Bogurodzica — Publikowana tu wersja utworu jest to tzw. przekaz Ab, czyli wersja tekstu znajdująca się w Decisiones rote Wilhelmi Harborg z 1408 r. (Biblioteka Jagiellońska, rkps 408). Klasyfikację i dokładny opis wszystkich znanych wersji zapisu zawiera opracowanie: Bogurodzica, oprac. J. Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, oprac. muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A, nr 1. Tekst niniejszy stanowi transkrypcję, a więc uwspółcześnienie oryginalnego zapisu. Zabieg taki jest bardzo pomocny przy lekturze, ponieważ w transliteracji, a więc odtworzeniu literami drukowanymi pierwotnego zapisu rękopiśmiennego, pojawiają się specyficzne, indywidualne sposoby zapisywania wyrazów np. „mathko” zamiast: matko; „thwe” zamiast: twe; „wtwego” zamiast: u twego; zaś sam początek utworu wygląda następująco: „Bogw rodzicza dzewicza”. Pieśń składa się z trzech, powstałych w różnym czasie części. Pierwsza z nich, najstarsza, obejmuje dwie zwrotki i powstała między X a XIV w. (zapewne w pierwszej poł. XIII w.). Kolejne cztery zwrotki (wielkanocne) pochodzą prawdopodobnie z XIV w. Ostatnia część (pasyjna) składa się z dziewięciu zwrotek i powstała w drugiej poł. XIV w.; część może też pochodzić z wieku XV. Pominięto luźne zwrotki z wydania w oprac. J. Łosia. [przypis edytorski]

dziewica (starop.) — panna, dziewczyna, kobieta niezamężna. [przypis edytorski]

Bogiem sławiena (starop.) — umiłowana przez Boga. [przypis edytorski]

gospodzin (starop.) — tu: Bóg. [przypis edytorski]

zwolena (starop.) — wybrana. [przypis edytorski]

zyszczy nam, spuści nam (starop.) — zdobądź dla nas, ześlij nam. [przypis edytorski]

Kyrieleison — Panie, zmiłuj się nad nami; dzisiejszy zapis: Kyrie eleison. [przypis edytorski]

Twego dziela (starop.) — dla Twego. [przypis edytorski]

Krzciciel — Chrzciciel; chodzi o św. Jana Chrzciciela. [przypis edytorski]

bożycze (starop. forma W. lp od: bożyc) — Synu Boga. [przypis edytorski]

usłysz głosy (starop.) — wysłuchaj głosów. [przypis edytorski]

napełni myśli (starop.) — spełnij pragnienia. [przypis edytorski]

jąż nosimy (starop.) — którą zanosimy. [przypis edytorski]

oddać raczy — w innych wersjach niekiedy: „A dać raczy”. [przypis edytorski]

zbożny (starop.) — pobożny, dostatni (raczej w sensie bogactwa duchowego). [przypis edytorski]

przebyt (starop.) — przebywanie. [przypis edytorski]

nas dla (starop.) — dla nas. [przypis edytorski]

wierzyż — uwierz; uwierzże. [przypis edytorski]

zbożny — pobożny, kierujący się szlachetnością. [przypis edytorski]

odjął diablej strożej (starop.) — uwolnił od diabelskiej straży (nadzoru). [przypis edytorski]

starostę skował pkielnego (starop.) — skuł (w znaczeniu: uwięził) piekielnego zarządcę (mowa o szatanie). [przypis edytorski]

śmierć podjąć (starop.) — umrzeć. [przypis edytorski]

wspomionąć (starop.) — wspomnieć. [przypis edytorski]

pirwego (starop.) — pierwszego. [przypis edytorski]

zawiernie (starop.) — naprawdę, rzeczywiście. [przypis edytorski]

prześpieć (starop.) — udać się. [przypis edytorski]

zaśmiernie (starop.) — pokornie. [przypis edytorski]

aliż (starop.) — dopóki. [przypis edytorski]

kmieć — w średniowieczu zamożny chłop, który posiadał własne gospodarstwo. [przypis edytorski]

wiec (starop.) — rodzaj pierwotnego sejmu. Wiece były pierwszymi zgromadzeniami ustawodawczymi. [przypis edytorski]

domieściż (starop.) — doprowadzisz. [przypis edytorski]

anjeli (starop.) — dziś: anieli. [przypis edytorski]

tegoż nas domieścisz (starop.) — tam nas doprowadzisz. [przypis edytorski]

bychom (starop.) — byśmy. [przypis edytorski]

szwe (starop.) — wsze, tj. wszelkie. [przypis edytorski]

niebieskie siły — aniołowie. [przypis edytorski]

miłość (starop.) — łaska. [przypis edytorski]

Radość, Miłośćbyło widzenie tworca (starop.) — było wieczne oglądanie Stwórcy. [przypis edytorski]

sie nam zwidziało (starop.) — pokazało się. [przypis edytorski]

Ni śrebrem (…) mocą zastąpił — sens dwuwiersza: nie odkupił nas ani srebrem, ani złotem, lecz obronił nas swoją mocą. [przypis edytorski]

przekłoć (starop.) — przekłuć. [przypis edytorski]

nodze (starop.) — nogi. Forma „nodze” wskazuje na zastosowanie liczby podwójnej, której ślad we współczesnej polszczyźnie widać w formie: „ręce”. [przypis edytorski]

kry (starop.) — krew. [przypis edytorski]

z boka (starop.) — dziś: z boku. [przypis edytorski]

prawy (starop.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

za nas krześcijany (starop.) — za nas chrześcijan. [przypis edytorski]

o duszy (…) Bog pieczą ima (starop.) — sam Bóg sprawuje opiekę nad grzesznymi duszami. [przypis edytorski]

otyma (starop.) — odbiera, odejmuje. [przypis edytorski]

k sobie ją przyma (starop.) — do siebie ją przyjmuje. [przypis edytorski]

haza (starop.) — aby. [przypis edytorski]

huchować (starop.) — uchować. [przypis edytorski]

ote wszego złego (starop.) — od wszelkiego zła. [przypis edytorski]

Amen tako Bog daj — strofa ta stanowi zakończenie tzw. kanonicznej wersji utworu, obejmującej piętnaście strof. W niniejszym przekazie kolejność strof jest nieco przestawiona; nastepują po sobie strofy: 1-6, 14, 7-10, 12, 15. Brak strofy 11: „Już nam czas, godzina grzechów się kajaci,/ Bogu chwałę daci,/ Ze wszemi siłami Boga miłowaci.” Brak też strofy 13: „Wszyscy święci, proście,/ Nam grzesznym spomożcie,/ Bysmy z wami bydlili, Wiecznie Boga chwalili.” Strofy te w redakcji prof. Łosia zostały opublikowane w zbiorze luźnych zwrotek jako pojawiające się w zapisach niestale. [przypis edytorski]

szwyćcy (starop.) — wszyscy. [przypis edytorski]