Ktoś przyjechał… Ucieszona. To Karol!… I jeszcze ktoś z nim… To pewnie jego ojciec… Zwraca się do głównych drzwi i ujrzawszy wchodzących, mówi tonem zdradzającym uciechę, a zarazem zażenowanie. A! Kłania się.

Ojcze, to właśnie panna…

Bronia, co?

Witam panów. Ojczulek w polu, przy żniwie, ale zaraz poślę po niego…

A to po co!… My możemy poczekać. Robota pilniejsza niż goście. Tymczasem sobie, ot, z córunią pogadamy…

Niechże panowie siadają.

O! Tak na nic, moja panienko! Tu, przy mnie, bliżej… Bierze ją za rękę i sadza przy sobie. Tak. Muszę ci się przecież przypatrzeć. Mój Karol nagadał mi tyle o twoich wdziękach i przymiotach, że taki i mnie wzięła w końcu ciekawość zobaczyć to cudo, co się jemu tak spodobało. Bo choć z ojcem znamy się nie od dzisiaj, ale ciebie, aniołku panie, nie miałem jeszcze przyjemności.

Byłam kilka lat na pensji.

Dalibóg, nie dziwię się, że mój chłopak stracił głowę i serce zaprzepaścił. Jest dla kogo… No, no, nie rumień się poziomeczko, mnie staremu wolno mówić takie rzeczy. Ta to ja tobie już jakby drugi ojciec. A jakże… Bo ja tu przyjechałem w intencji oświadczenia po formie mego kiełbia i jeżeli twoja rodzina się zgodzi, tak dawaj od razu po żniwach na zapowiedzi i weselisko. A jakże… Filuternie. Chyba że wam nie pilno i wolicie może poczekać rok, dwa…

A niechże Bóg broni!

Ty siedź cicho, rozumiesz? Ja się Broni pytam.

Ja tak samo jak pan Karol.

A! skoro tak, to zgoda. Przyciąga ją z wolna do siebie i głaszcząc po włosach lub po ręce, mówi: Tylko ty może imaginujesz sobie, że małżeństwo to ziemia obiecana, mlekiem i miodem płynąca, gdzie manna z nieba i pieczone gołąbki same do buzi wpadać będą? Hę! Co? Bo to teraz panny najczęściej idą za mąż, jak nie przymierzając Żydzi za Mojżeszem, aby tylko co prędzej wyrwać się z niewoli egipskiej, spod władzy mamy i papy, a potem dopiero krzywią się, narzekają i bunty wyprawiają biednemu Mojżeszowi.

Ja mojemu Mojżeszowi buntu robić nie będę.

U nas — widzisz — nie tak wesoło, jak u was, mało kto bywa.

To lepiej. Będziemy mieli więcej czasu dla siebie.

I gospodarstwa trzeba przypilnować, wszędzie zajrzeć, rano wstać…

Panna Bronia zawołana gosposia, żeby ojciec wiedział, jakie ciastka piecze…

Także strzelił. Jemu się zdaje, że jak panna smaży konfitury i dobre ciastka piecze, to już gospodyni całą gębą. A to tylko zabawka, i do tego kosztowna zabawka, bo cukru nastarczyć nie można. Do Broni. A u mnie, widzisz, aniołku, oszczędność to grunt. To mój nałóg, moja choroba. A jakże…

To cnota, proszę pana…

Cnota — powiadasz. Brawo, dzieweczko! Głaszcze ją po włosach. Czekaj, będziemy razem praktykować tę cnotę. Przysuwa się do Broni. Widzisz, moja nieboszczka żona, jak za mnie poszła, to także nie bardzo umiała liczyć się z groszem, bo była przyzwyczajona u rodziców żyć szumnie, po pańsku. Bywało, jadę do miasta, a ona wali mi od razu na konotatce całą litanię sprawunków, cukry, panie, kawy, czekolady, jakieś bakalie, różnych delikatesów, że kilkudziesięcioma reńskimi by się nie okupił. Przysuwa się i mówi przebiegle. Ale ja wziąłem się, uważasz, na sposób. Udałem, uważasz, żem tego zapomniał, tamto przeoczył i gdzie stało dziesięć, tam ja niby zera nie dojrzał… ot tak, niby z głupia frant — uważasz? Czasem nawet całą notatkę zgubił… a jakże. Były z tego potem lamenty, sceny, narzekania — no, ale koniec końców, jak nie było, to musiało się obejść bez tego i owego, a pieniądze taki zostały w kieszeni. O!… Ty się śmiejesz, aniołku? Myślisz sobie: ot, stary kutwa, łakomił się na głupich kilkanaście reńskich. A wiesz ty, aniołku, że ja z tych małych oszczędności przez dziesięć lat uzbierałem wyprawę dla mojej Joasi?

Czy być może?

Tak, tak. A moja kobiecina, jak się potem włożyła do gospodarstwa, jak zaczęła, z przeproszeniem, karmić wieprze, tuczyć indyki, hodować kury, sprzedawać nabiał, jarzyny, panie, to z tego posag dla córki uciułała. Tak, tak, bo kobieta to ważna figura w gospodarstwie, a jakże… Mąż trzyma jeden węgieł domu…

A żona trzy. Tak babunia zawsze mówi.

Prawda, zapomnieliśmy o babuni.

Biedaczka, chora teraz…

Wiem, wiem — paraliż w nogach — mówił mi Karol…

Od trzech miesięcy nie rusza się z pokoju.

Ta zaprowadźcież mnie do niej, bo przede wszystkim od niej nam zacząć należy i poprosić o pozwolenie i błogosławieństwo. Gdzież się to idzie?

Tu na lewo. Otwiera drugie drzwi z lewej. Proszę panów.

Panienko, panienko!

Zaraz. Do Karola. Zaprowadź pan ojca do babci, ja tam zaraz przyjdę. Po wyjściu Karola, do Matlachowskiego. Co takiego? Czemu pan Matlachowski taki pomieszany?

Gdzie starszy pan, proszę panienki?

Przy żniwie, pod lasem. Co się stało?

Głupstwo się stało, proszę panienki. Pan Juliusz sprzedał Żydom gaj brzozowy.

Gaik babuni? To niepodobna!

Widziałem na własne oczy, panienko. Jadę ja sobie z jarmarku, patrzę, a tu Mośkowi ludzie cechują[1] siekierami najstarsze drzewa do wycięcia. Dalej ja na nich, powiadam: a wy łotry, powiadam, kto pozwolił? A Mosiek kontrakt mi pod nos pakuje, gdzie stało czarne na białym, że pan Juliusz sprzedał las za dwa tysiące papierków.

Ojciec na to nigdy nie pozwoli, bo gdyby się babunia dowiedziała… Chryste Jezu, co by tu było. Niech tylko pan Matlachowski prędko ojca sprowadzi, on już na to poradzi. Tylko prędko, mój Matlachowski. Ojciec jest pod lasem. Idąc na lewo do drugich drzwi, mówi z dziecinnym zakłopotaniem, składając ręce. Boże! Boże! Co ten Julek porobił.

Ba, to pytanie, czy pan starszy będzie mógł teraz zabronić, skoro już raz oddał synowi gospodarstwo. Niepotrzebnie się pospieszył — i mnie się widzi, że on tego gorzko pożałuje, bo choć pan Juliusz skończył niby tam jakieś akademie rolnicze, to jeszcze pytanie, jaki z niego będzie gospodarz. Patrząc w okno. A! otóż i nasz pan. Ba, cóż z tego, kiedy z panem Juliuszem. Jakże mu tu teraz powiedzieć.

Więc powiadasz, że wszystko dobrze poszło?

Jak najlepiej. Podanie moje o pożyczkę melioracyjną zostało na sesji nadzwyczaj dobrze przyjęte; dyrektorowie obiecali mi pusować[2] tę sprawę, jak tylko hipoteka zostanie przepisaną na moje nazwisko.

To nastąpi najdalej za miesiąc.

Wtedy bierzemy pożyczkę i rozpoczynamy akcję na wielką skalę; budujemy młyn parowy, zaprowadzamy kulturę chmielu i hodowlę poprawnej rasy bydła, wołów wypasowych, drenujemy łąki… słowem, gospodarstwo en gros[3]… po amerykańsku, które według mego obliczenia powinno nam przynosić rocznie, à peu près[4], co najmniej piętnaście tysięcy netto.

Co ty gadasz? Ależ to świetny interes!

Mam ja tu jeszcze świetniejszy na myśli. Wstaje i zbliża się do ojca. Zawiozłem do Lwowa próbki naszej glinki spod lasu. Jeżeli analiza chemiczna potwierdzi moje domysły, że to glinka porcelanowa, w takim razie zakładamy na akcje wielką fabrykę porcelany — a to znaczy miliony, mój ojcze.

Miliony, powiadasz?… Tylko czy my podołamy temu wszystkiemu… czy to nie będzie za wiele naraz?

Trzeba nagrodzić czas stracony. Za długo siedzieliśmy z założonymi rękami. Musimy teraz rozpocząć działalność na wszystkich punktach, rozwinąć wszystkie żagle, aby dojść do czego. Podaje ojcu cygara. A może ojciec…

Pi, pi — cóż to za paradne cygaro!

Smakuje ojcu? Siadając, mówi obojętnie. Prawdziwe hawanna. Setka po 80 florenów. Kupiłem kilka pudełek.

Bój się Boga, Julku, ależ to zbytek.

Ale zbytek konieczny, bo jak cię widzą, tak cię piszą; a często trafi się interessant[6], któremu trzeba zaimponować dobrym cygarem. Praktyczność przede wszystkim.

A!… Matlachowski. Wróciłeś już? No, cóż takiego? Cóż Matlachowski takie miny stroi, jakby połknął żywego węgorza?… Widząc, że ten daje mu znaki, że chce coś powiedzieć, zbliża się. O cóż idzie? Słucha, co mu Matlachowski szepcze. Ależ nie pleć głupstwa!… Z uśmiechem do Juliusza. Słyszysz Julek, co ten gada, żeś Mośkowi sprzedał las brzozowy — także[7] palnął.

Co Matlachowski miesza się w nie swoje rzeczy? Matlachowski niech sobie idzie pilnować ludzi, a nie wtrąca się do tego, co do niego nie należy.

Do usług pańskich… Kłania się nisko i odchodząc, mówi na stronie A co? Nie mówiłem? Oj, będzie bieda!

Jak to? Więc ty może naprawdę chciałbyś sprzedać ten las?

Już sprzedałem.

Sprze-da-łeś?!

Las, DrzewoNo, dlaczegóż miałbym nie sprzedać? Las był nieużyteczny, a że mi dobrze zapłacono…

Ależ to ulubiony lasek twojej babki — relikwia najdroższa, świętość prawie, bo to pamiątka po nieboszczyku jej mężu. Tam prawie każde drzewo jego ręką sadzone, każda piędź ziemi jego potem oblana, każda ścieżka przez niego wydeptana.

Więc cóż z tego? Więc mam nie ścinać drzewa dlatego, że mój dziad go sadził? Że się pocił przy nim? No, to oprawmyż w ramki pola, lasy, postawmy za szkłem i nie tykajmy tych świętości.

Julku — nie mów tak.

Ależ bo nie rozumiem doprawdy tego rodzaju sentymentalizmu. To właśnie nasze nieszczęście, nasza choroba, że zawsze i wszędzie rządzimy się tylko sercem, a nie głową. Jesteśmy sentymentalni w polityce, w gospodarstwie, w interesach, we wszystkim — i to nas gubi. Musimy być praktyczni, mój ojcze, to jest warunek sine qua non[8].

Możemy być praktyczni — zgoda. Ale uszanujmy to, co szanować należy.

Ostatecznie, czy ojciec oddałeś mi gospodarstwo, czy nie?

No, oddałem.

Więc pozwólże mi ojciec gospodarować tak, jak ja uważam za najlepsze.

Ależ tu o babkę idzie.

Już ja babkę biorę na siebie i sam jej to wytłumaczę.

To Kwaskiewicz z żoną i synem. Przyjechał pewnie na te narady.

Na jakie narady?

Jak to? Nie pamiętasz? Wszakże sam zwołałeś na dziś posiedzenie względem założenia tego banku ratunkowego dla szlachty.

Ah, sacre bleu[9], na śmierć zapomniałem. Niech ich ojciec przyjmie tymczasem, bo ja muszę trochę wypocząć, przebrać się…

Dobrze, dobrze — już ja ich tu zabawię.

Julek! Julek!

A! to ty!

List, Kobieta, Mężczyzna, Obyczaje, FlirtMój kochany, odpisz ty już raz co tej Natalce, żeby mnie nie męczyła ciągle swoimi listami. Wczoraj znowu pisała do mnie, zapytując, co się z tobą dzieje, czyś chory lub gdzie wyjechałeś, że jej nie odpisujesz.

Głupia dziewczyna. Cóż ona sobie myśli, że ja wiecznie będę się nią zajmował?

A ja ci mówiłem, że niepotrzebnie zaawanturowałeś się w tę znajomość.

To był rodzaj sportu, mój drogi. Widziałeś przecie, że o posiadanie Natalki dobijała się cała złota młodzież, synowie najpierwszych rodzin w Wiedniu. Zdystansowałem Niemców i zdmuchnąłem im dziewczynę sprzed nosa. Zadałem tym niemało szyku wtedy. Ale teraz inna rzecz. Odkąd wstąpiłem na drogę pracy i obowiązków, znać jej nie chcę i nie mogę. Nie wypada mi.

To bardzo ładnie z twojej strony. Ale cóż ja mam robić z listami tej facetki?

Rób tak jak ja. Rzucam listy do kosza, nie czytając ich wcale.

Więc państwo prosto ze Lwowa? No to musieliście tam gdzie spotkać mego Julka, bo on co tylko wrócił stamtąd.

A! Widzieliśmy, widzieliśmy pana Juliusza.

Psyjechaliśmy tym samym pociągiem.

Tylko że pan Juliusz nie raczył nas widzieć, bo on jechał pierwszą klasą.

Pierwszą klasą? Patrzcie państwo — a to wygodniś.

Ja tam i tsecią bym się nie zenował, bo nie miejsce cłowieka, ale cłowiek miejsce zdobi.

Słyszysz pan? On by się i trzecią nie żenował.

Bo się do tego w szkołach przyzwyczaił, gdzie dostawał zawsze trzecią klasę.

Jasiu!

Mój ojce, wyprasam sobie podobne psytycki.

Nie zapominaj, że to już nie smarkacz żaden, tylko mężczyzna, co się zowie.

I cóż z tego? Chłopczysko wyrosło jak szparag, a pożytku z niego żadnego. Niczym nie jest, nic nie robi.

Leonidas nic nie robi! — Jasiu! Jak możesz tak mówić…

Jestem cynnym cłonkiem Towarzystwa Oświaty Ludu.

Uczy chłopstwo, jak pana szanuję.

A sam nic nie umie.

Ja pokazę światu, co mozna zrobić z nasego ludu.

Zrób ty pierwej co z siebie, trutniu jakiś — to będzie lepiej.

Brawo! brawo!

Oświata ludu to dziś najwazniejse zadanie społecne.

Szlachta, Lud, Chłop, Pan, ModaBo trzeba panu wiedzieć, że to teraz bardzo w modzie, zajmować się chłopstwem.

Ludem, ludem, mamecko.

Hrabianka Irena sama własnoręcznie haftuje szkaplerze dla wiejskich dzieci i uczy je wierszy, a jej brat fotografował się w towarzystwie swoich parobków, jak pana szanuję, na własne oczy widziałam.

„Z polską ślachtą — polski lud”, jak powiada nas wiesc nieśmiertelny.

Słyszysz? Jak ty powinieneś być dumnym z takiego syna.

Że osioł szkół nie skończył, mam być z czego!

Jasiu!

Daj, mamecko, pokój. Tatko, notorycnie znany pesymista, nigdy z nicego nie zadowolony, to wiadoma zec!

Masz słuszność. Szkoda słów. Chodźmy lepiej do babci przywitać się.

Sanowanie.

Ot, masz babskie wychowanie. Przewróciła chłopakowi w głowie i zrobiła z niego dziwoląga — zero kompletne. Mój Boże, jaka to różnica z twoim.

No, Julek znacznie starszy.

Co to znaczy? Czego się Jaś nie nauczył, tego się Jan nie nauczy. Już ja z niego pociechy się nie doczekam. Myślałem, że we Lwowie uda mi się wpakować go do jakiego banku. Ale gdzie tam. Tam takich osłów jak on, co szkół nie pokończyli, setki szlifuje bruki i czeka na posady. Dlatego przyjechałem do ciebie, mój Olesiu. Przysiada się do niego. Może by się dało umieścić go przy tym banku ratunkowym, co twój Julek ma nam założyć. Za bądź co, byleby się zaczepił.

Ależ bank, mój kochany, nie jest towarzystwem dobroczynności, jeno instytucją finansową do ratowania szlachty.

Ta to on przecież także szlachcic, a jakże, szlachcic z dziada, pradziada. Więc ratujcież mi chłopca, żeby nie zmarniał, bo ja, dalibóg, rady sobie już dać nie mogę. Wioszczyna, panie, obdłużona, dochody lichwa zjada. Służący wnosi na tacy wino, ciasta i przekąski. Lechicki napełnia kieliszki, Kwaskiewicz mówi dalej. Kto nie chce, to udrze teraz tego biednego szlachcica. Grady go młócą, powodzie zalewają, podatki męczą, dzienniki besztają[10], wszystkie plagi egipskie na tę nieszczęśliwą szlachtę. Jeżeli Pan Bóg się nie zlituje i nie zrobi z nami jakiego cudu, to dalibóg skapiemy[11] marnie.

Niech Bóg broni, okropnych doczekaliśmy się czasów.

Serwus oberwus. Comemnt vous portez-vous[12]. Jak się masz, stary, daj pyska!

Bajkowski!

Jak się masz? Ha! ha! I Kwaskiewicz tutaj! Podaje mu rękę. Serwus oberwus. Comment vous portez-vous. Jak się masz, stary. Daj pyska!

Może kieliszeczek?

Bon[13].

No, jakże tam jarmark?

A niech go tam siarczyste pioruny!

Cóż, nie udał się?

Jakże się miał udać, kiedy żydowskie święta, a myśmy o tym na śmierć zapomnieli.

No, to właśnie dobrze.

Diabła starego tam dobrze. Szlachcic, Żyd, HandelSzlachcic bez Żyda, to jak bez prawej ręki. Żydów nie było, więc i kupców nie było. Koni multum, szlachty jakby nasiał, a kupować nie miał kto, ani faktorować, bo Żydy świętowały.

Oj, te Żydy, ja powiadam…

Do tego jeszcze deszcz lał jak z cebra, że psa ciężko było wygnać. Na rynku pustki, powiadam wam, jak wymiótł, na mieście żywego ducha, za to po handelkach, restauracjach jak w ulu. Bo cóż było robić? Szlachta z desperacji zapijała się węgrzynem, szampanem, czym mogła — i rżnęła w karcięta na potęgę.

Okropne czasy! Trąca o kieliszek Bajkowskiego. Twoje zdrowie!

Bon. Potrzebuję się zakropić, bom zły jak sto tysięcy diabłów! Koni nie sprzedałem, opuściłem sobie odpust w Jadolinach przez ten głupi jarmark i do tego zgrałem się jak stare skrzypce.

I ty także?…

Ha, no cóż miałem robić? Dla kompanii dał się Cygan powiesić. Ale ja to jeszcze nic, spłukałem się na jakie 300 blatów, i koniec. Ale Rewelkowski, żebyście wiedzieli, jak się panie zapalił przy labecie, tak i gotówkę przerżnął, jaką miał przy sobie, i powóz, i konie, i wszystko diabli wzięli.

Będzie on się miał z pyszna od swej magnifiki[14].

Ba, nieprędko on jej się teraz pokaże na oczy. Prosto z jarmarku pojechał z nami na pocieszenie na fetkę do Winogóry.

A cóż tam było w Winogórze?

O! Wielka uroczystość. Łapserdacki zakładał u siebie bractwo wstrzemięźliwości. Zaprosił, panie, księży multum, obywateli z okolicy, urzędników z powiatu, słowem, urządził uroczystość, co się zowie. Przyjęcie było, powiadam wam, królewskie, wina w bród i to takiego, że warto mu dać buzi, toteż piliśmy, nie przymierzając, jak szewcy.

A to ładne bractwo wstrzemięźliwości.

Jak to, albośmy to dla szlachty zakładali to bractwo, to dobre dla chłopów, ale nie dla nas.

I to wszystko przez tych gałganów Żydów. Okropność, ja powiadam.

Oby nam się dobrze działo.

Cóż to dla mnie.

To tak dla zaostrzenia apetytu przed kolacją.

Ależ, duszko kochana, toż ja u Łapserdackiego tak sobie żołądek wypakowałem, że jeszcze nic a nic apetytu nie czuję, bo czego to tam nie było… Lokaj odnosi. A gdzie ty z tym idziesz?

Bo pan powiedział, że nie ma apetytu.

To co z tego, durniu jakiś. To będę jadł bez apetytu, a jeść trzeba, rozumiesz, postaw tu.

Sługa, służka kochanych panów.

Witam pana.

Sługa.

A! Pan Żuryło dobrodziej — servus[15] — kopę lat nie widziałem… Ale bo też jegomość siedzisz jak borsuk w jamie, ani na jarmarku, ani na odpuście, nigdzie się nie pokażesz.

Nie ma czasu, dobrodzieju, gospodarstwo!

No i ja mam także gospodarstwo, dzięki Bogu, ale od czegoż ekonom.

Ja nie trzymam ekonoma, dobrodzieju.

E! Bo z jegomości sknera, dusigrosz. Trzeba przecież i drugim dać żyć. Dawniej, panie, szlacheckie dwory żywiły całe stada rezydentów.

Toteż dziś siedzą w długach po uszy.

No, to trudno. Nie żyjemy przecież tylko dla siebie, ale dla drugich, dla kraju, pro bono publico[16]. Żebyśmy się znowu tak z każdym groszem rachować mieli.

To byśmy go więcej mieli w kieszeni, dobrodzieju, i nie narzekali na ciężkie czasy. BogactwoOszczędność to także bogactwo.

Dobrze to mówić, jak się ma z czego oszczędzać.

Mnie na utrzymanie domu nie wystarcza, nie dopiero, żebym jeszcze oszczędności robił. Na czym tu oszczędzać?

Na wszystkim, dobrodzieju. Podrożała kawa, piję sobie polewkę albo żurek na śniadanie, nie stać mnie na pieczeń, jem kaszę i ziemniaki, nie mam na wino, piję wodę, a od święta miodek, co go mam od własnych pszczółek, za drogie mi kabanosy, palę sobie cygarka po dwa krajcary — ot, aby tam coś pod nosem się kurzyło — powiększono mi podatki, sprzedałem powóz, konie cugowe[17], odprawiłem stangreta, lokaja i pokryłem tę nadwyżkę. Nie zrodziła się jednego roku pszenica, drugiego spadły ceny zboża, więc oddaliłem ekonoma i sam pilnuję teraz gospodarstwa — syna zrobiłem leśniczym i młynarzem, córce oddałem kuchnię, oborę i spiżarnię, żebym nie potrzebował płacić szafarki i gospodyni. I tak ciągle — w miarę ubytku dochodów — zmniejszam wydatki.

A, kłaniam uniżenie za takie życie. Żebym ja sobie miał odmawiać wszelkich wygód i przyjemności.

I pić wodę, jak kaczka, zamiast wina.

A tożby mnie za miesiąc diabli wzięli na takim wikcie[18].

Szlachcic, ChłopTaż to teraz chlebek razowy, mleko kwaśne, kapustę i inne chłopskie potrawy doktorzy jako najskuteczniejsze medykamenta zalecają.

To znaczy, że pan chciałbyś nas po prostu na chłopów wykierować, żeby szlachcic żył jak chłop, jadł jak chłop, pracował jak chłop.

Alboż nie lepiej, dobrodzieju, żyć jak chłop i wyjść potem na pana, niż żyć szumnie po pańsku, a w końcu zejść na dziada?

No, tak źle, dzięki Bogu, nie jest jeszcze z nami, żebyśmy się mieli uciekać aż do takich ostateczności. Mamy my inne sposoby ratowania się, posłyszysz pan nie za długo, jak Julek rozwinie nam tu cały swój program ekonomiczny. Dopiero pan dowiesz się, co to z tej naszej Galicji można będzie zrobić. Druga Belgia, panie. I jeżeli choć połowa tych świetnych pomysłów się urzeczywistni, jakie on ma w głowie, to dla nas, szlachty — nowa era, prawdziwe Eldorado. Tak, panie.

To się nie uda.

Co się nie uda?

No — to, co Julek chce robić.

A czy wiesz już, co chce robić? Mówił ci już o tym?

Szlachcic, Czyn, PolakNie wiem, nie mówił, ale to wiem z góry, że się nie uda, bo my już mamy takie psie szczęście, że do czego się weźmiemy, to się nie uda. Ja jestem przekonany, że gdybyśmy, szlachta, wzięła się w ostateczności do robienia butów, to albo by się ludzie bez nóg rodzili, albo by nastała moda chodzenia boso.

Jasiu! Fe! Wstydź się mówić takie rzeczy. Szlachcic, ObyczajeA od czegoż, panie, religia, wiara w opatrzność boską, że Jego święta opieka nas nie opuści? Sursum corda[19] — panie dobrodzieju. Od czegóż szlachecki animusz, fantazja? Szlachcic powinien być jak koń rasowy, głowa zawsze do góry. Patrz na mnie. Kłopotów po uszy, gospodarstwo pod psem, Żydzi na karku siedzą i chcą wieś zlicytować, a przecież nie tracę fantazji. Jem dobrze, piję jeszcze lepiej i dzierżę, panie, wysoko w dłoni sztandar szlacheckiej godności i tradycyjnej wiary ojców. Klepie Kwaskiewicza po ramieniu. Ma Pan Bóg, mój Jasiu, więcej niż rozdał, a kogo stworzy, tego nie zmorzy. Zobaczysz, jakoś to będzie. Bierze kieliszek. No, za pomyślność naszą.

Wiwat!

Wiwat!

Ach, moi panowie, chodźcie też zobaczyć, bo to warto widzieć, co ci Giętkowscy za cudactwa z tą swoją służbą porobili.

Przyjechali?

Patrzcie, panowie!

Liberia żółto-zielona, jak jajecnica ze scypiórkiem.

A stangret wygolony jak orangutan.

I znowu inny powóz.

Psepysne lando wiedeńskie.

A jakie szory! Do Żuryły. O! Widzi pan — takich panków strofować i karcić, że gubią kraj i do ruiny prowadzą. Przypatrz się pan, jakie zbytki…

O! Prawda. Ogromna prawda. To musi być wielki bogacz?

Kto? On! Ha! ha! ha! Toś pan trafił jak kulą w płot. Słyszysz Jasiu — pan Żuryło powiada, że Giętkowski bogacz.

A toż on ma długów więcej niż włosów na głowie.

Kiedyś miał gruby majątek po ojcu, ale to wszystko poszło na pałace, zbytki, wystawne życie, jazdy za granice…

Wydawali pieniądze, żeby tym sposobem córkę wydać dobrze za mąż.

Tymczasem pieniądze poszły, a córka została.

Choć mogła była wcale nieźle wyjść za mąż swojego czasu. Ale cóż, pannie zachciało się gwałtem hrabiego, a przynajmniej barona, przebierała, przebierała…

Aż została starą panną.

Skóra i kości, powiadam panu.

Mumia zasusona.

A! Powitać kochaną panią. Jakże się pani ma?

Dziękuję!

Szanowanie!

A! Panna Idalia… Jakże ślicznie wygląda… Czy mi się zdaje, że nawet utyła nieco w sobie.

Fi donc[20]. Któż widział mówić takie rzeczy przy młodych pannach.

Słyszysz? Ona młoda!

Jak jagoda po świętym Marcinie[21].

Bon jour, bon jour[22]. Staje przed Petronelą i kiwnąwszy głową po angielsku. Madame![23] Do panów. Messieur![24] A! Bajkowski! Comment vous portez-vous?[25] Hę…

So… so… pasablowato.

A co? Widzieliście mój zaprzęg… hę? Szyk… co? N'est ce pas?[26] Woła przez okno. Dżon! Po chwili. Dżon!

Nie słyszy…

Dżon!

Jasiek! Śmieje się. Widzisz, jak usłyszał.

Przejedź no parę razy koło gazonu. Do obecnych. A co? C'est de plus grand chic?[27] Hrabia Artur ma kubek w kubek takie landan, takie konie, szory, wszystko. On peut le dire[28], że my mamy toujours[29] jednakie gusta — a przy tym uderzające podobieństwo, stąd często zabawne qui pro quo[30]. Idzie do Żuryły, gdyż inni odchodzą na bok, żeby ich nie nudził. Raz na przykład — uważasz — spostrzegłszy, że to nieznajomy. A, pardon[31]. Do Lechickiego, półgłosem. Qui est cette personne[32]?

Panowie się nie znacie: pan Żuryło, pan…

Więc Karlsbad tak się paniom podobał?

Ależ to, je vous assure[33], prawdziwe Eldorado. To nie nasze galicyjskie wody. Powiadam pani, co za stroje, jakie zabawy.

A jaka okolica!

Moja Idalcia przepada za naturą.

A sama tyle sztuki używa.

Ażebyście państwo wiedzieli, co za towarzystwo! Une créme du société[34] z Paryża, z Londynu, z Ameryki — tout le monde[35] — pełno hrabiów, baronów, książąt.

Słyszysz pan, już wyjeżdża z hrabiami.

A wszystko to takie grzeczne i uprzejme. Idalcia była tak emablowana[36], adorowana.

Opowiedz no, ma chère[37], państwu o tym księciu…

O księciu Tutafoni?

Tutafoni!… Także nazwisko!

Bardzo znakomite — parole d'honneur[38] — czytałem w almanachu. Jest to familia włoska, ale od dawna już we Wiedniu osiadła, skuzynowana z najwyższymi sferami. Cioteczna siostra księcia jest rodzoną stryjenką żony jednego z ministrów — a stąd osobą niezmiernie wpływową.

No i wyobraźcie sobie państwo, że tak wysoka figura, taki pan, taki magnat, fatygował się własnoręcznie, aby podnieść Idalii książkę, którą ona zostawiła przez zapomnienie w Belle-vue na ławce.

Nie dałbym trzech groszy, czy jej tam umyślnie nie zostawiła.

Ledwieśmy uszły kilkanaście kroków od tego miejsca, gdy wtem — patrzymy — jakiś mężczyzna, już w pewnym wieku, poważny i bardzo dystyngowany, zbliża się do nas i powiada: Pardonnez-moi mes dames, vous avez oublie un livre[39] — i to mówiąc, z wyszukaną galanterią, podaje Idalii książkę — ona się zarumieniła jak jutrzenka, on się ukłonił — i odszedł.

No i cóż w tym tak nadzwyczajnego, że jakiś tam książę oddał książkę, która nie do niego należała?

Jak to? Nie domyślasz się, że to był tylko pretekst, aby zbliżyć się do moich pań — faire une connaissance[40].

No i poznał się z paniami?

Byłby to niewątpliwie uczynił i po tym wypadku złożył nam wizytę, ale niestety tego samego dnia wyjechał do Wiednia, gdzie go jakieś ważne sprawy powoływały.

Co za szkoda! Gdyby nie to, kto wie, czy panna Idalia nie byłaby już dzisiaj księżną.

Maman[41], może pójdziemy do babci. Do Lechickiego. Czy mama pańska jest widzialną?

Proszę, bardzo proszę.

Et bien[42]!… Chodźmy ją powitać.

Musi jej pani opowiedzieć o tym powodzeniu panny Idalii w Karlsbadzie… To tak, jak historia z tysiąca i jednej nocy.

Proszę.

O… nie… Po starszeństwie!

Impertinente[43]!

Przepraszam panów za spóźnienie, ale musiałem pierwej zebrać trochę myśli, uporządkować papiery.

Julku kochany, my tu na ciebie jak na Mesjasza czekamy.

A więc proszę panów zająć miejsca, przystąpimy od razu do rzeczy, bo czas to pieniądz.

Oui, the time is the money[44] — jak mówi hrabia Artur…

Panowie!… Nie tajno to nikomu, że nasza Galicja przechodzi obecnie ciężkie czasy.

Oj, bardzo ciężkie.

Chwila jest krytyczna, panowie — rolnictwo doszczętnie upada…

Święta prawda! Jak Boga kocham.

Ameryka z roku na rok zasypuje coraz więcej swoim zbożem targi europejskie… Czyta z notatki: W roku 1880 dostarczyła 7 600 000 hektolitrów zboża. W tym roku dostarczyła go już cztery razy tyle, panowie, bo dwadzieścia osiem milionów trzykroć pięćdziesiąt tysięcy. Progresja szalona!

A to szelmy, te Amerykany.

Z tego widzicie, panowie, że konkurencja na tym polu jest absolutnie niemożliwą. Trzeba więc nam szukać nowych źródeł zarobku, wytworzyć nowe rodzaje produkcji, na której można by oprzeć rozwój kultury krajowej. A mianowicie…

Proszę pana.

Cicho! Czego chcesz? Nie przerywaj teraz.

Telegram, proszę pana.

To do ciebie, Julku. Oddaje mu. Telegram z Wiednia.

Czyby Natalka ośmieliła się do tego stopnia? Rozrywa kopertę i mówi ucieszony. A! nie… Po przeczytaniu. Panowie! Wielka nowina.

No… co takiego?

Książę Tutafoni pragnie nabyć jakie dobra w Galicji i w tym celu wybiera się do nas.

Tutafoni?

Czy to nie ten Tutafoni, który tego roku był w Karlsbadzie?

Być może, bo on tam co rok jeździ.

No, to moje panie znają go bardzo dobrze. A ty znasz go także?

Kolegowałem z jego bratankiem w Hochschule für Bodenkultur[45] — i stąd bywałem częstym gościem w ich domu.

W takim razie książę znajdzie się tu w kółku dobrych znajomych.

I będzie miał w czym wybierać, bo tu u nas w Galicji dóbr do kupowania mu nie zabraknie, a ja sam pierwszy…

A ja wam powiadam, panowie, że to kupno dóbr to tylko pretekst, pozór…

Jak to pozór? Dlaczego pozór?

Panowie! Jeżeli figura położona tak wysoko, zostająca w tak intymnych stosunkach ze sferami rządzącymi, raczy się fatygować do takiego kraju jak nasz, leżącego bądź co bądź poza krańcami cywilizacji europejskiej, i chce tu niejako się aklimatyzować, to, panowie, w tym musi się coś głębszego ukrywać. To nie jest bez znaczenia, panowie, to jest fakt niesłychanej doniosłości, panowie, bo to pokazuje, że rząd pośrednio przez tego rodzaju osobistości chce się zbliżyć do nas, poznać nas lepiej.

Racja, jak Boga kocham, racja.

A ty co myślisz, Julek?

To być bardzo może.

Z tych względów, panowie, ja ofiaruję mój pałac na przyjęcie Jego Wysokości.

Ciekawym bardzo, dlaczego ty?

Tak. Dlaczego ty, a nie który z nas?

Bo żaden z was, panowie, nie ma domu urządzonego na tej stopie, aby mógł godnie przyjąć tak dostojnego gościa.

E! Mój kochany, księciu pałace nie dziwne. On nie będzie patrzał na pałace, tylko na serca nasze… Uderza się mocno po piersi które każdy z nas otworzy mu chętnie z staropolską gościnnością i uczci wedle sił swoich.

Panowie! Książę już zrobił wybór i nasz dom raczył obrać sobie na kwaterę.

Jak to? Nasz?

Tak donosi mi jego bratanek.

Szczęśliwy ten Lechicki, jak Boga kocham.

Taki zaszczyt! Ściska mu rękę. Powinszować ci, Olesiu! Z westchnieniem. Jak się komu szczęści, to we wszystkim.

Ależ to byłby szkandał, żeby książę miał mieszkać w takiej chałupie. Ja na to nigdy nie zezwolę. Muszę naradzić się z Aurorą.

Uważaliście, jak Giętkowskiemu mina zrzedła? Diablo mu poszło po nosie, że go ten zaszczyt ominął.

I kiedyż książę przyjeżdża?

Dwudziestego lipca.

A więc od dziś za dwa tygodnie.

To trzeba będzie jakieś porządki porobić, coś przygotować.

Niech to ojciec już mnie zostawi… Ja się tym zajmę i wszystko urządzę, jak należy.

A ja ci pomogę. Bo ja, panie, praktyk stary, należałem przecież do tylu komitetów, to wiem, jak, co… Zobaczysz, urządzimy mu przyjęcie, że to ha! — banderie, ognie sztuczne, obrazy żywe, krakowskie wesele, bo oni to tam w Wiedniu pasjami lubią.

Za pozwoleniem, daruj mój kochany, ale i my także chcemy wziąć udział w przyjęciu tak dostojnego gościa.

A to się rozumie. Wszyscy przyjmować go będziemy.

Szlachcic, PolakCała szlachta stanie jak jeden mąż.

Tylko, panowie; czy fraki, czy kontusze? Chwila milczenia, wszyscy patrzą po sobie. Bo to ważne, panowie. Julek, jak ty sądzisz?

Ja myślę, że rząd nie miałby nic przeciw temu, gdybyśmy wystąpili w kontuszach.

Trzeba nam się dobrze nad tym zastanowić, panowie, żeby nie palnąć bąka. A może by było dobrze poradzić się starosty?

Ja myślę, że to zbyteczne. Teraz przecież kontusze są dozwolone, nawet na balach dworskich bardzo dobrze są widziane.

Tak. Książę Adam zrobił furorę w Burgu swoim kontuszem.

A więc kontusz — zgoda. Wystąpimy, panie, jak prawdziwi Sarmaci — kontusze, karabele, hej, ha! Hejże, ha! Zatańczymy im, panie, mazura, poloneza… Niech znają Niemcy, jaki to u nas animusz do tańca.

To wszystko bardzo ładnie, ale powiedzcie mi panowie, co ten książę zrobił takiego, że go tak honorujecie.

Co zrobił — nic, cóż my to Żydy, żeby zaraz geszefty[46] robić!

No, to teraz może pan Juliusz przeczyta nam dalszy ciąg swego programu.

A dajżeż nam pan pokój z programem. Także trafił! Właśnie teraz czas na to.

To prawda. Mamy zaledwie dwa tygodnie na zrobienie wszystkiego.

Trzeba nam się będzie diablo zwijać.

Narady odłoży się na czas wolniejszy.

A to się rozumie. Narady nie uciekną, a tu książę pilnieszy.

Przede wszystkim, panowie, trzeba wybrać komitet: prezesa, wiceprezesa i sekretarza. Następnie podzielimy się na sekcje: sekcję przyjęcia, gospodarczą, dekoracyjną itd. Któż prezesem? Ja proponuję Lechickiego.

Brawo, brawo!

Brawo!

I oni się dziwią, skąd się biorą ciężkie czasy.

Znowu źle! Teraz węzeł wypadł z tyłu.

Cóż u licha z tym węzłem?… To z boku, to z tyłu… a nie tu, gdzie trzeba!… Przecież powinieneś to umieć.

A skąd, proszę pana? Dawniej panowie nigdy się po takiemu nie przebierali.

No, to cóż zrobimy?

Może by Mośka zawołać, on to umie, bo zawsze w pasie chodzi.

Głupiś!… Trzymaj! Okręca się znowu. No, niech będzie!… Teraz jako tako. Wiąż!

Pan Juliusz już gotów?

Kończy się ubierać, proszę pana.

A banderie wyjechały już naprzeciw księcia?

Właśnie ich tam pan Bajkowski szykuje za stodołami.

Będzie bieda z tymi muzykantami, proszę pana.

No, dlaczego?

Zwyczajnie, jak Żydy — do konia to niewłożone, więc mają strasznego boja. Ja myślę, że oni nie dosiedzą na tych koniach.

Mój ojczulku, niech też ojciec idzie do tych kucharzy i zburczy ich porządnie, bo ja sobie już z nimi rady dać nie mogę… Takie to butne, nieusłuchane, że okropność!

Ale bo widzisz, moja kochana, to nie tacy zwyczajni, odpustowi kucharze, co ich można traktować byle jak… To artyści w swoim rodzaju. Kosztowało to niemało trudu i pieniędzy, żeby ich sprowadzić ze Lwowa na tych kilka dni.

Toteż zbytkują i wydziwiają, że strach!… To im złe, to niedobre; ten woła cukru, tamten madery, a masła to mi już cały zapas wyszafowali.

No, to darmo, moja kochana — jak trzeba, to trzeba. Cóż ja na to poradzę? Skoro Julek tak zadysponował…

Ach, ten Julek! Żeby ojciec wiedział, co on nie nasprowadzał różnych rzeczy z miasta — całą furę tego: jakieś morskie ryby, marynaty, delikatesy, dziwolągi jakieś — ja tego wszystkiego, jak żyję, nie widziałam… A co win, szampanów, koniaków!… Co to wszystko musiało kosztować!

Ha, darmo — cóż robić?… Taki pan, widzisz, ma wybredne gusta. Nie można go przecież przyjąć byle czym.

Mój Boże, czy też to nie grzech, dla jednego człowieka, co nas ani ziębi, ani grzeje, robić tyle zachodów i przewracać cały dom do góry nogami?

No, no… A ty byś lepiej poszła ubrać się, bo księcia co tylko nie widać.

O! Niech się tatuńcio nie boi, już ja będę na czas… Wdzieję tylko białą sukienkę, wplotę jaką wstążkę do włosów i cała parada, bo babunia powiada, że dla młodej panienki to wystarczy.

Z czego się śmiejesz?

Ach, jak to komicznie wygląda!

Co takiego?

Ci Żydzi za krakowiaków poprzebierani… ha, ha, ha!

No, cóż tak śmiesznego?… Skoro nie można było dostać innej muzyki.

Ależ to można umrzeć ze śmiechu! A jak zabawnie trzęsą się na tych koniach! Muszę się temu z bliska przypatrzeć!…

Ma rację… To okropnie Purim[47] przypomina.

Idź, powiedz Matlachowskiemu, żeby kazał koło gumna[48] poustawiać stoły i wytoczyć beczkę wódki dla ludzi. Po wyjściu służącego, zwracając się do ojca. No, a co?… Jak się ojcu podoba urządzenie? Wskazuje na pokój. Wspaniałe?… Hę?… Ci wiedeńscy tapicerzy to prawdziwi czarodzieje, w ciągu dwóch tygodni zmienili nasz dom do niepoznania, ze starej rudery zrobili prawdziwe cacko, aż miło spojrzeć. Prawda?…

Tylko że to wszystko diabelnie kosztuje…

Mój ojcze, jak przyjąć, to już jak się należy — ja inaczej nie rozumiem. Zresztą cóż znaczy tych głupich parę tysięcy wobec tej pozycji, jaką zyskujemy w świecie przez przyjazd księcia, i protekcji tak wpływowej osobistości w Wiedniu. A przy tym, mam tu jeszcze jeden planik w perspektywie…

No, cóż takiego?

Uważa ojciec, z księciem przyjeżdża jego bratanek, mój kolega i przyjaciel. Chłopak młody, przystojny, majętny i ma wielką przyszłość przed sobą — kto wie, czy nie uda mi się wyswatać go z Bronią.

Jak to z Bronią? Przecież ona ma już swego narzeczonego.

E! Cóż to za partia?… Szlachetka na nędznej wioszczynie!

Wcale nie nędzna!

A choćby, zawsze to nie ma porównania z Edwardem i jeżeli tylko on zechce, to byłoby śmiesznością dla jakichś tam skrupułów odrzucać taką partię. Trzeba być praktycznym, mój ojcze!

A niech licho porwie, co ja miałem kłopotu z tymi Żydami! Siada. Wyobraźcie sobie, ledwie za bramą konie puściły się drobnym kłusem, oni w krzyk, jakby ich kto zarzynał… gewałt!… aj waj!… Konie się spłoszyły, zaczęły ponosić, a moi Żydkowie fajt, fajt na ziemię jeden po drugim, i za żadne skarby świata nie można ich było potem namówić, żeby powtórnie dosiedli konia. Prosiłem, groziłem, beształem, nic nie pomogło.

No i cóż ostatecznie zrobiłeś?

Ha, cóż?… Musiałem konie odesłać do stajni, a ich umieściłem w klombie przy bramie i tam będą grać na powitanie księcia.

Daleko lepiej…

No, a cóż z resztą?

Wszystko już gotowe. Skoro tylko banderie[49] otaczające powóz księcia ukażą się na gościńcu, wnet zaczną walić we wszystkie dzwony na wieży, bić z moździerzy, muzyka w krzakach grać, a lud wiejski sypać kwiaty i krzyczeć wiwat. To będzie szalony efekt…

Poczciwy Maciuś… Bóg ci zapłać, że nam tak dzielnie pomagasz.

Moi kochani, przecież mnie znacie, wiecie dobrze, że Bajkowski nie zwykł się nigdy usuwać od pracy dla kraju. Czy to odpust, czy bankiet, czy uroczystość jaka, Bajkowski wszędzie pierwszy, bo u mnie dobro publiczne przede wszystkim. Wiesz, Julku, nie zaszkodziłoby, żebyś przy sposobności zwrócił na mnie uwagę księcia, natrącił[50] mu co nieco o moich zasługach dla kraju. Nie idzie mi o marne tytuły lub ordery, uchowaj Boże, chyba gdyby gwałtem chcieli, ha… w takim razie… Chcę tylko, żeby tam w górze wiedziano o Bajkowskim. Powiedz mu, że może liczyć na mnie jak na Zawiszę — czy zechce starać się o mandat poselski, czy o co innego. Bajkowski oddaje mu się cały, duszą i ciałem, do dyspozycji. Oddam mu nawet wiosczyznę moją, jeżeli zechce, i to bez żadnych pretensji.

Jak to, gratis?

Jak Boga kocham. Niech tylko spłaci sobie żydowskie długi…

A tak!

A mnie wyrobi na stare lata jaką synekurkę[51], gdzie bym mógł spokojnie pracować dla dobra kraju, to niczego więcej nie żądam, jak was kocham!

Bardzo wierzę!

Tylko mu przemów tak do serca, mój złoty!

Dobrze, dobrze.

Może teraz zobaczymy salę jadalną, czy już wszystko tam przygotowano.

Tak, to najważniejsze. A przy tej sposobności może przetrącimy co nieco, bo mnie już diabelnie głód mruczy po kiszkach, a do obiadu jeszcze daleko.

Więc chodźmy!

Maman, czy to prawda, co mówi babunia, że jestem zbyt decolté[52].

Mais non, ma chère[53]! Dla jakichś tam zaściankowych szlachetków to może być za wiele, ale dla księcia nigdy nadto, wierz mi. On w wielkim świecie przyzwyczajony do tego.

Więc maman uważasz, że tak dobrze będzie?

Ależ cudownie, prześlicznie, zachwycająco! Gdy cię książę zobaczy w tej toalecie, do reszty głowę straci!

Ach, maman, gdy pomyślę o naszym spotkaniu, tak wzruszoną się czuję, że jestem gotowa zemdleć!

Ha, jak uważasz moja droga, ale może by to było mauvais genre[54]. Attendez[55] — pomówię z ojcem — il est au courant[56] takich spraw sercowych.

Ach, powiadam wam, c'est ridicule[57], jak ta głupia szlachta ślepo wierzy, że książę istotnie przyjeżdża tutaj dla zakupienia tam jakichś dóbr.

Nikt się nie domyśla, że to dla niej, dla tego naszego anioła, pour notre ange[58]!…

Ach, maman!

Tylko czy jesteś pewną tego — ma chère?

To przecież jasne jak słońce. Widział ją w Karlsbadzie, podobała mu się — bo komuż by się nie podobał taki anioł — a że musiał wyjechać i nie mógł wtedy z wami faire une connaissance[59], więc dowiedziawszy się, gdzie mieszkamy, przyjeżdża tutaj — c'est naturellement[60]!

Dlaczegóż nie do nas wprost?

Alfredzie! Alfredzie! Qu-a-tu-dit[61]? Czyżby to wypadało, żeby kawaler starający się o pannę, mieszkał z nią pod jednym dachem? To by była niedelikatność w najwyższym stopniu, wbrew etykiecie wielkiego świata. I to właśnie, że nie przyjeżdża wprost do nas, ale tu, daje mnie pewność, że nasza Idalcia będzie księżną.

A jej ojciec, ja sądzę, że książę postara się zapewne o jaki tytulik dla swego teścia, n'est ce pas[62]? Ja sądzę, że co najmniej baron.

Ach, co najmniej!

Baron… Monsieur le baron[63]… Lubo daleko lepiej by brzmiało: monsieur le comte Giętkowski.

O! Qu'est ce que ca[64]?…

Quoi[65]?

Regarde[66]! Jakiś wspaniały powóz!…

To może on!… Ach, maman!…

Ależ dajcie pokój, książę nie będzie tu jak za dobre pół godziny.

Więc czyjże to może być powóz?…

Nie mam idei! Oprócz nas i hrabiego Artura, nikt tu nie ma podobnego w całej okolicy…

Powóz zatrzymał się przed gankiem. Lechicki otwiera drzwiczki i wysadza jakąś damę. Cofa się z oburzeniem. Nie… to nie do uwierzenia!… C'est incroyable[67]!

Qui est la maman[68]?

Wyobraźcie sobie: Kwaskiewiczowa!… Kwaskiewiczowa w powozie!… Nie, to jest oburzające!

I dziwić się tu, że nędza panuje w kraju, skoro szlachta robi takie zbytki! Bo, że my, c'est naturellement, nasze urodzenie, stanowisko wymaga tego — noblesse oblige[69] — ale żeby taki Kwaskiewicz, taki mizerny szlachetka, to przecież jest nie do darowania.

Regarde, maman, co ona ma za suknię, jakie aksamity, koronki…

Ona do aksamitów!

Come le[70] wół do karety?

Odejdźmy od okna, żeby nie myślała, że zwracamy na nią uwagę.

Tu as raison[71]. To za wiele dla nich zaszczytu.

Więc ostatecznie dałeś się namówić na ten powóz?

Cóż miałem robić? Jak mi zaczęła baba trajkotać za uszami, narzekać, stękać, że dziś lada Żydówka wozi się powozami, a ona, jakby jaka ekonomska córka, poniewiera się na nędznych dryndulkach, tak dla miłego spokoju, skąd wziąć, to wziąć, a musiałem kupić. Poufnie. Zrobiło się po części ten luksus i dla Leonidasa.

E!

Żona moja, uważasz, rada by go koniecznie umieścić przy księciu, bo utrzymuje, że on ma wielkie zdolności na dyplomatę. Więc żeby się jakoś lepiej zaprezentować księciu… rozumiesz?…

Sanowanie!… Sanowanie!… Sanowanie!… Staje przed Giętkowskimi. A co?… Psepysny ze mnie krakowiacek — co?… Śpiewa: „Krakowiacek ci ja — na całą gromadę”…

Imbecile[72]!

Plus confidence, que[73]…

A co?… Mówił już ojciec panu o moim wirsu?…

O jakim wierszu?

A coś tam nabazgrał na powitanie księcia.

Psepysny wiers na ceść księcia!… Niby od ludu, którego mam zascyt być psedstawicielem. Wiers panegirycny. Właściwie to ja nie wiem, co on takiego waznego w zyciu zrobił, bo nic o nim nie cytałem ani nie słysałem, ale od cegóz licencja poetycna. Zrobiłem z niego pirsozędnego bohatera. Tylko ja musę sam ten wirs deklamować, bo inacej cała jego piękność psepadnie.

A wiesz pan, panie Lechicki, że urządziłeś dwór wspaniale, cudownie, do niepoznania… Co za komfort, jaka elegancja!

Ona się też na tym rozumie!…

Patrzaj, teraz udają, że nas nie widzą, a przed chwilą stali wszyscy przy oknie. Zobaczysz, ona tu żółtaczki dostanie z zazdrości. Słodko: A!… witam kochane panie!

O, to pani!… Doprawdy nie zauważyłam. Takeśmy się z Idalką zaczytały w „Journale amusant”[74].

Ale, co suknia, to suknia, pi-pi, co za ogon!

Jestem z zasady przeciwna wszelkim ogonom, ale zrobiłam dla kraju tę ofiarę.

Dla kraju!?…

Tak… Żeby książę nie myślał, że tu u nas taka barbaria, jak głoszą wiedeńskie gazety, i że nie wiemy, jak się ubrać na przyjęcie takiej osoby…

Co ta plecie!

I to trzeba ci wiedzieć, suknia aż z samego Paryża!

O, bo nie ma jak Paryż!… Do Leonidasa. Nie uważałeś, jak pozieleniała?… Ona tu jeszcze zemdleje albo ją szlag trafi, zobaczysz…

Nie, wiecie państwo, to szkandał, szkandał na gruby kamień!

No, no, co takiego?

Wyobraźcie sobie… Żuryłowie przyjechali w surdutach! Stary nawet w jakiejś kapocie czy czamarze!

Być nie może!

Jak was kocham!

Gdzież oni są?… Nigdzie ich nie widać!

Zajechali przed stajnię, żeby odprzęgnąć konia, bo nawet furmana ze sobą nie wzięli.

To jest lekceważenie nas wszystkich!

A przede wszystkim księcia!

Jak Boga kocham, nie wytrzymam i palnę im takie verba veritatis[75], że im aż w pięty pójdzie!

Voila[76], idzie tutaj ten oryginał!

Chodźmy, mon chère, bo ja nie życzę sobie wcale spotkać się z tym gburem!

Sługa, służka łaskawych pań i panów… Miły Boże, a cóż to za prześliczna maskarada!… Wszyscy tak poubierani, że poznać trudno! A, pani Kwaskiewiczowa dobrodziejka, dalibóg nie poznałem także, bo pani dobrodziejka wygląda dziś co najmniej na księżnę. I mówią, że bieda w kraju, że ciężkie czasy, a toż nabob[77] by suciej[78] swojej żony nie wystroił.

A cóż pan chciałeś, żebyśmy kapoty powdziewali, jak pan?

Ta to, dobrodzieju, moja świąteczna kapota, od wielkiego dzwonu, a ja także!

Być może, tylko wcale niestosowna na przyjęcie takiego dygnitarza jak książę.

Jeżeli ja się panu Bogu prezentuję w takim stroju co niedzielę…

To inna rzecz Pan Bóg, a inna książę!…

Ha, jeżeli panowie uważacie, że książę coś lepszego od Pana Boga, to ja mu się gotów na oczy nie pokazywać, żeby go nie obrazić tą kapotą!

Tobyś pan najmądrzej zrobił!

Ależ Maciusiu! Proszę cię, daj spokój!

Ja wiem, co mówię, i nie cofam tego, com powiedział. Bo jeżeli książę fatyguje się tyle mil do nas, to nasz psi obowiązek przyjąć go, jak należy, i dać mu poznać nas i nasz kraj!

Ależ łaskawco dobrodzieju! Jeżeli idzie o to, aby ten pan poznał istotnie nasz kraj, to powinniśmy stanąć przed nim w łachmanach i dziurawych butach, bo to dopiero byłby rzeczywisty obraz naszego kraju! No, nie?

Chodź Leonidasie, ja kazań słuchać nie potrzebuję!

Racja! Co będziemy słuchać takich bredni… Chodź, Jasiu!

Prawda w oczy kole! Do Lechickiego. Wypłoszyłem ci gości, panie Lechicki. Siada przy nim. Nic nie szkodzi! Lepiej, że sobie poszli, pogadamy swobodniej o naszych interesach. Przysuwa się. Bo ja tu przyjechałem do kochanego pana ułożyć się względem weseliska. Może byśmy to z dożynkiem złączyli… hę? Co? Byłoby i taniej, i ładniej.

Jak to?… Teraz… już?…

A na cóż czekać? Szkoda czasu na długie amory. Skoro się kochają, niech się żenią i kwita.

Ależ to niemożliwe! Wyprawa jeszcze niegotowa. Bronia dopiero na święty Michał[79] pojedzie ze mną do miasta nakupić materii na suknie.

A to po co? A komuż ona te jedwabie będzie pokazywać na wsi? Krowom na pastwisku albo chłopom w kościele? Czyż to nie szkoda pieniędzy na takie zbytki?

Przecież trzeba mieć wzgląd na godność, na stanowisko. Cóż by świat na to powiedział? Przecież to szlachecka córka!

Toć nią będzie, choćby i w perkalikach[80]. A wierz mi, dobrodzieju, że szkoda wyrzucać grosz na takie fatałaszki!…

Być może, być może, ale daruj, kochany panie, teraz nie pora gadać o tym, kiedy lada chwila spodziewam się dostojnego gościa. Daruje pan, ale muszę jeszcze wydać niektóre rozkazy. Pogamy kiedy indziej, później, do widzenia.

O, nie podoba mi się jakoś dzisiaj ten pan Lechicki! Coś w tym jest!…

Cóż, mówił pan z ojcem?

Z ojcem?

No bo Karol mówił mi, że pan dziś miał z nim pogadać o nas! I cóż ojciec?

Nie chciał wcale mówić o weselu.

Dlaczego? Z jakiego powodu?

Czy ja wiem? Może ta wizyta księcia tak go zmieniła? Może teraz Żuryło dla jego córki za małą wydaje się figurą.

Ależ panie!…

U nas takie rzeczy łatwo ludziom zawracają głowy. Ale ja także mam swoją ambicję i prosić się nie myślę. Jak nie — to kłaniam się uniżenie — zabieram Karola i bywajcie zdrowi.

A ja? Z płaczem. Cóż wtedy biedna pocznę?

Prawda!… O tobie dzieweczko nie myślałem. — Tfu!… Samolub ze mnie paskudny!

Ja bym tu umarła z rozpaczy!

Więc ty tak bardzo kochasz mego Karola?

O bardzo, bardzo!

A skoro tak, to nam nie wolno rejterować[81] z placu.

Ja poproszę ojca, powiem mu, że ja bez Karola żyć nie mogę, że jak nie pójdę za niego… to nie pójdę za nikogo…

Przypuścimy do niego szturm ze wszystkich stron.

Tylko przed Karolem ani słowa o tym, że ojciec robi jakie trudności. On taki ambitny, to by go ubodło, zmartwiło.

Poczciwa dzieweczka i o tym pomyślała. No, dobrze, dobrze, będziemy grali oboje komedię, żeby go nie zmartwić.

Pst!… Idzie.

I cóż, ojcze, mówiłeś z panem Lechickim?

A jakże, mówiłem — o, mówiłem!

Nawet bardzo długo mówili panowie ze sobą.

Długo? Dlaczego długo? Czy może pan Lechicki ma jakie wątpliwości? Waha się?

Ale gdzież tam…

Owszem — przeciwnie.

Więc zgadza się? Przystaje?…

Ależ rozumie się!

Cóż mówił?

Ucieszył się ogromnie.

Czy tak? Ojcze, ucieszył się?

Ale ogromnie, powiadam ci, skakał z radości!

Ach, to dobrze, bo przyznam się wam, bałem się.

Czego?

Sam nie wiem. Ale pan Lechicki wydawał mi się dzisiaj taki jakiś zimny, obojętny.

A co, nie mówiłem ci?

Jak to? Więc i ojciec to zauważyłeś?

Ja? Ale, zdaje ci się — przeciwnie.

Zdawało się panu.

Tak, pewnie ci się zdawało.

Być może. Ale przed chwilą gdyśmy się spotkali, przeszedł koło mnie, jakby mnie nie widział, a raczej nie chciał widzieć.

Nie dziw mu się pan. On teraz taki zajęty tym przyjazdem księcia.

A to co? Co się tam stało?

Wszyscy biegną ku stodołom. Wołają o sikawki.

A niechże ręka boska broni, chodźmy Karolu.

Matko Najświętsza, Królowo nieba i ziemi! Co to takiego? Giętkowscy, Kwaskiewicze, wszystko to biegnie z ganku w tamtą stronę… Do wchodzącego służącego. Antoni! Co się tam stało?

E, nic, panienko… Więcej strachu jak czego. A to te fajerwerki, co były przygotowane na przyjęcie księcia, zapaliły się i buchły od razu. Huku było dużo, ale nic się nie stało dzięki Bogu. Idę powiedzieć to starszej pani, żeby się niepotrzebnie nie trwożyła.

Idź, Antoni, idź, ja tam zaraz przyjdę z panem Karolem i jego ojcem, tylko wrócę od stodół. Służący odchodzi do pokoju babki, Bronia po jego odejściu idzie do okna. A to kto? Jakaś dama elegancko ubrana idzie tu od furtki ogrodowej. Nie znam jej, nigdy jej tu nie widziałam. Ogląda się, jakby szukała kogoś. Wchodzi do domu. Kto tu być może?

Nigdzie nikogo, żeby choć spytać można. Spostrzega Bronię. A, jakaś facetka! — Moja mała, gdzie ja bym tu mogła znaleźć pana Juliusza Lechickiego, wszak tutaj mieszka?

Tak…

I jest w domu?

Jest. Na stronie. Kto to być może?

To idźże mu powiedzieć, że jego znajoma, jego dobra znajoma z Wiednia, chce się z nim widzieć.

Pani zna się tak dobrze z moim bratem?

Phi! Znaliśmy się jak łyse konie. On mnie nie nazywał inaczej tylko swoją najdroższą Natalką — swoje szacerle — kochaliśmy się, że nie idzie dalej.

Więc pani może jesteś jego narzeczoną?

Coś więcej, moja ty dzierlateczko.

Więcej? Więc chyba żona?

Coś w tym rodzaju. Na stronie. A to naiwna gąska.

To dziwna rzecz, że Julek nic nam nie wspominał o tym. A może obawiał się, że ojciec nie zgodzi się?

A cóż stary miał się wtrącać do tego? Przecież Julek pełnoletni.

No tak, ale zawsze…

A, servus!

Natalka!… Broniu, proszę cię, odejdź.

Ależ braciszku, ja już wiem wszystko. Ta pani powiedziała mi…

Proszę cię, odejdź, zostaw nas samych. Potrzebuję rozmówić się z tą panią. Bierze ją za rękę i odprowadza ku drzwiom na lewo. Idź do babci.

Ha, skoro tak chcesz…

Tylko przed ojcem ani słowa, rozumiesz?

Nie bój się, nie powiem ani słóweczka. Odchodząc, mówi na stronie. A więc to z obawy przed ojcem. Biedny Julek.

Przede wszystkim, którędyś tu weszła?

Także pytanie. Przecież nie oknem.

Widział cię kto?

Oprócz tej małej nikt więcej.

A teraz powiedz, jak śmiałaś wchodzić do tego domu?

O wa! Ja nie na takie rzeczy się ośmielałam. Trzeba było odpisywać na moje listy, tobym nie była potrzebowała fatygować się aż tu z Wiednia.

Mów ciszej, bo gotów kto usłyszeć.

Niech słyszy, a cóż mnie to obchodzi.

Nie zapominaj, że jesteś w uczciwym, obywatelskim domu.

E, mój panie, mnie książęce nie dziwne.

Milcz, bo…

Spróbuj tylko, a zobaczysz, jaką zrobię awanturę. Mam ja tu swoich obrońców. Tam za ogrodem w powozie, który mnie tu przywiózł ze stacji, czeka mój brat, co był atletą w cyrku Renza, i mój narzeczony, nauczyciel fechtunku. Niech tylko dam znak z tego okna, a wnet zjawią się tutaj i obronią mnie przed każdą napaścią.

Więc czegóż chcesz ostatecznie? Po coś tu przyszła?

Dobry sobie, jeszcze się pyta! Cóż to pan myślałeś, że mnie można porzucić jak pierwszą lepszą? Byłam ci wierną blisko półtora roku, a ty zamiast wdzięczności, odjechałeś mnie jednego pięknego dnia tak mir nichts, dir nichts[82] i sądziłeś, że już rzecz skończona. O! Nie, mój panie, z Natalką tak się nie postępuje!

Przecież u stu diabłów nie mogłaś myśleć, że się z tobą ożenię?

Bo bym też nie chciała.

Ona by nie chciała. Dobra sobie.

Jeżeli pan chciałeś zerwać ze mną, to należało to zrobić w godziwy sposób, tak jak robią uczciwi i szlachetni ludzie — pożegnać się.

No, więc teraz żegnam się z tobą, bądź zdrowa i daj mi święty pokój.

O mój panie, ja nie rozumiem takiego pożegnania.

Więc jakże chcesz u stu lichów, żebym się żegnał jeszcze?

Jak? Cóż to, pan nie wiesz, jak się żegnać należy?

Ależ żeby mnie diabli wzięli, tak nie wiem, o co ci właściwie idzie.

To ja panu powiem. Siada i patrząc w sufit, swobodnie mówi. Kiedy hrabia Alfons miał się żenić i musiał rozstać się ze mną, dał mi na ukojenie i otarcie łez sześć blatów po tysiąc guldenów każdy i garnitur szmargdowy za 600 florenów w dodatku. Po chwili. Ernest Goltz, bankier, gdyśmy się rozchodzili, był jeszcze hojniejszy, bo mi ofiarował dwadzieścia tysięcy marek i odwiózł mnie własnym kosztem z Berlina do Wiednia. Wstaje. Otóż to tak, mój panie, żegnają się prawdziwi gentelmeni, a nie tak, jak pan postąpiłeś sobie ze mną. Służącej w ten sposób się nie oddala, a nie dopiero mnie. To było niegodziwie, mój panie, nikczemnie.

Natalka, milcz — bo…

Czy mam zawołać moich obrońców?

Ha, co za fatalne położenie. Głośno. Więc ostatecznie idzie ci o pieniądze.

Spodziewam się. Przecież nie o twoją miłość.

Więc ileż chcesz?

Ile? Po chwili namysłu. Ponieważ nie jesteś ani hrabią, ani bankierem, tylko zwyczajnym sobie szlachetką, więc żądam tylko trzy tysiące.

Trzy tysiące guldenów!

No, przecież nie krajcarów!

Zwariowałaś?… Trzy tysiące? Za co?

No, daj dwa, żeby raz skończyć, bo mnie już nudzi ta cała historia.

Dobrze, dam, ale później, teraz nie mogę, nie mam.

Obiecanki cacanki, nie ma głupich.

Klnę ci się na wszystko, że nie mam.

To daj mi weksel.

Pal cię licho, dam. Nadsłuchuje. Cicho, ktoś tutaj idzie. Wejdź tymczasem do tego pokoju. Wskazuje pierwszy pokój na lewo. Ukryj się tam. Za chwilę przyniosę ci weksel.

Cóż, ja się mam chować? Albom ja to kogo zabiła albo okradła?

Natalko, bój się Boga, zgubisz mnie. Tu idzie o moją reputację. Zrobię wszystko, co zechcesz, tylko ukryj się.

Jakiś ty zabawny w tej chwili.

Natalko, zmiłuj się…

No, idę już, idę… Ale pamiętaj, że ja mam obrońców.

Dobrze, już dobrze. Popychając ją delikatnie do pokoju, zamyka prędko drzwi i chowa klucz. A tom wlazł w kabałę!… Niech licho porwie. Karol miał rację.

Panie Juliuszu! Co to znaczy? Dlaczego nie chcecie pozwolić, żeby Leonidas wygłosił swój wiersz przed księciem?

To jest nikcemna intryga!

Ależ ja o niczym nie wiem. To zapewne Bajkowski…

Żeby stu Bajkowskich, to mój Leonidas będzie mówił!

Ja musę sam, bo ten wirs potsebuje wymowy, ucucia.

A róbcie państwo, co wam się podoba, tylko mnie dajcie święty pokój.

Tu spocznij, ma chère…

Idalio, przyjdź do siebie. Do Kwaskiewicza. Ona biedaczka taka nerwowa, ten wypadek z ogniami ją przeraził.

Panowie!… Banderie już widać na gościńcu!… Spieszmy na powitanie księcia!

Wy go tu przyjmiecie. Idalia wręczy mu bukiet, a ja idę wysadzić księcia z powozu…

Przepraszam, ale Bajkowski mnie ten zaszczyt powierzył.

A mnie Juliusz. On tu gospodarzem!

Niech sobie będzie — ja nie ustąpię!

Ani ja!

Ależ panowie — książę zapewne ma dwie ręce, to przecież wystarczy dla was obu.

C'est vrai[84]…

A więc spieszmy!

A ty?

Ja, mamecko? Jak ten lord angielski królowej Elżbiecie, zucę mu mój oberrok pod nogi. Zobacy mama, jaki to salony efekt zrobi!

Spiesz, mój synu!

Gdybym nie wiedział kto to, przysiągłbym, że lokaje!

Już jedzie — prawda?

Podobno!

Chodźmy do okna. Stąd najlepiej zobaczymy.

Maman, jak mi serce bije.

Courage[85] — ma chère!

No, cóż tam?

Powóz zajechał już przed ganek!

Jakoś nikt nie wysiada!

Służący oddaje Julkowi jakieś pismo!

Telegram!

Czyta głośno…

Coś musi być niedobrego — bo wszyscy mają jakieś powarzone miny!

I muzyce kazali przestać!

Co to być może?

Idą tutaj wszyscy!

A bodaj to siarczyste pioruny!

Co to jest?… Co się stało?… Gdzie książę?

A diabli go wiedzą!

Więc przyjazd odłożony?

In saecula saeculorum[87]!

Jak to?

Trafiło mu się kupić jakieś inne dobra w Styrii.

I nas w trąbę puścił! — O! Te arystokraty!

Maman, słabo mi!

Idalio!… Alfredzie!

Masz babo redutę!

Ja przeczuwałem, że się to nie uda, bo my już mamy takie psie szczęście.

Oj! Coś naszym panom diablo miny spadły na kwintę po tym wypadku z księciem. Siedzą przy stole jak struci — mało co jedzą. Nawet Bajkowski stracił apetyt. A nasz pan — Chryste Jezu — taki zły, że strach. Nic nie mówi, tylko wąsy kręci. I coby nie, tyle przypadków, przygotowań — a tu nic z tego, tylko wstyd, bo jak się to rozniesie po okolicy, to będzie z tego śmiechu niemało. Oj! Diablo sobie ten książę zadrwił z naszych panów. A to wszystko przez pana Juliusza, bo gdyby nie on… Słychać pukanie w pierwsze drzwi na lewo. A tam co? Któż się tam dobywa? Idzie do drzwi. Kto tam?

Proszę mnie puścić, bo ja nie myślę tu siedzieć Bóg wie dokąd!

Jakaś kobieta!… Kto to być może?

Trzeba korzystać z czasu i zanim goście wstaną od stołu, wyprawić tę… Spostrzega Matlachowskiego. Masz tobie!… Głośno. Czego Matlachowski się tu kręci? Tu nie ma żadnej roboty. Proszę iść sobie.

Bo tam, proszę pana, jakaś obca kobieta w pokoju naszej panienki. Słychać przewracanie stołka. O! Jak się tłucze!

Niech Matlachowski nie wtrąca się do tego, co do niego nie należy, i idzie sobie do wszystkich diabłów!

O! Coś mi się to podejrzanym wydaje. Muszę ja to powiedzieć starszej pani, bo to jakaś nieczysta sprawa!

Dlaczego wyprawiasz hałasy, skoro prosiłem, żebyś siedziała cicho.

Cóż ty myślisz mnie tu głodem zamorzyć? Skończmy już raz tę sprawę, bo mnie to nudzić zaczyna. Ja muszę iść, tam czekają na mnie.

Wstają od stołu. Teraz niepodobna. Popycha ją lekko ku drzwiom. Goście tu idą, schowaj się… tędy w żaden sposób wyjść nie można!

A tamtędy? Tam są jakieś drzwi z tamtej strony.

Idź do kredensu. Tam służba ciągle się kreci.

To dopókiż ty mnie myślisz trzymać w tym areszcie?

Musisz zaczekać do zmroku, goście się tymczasem rozjadą, a wtedy łatwiej mi będzie przeprowadzić cię. Przyjdę sam po ciebie. A teraz idź, bo nadchodzą.

Ależ ja głodna jak pies!

Każę ci przynieść co z obiadu — sam przyniosę — tylko idź już… idź. Popycha ją i zamyka. Ach, żeby się to już skończyło!

Julek, Julek, pst! Słysys! Poleciał jak salony!… Do ojca, który chmurny, zły, kwaśny idzie za nim, paląc cygaro. Ucieka psed nami, bo mu wstyd, ze się tak okrutecnie zblamował z tym księciem.

Ach, skończył się nareszcie ten obiad.

Obiad? Wzrusza ramionami. To obiad?!… To stypa pogrzebowa! Do Leonidasa. A dajże u sto diabłów pokój z tymi papierosiskami! Dymi i dymi, jak z komina!

Ciekawym, co ojcu moze skodzić, ze ja kuzę!

Jak ja byłem w twoim wieku, tom jeszcze nie wiedział, co to papieros albo cygaro.

Totez z ojca i teraz jesce nietęgi kuzac.

Będziesz ty cicho!… Ja ci dam odzywać się tak do ojca!

Ależ dajżeż chłopcu pokój.

Tatko dziś nie w humoze, to mu wsystko skodzi.

A z czegóż to mam mieć humor, trutniu jakiś? Namówiliście mnie z matką na te zbytki, zaciągnąłem nowe długi, a teraz co? Pieniądze się rozeszły, a tyś mi został na karku. A!… Rzuca cygaro rozgniewany, potem staje nad siedzącym Leonidasem. I co ja teraz biedny człowiek zrobię z tym nicponiem?

Juz niech ojca o to głowa nie boli! Niech no ja tylko wysumię, to sobie potem posukam jakiej posaznej panny i ozenię się, a wtedy psy moich zdolnościach, zobacy ojciec, jakie ja sobie stanowisko wyrobię na świecie.

Słyszysz? Jeszcze będziesz się szczycił takim synem.

E!

Idalio, zmiłuj się, panuj nad sobą — regarde[88] — patrzą na nas.

Ach, maman, taki zawód! Je perdu tout espoir[89].

Uspokój się! Pojedziemy na karnawał do Lwowa albo do Wiednia, gdzie zechcesz! Rozerwiesz się, zapomnisz o tym niewdzięczniku!… Wierz mi, to nie był mąż dla ciebie. Pomyśl tylko, jaka różnica wieku! On sam zapewne rozważył sobie niestosowność takiego związku i dlatego nie miał odwagi przyjechać.

Pan miałeś święty rozum, żeś się trzymał z daleka.

Oj, wielki rozum, żeś się nie dał namówić na te szopki, komedie.

A wszystkiemu temu Lechiccy winni, jak Boga kocham! Jak zaczęli, panie, namawiać, że wypada, że należy, że to jest naszym obowiązkiem, tak, panie, wmówili w nas, a my, osły, daliśmy się wziąć na to.

Żeby im kasztany z ognia wyciągać własnymi łapami.

Jak to?

No! Bo przecież to jasne, że oni mieli tylko swój interes na względzie. Polowali na tytuły, na ordery.

A może i na coś więcej!

No, na cóż jeszcze?

Na małżeństwo panny Broni z księciem.

Cooo?

Jak to? Pan tego nie spostrzegłeś?

Przyznam się, pani, że anim pomyślał[90].

Bo pan nie jesteś kobietą.

Ale my, kobiety, mamy nos na takie rzeczy.

Toteż dobrze im tak. Ja ich nie żałuję ani trochę, bo przez ich głupią ambicję myśmy się także dali wystrychnąć na dudków! O! Zjedzą diabła, jeżeli im się uda złapać nas na drugi raz na coś podobnego. Po kiego kroć diabłów mamy się wysługiwać jakimś tam zagranicznym pankom?

Brawo! Panie Bajkowski, brawo! Otóż to nazywa się rozumnie mówić! Bo to straszna wada nasza, że się lubimy wysługiwać obcym, popisywać się przed obcymi, szukać pomocy u obcych, zamiast ufać we własne siły.

O, niedoczekanie ich, żeby Bajkowski zrobił jeszcze kiedy coś podobnego! Pójdziemy, panie, o własnych siłach — prawda, co?

Tak! Dalej zajdzie, kto się na drugich nie ogląda.

I nie pozwolimy, żeby lada kto drwił sobie z uczciwych obywateli i traktował ich jak fagasów. Prawda, panie Żuryło!

Nie pozwolimy się lekceważyć. N'est ce pas, ma chère?

Panowie! Państwo! Powiem wam coś, czego się ani spodziewacie, ani się domyślacie nawet! Coś nadzwyczajnego!

Co takiego?

Książę jest tutaj.

Co?

Gdzie?

Tu, w tym domu, u Lechickich.

Rany boskie, a ja tak gębę rozpuściłem na niego.

Il est içi — ma foi[91].

O ja to przeczuwałam!

Dziecko moje!

E, żartuj sobie zdrów!

Ależ jak honor kocham! Parole d'honneur[92]!

Gdyby tak było, tobyśmy go przecież widzieli.

Tak! Dlaczegóż miałby się ukrywać?

Je ne sais pas, mais[93], to wiem na pewno, że jest tu.

Któż to panu powiedział?

Kto? Mój spryt… mój zmysł spostrzegawczy i zdolności kombinacyjne. Écoutez[94]!… Wyszedłem sobie na spacer po obiedzie, bo to już mój zwyczaj, że zawsze po obiedzie muszę przynajmniej tysiąc kroków promenować[95] — to pysznie robi, hrabia Artur uprawia ten sport od lat kilku i…

No, no! Do rzeczy! Co nam tam do hrabiego…

Cóż dalej?

Otóż zapaliwszy cygaro, promenuję po ogrodzie, gdy wtem… słucham… ktoś za sztachetami rozmawia po niemiecku, czysto wiedeńskim żargonem. Uderzyło mnie to… Zbliżam się i spoza krzaku bzu widzę jakichś dwóch jegomościów, ubranych z wiedeńskim szykiem — jeden wyglądał na ekswojskowego, a drugi na Stahlmajstra lub coś podobnego. Qu 'est ce que cela[96]? Myślę sobie… Wiedeńczyki tutaj?… Coś mnie piknęło, jakby przeczucie, i wyszedłem przez furtkę, która była uchylona. Gdy mnie zobaczyli, przestali mówić i cofnęli się do powozu, który stał opodal. Ale ja nic, śmiało zbliżam się do nich i pytam, rozumie się także z wiedeńska… Panowie nietutejsi?… Spojrzeli na mnie, jakby się porozumiewali spojrzeniem — i nic nie odrzekli. Więc ja znowu… Panowie może szukacie kogo… jestem tutejszy, mogę panów objaśnić. Oni znowu nic, ani słowa.

Ale mówże u sto diabłów raz, co odpowiedzieli ostatecznie, bo tego, czego nie mówili, tośmy wcale nie ciekawi.

Mów pan, mów pan, bo umieramy z ciekawości. Co powiedzieli?

Otóż w tym sęk, że nic nie chcieli powiedzieć. Szło im widocznie o zachowanie sekretu. Ale od czegóż dyplomacja. Jak ich zacząłem zręcznie z różnych stron zachodzić pytaniami, wyciągać na słówka, tak w końcu dowiedziałem się, że przyjechali tu w towarzystwie jakiejś osoby, która już poprzednio zawiadomiła tu kogoś o swoim przybyciu, że ta osoba najętym powozem przyjechała tu sekretnie ze stacji kolei, weszła przez furtkę, przez ogród do dworu i obecnie tu się znajduje.

No, to książę… Nie ma wątpliwości…

Jak amen w paciezu.

Ale dlaczegóż te tajemnice? To ukrywanie się?

Nie wiem! Nie mogłem wybadać. Coś musi być w tym…

Ależ panowie! Przecież książę nie szpilka, żeby go można schować do kieszeni, gdyby tu był, tobyśmy go przecież widzieli.

To prawda!

A tu go nigdzie nie ma!

Może u Julka! Albo w kancelarii pana Lechickiego.

Byłem tam przed chwilą, nie ma nikogo.

Chybaby u babci.

Bardzo być może!

Czekajcie, pójdę zobaczyć!

Silence[97]. Nadsłuchuje. Avez-vous entendu[98]! Ktoś przewrócił stołek w tamtym pokoju!

To mieszkanie Broni, pewnie ona.

Panie Żuryło, czy można pana prosić na słóweczko?

Służę ci, aniołku.

A więc nie Bronia!

Tylko książę.

Attandez[99]! Zaraz się przekonamy. Idzie do drzwi. Zamknięte! Tryumfująco. A co?

Nie ma wątpliwości, tam go schowano!

W pokoju córki!

Fi donc[100]!… Shoking[101]!

Skandalicne.

Cóż, widziałeś co?

Nic. Dziurka zatkana.

Odnieś to!

Dlaczego? Czemuż nie każesz zanieść tego obiadu osobie, dla której go przeznaczono?

Proszę cię, nie żenuj się[102]. Nie masz powodu robić przed nami sekretu. My wiemy dobrze, kto tam jest.

Więc cóż z tego? Jakim prawem wtrącacie się państwo do tego, co mnie tylko obchodzić może?

A, przepraszam cię, mój Julku, gdyby to była osoba prywatna, to mógłbyś z nią robić, co ci się podoba, ale to jest osoba publiczna.

Bajkowski, proszę cię!…

A jako taka, jest własnością nas wszystkich i my mamy równe prawa, jak i ty, do osoby księcia!

Księcia?

O, nie spodziewałeś się, że ci wywąchamy tę tajemnicę!

Myślałeś, że wam się uda ukryć go przed nami! Ha, ha, ha!

To ja odkryłem! Prawda, jaki ze mnie dyplomata!

Skorzystam z tej pomyłki. Głośno. A więc, skoro już wiecie, nie będę taił dłużej przed wami, że książę jest rzeczywiście w tym pokoju!

A co?… Moja kombinacja?

Ale jest, panowie, incognito, i życzy sobie zachować to incognito do końca.

Ale dlaczego?

Względy polityczne!

Polityczne!

Nie rozumiem!

Ale ja rozumiem. Tajemnica gabinetu! N'est ce pas? Dyplomatyczna intryga — co, prawda? Bierze go na bok. Jednak, jakkolwiek książę jest niewidzialny dla nikogo, to spodziewam się, że dla nas zrobi wyjątek. N'est ce pas?

Dla nikogo!

A ja ci zaręczam, że zrobi to spécialement pour nous[103]. Skoro się tylko dowie, que ma femme et Idalie sont içi[104] — to z pewnością będzie chciał koniecznie widzieć się z nimi — bo ci powiem pod sekretem, że on tu właściwie dla niej przyjechał.

Dla kogo?

Pour notre Idalie[105]. Do ucha. Zakochany po uszy. Mais silence[106]!

Panie Juliuszu! Wyrób ty mi sekretnie audiencję u księcia. Nie na długo, na parę minut, bym mu mogła powiedzieć kilka słów o moim Leonidasie i polecić jego względom i protekcji.

To już ja sam zrobię!

O nie! Pan byś nie umiał, bo pan nie jesteś matką, to nie wiesz, jak matka może i umie przemawiać, gdy idzie o szczęście jej najdroższego dziecka! Ja sama muszę mówić z księciem. Ściska go za rękę. Panie Juliuszu! Ja panu do śmierci będę wdzięczną za to. Ściska go znowu. Pamiętaj pan, że losy mego Leonidasa w pańskim ręku.

Wiesz, Julku, ja ich tylko stąd wyprawię, a ty mnie potem wprowadzisz do księcia. Dobrze? Widzisz, ja muszę koniecznie wypowiedzieć mój afekt serdeczny dla jego osoby, moje przywiązanie, żeby tam w Wiedniu wiedziano, jakie tu serca biją dla nich. No, cóż? Zrobisz to dla mnie?

To nie zależy ode mnie, muszę pierwej zapytać księcia, czy pozwoli, czy się zgodzi.

Przedstaw mu gorąco, kto jestem, co dla kraju zrobiłem, jakim pałam do niego przywiązaniem, a jestem przekonany, że mi nie zamknie drzwi przed nosem. Powiedz mu.

Ależ nic nie powiem, jak tak ciągle tutaj stać będziecie.

Czekaj! Ja ich tu zaraz wyprawię. Głośno. Panowie! Ponieważ książę życzy sobie pozostać incognito, wiec uszanujmyż jego wolę, choćby przez cześć, jaką mamy dla jego osoby — i oddalmy się!

Wola jego jest dla nas rozkazem. Cicho do Juliusza. Pamiętaj. Głośno. Messieurs, allons[107]!

Matka cię prosi.

Będę czekał tam, w ogrodzie!

A! Nareszcie! Spotrzega Aurorę i Idalię. Panie tutaj?

Idalii się słabo zrobiło!

Bo też tu tak duszno! Parno. Świeże powietrze orzeźwi panią. Służę.

Cóż ten Matlachowski naplótł mi jakieś niestworzone rzeczy, że w pokoju Broni jest jakaś dama uwięziona, że wzywała pomocy. Próbuje drzwi. A w istocie, zamknięte!… Cóż to ma znaczyć? Hej, kto tam jest, proszę otworzyć!

Ojciec! Boże! Pewno się już dowiedział.

Cóż u licha! Bije pięścią. Proszę otworzyć!

Ojcze! Błagam cię! Zlituj się!

Bronia? A ty tu czego chcesz?

Ojcze, daruj! Ona niewinna, ona go kocha.

Kto? Kogo… Co ta plecie?… Podnosi ją. O kim ty mówisz?

No, o tej nieszczęsnej, która tam jest ukryta.

Więc tam jest rzeczywiście jakaś dama ukryta? Widziałaś ją?

I mówiłam z nią. Wyznała mi całą prawdę.

Jaką prawdę?

Że się z Julkiem kochają od dawna. Że jest jego narzeczoną — więcej niż narzeczoną.

Teraz ojciec znowu, a co za fatalność!

Julek? Co to wszystko ma znaczyć? Co tam za kobieta? Bronia mi mówi.

Przede wszystkim każ jej ojciec odejść. Oddal się, Broniu, proszę cię!

No idź, kiedy Julek sobie życzy.

Ach, ty jej nie przeklniesz ojcze, nie odepchniesz, prawda?

Proszę cię, zostaw nas samych, ja już ojcu wszystko wyjaśnię.

Bądź pobłażliwym, ojczulku! Do Juliusza, który ją do drzwi odprowadza. Odwagi, bracie!

A teraz wytłumacz się, co to wszystko znaczy? Czy to prawda, że tam jest osoba, którą kochasz?

E! Cóż znowu.

Bronia mi mówiła.

Plecie, sama nie wie co!

Więc któż to jest?

No, taka sobie zwyczajna znajomość; któryż z młodych ludzi nie ma podobnych grzeszków na sumieniu.

Jak to? I taka awanturnica miała czelność wejść w nasz dom, profanować pokój twojej siostry, i ty pozwoliłeś na to?

Cóż miałem robić? Przyszła tu bez mojej wiedzy, musiałem ją gdzieś ukryć, aby nie zobaczono…

I czegóż chce od ciebie ta kobieta?

Rości sobie jakieś pretensje, żąda wynagrodzenia.

Skoro żąda, musi mieć do tego jakieś prawa. Należało zapłacić i wyprawić ją co prędzej.

Nie miałem pieniędzy.

Jak to? A te co wziąłeś za las?

Wszak wiesz ojcze, że byłem we Lwowie.

No to co?

Podróż, pobyt przez parę tygodni.

I dwa tysiące reńskich?

Musiałem przecież żyć na odpowiedniej stopie, przyjmować u siebie, bywać w klubie.

I dwa tysiące reńskich? I ty chcesz się nazywać praktycznym człowiekiem? Sprzedać las, który był świętą relikwią babki, osłodą jej starości, aby w ciągu paru tygodni roztrwonić te pieniądze na hulanki i parady — to twoja praktyczność! Oddałem ci gospodarstwo, abyś je podniósł i stworzył nowe źródła dochodów, a ty co zrobiłeś? Nic, prócz wielkich projektów i długów. O, nic z tego, mój paniczu, wolę ja stary system i od dziś sam znowu będę gospodarował.

Ojciec chciałbyś mnie tak kompromitować wobec ludzi?

Wolę to niż narażać nasz majątek na ruinę. Naucz się ty pierwej szanować grosza, a teraz przede wszystkim wypraw mi z domu tę lafiryndę. Powiedz jej, że zapłacę, co żąda, tylko niech mi się wynosi co prędzej. Jeżeli nie zechce dobrowolnie, każę wypędzić, psami wyszczuję.

Ależ zastanów się ojcze — skandal — wstyd!

Niech będzie. Wstydź się, kiedyś zasłużył na to.

Biedny Julek — trzeba go ratować.

A cóż mówiłeś z nim?

Mówiłem, mówiłem!

No i cóż powiedział?

Panie Juliuszu, cóż książę?

Przepraszam państwa, ale tu nie można teraz wchodzić.

Ciekawam, dlaczego nie można. Jeżeli panu wolno…

My wszyscy mamy tutaj równe prawo.

Ależ powiedziałem państwu już raz, że książę nie życzy sobie z nikim mówić i nikogo widzieć nie chce.

Jeżeli jednak panowie mogliście być dopuszczeni przed jego oblicze, to dlaczegóż my tylko mamy być wyłączeni? Do Lechickiego. No bo przecież pan się nie zaprzesz, że rozmawiałeś z księciem.

Z jakim księciem? Juliuszu, co to ma znaczyć!

Mój kochany, nie udawaj. My wiemy dobrze, że książę jest tutaj.

Czyście powariowali?

Jak udaje.

Swiętosek.

Znamy się na tym. Chcecie dla siebie wyłącznie mieć księcia i dlatego nie dopuszczacie nas przed jego oblicze.

I nie pozwalacie nam wyrazić naszych najserdeczniejszych afektów.

Ale my coute que coute[108] musimy widzieć się z księciem.

Z jakim księciem? Gdzie? Co?

Tam! Tam!

Czyście zmysły stracili, tam jest…

Ojcze, na miłość boską, nie wyprowadzaj ich z błędu, bo mnie zgubisz! Będę skompromitowany.

Uważasz, jak się zmawiają, coś kręcą.

Ale im się nie uda. Podnosi głos. My musimy widzieć księcia, żeby tam nie wiedzieć co.

Ależ wariaty, miejcież trochę zastanowienia. Gdyby książę był w istocie, dlaczegóż bym go ukrywał? Jakiż miałbym powód?

My już wiemy jaki!

Bardzo dobrze wiemy.

Chce się wam wyłącznie dla siebie zagarnąć wszystkie korzyści z pobytu księcia.

Korzyści? Ja?

Tak, pan — pan i pański synalek!

A może i ktoś trzeci jeszcze.

My się znamy na takich sztuczkach.

Jak to? Więc posądzacie mnie, że dla osobistego interesu mógłbym dopuścić się takiej podłości, zadrwić sobie z was w tak niegodny sposób? Po chwili. Milczycie? A więc przypuszczacie, że byłbym zdolny do tego?

Jeżeli tam nie ma księcia, to dlaczegóż zamykacie drzwi? Dlaczego wzbraniacie nam wstępu?

A!

Więc i ty śmiesz przypuszczać?

Nie ja jeden!

Skoro tak, skoro mi nie wierzycie, zaraz się przekonacie. Julek, otwórz drzwi…

Ale ojcze! Cicho. Zlituj się!

A co? Widzicie? Nie chce!

Bardzo wierzę!

Otwórz drzwi, mówię.

Ojcze, pomyśl, jaki wstyd.

Wolę to, niż żeby mnie miano posądzać o szelmostwo. Gdzie jest klucz?

Ojcze!

Daj mi klucz. Juliusz wyjmuje powoli klucz. — Lechicki wyrywa mu niecierpliwie i rzuca go na ziemię. Macie, idźcie, zobaczcie tego księcia!

Takie upokorzenie to okropność.

Pan Karol? Karol?

Karol? Co to znaczy?

Tak! To ja, panowie. Mieliście zupełną słuszność, utrzymując, że książę we własnej osobie raczył ukrywać się w tym domu.

A co, słyszysz?

Pan Lechicki nie wie o niczym, bośmy to przed nim trzymali w sekrecie. Ja tylko i Julek byliśmy wtajemniczeni.

Więc książę jest tam?

Już go nie ma. Przed chwilą opuścił ten dom.

To nieprawda!

Nie wierzycie państwo. Możecie się sami przekonać, proszę

Panie Karolu! Co to wszystko znaczy?

Coś ty zrobił?

Nie obawiajcie się, już jej tam nie ma. Zaspokoiłem jej żądania i wyprowadziłem tylnymi drzwiami przez kredens do ogrodu.

O mój drogi, tego ci do śmierci nie zapomnę.

Poczciwy z ciebie chłopiec. Przyjmij i od biednego ojca serdeczne dzięki, żeś mu oszczędził wstydu i upokorzenia.

A co, przekonaliście się państwo!

Jak pech, to pech.

Pocieszcie się jednak, panowie, tym, że książę, odjeżdżając, polecił mi zapewnić panów z galanterią i panie, o swojej wysokiej życzliwości i powiedzieć wam, że długo w pamięci zachowa tę krótką chwilę spędzoną na naszej ziemi. Kazał z tego powodu wyrazić wam serdeczne podziękowanie za przyjęcie, jakie zgotowaliście dla niego.

Więc wie o naszych zasługach?

Wie i będzie umiał je ocenić.

Jak tu nie kochać takiego pana?

Ale dlaczegóż odjechał? Dlaczego tak prędko?

Względy polityczne.

A!

Co takiego? Gdy mu Bajkowski powiedział do ucha, robi także poważną minę. A!…

Co powiedział? Gdy mu Kwaskiewicz mówi do ucha. Domyślałem się tego.