wyskoczy!
762Przystąpił znów do łóżka, Torbjörn patrzył przytomnie. Ojciec spoglądał nań długo, a oczy jego napełniły się łzami.
763— Wiedziałem, że się tak skończy! — powiedział, obrócił się i poszedł.
764Matka siedziała na niskim stołeczku u nóg syna i płakała z cicha. Torbjörn chciał coś powiedzieć, ale uczuł, że to za wielki dla niego wysiłek, przeto milczał. Tylko oczu nie spuszczał z matki. Nigdy nie były tak piękne, połyskujące i uznał to za bardzo zły znak.
765— Niech się Bóg nad tobą i nami zmiłuje! — wyszeptała. — Wiem, że Sämund nie przeżyłby dnia twojej śmierci.
766Torbjörn patrzył na nią nieruchomym spojrzeniem, a twarz jego była sztywna i zmartwiała. To spojrzenie przenikało matkę do głębi duszy. Zaczęła odmawiać „Ojcze nasz”, będąc pewna, że lada chwila zakończy życie. Siedząc tak, rozważała jak bardzo kochali wszyscy w całym domu Torbjörna. Potem wstała i pchnęła posłańca do Ingrid na halę, by wracała wraz z młodszym bratem. Wydawszy to polecenie, wróciła znowu na swe miejsce przy łóżku. Patrzył na nią ciągle i wzrok ten skierował jej myśli ku rzeczom wyższym. Wzięła w rękę Biblię i powiedziała:
767— Przeczytam ci głośno ustęp, to ci dobrze zrobi!
768Nie mając pod ręką okularów, otworzyła książkę na rozdziale, który od czasu swych lat młodzieńczych umiała na pamięć. Była to Ewangelia św. Jana. Nie była pewna, czy chory słyszy, bo leżał bez ruchu i wpatrywał się w nią tępo. Ale czytała do końca, jeśli nie dla niego, to dla samej siebie.
769Ingrid wróciła rychło, by pomóc matce w czuwaniu nad bratem. Ale Torbjörn spał teraz. Ingrid zaczęła płakać jeszcze na halach i łzy jej płynęły bez ustanku.
770Myślała o Synnöwe, która jeszcze nie wiedziała o niczym.
771Przyjechał lekarz i zbadał chorego. Torbjörn otrzymał głębokie pchnięcie nożem w plecy, a poza tym miał dużo ran i sińców. Doktor nie powiedział nic, a nikt nie śmiał go pytać. Sämund wszedł wraz z nim do stancji i nie spuszczał oka z jego twarzy. Wyprowadził go na podwórze, pomógł wsiąść do dwukolnej karolki i zdjął czapkę, gdy doktor powiedział, że przyjedzie następnego dnia. Wówczas zwrócił się do żony i rzekł:
772— Nic nie mówi! Więc jest źle!
773Głos mu drżał, nogi się pod nim uginały, obrócił się i poszedł na przełaj polami. Nikt nie wiedział, gdzie był. Nie wrócił ani wieczorem, ani w nocy, dopiero nazajutrz rano i wyglądał tak ponuro, że nikt o nic nie śmiał pytać.
774— Co słychać? — zagadnął Ingrid.
775— Spał! — odrzekła. — Ale jest tak osłabiony, że nie może podnieść ręki.
776Ojciec chciał wejść, by go zobaczyć, ale zawrócił od samych drzwi stancji, gdzie leżał Torbjörn.
777Doktor przyjechał i bywał odtąd codziennie. Torbjörn mógł już mówić, ale zabroniono mu ruszać się. Ingrid siedziała ciągle przy nim na przemian z matką i młodszym bratem, ale nie pytał o nic, a oni też nie odważyli się zadawać mu pytań.
778Ojciec nie wchodził nigdy do stancji chorego, tak że Torbjörn zwrócił na to uwagę. Ile razy ktoś otwierał drzwi, spoglądał uważnie, a wszyscy byli pewni, że oczekuje ojca. W końcu spytała Ingrid, czy chce jeszcze kogo zobaczyć.
779— Widocznie… on nie chce mnie widzieć! — odpowiedział.
780Opowiedziano to Sämundowi, ale nie ozwał się słowem, tylko tego dnia, gdy przybył lekarz, nie było go w domu. Ojciec, Syn, Łzy, MężczyznaLekarz odjechał już spory kawałek od osiedla, gdy nagle spostrzegł Sämunda siedzącego przy drodze. Sämund przywitał się, a potem spytał o stan syna.
781— Strasznie go pokaleczono! — powiedział lekarz.
782— Czy wyjdzie z tego? — spytał Sämund i zaczął majstrować koło popręgu konia.
783— Dziękuję — rzekł lekarz — ale wszystko jest przecież w porządku.
784— Był za mało przyciągnięty! — odparł Sämund.
785Nastała chwila milczenia. Lekarz patrzył uważnie na Sämunda, ale stary człek tak był zajęty popręgiem, że nań nie spojrzał.
786— Pytał pan, czy wyjdzie z tego? — zaczął lekarz. — Zdaje mi się, że wyjdzie…
787 788— Więc nie ma niebezpieczeństwa — rzucił.
789— Już od kilku dni nic mu nie grozi! — odrzekł lekarz.
790Do oczu Sämunda rzuciły się łzy. Chciał je powstrzymać, ale płynęły mimo to.
791— Wstyd mi doprawdy… — jąkał — wstyd mi, że płaczę, ale, doktorze, dzielniejszego chłopca nie ma w całej dolinie, w całej parafii.
792 793— Czemuż nie pytałeś pan dotąd?
794— Nie miałem odwagi! — odrzekł Sämund, połykając łzy. — Zresztą te kobiety… gapiły się na mnie, ile razy chciałem pytać i słowa grzęzły mi w gardle.
795Doktor zaczekał, aż się uspokoi. Potem Sämund spojrzał bystro w oczy lekarza i spytał:
796 797— Do pewnego stopnia! — odrzekł tamten. — Nie da się o tym na razie nic pewnego powiedzieć!
798Sämund rozważał przez chwilę jego słowa.
799— Do pewnego stopnia… — zamruczał pod nosem, patrząc w ziemię.
800Doktor nie przerywał mu. Było coś w Sämundzie, co nakazywało szacunek. Nagle Sämund podniósł głowę i rzekł:
801— Dziękuję panu doktorowi za dobrą wieść! — podał mu rękę i odszedł.
802W tym czasie siedziała przy Torbjörnie Ingrid.
803— Jeśli się czujesz na siłach — powiedziała — to opowiem ci coś o ojcu.
804 805— Pierwszego wieczoru po bytności doktora ojciec wyszedł, a nikt nie wiedział, dokąd się udał. On zaś poszedł do Nordhaug na wesele. Gdy się zjawił, przerażenie ogarnęło gości. Siadł przy stole i pił, nawet panu młodemu wydawało się, że trochę sobie podpił.
806Potem zaczął rozpytywać o przebieg całego zajścia i dowiedział się wszystkiego dokładnie. Naraz pojawił się Knut, a ojciec chciał, aby on sam opowiadał, i wyszedł z nim na podwórze, na to miejsce, gdzie się odbyło spotkanie z tobą. Wszyscy goście weselni otoczyli ich i słuchali. Knut mówił, jak mu dojechałeś, obezwładniając jedno ramię. Ale nie chciał ciągnąć dalej opowiadania. Wówczas ojciec skoczył i spytał, czy przypadkiem nie stało się to tak? W tej chwili chwycił Knuta, podniósł w górę, położył na kamieniach, na których były jeszcze ślady twojej krwi i trzymając go ręką lewą, prawą przyłożył mu nóż do gardła.
807Knut pobladł, wszyscy goście zamilkli. Niektórzy mówili, że ojcu łzy płynęły z oczu i spadały na Knuta, który nie bronił się wcale. Ale ojciec nic mu złego nie uczynił. Podniósł go z ziemi i znów położył, i ponownie przyłożył mu sztych do gardła.
808— Nie mogę się przezwyciężyć, by cię puścić zdrowo! — powiedział, trzymając go mocno pod sobą. Zjawiły się dwie stare kobiety, a jedna z nich ozwała się:
809— Sämundzie Granlien! Wspomnij o żonie i reszcie twoich dzieci, czy ojciec ich ma zostać mordercą?
810Wówczas, powiadają, Sämund puścił Knuta i za chwilę gdzieś zniknął, a Knut tak się zawstydził, że umknął chyłkiem z wesela i nie pokazał się na nim do końca.
811Ledwo Ingrid skończyła opowiadać, ktoś uchylił drzwi. Był to ojciec. Wyszła niezwłocznie, ustępując mu miejsca. O czym rozmawiał z synem, tego nikt się nigdy nie dowiedział. Matka stała pod drzwiami i wpadło jej do ucha, że rozprawiano o tym, czy i jak dalece odzyska Torbjörn dawne siły i zdrowie. Ale nie była pewna, a wchodzić nie śmiała, póki mąż był u syna. Gdy Sämund wyszedł, zauważono, że oczy jego były zaczerwienione, a stary był w nastroju niezwykle łagodnym.
812— Nie umrze! — powiedział do żony mimochodem. — Ale Bóg jeden tylko wie, czy odzyska siły…
813Ingeborga rozpłakała się i wyszła za mężem na podwórze. Tam siedli na schodach lamusa i rozmawiali długo o różnych sprawach.
814Gdy Ingrid wsunęła się cicho do stancji brata, Torbjörn trzymał w ręku małą kartkę papieru i powiedział powoli i spokojnie:
815— Tę kartkę musisz dać Synnöwe, gdy się tylko z nią spotkasz.
816Ingrid przeczytała kartkę i rozpłakała się rzewnie, gdyż było tam napisane:
Gdy przeczytasz tę kartkę, wiedz, że między nami wszystko skończone. Nie jestem tym człowiekiem, którego chcesz. Niech Bóg mnie i Ciebie ma w swojej opiece.
VI
817Synnöwe dowiedziała się zaraz nazajutrz po wypadku, że Torbjörn był na weselu w Nordhaug. Młodszy jego brat przybył z wieścią na hale, ale Ingrid nauczyła go przed wyjściem z domu, co ma powiedzieć. Synnöwe dowiedziała się więc tylko, że koń się spłoszył i Torbjörn udał się do Nordhaugów po pomoc, następnie, że doszło do sprzeczki i bójki z Knutem, który lekko ranił go nożem, ale nie ma niebezpieczeństwa, mimo iż musi leżeć w łóżku.
818Tak podana wiadomość zasmuciła ją raczej niż przeraziła i smutek jej wzrastał, w miarę jak nad tym myślała. Więc znowu rozwiały się owe piękne obietnice, nie zmienił się ani na włos, a rodzice znów mu będą mieli coś do zarzucenia. Tak rozmyślała Synnöwe. Nie dopuszczała jednak myśli, by to ich mogło rozłączyć.
819Wieści nierychło przedostawały się na hale, więc dopiero po kilku dniach otrzymała świeże wiadomości. Ciążyła jej bardzo niepewność, a ponieważ Ingrid nie wracała, zaczęła odczuwać obawę i domyślać się, że jest dużo gorzej niż jej mówiono. Zaprzestała śpiewania wieczorami, gdy bydło wracało do zagrody, a w nocy nie mogła sypiać, bo brakło jej towarzystwa przyjaciółki. Pewnego dnia czuła się bardzo przygnębiona, chcąc się tedy rozerwać pracą, zaczęła szorować kadzie na mleko i skopki, a na odmianę robiła serki i masło.
820Ale praca jej nie szła, robiła wszystko z widocznym przymusem, tak że młodszy brat Torbjörna i drugi chłopiec przyjęty do pomocy byli pewni, że między nią a Torbjörnem musiało coś zajść, i zaczęli snuć na ten temat różne domysły.
821W tydzień po odejściu Ingrid Synnöwe była jeszcze smutniejsza i bardziej przygnębiona niż zazwyczaj. Przez tak długi czas nie miała żadnej wieści. Porzuciła robotę i siadła na wzgórku, skąd roztaczał się widok na całą okolicę. Zdawało się jej, że ten widok zastąpi w pewnej mierze towarzystwo, a nie chciała pozostawać sama. Siedziała długo, na koniec ogarnęło ją znużenie, położyła się we wrzosach i zasnęła. Ale słońce dogrzewało, przeto jej sen nie był spokojny. Śniło jej się, że jest u siebie w Solbakken, w sypialni, której okno wychodzi na ogród. Kwiaty ślą upojny zapach, ale zapach to jakiś inny, nie ten, do którego nawykła. Wyjrzała przeto oknem i spostrzegła Torbjörna sadzącego na grządce wrzosy.
822— Cóż to robisz, kochany Torbjörnie? — spytała.
823— Kwiaty nie darzą się tutaj! — odparł i wziął się na nowo do roboty.
824Żal się jej zrobiło kwiatów i poprosiła, by je przyniósł do pokoju.
825— Uczynię to chętnie! — odparł, pozbierał wyjęte z ziemi kwiaty i przyniósł jej.
826W tej chwili weszła matka i krzyknęła:
827— Cóż to? Wpuszczasz do siebie tego nicponia?
828Skoczyła i stanęła między Synnöwe i Torbjörnem. Ale on chciał się do niej zbliżyć i zaczął bić się z matką.
829— Mamo… mamo! — krzyknęła z płaczem. — On mi chce tylko przynieść moje kwiatki!
830— Wszystko mi jedno! Niech się stąd wynosi — odparła matka i rzuciła się na Torbjörna.
831Synnöwe była przerażona, nie wiedziała, komu ma życzyć zwycięstwa. Pragnęła tylko, by żadne z nich nie zostało pokonane.
832— Uważaj na kwiatki! — zawołała. Ale oni nie zważali na nic, bili się i kwiatki rozsypały się po całym pokoju. Deptali po nich oboje: i matka, i Torbjörn. Synnöwe zaczęła płakać. Torbjörn w chwili, kiedy rozsypał kwiaty, stał się nagle brzydki, straszliwie brzydki i odrażający. Włosy miał długie i zmierzwione, twarz ogromną i wykrzywioną, oczy zaczęły miotać błyski, u palców wyrosły mu długie pazury i szponami tymi pochwycił matkę.
833— Mamo… mamo… strzeż się… czy nie widzisz, że się zmienił!
834Krzyczała i chciała spieszyć na pomoc matce, ale nie mogła się ruszyć z miejsca.
835Nagle ktoś na nią zawołał, raz i drugi raz… Torbjörn wybiegł na pole, a matka pospieszyła za nim. Znowu posłyszała wołanie:
836— Jestem… Idę! — odkrzyknęła Synnöwe i zbudziła się.
837 838 839 840„To matka woła!” — pomyślała i poszła ku hali, gdzie stała matka ze sporym koszykiem w ręku.
841— Czemuż się kładziesz i śpisz na gołej ziemi? — spytała matka.
842— Byłam tak znużona, że się położyłam na chwilę i zasnęłam! — odparła Synnöwe.
843— Nie rób tego na drugi raz — ostrzegała matka. — W koszyku jest coś dla ciebie — dodała. — Upiekłam placek, bo ojciec wybiera się do miasta.
844Ale Synnöwe czuła dobrze, że matka nie z tego powodu przyszła i że nie darmo o niej śniła.
845Podziękowała za to, co jej przyniosła i odkryła koszyk, by zbadać jego zawartość.
846— Zobaczysz potem — powiedziała matka — teraz słuchaj! Zauważyłam, że kadzie i skopki dawno nie były szorowane. Musisz to zrobić, drogie dziecko, przed spaniem.
847— Dzisiaj tak jakoś zasłabłam…
848— Chodź, pomogę ci trochę, skorom tu już przyszła! — oświadczyła matka, zakasując spódnicę. — Musisz się przyzwyczaić do porządku, czy na ciebie patrzę, czy nie!
849Poszła do mleczarni przodem, a Synnöwe udała się za nią powoli. Zdjęły z półek naczynia i zaczęły je szorować. Matka zbadała całe urządzenie mleczarni i wyraziła swe zadowolenie, udzielała córce ciągle rad, pouczała, jak się do czego brać, pomagała jej szorować, zamiatać i tak mijały godziny. Podczas roboty matka opowiadała szeroko i długo o przygotowaniach, by ojca wyprawić w drogę, a potem spytała, czy Synnöwe czytuje codziennie Biblię przed udaniem się na spoczynek.
850— Inaczej nie będzie ci się darzyć praca przez cały dzień! — zapewniała córkę.
851Gdy wszystko było gotowe, wyszły obie przed kolibę i siadły w trawie, oczekując powrotu bydła. Po chwili spytała matka, czy Ingrid wnet wróci na hale. Ale Synnöwe nie wiedziała więcej od niej samej.
852— Tak teraz postępują ludzie! — westchnęła matka.
853Synnöwe wiedziała, że nie ma na myśli Ingrid, ale kogoś innego. Nie śmiała jednak skierować rozmowy na upragniony temat.
854— Kto nie ma Boga w sercu, tego dotyka jego palec, i to w chwili, gdy się tego najmniej spodziewa! — powiedziała matka.
855 856— Zawsze to mówiłam! Z tego chłopaka nic nie będzie! Któż widział tak postępować… pfe!
857Patrzyły obie w dolinę, nie chcąc spojrzeć sobie wzajem w oczy.
858— Czy wiesz, co z nim słychać? — spytała nagle matka, rzucając przelotne spojrzenie na córkę.
859— Nie wiem… — odparła Synnöwe.
860 861Synnöwe uczuła, że jej serce bić przestało.
862— Czy mu co grozi? — szepnęła.
863— No… tak! Dostał pchnięcie nożem w bok i cały prócz tego pokaleczony…
864Krew uderzyła dziewczynie do twarzy. Odwróciła głowę, by matka tego nie zauważyła.
865— Ale może przetrzyma? — spytała głosem możliwie spokojnym. Matka spostrzegła, że pierś jej faluje gwałtownie, więc odparła:
866— Pewnie się wyliże. Jest mocny!
867Synnöwe wiedziała teraz, że stało się coś strasznego.
868— Czy leży w łóżku? — spytała.
869— No, naturalnie. To bardzo smutna sprawa dla rodziców… Tacy zacni ludzie… I wychowali dobrze syna… Przynajmniej nie ponoszą winy w oczach Boga!
870Synnöwe drżała na całym ciele, a matka mówiła dalej:
871— Jak to dobrze, że żadna dziewczyna nie związała się z nim. Bóg wszystkim kieruje najlepiej…
872Synnöwe uczuła taki zawrót głowy, że omal nie spadła ze wzgórza.
873— Zawsze mówiłam ojcu: „Niech nas Bóg strzeże… mamy jedną tylko córkę, dlatego musimy dawać pilne baczenie…”, tak zawsze mówiłam. Ojciec ma miękkie serce mimo swej dzielności, więc dobrze, że szuka rady tam, gdzie zawsze znaleźć ją można, to jest w słowie bożym…
874Synnöwe wspomniała, jak dobry był zawsze dla niej ojciec, i łzy napłynęły jej do oczu. Nie mogła ich powstrzymać. Załkała głośno.
875— Czemu płaczesz? — spytała matka, starając się spojrzeć w jej pochyloną nisko twarz.
876— Myślę o ojcu… — jąkała i… znowu łkanie wstrząsnęło jej piersią.
877— Co to?… Co ci jest, dziecko? — pytała matka.
878— Sama nie wiem… coś mi się tak… gdyby mu się w drodze coś przytrafiło…
879— Cóż to za gadanie? Cóż mu się stać może? Do miasta wiedzie prosty i równy gościniec!
880— Tak… ale pomyśl, mamo, co… się… się stało z… tamtym!
881— Z tamtym?… No… ojciec dzięki Bogu nie jedzie jak wariat. Wróci wesoły i zdrowy, jeśli Bóg nie wypuści go ze swej świętej opieki.
882Nieustające łzy Synnöwe dały matce wiele do myślenia. Powiedziała nagle:
883— Są na świecie różne zmartwienia, nieraz nawet bardzo ciężkie. Musimy się tym pocieszać, że mogłoby być jeszcze dużo gorzej.
884— Ach, to smutna pociecha! — powiedziała Synnöwe i płakała dalej.
885Matka nie miała odwagi wypowiedzieć tego wszystkiego, co jej leżało na sercu, rzekła tedy tylko:
886— Pan Bóg kieruje często sprawami ludzkimi w sposób widzialny. I tutaj zachodzi ten przypadek.
887Wstała, bo usłyszała porykiwanie zbliżającego się stada. Dzwonki tętniły, rozbrzmiewały drewniane trąby pasterzy, a krowy zstępowały z wolna na niżej położoną halę. Były najedzone, a przeto pokojowo i wesoło usposobione. Matka wezwała Synnöwe, by z nią poszła naprzeciwko stada. Uczyniła to z ociąganiem i stąpała powoli, ze spuszczoną głową.
888Karen Solbakken zajęła się witaniem krów. Każda z nich poznawała ją po kolei, zbliżała się i ryczała z zadowolenia. Gładziła je, klepała po karkach i była uszczęśliwiona, widząc, jak są dobrze odżywione.
889— O tak… — powiedziała — Bóg nie opuszcza tego, kto w nim złożył swą ufność!
890Pomagała Synnöwe zapędzić bydło, bo córka była dziś do niczego. Potem pomogła jej w dojeniu, mimo że ją to zatrzymało dłużej niż postanowiła. Gdy mleko było już przecedzone, a matka zabierała się do powrotu, Synnöwe chciała ją kawałek odprowadzić.
891— Nie… nie! — powiedziała. — Jesteś znużona, połóż się spać!
892Podała jej rękę, wzięła pusty koszyk i powiedziała na pożegnanie:
893— Przyjdę niedługo zobaczyć, co słychać z tobą. Trzymaj się, dziecko, myśl o nas, rodzicach swych, a nie troszcz się o resztę!
894Ledwie matka odeszła, zaczęła Synnöwe dumać, w jaki sposób mogłaby najszybciej otrzymać wieści z Granlien. Przywołała brata Torbjörna, ale gdy się zjawił, nie miała odwagi zwierzyć mu się i odesłała go z powrotem. Postanowiła iść sama. Ingrid nie dawała znaku życia. Noc była jasna i pogodna, a osiedle nie było tak odległe, by to miało stanowić przeszkodę w tak ważnej dla niej sprawie. Chwilę jeszcze podumała nad słowami matki, popłakała trochę, a potem zarzuciła chustkę i poszła boczną ścieżką, aby nie zwracać uwagi chłopców.
895Im dłużej szła, tym bardziej jej było spieszno, tak że w końcu biegła drożyną leśną, a małe kamyczki oderwane od skał biegły za nią i przed nią i przerażały ją hałasem. Wiedziała, że to tylko kamienie, a jednak zdawało jej się, że ktoś kroczy za nią. Przystawała tedy nasłuchując. Nie… nie było nikogo. I znów biegła jeszcze szybciej. Nagle skoczyła na głaz utkwiony jednym końcem w ziemi. Pod wstrząśnięciem oderwał się od reszty i ledwo zdążyła uskoczyć. Głaz stoczył się w dół, czyniąc okrutny łomot, obijając się po krzakach i drzewach. Synnöwe drżała ze strachu, a przeraziła się jeszcze bardziej, spostrzegłszy na dole na drodze jakąś postać. Zrazu myślała, że to dziki zwierz. Stanęła, wstrzymując oddech. Stwora owa przystanęła również.
896— Oj! — krzyknął ktoś na widok pędzącego głazu.
897 898Uskoczyła w bok i skryła się za grubą sosnę, czekała tam przez dobrą chwilę, by matka tymczasem mogła się oddalić. Potem szła powoli i niebawem znalazła się niedaleko zabudowań w Granlien.
899Na ich widok doznała uczucia pewnej trwogi, wzrastającej w miarę zbliżania. Panowała cisza. Kilka narzędzi gospodarczych stało opartych o ścianę, obok leżał stos zrąbanego drzewa opałowego, a siekiera tkwiła w klocu. Przeszła mimo niego ku drzwiom. Zatrzymała się, słuchając. Cicho było wszędzie. Stała, namyślając się, czy ma iść na górę do sypialni Ingrid, gdy nagle wspomniała, iż taka sama musiała być owa noc, kiedy Torbjörn przyszedł do jej ogrodu sadzić kwiatki. Szybko tedy zzuła trzewiki i wśliznęła się schodami na pięterko.
900Ingrid przeraziła się na dobre, gdy ją Synnöwe zbudziła.
901— Co z nim słychać? — spytała Synnöwe.
902Dopiero teraz przyszła Ingrid do przytomności i chcąc zwlec z odpowiedzią, sięgnęła po ubranie. Ale Synnöwe usiadła na łóżku, poprosiła, by leżała, i powtórzyła pytanie.
903— Już mu teraz lepiej. Droga Synnöwe — mówiła Ingrid — niedługo przyjdę do ciebie na hale.
904— Ach Ingrid! — prosiła Synnöwe. — Nie taj przede mną niczego. Przypuszczam wszystko najgorsze, przeto się nie przerażę.
905Ingrid jeszcze chciała się wykręcać, ale strach Synnöwe był tak wielki, że nie mogła się oprzeć. Szeptem padały pytania i szeptem odpowiedzi. Wokół panowała uroczysta cisza, a powaga chwili pozwalała najsroższej prawdzie spojrzeć w oczy.
906Doszły obie do przekonania, że wina Torbjörna była bardzo mała i że nic nie przeszkadza Synnöwe współczuć jego nieszczęściu. Obie płakały rzewnie po cichu. Synnöwe rozpływała się po prostu we łzach.
907Ingrid chciała ją rozweselić wspomnieniami szczęśliwych chwil przeżytych razem, ale jak to często bywa, szczegóły te pogarszały jeno jej ból.
908— Czy nie pytał o mnie? — szepnęła Synnöwe.
909 910Ingrid przypomniała sobie o kartce i ciężko jej się zrobiło na sercu.
911— Czy nie może mówić? — pytała Synnöwe.
912— Nie wiem… doprawdy nie wiem tego… — zaręczała Ingrid i dodała:
913— Ale pewnie tym więcej za to myśli.
914 915— Matka czytuje mu czasem i to go cieszy.
916 917— Widzisz… on prawie wcale nie mówi! Leży tylko na wznak i patrzy prosto przed siebie. Nic więcej.
918 919 920 921 922Zamilkły na chwilę. Potem rzekła Ingrid:
923— Ten wiatraczek świętojański, który mu kiedyś dałaś, wisi dotąd u okna i kręci się na wietrze.
924— Tak… tak… teraz mi już wszystko jedno! — powiedziała Synnöwe z naciskiem. — Nikt na świecie nie zdoła mnie z nim rozłączyć! Niech się dzieje, co chce!
925 926— Doktor nie jest pewny, czy wróci do dawnych sił i zdrowia! — zauważyła.
927Synnöwe stłumiła płacz, podniosła głowę i spojrzała w milczeniu na Ingrid. Potem znowu skuliła się i łzy popłynęły po jej policzkach. Złożyła ręce, uspokoiła się, siedziała chwilę bez ruchu. Nagle zdawało się, że powzięła postanowienie. Wstała, uśmiechnęła się, pochyliła się nad Ingrid i ucałowała ją serdecznie.
928— Jeśli zostanie kaleką, będę go pielęgnowała. Zaraz to powiem rodzicom.
929Ingrid była tym wzruszona do głębi. Ale zanim zdołała odpowiedzieć, Synnöwe uścisnęła jej rękę.
930— Żegnam cię Ingrid! — powiedziała. — Wracam na hale!
931Obróciła się raźno, by odejść.
932— Kartka dla ciebie! — szepnęła Ingrid.
933— Kartka? — zdziwiła się Synnöwe.
934Ingrid wstała i przyniosła kartkę. Lewą ręką wsunęła ją za gors Synnöwe, a prawą objęła ją za szyję i serdecznie ucałowała, a Synnöwe uczuła na twarzy łzy przyjaciółki. Potem Ingrid pchnęła ją delikatnie ku drzwiom i zamknęła je zaraz, bo nie miała odwagi patrzeć na to, co nastąpi.
935Synnöwe po cichu w pończochach zeszła po schodach, ale dużo myśli wirowało jej w głowie, przeto potrąciła jakiś przedmiot. Przeraziła się, skoczyła prędko na próg, przebiegła z trzewikami w rękach koło zabudowań, dopadła bramy, tam stanęła, wdziała obuwie i szybkim krokiem pospieszyła ku górom. Krew tętniła jej w skroniach. Szła szybko, nucąc swoim zwyczajem jakąś piosenkę z cicha, w takt kroków. Kroczyła coraz to prędzej, aż wreszcie zmęczenie zmusiło ją do odpoczynku.
936Wtedy przypomniała sobie o kartce.
937
O świcie pies zaczął szczekać, chłopcy pobudzili się, dojono krowy i wyganiano je na paszę, a Synnöwe dotąd nie było.
938Chłopcy wstali właśnie i dziwowali się, gdzie mogła zniknąć, bo spostrzegli, że łóżko jej było nietknięte, gdy zjawiła się niespodziewanie. Była blada i nie mówiła nic. Bez słowa przygotowała dla pasterzy śniadanie, włożyła do puszek zapas pożywienia dla każdego, potem pomagała w doju.
939Ciężka mgła leżała jeszcze na niższych grzbietach gór, cała brązowozielona.
940Hala lśniła od kropel rosy. Było zimno, a poszczekiwanie psa rozbrzmiewało echem po skalistych turniach.
941Wypuszczano krowy po jednej. Poczuwszy rzeźwy powiew ranka ryczały i spieszyły ku wyjściu, ale tam siedział już pies i zatrzymywał każdą z osobna, dopóki wszystkie nie znalazły się w gromadzie. Potem całemu stadu pozwolił wyjść swobodnie.
942Rozdzwoniły się dzwonki zawieszone u szyi zwierząt, poszczekiwanie psa niosło się daleko, chłopcy dęli w długie trąby drewniane, zagłuszając się wzajemnie.
943Synnöwe odwróciła się od tego obrazu pełnego życia i wesela i udała się na miejsce, gdzie zwykle przesiadywały obie z Ingrid. Nie płakała. Siedziała zamyślona, patrząc w dal i łowiąc uchem różne odgłosy, które w miarę oddalania stawały się coraz bardziej harmonijne.
VII
944W jakiś czas po tych wszystkich zajściach siedzieli Guttorm i Karen w świetlicy w Solbakken i czytali sobie wzajem ustępy z nowych książek przywiezionych z miasta. Byli rano w kościele, gdyż była to niedziela. Potem zrobili mały spacer po polach, by zobaczyć, jak wyglądają zasiewy i rozważyć, które kawałki roli mają na rok przyszły ugorować, a które trzeba będzie zasiać. Szli od jednej działki do drugiej i stwierdzali z zadowoleniem, że posiadłość poprawiła się w ich rękach w stosunku do tego, co objęli po ojcach.
945— Bóg jeden wie, co się z tym stanie, gdy nas zabraknie — rzekła Karen.
946Wówczas zaproponował jej Guttorm, by wrócili do domu i poczytali trochę, gdyż czytanie to najlepsza rzecz na odpędzenie złych myśli.
947KsiążkaGdy jednak przejrzeli nowe książki, Karen zauważyła, że stare są lepsze.
948— Ludzie odpisują ciągle wszystko ze starych książek i to coraz gorzej! — powiedziała.
949— Jest w tym trochę prawdy! — odparł Guttorm — Sämund powiedział mi dziś w kościele, że w dzieciach odnaleźć można z łatwością rodziców.
950— Tak, widziałam! — powiedziała Karen. — Dużo mówiłeś dzisiaj z Sämundem.
951— Sämund to człowiek rozsądny!
952— Tylko za mało, zdaje mi się, dba o Pana Boga!
953Guttorm nic na to nie odrzekł.
954— Gdzie się podziała Synnöwe? — spytała żona.
955 956— Byłeś przed chwilą u niej… cóż z nią słychać?
957 958 959 960 961 962— Myślałam, że jest jeszcze na hali!
963— Dzisiaj właśnie wróciła do domu, by matka mogła iść do kościoła.
964— Tak… nareszcie się pokazała…
965 966— Innym też roboty nie brak, a znajdują czas, by iść tam, dokąd należy!
967Guttorm znowu nic na to nie odrzekł. Po chwili ozwała się Karen:
968— Wszyscy z Granlien byli dziś w kościele z wyjątkiem Ingrid.
969— Towarzyszyli Torbjörnowi, bo po raz pierwszy od czasu wyzdrowienia był w kościele.
970 971— Lepiej, niż się wszyscy spodziewali. Ja sam się dziwię, że z tego wyszedł cało.
972 973Guttorm patrzył przez chwilę przed siebie.
974— Jest jeszcze taki młody… — zauważył.
975— Więc to ma być wytłumaczeniem? — zawołała. — Nie, on nie ma charakteru! Nie można mu zaufać!
976Guttorm oparł łokcie o stół, wziął do ręki książkę i zaczął czytać. Ale udawał tylko, bo po chwili odezwał się.
977— Mówią, że całkiem przyjdzie do zdrowia!
978Teraz Karen wzięła również książkę.
979— To bardzo dobrze! — odrzekła. — Chłopak śliczny, to prawda. Niechże mu Bóg da opamiętanie!
980Czytali przez czas jakiś, na koniec Guttorm obrócił kartkę i powiedział:
981— Widziałaś, że ani razu na nią nie spojrzał?
982— Zauważyłam to. Siedział jak trusia, póki nie wyszła.
983Kilka minut trwało milczenie, potem ozwał się Guttorm:
984 985 986Guttorm czytał dalej, żona także, obracając kartkę po kartce.
987— Nie podoba mi się, że Ingrid tak długo u niej wysiaduje! — ozwała się Karen.
988— Synnöwe nie ma prócz niej innego towarzystwa!
989 990 991— Nie trzeba być dla niej tak surowym!
992Żona milczała chwilę, potem rzekła:
993— Nie zabraniam jej wcale przychodzić!
994Guttorm zamknął książkę, wstał i wyjrzał oknem.
995 996Karen ledwo to posłyszała, wyszła szybko ze stancji. Guttorm stał długo w oknie, potem obrócił się i zaczął chodzić po izbie. Gdy żona wróciła, zatrzymał się.
997— Tak jest, jak myślałam! — powiedziała. — Synnöwe siedziała i płakała. Gdy weszłam, udała, że szuka czegoś w szufladzie. Nie chciała, by ktoś widział jej łzy!
998Potem dodała, potrząsając głową:
999— Do niczego ta cała przyjaźń z Ingrid.
1000Zaczęła przyrządzać wieczerzę, ustawicznie wchodząc i wychodząc. Właśnie gdy jej nie było, weszła Synnöwe. Oczy miała czerwone od płaczu. Przeszła tuż obok ojca i spojrzała mu w oczy. Potem siadła przy stole i wzięła do rąk książkę. Po chwili położyła ją i spytała wchodzącą matkę, czy może jej pomóc.
1001— I owszem! — odrzekła Karen. — Praca jest najlepsza na wszystko.
1002Synnöwe nakryła stół stojący blisko okna. Ojciec chodzący dotąd po izbie przystąpił tam właśnie i wyjrzał:
1003— Owies położony od deszczu podniósł się, jak widzę!
1004Synnöwe stanęła obok niego i popatrzyła także. Zwrócił się ku niej, ale w tej chwili matka była obecna, przeto pogładził ją tylko z lekka po włosach i znów rozpoczął przerwaną wędrówkę.
1005 1006Modlitwę przed i po posiłku odmawiała zawsze matka. Gdy skończyli, zaproponowała, by czytali i śpiewali hymny — i uczynili tak.
1007— Słowo boże to wielkie błogosławieństwo! — powiedziała Karen do córki, patrząc na nią, aż Synnöwe spuściła oczy ku ziemi.
1008— Teraz opowiem wam historyjkę! — oświadczyła matka. — Każde słowo jest w niej prawdą i może przysporzyć korzyści tym, którzy się zastanowią nad jej treścią.
1009 1010— Za moich młodych lat żyła w Haug dziewczyna, wnuczka pewnego uczonego, starego człowieka. Wziął ją do siebie, gdy była mała, by mu była osłodą i pociechą starości, i oczywiście nauczył ją słowa bożego i wpoił dobre obyczaje. Pojmowała wszystko łatwo i uczyła się pilnie, tak że niebawem wyprzedziła wszystkie inne dzieci. W piętnastym roku życia umiała czytać, pisać i rachować, umiała też na pamięć wszystkie swoje szkolne książki i dwadzieścia pięć rozdziałów Pisma Świętego. Pamiętam wszystko, jakby to było wczoraj. Wolała siedzieć nad książką niż tańczyć, przeto bardzo rzadko widziano ją w miejscach rozrywek, a najczęściej przebywała w pokoju dziadka zastawionym od powały mądrymi książkami. Zazwyczaj, gdy ją kto zagadnął znienacka, nie wiedziała, o co idzie, bo myślami była daleko. Wszyscy mówiliśmy sobie: „O, gdyby to można posiadać choć połowę tego rozumu, co Karen Haugen!”.
1011Ponieważ miała odziedziczyć majątek dziadka, przeto zgłaszał się niejeden konkurent do jej ręki. Ale nie chciała żadnego. Właśnie w tym czasie przybył do Haug z uniwersytetu syn miejscowego pastora. Nie bardzo mu się wiodło z egzaminami, gdyż lubował się raczej w wesołym życiu studenckim niż w nauce, a w czasie ostatnim zaczął nawet pić.
1012— Miej się przed nim na baczności! — powiedział jej dziadek. — Długo przestawałem z ludźmi inteligentnymi i zauważyłem, że mniej zasługują na zaufanie od naszych chłopców.
1013Karen powodowała się zawsze radami dziadka i gdy tylko spotkała syna pastora, schodziła mu zawsze z oczu. Ale on nie dawał jej spokoju, tak że niebawem spotykała go na każdym kroku.
1014— Czego chcesz! — powiedziała mu raz. — Nic ci z tego nie przyjdzie!
1015Ale on nie dawał za wygraną, tak że na koniec musiała wysłuchać jego oświadczyn. Był to rzeczywiście przystojny chłopak. Ale kiedy jej powiedział, że żyć bez niej nie może i w łeb sobie strzeli, uciekła przerażona. Chodził koło domu, gdzie mieszkała, stał nocami pod jej oknem, ale ona nie chciała mu się nawet pokazać. Powtarzał ciągle, że się zabije, ale Karen przekonała się, że to czyste gadanie. Na koniec popadł w straszne pijaństwo.
1016— Wystrzegaj się, dziewczyno! — powtarzał dziadek. — Wszystko to są sztuczki diabelskie!
1017Pewnego dnia znalazł się w jej pokoju, a nikt nie wiedział, jak to się stać mogło.
1018— Przychodzę zabić cię! — powiedział.
1019— Dobrze! Uczyń to, jeśli ci nie brak odwagi! — powiedziała.
1020On zaczął płakać i rzekł, że w jej mocy jest uczynić zeń porządnego człowieka.
1021— Czy porzucisz trunek na pół roku? — spytała.
1022I przez sześć miesięcy nie tknął wódki.
1023— Czy wierzysz mi teraz? — spytał.
1024— Uwierzę ci, jeśli na pół roku wyrzekniesz się wszystkich rozrywek towarzyskich i gier.
1025 1026— Czy wierzysz mi teraz? — spytał znowu.
1027— Uwierzę ci, gdy wrócisz na uniwersytet i dokończysz swych nauk teologicznych!
1028Uczynił to i po roku wrócił jako wyświęcony kapłan.
1029— Czy uwierzysz mi teraz? — ponowił pytanie.
1030— Muszę usłyszeć przedtem kilka twoich kazań.
1031Uczynił, jak chciała. Wygłosił wspaniałe kazanie, mówił o własnych występkach, wykazywał, jak łatwo poprawić się każdemu, byle tylko chciał zrobić początek i dowodził, jak ogromną potęgą jest słowo boże.
1032Potem stanął znowu przed Karen.
1033— Teraz wierzę — powiedziała mu — że będziesz żył wedle swoich słów. A ze swej strony zawiadamiam cię, że jestem zaręczona z moim kuzynem Andrzejem Haugenem i następnej niedzieli ogłosisz sam nasze zapowiedzi.
1034Na tym skończyła matka. Synnöwe z początku nie bardzo słuchała opowiadania, ale potem chwytała z ciekawością każde słowo.
1035— I na tym koniec? — spytała żywo.
1036— Koniec! — powiedziała matka.
1037Guttorm patrzył na żonę, ale ona unikała jego spojrzenia. Po chwili, wodząc palcem po stole, dodała z wahaniem:
1038— Może i nie koniec, zresztą… ale to już do rzeczy nie należy.
1039— Cóż jeszcze? — spytała Synnöwe ojca, któremu ta historia wydawała się znana.
1040— Jeszcze coś… ale matka powiada, że to do rzeczy nie należy.
1041— Cóż się z nim stało? — spytała Synnöwe.
1042— Hm… to właśnie… w tym sęk… — powiedział ojciec i spojrzał na matkę. Siedziała oparta o poręcz krzesła i patrzyła zadumana na oboje.
1043— Czy był bardzo nieszczęśliwy? — szepnęła Synnöwe cichutko.
1044— Trzeba tam kończyć, gdzie powinien być koniec! — zawyrokowała matka i wstała od stołu. Ojciec i Synnöwe poszli za jej przykładem.
VIII
1045W kilka tygodni potem wczesnym rankiem sposobili się wszyscy mieszkańcy Solbakken, by iść do kościoła. Był to dzień konfirmacji. Tego roku wypadł nieco wcześniej niż zazwyczaj. Przy takich okazjach zamykano szczelnie domy, gdyż wszyscy chcieli być w kościele. Nie zamierzano jechać, bo było pogodnie, a chociaż wczesnym rankiem dął zimny wiatr, dzień zapowiadał się piękny, słoneczny.
1046Droga wiła się w zakrętach po dolinie i wiodła tuż pod Granlien, koło którego skręcała w prawo. O dobry kwadrans dalej stał kościół. Żniwa pokończono. Wszędzie widniały sterty i półkopki, bydło także wróciło z hal i pasło się teraz po łąkach i miedzach pokrytych długą, świeżą trawą. W miejscach piaszczystych i na jałowiznach przeświecała szara barwa kamieni i ziemi. Wokoło roztaczały się wielobarwne lasy. Brzozy miały już chorobliwie szarawe liście, jawory i klony błyszczały żółtawo, jarzębina z liśćmi na poły już zasuszonymi przyciągała wzrok piękną czerwienią swych jagód. Przez kilka dni padał deszcz, toteż krzewy przydrożne, zwykle zakurzone, były teraz czyste, wymyte i lśniące.
1047Ściany skalne przybrały wygląd ponury i groźnie patrzyły w dolinę. Jesień ogołociła je z przystroju liści i krzaków i obnażyła ich surowe oblicza. Potoki górskie wezbrały. Gdy w lecie czasem tylko objawiały swe istnienie, teraz szumiały wesoło i dążyły spienione ku dolinie. Potok granlieński toczył swe nurty z większą powagą, zwłaszcza w miejscu, gdzie pozostawił za sobą skały, które nie chciały mu dalej towarzyszyć.
1048Torbjörn, jego rodzice, rodzeństwo i wszyscy domownicy wyszli właśnie z domu i skierowali się w stronę kościoła. Torbjörn odzyskał zupełnie siły i mógł dzielnie pomagać ojcu w pracy. Byli ciągle ze sobą i nie rozłączali się ni na chwilę.
1049— Zdaje mi się — rzekł ojciec — że tuż za nami idą wszyscy mieszkańcy Solbakken.
1050Torbjörn obejrzał się, a matka powiedziała:
1051— Tak, to pewnie oni… ale nie widzę dobrze… tak, to oni…
1052Od tej chwili nie wiadomo, czy Granlienowie zaczęli iść sporzej, czy Solbakkenowie zwolnili kroku, dosyć, że odległość dzieląca ich wzrastała ciągle i po krótkim czasie ledwo się mogli wzajem dostrzec w dolinie.
1053Cała droga roiła się od ludzi… Szli, jechali konno lub na wozach. Konie, czasu jesieni dobrze żywione i nienawykłe do liczniejszego towarzystwa, były niespokojne i brykały, co utrudniało, ale zarazem i urozmaicało jazdę.
1054Im bliżej kościoła, tym większy hałas czyniły konie. Każdy nowo przybyły witał inne rżeniem, a one odpowiadały podobnie, szarpały tręzle i stawały dęba. Wszystkie psy całej doliny w ciągu ubiegłego tygodnia siedziały samotne po domach, naszczekując i warcząc na siebie oraz wzywając się do walki. Teraz, dzięki spotkaniu pod kościołem, mogły się rzucić do zaciętego boju parami lub całymi gromadami i to na szerokiej arenie pól.
1055Obyczaje, GrzecznośćLudzie stali spokojnie pod domami i wzdłuż muru kościelnego, rozmawiali półgłosem, spozierając na siebie tylko ukradkiem. Droga pod murem nie była zbyt szeroka, a domy przeciwległe przytykały do siebie. Kobiety stały z reguły pod murem, a mężczyźni naprzeciw nich tuż pod domami. Dopiero postawszy tak dobrą chwilę, uważali za stosowne zbliżyć się ku sobie. Nawet dobrym znajomym, gdy ujrzeli się z pewnej odległości, etykieta chłopska nie zezwalała powitać się od razu. Musieli poczekać na sposobny moment. Jeśli nowo przybyły stanął tak blisko znajomego, że w żaden sposób nie mógł uniknąć pozdrowienia, natenczas witał się z nim tylko boczkiem, zaledwie kilku słowy i szedł w swoją stronę.
1056Z przybyciem Granlienów uczyniło się jeszcze ciszej niż było przedtem. Sämund nie miał wielu znajomych, przeto przeszedł szybko wzdłuż szeregu. Ingeborga z córką zatrzymały się zaraz przy pierwszych kobietach. Zdarzało się, że gdy był czas iść do kościoła, mężczyźni musieli szukać swych kobiet.
1057Wtem nadjechały trzy wozy, nie zatrzymując się prędzej, aż konie wpadły w tłum.
1058Sämund i Torbjörn, których omal nie przejechano, spojrzeli równocześnie na przybyłych. W pierwszym wozie siedział Knut Nordhaug i jakiś staruszek, w drugim jego siostra ze swoim mężem, w trzecim zaś służba folwarczna.
1059Ojciec i syn spojrzeli po sobie. Sämund ani drgnął, Torbjörn zbladł. Odwróciwszy głowy, ujrzeli Solbakkenów, którzy stali bardzo blisko i witali się z Ingeborgą i Ingrid. Ale wozy rozdzieliły ich, rozmowa się urwała, wszyscy patrzyli za odjeżdżającymi i dopiero po długiej chwili wszystko wróciło do porządku. Wodząc tu i ówdzie oczyma, by tymczasem znaleźć dalszy wątek, Solbakkenowie spostrzegli Sämunda i Torbjörna stojących teraz w pobliżu. Guttorm przyjętym obyczajem odwrócił głowę, ale jego żona wlepiła oczy w Torbjörna, by widzieć czy patrzy na Synnöwe.
1060Synnöwe, dostrzegłszy go, zwróciła się do Ingrid i ścisnęła ją za rękę, mimo że już przedtem się powitały. Nagle obie strony zauważyły, że służba ich i znajomi patrzą na to, co czynią, przeto Guttorm zbliżył się do Sämunda i odwracając twarz, powiedział:
1061 1062— I ja także! — odrzekł Sämund.
1063Potem Sämund zwrócił się do żony Guttorma i rzekł do niej również:
1064 1065— Dziękuję… — odpowiedziała krótko, nie podnosząc oczu.
1066Torbjörn, idąc za przykładem ojca, składał podobne pozdrowienia.
1067Sämund stanął z kolei przed Synnöwe i na nią pierwszą spojrzał. I ona patrzyła na niego tak ciekawie, że zapomniała nawet odpowiedzieć na pozdrowienie. Teraz zbliżył się do niej Torbjörn.
1068Nie powiedział nic i ona nic nie powiedziała, podali sobie ręce bez uścisku. Żadne nie śmiało podnieść oczu, stali jakby przykuci do ziemi.
1069— Będziemy mieli piękną pogodę! — zauważyła Karen Solbakken i spojrzała bystro na młodych.
1070— Owszem! — odrzekł Sämund. — Ten wiatr rozpędził chmury.
1071— Korzystne to dla zboża, które jeszcze leży w kopach i musi wyschnąć! — powiedziała Ingeborga Granlien, gładząc surdut męża, jak gdyby ocierała pył.
1072— Bóg nie odmówił nam tego roku pięknej pogody, ale nie wiadomo, czy wszystko da się sucho zwieźć pod dach! — zauważyła Karen Solbakken, spozierając na Torbjörna i Synnöwe, którzy nie ruszyli się dotąd z miejsca.
1073— To zależy od liczby robotników! — odparł Sämund i stanął tak, że zasłonił jej widok na dwoje młodych. — Zawsze byłem tego zdania, że byłoby dużo lepiej, gdyby kilku właścicieli połączyło w jedno swe siły!
1074— Ale przecież każdy z nich chce dla siebie przede wszystkim wykorzystać pogodę! — odparła Karen i przesunęła się cokolwiek w bok.
1075— To prawda! — przyświadczyła Ingeborga i stanęła przy mężu w ten sposób, że znowu zasłoniła młodych przed oczyma Karen. — To prawda — powtórzyła — ale w Solbakken zboże dochodzi o całe dwa tygodnie wcześniej i tak bywa w różnych miejscach.
1076— A więc — rzekł Guttorm powoli, z naciskiem — moglibyśmy sobie wzajemnie pomagać! — Karen spojrzała nań, a on dodał: — Niestety, często człowiek natrafia na przeszkody!
1077— O tak! — odrzekł Sämund. — Przeszkód nie braknie temu, kto ich szuka! — Mimo woli usta złożyły mu się do uśmiechu.
1078— To prawda! — przyświadczył Guttorm.
1079Ale jego żona przerwała mu nagle:
1080— Siła ludzka nie sięga daleko. Wszystko w ręku Boga!
1081— Przecież — zauważył Sämund — Bóg nie może mieć nic przeciwko temu, byśmy sobie wzajem pomagali przy żniwach w Solbakken i Granlien?
1082— O nie! — zawołał Guttorm. — Ręczę, że nic przeciw temu nie ma! — Tu spojrzał surowo na swą połowicę.
1083Skierowała ona zaraz rozmowę na inne tory.
1084— Jakże dużo ludzi przybyło dziś do kościoła! To bardzo miło patrzeć na pełny dom boży!
1085Nikt nie miał jakoś ochoty podejmować tego tematu, przeto Guttorm sam odpowiedział:
1086— Wydaje mi się, że wiara i nabożność się wzmaga. Za moich młodych lat bywało mniej ludzi po kościołach!
1087— Tak — przyznał Sämund. — Ale i ludzi coraz to więcej przybywa na świecie!
1088— Jest pomiędzy nimi — podjęła Karen — dużo takich, co przychodzą jeno dla zwyczaju i z nawyku.
1089— Zapewne młodzi — odparła Ingeborga.
1090— Młodzi radzi się spotkać! — odpalił Sämund.
1091Karen po raz drugi zmieniła temat:
1092— Czy wiecie, że nasz pastor ogląda się za inną parafią?
1093— To szkoda! — zawołała Ingeborga. — Chrzcił on i konfirmował wszystkie moje dzieci!
1094— A chciałabyś może — dodał mąż — by im dawał śluby?
1095— Dziwi mnie — zauważyła Karen, spojrzawszy na zegar kościelny — że dotąd nie zaczęło się nabożeństwo!
1096— O tak! — odrzekł z uśmiechem Sämund. — Tu przed kościołem zrobiło się dziwnie gorąco.
1097— Chodź, Synnöwe! — zawołała Karen córkę. — Wejdziemy do środka!
1098Synnöwe rozmawiająca z Torbjörnem drgnęła na głos matki.
1099— Czy nie lepiej poczekać, aż zadzwonią? — zdumiała się Ingrid i spojrzała z ukosa na Synnöwe.
1100— O tak! — potwierdziła Ingeborga. — Wejdziemy razem!
1101Synnöwe nie wiedziała, co mówić. Sämund zwrócił się do niej.
1102— Czekaj! — rzekł. — Niedługo ci zadzwonią!
1103Synnöwe zaczerwieniła się, matka rzuciła jej surowe spojrzenie, ale Sämund uśmiechnął się do niej.
1104— Wszystko się stanie, jak Bóg zechce! Wszak słyszeliśmy to przed chwilą! — powiedział Sämund i nie chcąc oponować dłużej, postąpił ku kościołowi.
1105U wnijścia był wielki ścisk, a gdy się lepiej rozejrzeli, okazało się, że kościół jest jeszcze zamknięty. W chwili gdy rozpytywali o powód, otwarto drzwi i wszyscy weszli do wnętrza. Ale niektórzy zaraz zawrócili, przeto porozdzielano osoby stojące razem.
1106Pod samą ścianą stało dwoje ludzi, rozmawiając ze sobą. Jeden miał zwichrzone włosy i perkaty nos. Był to Knut Nordhaug. Spostrzegłszy Granlienów, przestał mówić i zmieszał się nieco, ale nie ruszył się z miejsca.
1107Sämund musiał go minąć pierwszy i spojrzał nań ostro. Ale Knut nie spuścił oczu, mimo że mu mina zrzedła. Po Sämundzie szła Synnöwe. Ujrzawszy nagle Knuta, zbladła. Spuściła oczy i uczyniła ruch, jakby chciała uciekać. Zaledwie postąpił o krok, uczuł utkwione w siebie cztery pary oczu: Guttorma, Ingeborgi, Ingrid i Torbjörna. Chciał usunąć się w bok, ale ludzie cisnęli się, więc nie mógł tego zrobić. Stali wszyscy na kamiennej posadzce, Synnöwe na progu kruchty, gdzie składano zazwyczaj ciupagi przed nabożeństwem, a nieco w głębi przy niej Sämund. Wszyscy tedy stali wyżej niż tłum, byli widzialni dla innych i mogli wszystko objąć wzrokiem.
1108Synnöwe, zapominając o całym świecie, wpatrzona była w Torbjörna, który to czuł i stał jak skamieniały. Knut zrozumiał, że coś uczynić wypada i wyciągnął rękę. Torbjörn również wyciągnął swoją, ale nie sięgnął ręki Knuta.
1109— Dziękuję za… — zaczął Knut, ale spostrzegłszy, że pozdrowienie to nie jest wcale na miejscu, cofnął się.
1110Torbjörn spojrzał na Synnöwe, a widząc jej bladość, uczynił krok naprzód, chwycił mocno dłoń Knuta i powiedział głośno, tak że wszyscy słyszeli:
1111— Witam cię, Knucie! Dobrze, że możemy się pogodzić. To, co się stało, stało się z woli bożej!
1112Knut wydał głos podobny do łyknięcia i otworzył kilka razy usta, by coś powiedzieć, lecz mu się to nie udało. Torbjörn, nie mając już nic do powiedzenia, stał i czekał. Ale gdy Knut mocował się ze słowami, wypadła Torbjörnowi z ręki książka do nabożeństwa. Knut pochylił się bez namysłu, podniósł i podał mu.
1113— Dziękuję! — powiedział Torbjörn, który również się schylił. Spojrzał na Knuta, ale widząc, że spuścił oczy, ruszył naprzód, aby go nie upokarzać dłużej.
1114Inni oddalili się również i zajęli miejsca. Gdy Torbjörn po chwili spojrzał ku ławce kobiet, dostrzegł nie tylko wzrok matki i jej serdeczny uśmiech, ale, co więcej, zauważył, że Karen Solbakken czeka wyraźnie, na to, by na nią popatrzył. Gdy to uczynił, wpadł w niezmierne zdumienie, bo oto Karen kiwnęła mu przyjaźnie głową aż trzy razy. Otworzył oczy szeroko, a ona chcąc go upewnić, że to jego dotyczy, znowu skinęła mu trzy razy głową i to jeszcze uprzejmiej.
1115W tej chwili posłyszał głos Sämunda, który mu szepnął do ucha:
1116— Byłem pewny, że tak uczynisz!
1117Wstępna modlitwa została odmówiona, odśpiewano psalm, a konfirmanci ustawili się w szeregach. W tej chwili Sämund szepnął znowu synowi:
1118— Ale Knutowi trudno się będzie poprawić, przeto pamiętaj, że z Granlien do Nordhaug dla ciebie daleka droga!
1119Uroczystość konfirmacji rozpoczęła się. Pastor wystąpił naprzód, dzieci zanuciły pieśń konfirmacyjną. Pełne, dźwięczne tony pieśni porwały wszystkich, zwłaszcza starszych, którzy tak daleko zaszli na drodze życia, że zapomnieli już dnia swojej konfirmacji.
1120Jeszcze większe wrażenie uczyniła przemowa pastora, starego pastora, który od kilkudziesięciu lat co roku dokonywał tego obrzędu, wiodąc pokolenia drogą cnoty i bojaźni bożej.
1121Torbjörn, któremu niedawno groziła śmierć, wzruszył się, słysząc ślubowanie dzieci, i złożył również przyrzeczenie poprawy życia.
1122Ani razu nie spojrzał ku ławce kobiet, dopiero po skończonym nabożeństwie zbliżył się do Ingrid i coś jej szepnął do ucha. Potem przecisnął się szybko przez tłum i znikł. Mówili ludzie, że miast iść drogą, poszedł polami ku lesistym wzgórzom, ale nikt nie był pewny, czy tak było w istocie.
1123Sämund szukał go, ale dał spokój, przekonawszy się, że Ingrid również znikła. Potem obejrzał się za Solbakkenami, którzy ze swej strony rozpytywali wszystkich sąsiadów, czy któryś z nich nie wie, gdzie się podziała Synnöwe. Z konieczności musieli rodzice, każda para z osobna, udać się do domu.
1124Tymczasem Synnöwe i Ingrid wyprzedziły ich znacznie.
1125— Żałuję, żem poszła — powiedziała Synnöwe.
1126— Cóż w tym może być złego! — odparła Ingrid. — Wszakże ojciec wie o wszystkim!
1127— Tak! — zauważyła Synnöwe. — Ale w każdym razie nie mój ojciec!
1128— Któż wie, czy także nie twój! — zaśmiała się Ingrid i nie poruszano już tego tematu.
1129— Zdaje mi się, że tu miałyśmy zaczekać! — rzekła Ingrid, kiedy znalazły się na skręcie drogi pośród gęstego lasu.
1130— On musi bardzo nadłożyć drogi! — zauważyła Synnöwe.
1131— Już jestem — ozwał się Torbjörn, wychodząc spoza dużego skalnego załomu.
1132Ułożył sobie dokładnie w głowie, co ma mówić, a była to sprawa niemała. Dzisiaj, jak mniemał, pójdzie to łatwiej niż kiedy indziej. Wszakże ojciec był po jego stronie, widział to wyraźnie w kościele. Najoczywiściej życzył sobie tego. Przez całe lato Torbjörn marzył o tej rozmowie z Synnöwe. Tak, niezawodnie, jeśli kiedy, to właśnie dzisiaj zdobędzie się na odwagę.
1133— Chodźmy ścieżką przez las! — powiedział. — To najbliższa droga do domu!
1134Dziewczęta nic nie odrzekły, ale usłuchały go.
1135Torbjörn miał niezłomne postanowienie rozpoczęcia rozmowy, ale nie chciał zaczynać od razu. „Aż nie wyjdziemy na wzgórze”, myślał. Potem chciał przystąpić do rzeczy, gdy miną bagno leśne. Ale dawno byli na wzgórzu i minęli bagno, a on milczał. Postanowił zaczekać, aż się znajdą głębiej w lesie.
1136Ingrid zauważyła, że sprawa postępuje zbyt opieszale, przeto szła coraz to wolniej, zostawała w tyle i w końcu znikła im z oczu. Synnöwe nie zwróciła jakoś na to uwagi, że nie ma przyjaciółki. Przystawała co kilka kroków i schylała się po jagodę.
1137„Dziwnie by to było, gdybym się nie zdobył na gadanie!” — pomyślał Torbjörn i zaczął zaraz:
1138 1139 1140Znów uszli kawałek drogi, a ona zbierała wciąż jagody.
1141— Bardzo się cieszę, żeś się zgodziła na tę przechadzkę! — powiedział.
1142 1143— Mieliśmy tego roku długie lato…
1144 1145„Z tego nic! — pomyślał. — Póki idziemy, trudno mówić!” — i dodał głośno:
1146— Może zaczekamy tutaj na Ingrid?
1147— Zaczekajmy! — zgodziła się Synnöwe, przystając.
1148W miejscu tym nie było jagód, po które by się mogła schylać, spostrzegł to dobrze. Mimo to pochyliła się, zerwała długie, cienkie źdźbło i zaczęła z wielką uwagą nawlekać nań jagody.
1149— Przypomniał mi się dzisiaj w kościele żywo ów dzień, kiedyśmy razem odbywali naszą konfirmację.
1150— O, pamiętam to doskonale! — powiedziała.
1151— Od tego czasu zmieniło się wiele! — zauważył, a gdy milczała, dodał: — Przeważnie wszystko poszło inaczej, niżeśmy pragnęli!
1152Synnöwe pochyliwszy głowę wciąż nawlekała jagody na źdźbło.
1153Zaszedł z boku, by spojrzeć jej w oczy, ale przeczuwając ten zamiar, odwróciła szybko głowę w drugą stronę.
1154Zaczął się bać, że do niczego nie doprowadzi i powiedział:
1155— Synnöwe! Miałaś mi coś powiedzieć!
1156Spojrzała nań i roześmiała się.
1157— Ja? Cóż bym ja miała ci powiedzieć?
1158Czuł, że powraca mu odwaga. Chciał ją objąć ramieniem, ale w chwili, kiedy się zbliżył, zląkł się i odezwał się trwożnie:
1159— Wszakże Ingrid mówiła z tobą?
1160 1161— Więc masz mi coś do powiedzenia!
1162 1163— Powiedz! — prosił i zbliżył się.
1164— Lepiej ty powiedz! — rzekła i odwróciła twarz.
1165— Dobrze! — chciał chwycić jej ręce, ale zajęła się znowu gorliwie nawlekaniem jagód.
1166— Straszna to rzecz, że ty mnie tak onieśmielasz!
1167Zdawało mu się, że się uśmiechnęła, i znowu nie wiedział, co mówić dalej.
1168— Ostatecznie — wykrzyknął głośno, chociaż niepewnym głosem — powiedz, coś zrobiła z ową kartką?
1169Odwróciła się odeń w milczeniu. Przystąpił, otoczył ją ramieniem i poprosił szeptem:
1170 1171 1172Pochwycił ją szybko, odwrócił jej twarz ku sobie, ale widząc, że się zaraz rozpłacze, puścił ją.
1173„To dziwne — pomyślał — że jej tak łzy na zawołanie przychodzą!”
1174Stali chwilę obok siebie. Nagle spytała Synnöwe:
1175 1176 1177— To było z twej strony okrucieństwo!
1178 1179 1180— Myślał, że zostanę kaleką na całe życie. „Odtąd”, powiedział, Ja będę na ciebie pracował!”
1181Ingrid ukazała się w dali. Ruszyli tedy z miejsca.
1182— Nigdy cię bardziej nie kochałem, jak wówczas, gdym cię uważał za straconą!
1183— Najlepiej się człowiek poznaje, kiedy jest sam! — odparła.
1184— Tak! Wówczas poznajemy, kto ma nad nami największą władzę! — powiedział poważnie, głośno i kroczył śmiało obok niej.
1185 1186— Może chcesz jagód? — spytała, podając mu dłoń.
1187Chwycił tę dłoń pełną jagód i powiedział drżącym głosem:
1188— A więc niech będzie, jak być miało przed napisaniem tej kartki.
1189— Niech będzie… — odparła szeptem i odwróciła się od niego.
1190Szli znów obok siebie, nic nie mówiąc i dziwne, że póki milczała, nie miał odwagi dotknąć jej ani wyrzec słowa. Ale czuł się niezmiernie lekki, wesoły, a nawet odczuwał zawrót głowy. Drżały mu przed oczyma przedmioty, a kiedy dostali się na wzniesienie, skąd można było objąć wzrokiem całe Solbakken, wydało mu się, że spędził tam całe życie… Ciągnęło go tam jak do własnej ojcowizny.
1191„Pójdę tam z nią razem!” — pomyślał, a odwaga jego wzrastała, im dłużej patrzył na Solbakken. Postanowienie jego wzmacniało się z każdym krokiem.
1192„Ojciec mi pomoże — myślał. — Dłużej nie wytrzymam! Muszę tam iść, muszę!” — Szedł coraz raźniej, a wszystko wokoło wydało mu się światłością i szczęściem.
1193Tak! To się musi stać dzisiaj! Szkoda każdej godziny! Uczuł się tak silny, że nie wiedział, jak wyładować nadmiar tej mocy.
1194— Uciekasz ode mnie? — zawołała nagle Synnöwe, nie mogąc dotrzymać mu kroku.
1195Zwrócił się ku niej zawstydzony i zbliżał się z wyciągniętymi rękami myśląc: „Uniosę ją w górę!”.
1196Ale gdy był blisko, nie zrobił tego.
1197— Czy idę za prędko? — spytał.
1198— Tak — odrzekła. — Pędzisz bez zastanowienia!
1199Znaleźli się na drodze i nagle Ingrid, której nie widzieli wcale, zjawiła się tuż za nimi.
1200— Teraz nie powinniście iść sami — powiedziała.
1201Torbjörn drgnął. Rozstanie zaskoczyło go zbyt nagle. I Synnöwe uczuła żal.
1202— Miałem ci tyle do powiedzenia! — szepnął.
1203Synnöwe uśmiechnęła się mimo woli.
1204— No, odłóżmy to do innego razu! — zgodził się, ściskając jej rękę.
1205Spojrzała nań tak serdecznie, że uczyniło mu się gorąco w sercu i strzeliła mu znowu myśl: „Zaraz pójdę do niej!”. Ale Synnöwe cofnęła delikatnie rękę, zwróciła się do Ingrid, pożegnała się z nią i poszła z wolna do domu. Torbjörn nie udał się za nią.
1206Szli teraz oboje z siostrą przez las ku domowi.
1207— Nagadaliście się do syta? — spytała Ingrid.
1208— Nie… czasu nie stało! — odrzekł i kroczył żwawo, chcąc uniknąć pytań.
1209— No i cóż? — ozwał się Sämund, spozierając sponad stołu, gdy oboje weszli do pokoju.
1210Torbjörn nie odpowiedział, tylko zbliżył się do ławy przeciwległej i zdjął kaftan. Ingrid szła za nim uśmiechnięta. Sämund jadł dalej, spoglądając od czasu do czasu z uśmiechem na Torbjörna, który wydawał się bardzo zajęty.
1211— Chodź jeść! — powiedział ojciec. — Zupa stygnie!
1212— Dziękuję! Nie jestem głodny! — odrzekł Torbjörn i siadł przy stole.
1213— Tak? — zdziwił się Sämund i jadł dalej. Po chwili zauważył: — Uciekliście z kościoła jak oparzeni!
1214— Musieliśmy z kimś pomówić — rzekł Torbjörn.
1215 1216 1217— Trochę?… — powtórzył Sämund, jedząc. Skończył, wstał, podszedł do okna i przez chwilę wyglądał. Potem obrócił się i powiedział:
1218— Słuchaj, chłopcze! Pójdziemy w pole zobaczyć, jak tam wygląda!
1219Torbjörn zerwał się natychmiast.
1220— No… ale ubierz się przecież! — powiedział ojciec. Torbjörn sięgnął po stary kaftan wiszący nad jego siedzeniem na ścianie.
1221— Widzisz przecież, że ja mam na sobie nowy kaftan!
1222Torbjörn ubrał się również w nowy kaftan i wyszli. Ojciec przodem, syn za nim. Poszli drogą ku dolinie.
1223— Czy nie lepiej zacząć od owsa? — spytał Torbjörn.
1224— Nie, zaczniemy od pszenicy! — zawyrokował Sämund.
1225Po chwili ujrzeli wóz posuwający się z wolna.
1226— To ktoś z Nordhaug! — zauważył Sämund.
1227— Nowożeńcy! — dodał Torbjörn.
1228Wóz stanął zrównawszy się z nimi.
1229— To dumna sztuka ta Marit! — szepnął Sämund, patrząc na kobietę siedzącą na wozie. Miała na głowie chustkę, drugą na ramionach. Spoglądała spokojnie, a na twarzy jej nie było widać najlżejszego zmieszania. Mąż jej za to był blady, przygnębiony. Rysy jego były jeszcze bardziej łagodne niż zwykle, jak to bywa u ludzi, których nęka jakaś tajona troska.
1230— Oglądacie zbiory? — spytała.
1231 1232 1233— O, tak! Mogło być gorzej. Późno wracacie z kościoła!
1234— Było dużo znajomych… musieliśmy się pożegnać.
1235 1236— Ja wyjeżdżam… — rzekł nowożeniec.
1237 1238 1239 1240 1241— Do Ameryki? — wykrzyknęli obaj. — Dopiero co po ślubie…
1242Młody człowiek uśmiechnął się.
1243— Zda się, że będę musiał tu pozostać czas jakiś ze względu na nogę, powiedział lis wpadłszy w samotrzask!
1244Marit spojrzała na męża, potem na Sämunda i Torbjörna, lekki rumieniec przebiegł jej twarz, która nawet nie drgnęła.
1245— Żona pewnie też jedzie? — rzekł Sämund.
1246 1247— W Ameryce łatwo dojść do czegoś… — zaczął Torbjörn, czując, że nie należy przerywać w tym miejscu rozmowy.
1248— Pewnie… — potwierdził nowożeniec.
1249— Ale Nordhaug to wspaniała posiadłość… — zauważył Sämund.
1250— Za dużo tam ludzi… — odrzekł tamten i popatrzył na żonę. — Jeden zawadza drugiemu — dodał.
1251— Ano, to szczęśliwej drogi! — powiedział Sämund i podał mu rękę. — Niech ci Bóg da to, czego pragniesz!
1252Torbjörn spojrzał bystro na dawnego kolegę szkolnego i powiedział:
1253— Nim pojedziesz, chciałbym z tobą pomówić!
1254— Bardzo to miło móc z kimś poczciwie pogadać! — odrzekł, kreśląc biczyskiem jakieś znaki na dnie powózki.
1255— Wpadnij do nas! — ozwała się Marit.
1256Obaj spojrzeli na nią zdumieni. Nie przypuszczali, że może przemawiać tak miło.
1257Wóz ruszył w dalszą drogę. Nie spieszno im było, lekka chmurka kurzu otaczała ich powózkę. W blasku słońca jej jedwabna chustka kontrastowała jaskrawo z jego ciemnym ubraniem. Za chwilę zniknęli za pagórkiem.
1258Ojciec i syn szli długo w milczeniu.
1259— Zdaje mi się, że on nie wróci tak prędko — ozwał się Torbjörn.
1260— Tak będzie zapewne najlepiej! — odparł Sämund. — Szczęścia musi szukać na obczyźnie, kto go nie ma w domu.
1261 1262— Minęliśmy łan pszenicy — rzekł Torbjörn.
1263— To nic! Obejrzymy za powrotem.
1264Szli dalej, a Torbjörn nie pytał, dokąd idą, gdy minęli granicę Granlien.
IX
1265Guttorm i Karen Solbakken skończyli właśnie jeść, gdy Synnöwe wpadła do pokoju zdyszana i zarumieniona.
1266— Gdzieś to była, drogie dziecko? — zawołała Karen.
1267— Rozmawiałam z Ingrid! — odrzekła Synnöwe, zdejmując z głowy chustkę.
1268Ojciec tymczasem szukał w szafie jakiejś książki.
1269— O czym też mogłyście rozmawiać, że trwało to tyle czasu?
1270 1271— Lepiej było trzymać się nas! — mówiła matka, przynosząc jej jedzenie.
1272Synnöwe siadła przy stole, a matka naprzeciw niej i ciągnęła dalej:
1273— Czy był kto jeszcze przy tej rozmowie?
1274 1275— Nie zabraniajże jej rozmowy z ludźmi! — ozwał się w tej chwili ojciec.
1276— Bynajmniej jej tego nie zabraniam! — odrzekła matka nieco łagodniej. — Ale przecież powinna była towarzyszyć rodzicom.
1277 1278— Ślicznie dziś było w kościele! — zaczęła znowu Karen. — Widok młodzieży na kościelnej uroczystości sprawia człowiekowi radość!
1279— Tak! — przyświadczył Guttorm. — Przypomina się uroczysty dzień konfirmacji własnych dzieci!
1280— Słusznie mówisz! — westchnęła Karen. — Nie wiadomo, jaki los je czeka.
1281 1282— Powinniśmy dziękować Bogu — zauważył wreszcie Guttorm — pozostawił nam jedno dziecko!
1283Matka spuściła głowę, gładząc płytę stołu.
1284— To nasza cała pociecha! — szepnęła. — Dobra i poczciwa — dodała jeszcze ciszej.
1285 1286— Doznaliśmy z jej strony dużo radości! — ozwał się Guttorm. — Niech jej Bóg da szczęście! — dodał po chwili ze wzruszeniem.
1287Łzy ukazały się w oczach matki. Jedna spadła na stół, a ona starła ją szybko swym palcem.
1288— Czemu nie jesz? — spytała po chwili, spojrzawszy na córkę.
1289— Dziękuję! Nie głodnam! — odrzekła Synnöwe.
1290— Nic prawie nie jadłaś! A przecież odbyłaś taki kawał drogi.
1291— Nie mogę jeść! — powiedziała dziewczyna, skubiąc koniec chustki.
1292— Jedz… jedz… drogie dziecko! — zachęcał ojciec.
1293— Nie mogę! — powtórzyła i zaczęła płakać.
1294— Ależ, kochanie, czemu płaczesz?
1295 1296— O byle co zaraz płacze! — rzekła matka.
1297Ojciec wstał i podszedł do okna.
1298— Idzie w naszą stronę dwóch mężczyzn — powiedział.
1299— Doprawdy? Do nas? — spytała matka i zbliżyła się także.
1300Patrzyli przez chwilę w milczeniu.
1301— Któż to być może? — powiedziała Karen, ale w głosie jej nie brzmiało pytanie.
1302— Nie wiem! — odparł Guttorm, przyglądając się zbliżającym.
1303— Nie mogę pogodzić jednego z drugim! — ozwała się Karen. — Nie rozumiem…
1304 1305 1306— Tak, to pewnie oni! — powiedziała na koniec Karen.
1307— I ja tak myślę — przyświadczył mąż.
1308Mężczyźni zbliżali się coraz bardziej. Starszy przystanął i rozglądał się wokoło, młodszy uczynił to samo, potem ruszyli dalej.
1309— Czy masz wyobrażenie, czego mogą chcieć? — zapytała Karen znowu tym samym tonem, co poprzednio.
1310— Nie… pojęcia nie mam! — odparł Guttorm.
1311Karen podeszła do stołu, zebrała talerze i szybko doprowadziła w pokoju wszystko do porządku.
1312— Włóż chusteczkę na głowę, Synnöwe! — powiedziała. — Przecież nadchodzą goście!
1313Ledwo wymówiła te słowa, drzwi otwarty się i Sämund wraz z Torbjörnem weszli do izby.
1314— Błogosławieństwo temu domowi! — rzekł Sämund głośno, stając przy drzwiach, potem zbliżył się i pozdrowił obecnych. To samo uczynił Torbjörn.
1315Na samym końcu zbliżyli się do Synnöwe stojącej w kącie z chustką w ręku. Nie wiedziała, czy ma ją zarzucić na głowę, czy nie, nie wiedziała może nawet, że trzyma ją w ręku.
1316— Prosimy… siadajcież! — powiedziała matka do przybyłych.
1317— Dziękujemy! — odparł Sämund. — Wprawdzie niedaleką mieliśmy drogę… — nie dokończywszy zajął miejsce, a obok niego usiadł Torbjörn.
1318— Straciliśmy was dzisiaj całkiem z oczu, wracając z kościoła! — powiedziała Karen.
1319— Tak! I ja oglądałem się za wami! — odrzekł Sämund.
1320— Tyle dziś było ludzi! — dodał Guttorm.
1321— Mnóstwo! — przytakiwał Sämund. — Śliczna to była uroczystość!
1322— Właśnie dopiero co mówiliśmy o tym — odparła dobrotliwie Karen.
1323— Dziwnie się robi człowiekowi, gdy patrzy na te dzieci w kościele… — dodał Guttorm.
1324 1325— To prawda! — potwierdził Sämund. — Człowiek zaczyna się wówczas zastanawiać poważnie nad własnymi dziećmi. I właśnie z tego powodu przybyłem tutaj pod wieczór — dorzucił.
1326Spojrzał uroczyście wokoło, wyjął z ust prymkę tytoniu, włożył ją starannie do puszki i wziął nową.
1327Guttorm, Karen i Torbjörn oglądali się za czymś, na czym by spoczął ich wzrok.
1328— Uważałem — ciągnął dalej Sämund — że najlepiej będzie, gdy ja przyjdę tutaj z Torbjörnem, bo długo by pewnie trwało, nimby się sam odważył. Zresztą nie jestem zupełnie pewien, czy sam by potrafił rzecz wytłumaczyć.
1329Spojrzał ukradkiem na Synnöwe, która odczuła to spojrzenie.
1330— Sprawa się ma tak, że od chwili, kiedy młodemu takie rzeczy przychodzą do głowy, Torbjörn skierował swą uwagę na Synnöwe. Nie ulega też wątpliwości, że i dla niej nie był on obojętny. Przeto, jak sądzę, najlepiej będzie, jeśli się pobiorą… Nie byłem ja za tym w czasie, kiedy widziałem, iż sam nad sobą panować nie umie, więc jakże by zdołał panować nad innymi. Ale teraz, zdaje mi się, mogę za niego ręczyć, a jeśli nie mogę ja… to na pewno może to zrobić ona sama. Bo teraz ma nad nim największą władzę… Cóż myślicie, drodzy sąsiedzi, o tej sprawie? Czy mamy ich połączyć? Co prawda, nic nie nagli, ale jak sądzę, zwłóczyć także nie ma co. Ty, Guttormie, jesteś człek dostatni, ja, co prawda, nie tak dobrze się mam, ile że muszę dzielić to, co posiadam, ale zdaje mi się, że i tak da się to zrobić. Raczcież powiedzieć, co o tym myślicie… Ją spytam na samym końcu, bo jeśli mi się zdaje, wiem, czego ona pragnie.
1331Tak mówił Sämund. Guttorm siedział pochylony naprzód i przekładał jedną rękę na drugą. Raz po raz czynił wysiłki, by wstać z ławy i za każdym razem oddychał głęboko. Ale dopiero za piątym razem udało mu się wyprostować grzbiet. Wstał i gładził się po nogach, spoglądając to na żonę, to na córkę.
1332Karen nie ruszyła się z miejsca. Z wyrazu jej twarzy niczego nie było można wyczytać. Siedziała przy stole i wodziła po nim palcem, rysując rozmaite figury.
1333— Tak… zaprawdę… jest to piękny projekt… nie można powiedzieć… — zaczęła.
1334— I powinniśmy, moim zdaniem, podziękować i przystać! — oświadczył Guttorm głośno i wyraźnie, po czym odetchnął, jakby mu kamień spadł z serca. Spoglądał teraz raz po raz na żonę i Synnöwe, która skrzyżowała ręce na piersiach i oparła się o ścianę.
1335— Mamy tylko tę jedną córkę! — powiedziała Karen. — Musimy przeto mieć czas do namysłu.
1336— Jest na to rada! — rzekł Sämund. — Tylko nie wiem, co stoi na przeszkodzie odpowiedzi… rzekł niedźwiedź do chłopa, pytając, czy chce mu podarować jałówkę.
1337— Zdaje mi się — odezwał się Guttorm — że odpowiedź możemy dać zaraz!
1338 1339— Jedną mam tylko wątpliwość — ozwała się, nie patrząc na męża — Torbjörn jest trochę awanturnikiem!
1340— Co do tego — stanął w jego obronie Guttorm — to zmienił się bardzo! Sama dziś mówiłaś…
1341— Gdyby mu można zaufać… — ozwała się wreszcie Karen.
1342— Tak! — zabrał głos Sämund. — Co się tego punktu tyczy, to muszę powtórzyć, co już mówiłem. Jazda będzie dobra, jeśli ona będzie miała cugle w ręku. Posiada ona nad nim niepojętą władzę. Zauważyłem to, kiedy leżał chory i nie wiadomo było, jak się skończy cała sprawa, czy wyjdzie, czy zemrze.
1343— Nie sprzeciwiaj się dłużej! — rzekł Guttorm do żony. — Wiesz sama, że ona tego chce, a my przecież żyjemy dla niej!
1344Synnöwe po raz pierwszy podniosła głowę i spojrzała na ojca z niewysłowioną wdzięcznością.
1345— No tak… — odparła Karen po krótkim milczeniu. Posunęła po stole palcem mocniej niż poprzednio. — No… tak… ja opierałam się tak długo tylko dla jej dobra… Nie jestem może tak surowa jak moje słowa!
1346Spojrzała na męża i uśmiechnęła się, ale w tej chwili oczy jej napełniły się łzami.
1347 1348— Tedy, dzięki Bogu, stało się to, czego od dawna najgoręcej pragnąłem na ziemi.
1349 1350— Nigdy nie myślałem, by się to miało inaczej skończyć! — oświadczył Sämund, wstając z ławy. — Co ma być… być musi!
1351I również podszedł do Synnöwe.
1352— Cóż ty na to, drogie dziecko? — spytała matka, zbliżając się do niej także.
1353Synnöwe nie ruszyła się ze swego miejsca. Obstąpili ją wszyscy z wyjątkiem Torbjörna, który siedział ciągle tam, gdzie usiadł po przyjściu.
1354— Wstań, Synnöwe! — szepnęła jej Karen.
1355Wstała, uśmiechając się, a potem odwróciła się do ściany i zaczęła płakać.
1356— Niech cię Bóg ma w swej opiece, drogie dziecko, teraz i zawsze! — powiedziała Karen, objęła córkę i płakała razem z nią.
1357Mężczyźni oddalili się, każdy w inną stronę.
1358— Zbliż się do niego, Synnöwe! — powiedziała matka i popchnęła ją z lekka ku Torbjörnowi.
1359Synnöwe uczyniła jeden krok i stanęła. Nie była w stanie iść dalej. Wówczas Torbjörn zerwał się, przyskoczył i chwycił jej rękę, nie wiedział jednak, czy wypada mu czynić coś więcej i stał tak chwilę, aż cofnęła swoją dłoń.
1360 1361W tej chwili otwarły się cicho drzwi i ukazała się w nich czyjaś głowa.
1362— Jest tutaj Synnöwe? — spytał nieśmiały głos.
1363— Tak! Jest tutaj! Chodźże, Ingrid! — powiedział Guttorm.
1364Była to Ingrid Granlien. Ingrid wahała się.
1365— Chodź! Chodź! — zachęcał ją. — Już wszystko w porządku!
1366Wszyscy patrzyli na nią. Wydawała się ciągle zmieszana.
1367— Jest ktoś jeszcze w sieni! — powiedziała.
1368 1369 1370— Przyprowadźże ją! — krzyknęli wszyscy czworo, a Karen zbliżyła się do drzwi żwawo.
1371— Możesz, mamo, iść śmiało — powiedziała Ingrid. I zaraz weszła Ingeborga Granlien ubrana w biały świąteczny czepek.
1372— Domyślałam się — powiedziała — że na coś się zanosi, chociaż Sämund nic mi nie powiedział. I nie mogłyśmy obie z Ingrid wytrzymać, by nie przyjść tutaj.
1373— Właśnie dobrze się stało! — powiedział Sämund — bo sprawa poszła tak, jak sobie zawsze życzyłaś.
1374— Niech ci Bóg nagrodzi — zwróciła się Ingeborga do Synnöwe — żeś go podniosła do siebie!
1375Objęła ją ramieniem i gładziła po włosach.
1376— Przetrzymałaś wszystko, drogie dziecko, i wygrałaś.
1377Pieściła ją i gładziła jej policzki i włosy. Łzy płynęły jej po twarzy, ale nie zważając na to, obcierała łzy Synnöwe.
1378— Dobrego dostajesz chłopca, Synnöwe, a to co w nim jest złego, to sama naprawisz. Już się o niego nie boję!
1379Przytuliła ją raz jeszcze do serca.
1380Po chwili płacz i wzruszenie ukoiły się i gospodyni domu pomyślała o wieczornym posiłku. Poprosiła Ingrid, by jej była pomocą, bo Synnöwe, jak mówiła, dzisiaj zupełnie do niczego.
1381Za chwilę gotowały różne przysmaki, a mężczyźni rozpoczęli poważną rozmowę o zbiorach, cenach i sprawach publicznych.
1382Torbjörn usiadł z dala od wszystkich przy oknie. Synnöwe zbliżyła się doń i położyła mu rękę na ramieniu.
1383— Na coś się tak zapatrzył? — spytała szeptem.
1384Zwrócił na nią oczy, patrzył długo i serdecznie, a potem znowu spojrzał w okno i powiedział:
1385— Patrzę na Granlien. Jakże dziwnie wygląda, jak całkiem inaczej, gdy nań patrzeć z Solbakken…
Bezpieczne płatności zapewniają:
Dane do przelewu tradycyjnego:
Fundacja Wolne Lektury
ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa
75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail
PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374
PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385
WBKPPLPP
