Spis treści
Pochwała NiemcaBallada dwugłosowa
Panu Arkadiuszowi Mirkowiczowi[1]
Przypisy
Mirkowicz, Arkadiusz — prawdopodobnie chodzi o polskiego badacza literatury (1900–1983). [przypis edytorski]
Fordon — dziś Zakład Karny w Bydgoszczy-Fordonie, w okresie II wojny światowej nazistowskie więzienie dla kobiet; szacuje się, że odbywało w nim kary ponad 6 tys. więźniarek (Polek i Żydówek), wiele z nich było następnie przewożonych do obozów w Auschwitz lub Ravensbrück. [przypis edytorski]
Montelupich — więzienie znajdujące się w Krakowie przy ul. Montelupich 7, daw. więzienie garnizonowe Armii Austro-Węgier, dziś areszt śledczy. W czasie II wojny światowej w budynku tym mieściło się więzienie policyjne podlegające Gestapo; szacuje się, że w tym okresie osadzonych było tu ok. 50 tys. osób (w tym profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego). Większość aresztowanych wywożono do obozów KL Auschwitz lub obozu pracy przymusowej Plaszow (Płaszów). [przypis edytorski]
Pawiak — daw. więzienie w Warszawie przy ul. Dzielnej 24/26, wzniesione w l. 1830–1835 między ulicami Dzielną, Pawią i Więzienną. W okresie II wojny światowej było największym więzieniem politycznym na terytorium okupowanej Polski; jak szacuje się przez Pawiak przeszło ok. 100 tys. osób, z których część została zamordowana na miejscu, a ok. 60 tys. wywieziono do obozów. [przypis edytorski]
nazistowski obóz śmierci, oficjalna nazwa SS-Sonderkommando Treblinka, zwyczajowo Treblinka II (dla odróżnienia od obozu pracy przymusowej Treblinka I). Powstał jako element planu całkowitej zagłady ludności żydowskiej w lipcu 1942 r. i funkcjonował do listopada 1943 r. na terenie gminy Kosów w powiecie sokołowskim, przy linii kolejowej Siedlce-Sokołów Podlaski-Małkinia, nieopodal wsi i stacji Treblinka, od których pochodzi jego nazwa.
Do obozu naziści kierowali transporty z gett w okupowanej Polsce, w tym z getta warszawskiego, a także z innych części Europy (Żydzi austriaccy, czescy, greccy, jugosłowiańscy, niemieccy i słowaccy oraz Romowie i Sinti). Ofiary mordowano w komorach gazowych, ich liczba sięga ok. 800 tys. osób. Był to zatem największy ośrodek zagłady w Generalnym Gubernatorstwie, drugi po Auschwitz-Birkenau w okupowanej Europie.
W obozie miały miejsce różne akty oporu, a 2 sierpnia 1943 roku wybuchło powstanie, dzięki któremu około 400 więźniów zdołało uciec (blisko siedemdziesięcioro z nich przeżyło wojnę).
[przypis edytorski]
KL Lublin, nazywany także Majdankiem lub obozem na Majdanku, to działający w l. 1941–1944 nazistowski obóz pracy dla jeńców wojennych, następnie obóz koncentracyjny, a od 1942 także obóz śmierci.
Od wiosny 1942 r. na Majdanek kierowano liczne transporty Żydów (głównie ze Słowacji, a także Protektoratu Czech i Moraw, Niemiec oraz z Lubelszczyzny). Od wiosny 1943 r. zwożono tu ludność żydowską z likwidowanych gett: warszawskiego i białostockiego. Najwięcej osób straciło życie w wyniku rozstrzeliwań oraz w komorach gazowych, które uruchomiono jesienią 1942 r. Ostatnim elementem „Akcji Reinhardt”, czyli planu ostatecznej likwidacji ludności żydowskiej z terenu Generalnej Guberni i Okręgu Białostockiego, była masowa egzekucja, która odbyła się 3 i 4 listopada 1943 r. W ciągu jednego dnia wymordowano wówczas ok. 18 tys. Żydów z Majdanka oraz innych obozów na terenie Lublina (a także 25 tys. w innych miejscowościach). Akcja ta, nosząca kryptonim „Erntefest” („Dożynki”) była największą jednostkową egzekucją przeprowadzoną w czasie drugiej wojny światowej w obozach koncentracyjnych.
[przypis edytorski]
pasiaki — charakterystyczny strój więźniów przypominający piżamę w (zwykle pionowe) pasy. Został wprowadzony do obozów koncentracyjnych już w 1938 r. Strój utrudniał ucieczkę, wyróżniając się na tle zwykłych ubrań okolicznych mieszkańców. Męski strój obozowy składał się z koszuli, kalesonów, marynarki, spodni oraz okrągłej czapki bez daszka, a kobiecy z sukienki z długimi rękawami i białej chustki na głowę. Od 1940 r. pasiaki produkowane były w obozie KL Ravensbrück, a następnie także w KL Sachsenhausen. [przypis edytorski]
żadne badania nie potwierdziły istnienia fabryk produkujących mydło z ludzkiego tłuszczu w czasie II wojny światowej, mit ten był jednak rozpowszechniony już w czasie wojny.
Informacja o tym, że naziści produkują takie mydło, pojawiła się też w Medalionach Zofii Nałkowskiej. W 2006 r. śledztwo Instytutu Pamięci Narodowej potwierdziło, że we wspomnianym w Medalionach gdańskim instytucie anatomicznym przygotowywano w trakcie II wojny światowej ze zwłok więźniów preparaty (kości, czaszki) dla studentów medycyny oraz środek czyszczący z tłuszczu. Jednak nie ma tam żadnych śladów wskazujących na masowy czy komercyjny charakter tej produkcji.
[przypis edytorski]
pejcz — naziści używali pejczy w obozach do wymierzania doraźnych lub regulaminowych kar. Kara chłosty mogła oznaczać od 10 do 50 (lub więcej) uderzeń na gołe ciało. [przypis edytorski]
uśmiercanie gazem (zwykle preparatami cyjanowodoru, np. cyklonem B) było jednym ze sposobów masowego mordowania przez nazistów w czasie drugiej wojny światowej.
Początkowo naziści wykorzystywali trujące właściwości spalin samochodowych, uśmiercając nimi w ramach Akcji T4 niemieckie dzieci z widocznymi wadami rozwojowymi, przebywające w instytucjach opiekuńczych, następnie dorosłe osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub chore psychicznie (szacuje się, że w sumie w ten sposób zamordowali ok. 300 tys. osób, początkowo obywateli Niemiec i Austrii, z czasem także Polski z terenów okupowanych przez III Rzeszę). Od 1942 r., kiedy Akcja T4 została zakończona, zaangażowany w nią personel i sprzęt skierowano do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Trujących gazów używano w ciężarówkach (po raz pierwszy do zamordowania ludzi ze względu na ich narodowość w lutym 1942 r.; było to ok. 4 tys. osób narodowości romskiej i ok. 4 tys. żydowskiej), następnie w pomieszczeniach istniejących już budynków (np. w piwnicach zamków), a z czasem w specjalnie wybudowanych pomieszczeniach, które miały udawać łaźnie.
[przypis edytorski]
Psy niemieckie… Gdzie lecisz?! — psy niemieckie znane były w obozach z gorliwej służby. „Rolf” i „Mensch” zasłużyli się w Oświęcimiu. [przypis redakcyjny]
feldfebel — niemiecki podoficerski stopień wojskowy, odpowiednik polskiego sierżanta, w formacjach Waffen SS Oberscharführer. [przypis edytorski]
Führer (niem. wódz) — tytuł używany przez Adolfa Hitlera, przywódcę nazistowskich Niemiec po przejęciu władzy. [przypis edytorski]