Spis treści

Pieśń druga
Pieśń trzecia

Cnota: 1
Czas: 1
Głupota: 1
Grzeczność: 1
Jedzenie: 1
Kara: 1
Kobieta: 1 2 3 4
Król: 1
Matka: 1
Milczenie: 1
Miłość: 1 2 3
Młodość: 1 2 3
Modlitwa: 1
Nauka: 1
Oko: 1
Podróż: 1
Podstęp: 1
Poezja: 1 2
Postęp: 1
Przemoc: 1
Przysięga: 1 2
Samobójstwo: 1
Seks: 1
Sen: 1
Sługa: 1
Syn: 1
Szaleństwo: 1
Szpieg: 1
Śmierć: 1
Tajemnica: 1
Taniec: 1 2
Tęsknota: 1
Władza: 1 2 3

Ortografię i interpunkcję dopasowano do współczesnych norm. Ważniejsze zmiany: Fleksja: tem->tym naszę->naszą Udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia: blizka->bliska Inne: Przez las, co w dumaniach pogrążony cały -> Przez las, w dumaniach pogrążony cały (bł. rytmu)

Paul HeyseDziecię wieszczek [1]nowela w trzech pieśniachtłum. Maria Konopnicka

Pieśń pierwsza

PoezjaBył sobie… tak się zwykle zaczynają

Bajki; lecz któż ich chętnie dzisiaj słucha?

Świat dziwnie dojrzał; a cuda nie mają

Żadnego wpływu na ludzkiego ducha.

Romans, nowela nawet, rozkwitają

Pod hasłem: „naprzód” — Na pieśni — posucha!

A kto nadzieją sławy się kołysze,

Niech póki życia nic wierszem nie pisze.

Poezja, NaukaGdzie czas, gdy starcom, mimo siwych włosów,

Zaczarowany flecik Oberona [2]

wiat rzeczywisty zdmuchiwał z przed nosów?…

Czas ów, gdy dziewczę tuliło do łona

Swego Schillera [3]?… gdy z Goethem [4] niebiosów

Sięgał młodzieniec? … Odzie myśl rozmarzona,

Co boskie dźwięki pieśni wieszczów chwyta?

Zamiast ich czytać — dziś o nich się czyta.

Postęp, CzasOdkąd się życie po relsach [5], wrąc, toczy

I leci z parą — śniąc tylko o złocie,

Któż muz wybrańca chce widzieć na oczy

Lub słuchać w zgrzycie maszyn i łoskocie?

— «Oddział [6] palących» — tłum trzeźwy się tłoczy

Ty Auerbacha dobywasz w przelocie…

Zaledwo został przez ciebie odczuty,

Świst… słychać okrzyk: «Stacja! Trzy minuty!»

Bogi wszechmocne! Cóż pocznie w tej wrzawie

Mówiące rymem tylko «wieszczek dziecię»?

Sądzę, te nikt z was trzech pieśni w oktawie [7]

Z rękawa łatwo nie wytrząśnie; przecie

Tłum ani głową nie skinie łaskawie…

Przyjaciel nawet z zwątpieniem poecie

Rękę podaje… a wielka krytyka

Brak mi trzeźwości współczesnej wytyka.

Mniejsza! Dni lepsze ujrzy, kto dożyje…

Co do mnie, choćby ludzie śmiać się mieli,

Czar stary łatwo duszę mą podbije…

Strofa Ariosta [8] zawsze mnie weseli!

Pył — i dym, który nad głową się wije

W wiecznego piękna spłukuję kąpieli…

Na wielkiej drodze, wbrew karnej ustawy,

Pas rozwiązuję — i pluskam w oktawy.

Kto się tym gorszy, niech z dala zostanie,

I niech na sucho ratuje swą duszę.

Wam jednak, zacni panowie i panie,

Maleńkie słówko powiedzieć tu muszę:

Ściśle prawdziwym jest opowiadanie,

Które fantazją upiększyć się kuszę;

I mimo polot tych strof idealny,

Kierunek cały na wskroś jest realny.

Już Jakub Cazotte [9] rozsnuwał ten wątek;

Duch jasny; przecież — źródło mętnej wody,

Większą część jego pieśni i pamiątek

Czas zatarł; pisma jego wyszły z mody…

I tylko jeden pozostał nam szczątek,

Na wieki piękny i na wieki młody:

Le diable amoureux[10] — (ostrzegam w nawiasie,

Że niedorostkom od książki tej zasię [11]).

Otóż, opowieść naszą fantastyczną,

Cazotte, z uśmiechem satyra [12], podaje

Pełną psot, figlów, cyniczną, drastyczną,

Rażącą czasów naszych obyczaje…

Lecz ja całą wartość artystyczną

Na nowo, z źródeł pierwotnych, dostaję.

Co tu nadmieniam, niech przyzna lub przeczy

Znawca Cazotta — a teraz — do rzeczy!

Matka, SynBył sobie pewien książę w Astrachanie [13];

Kalibad-chanem zwali go poddani;

A był tak piękny, jak wiosny zaranie.

Królowa matka, mądra bardzo pani.

Gdy mąż jej zaległ grobowe posłanie,

Tak wychowała syna, by był dla niej

Podporą, chlubą, wsparciem i obroną,

Gdy włos zbieleje pod ciężką koroną.

Zaledwo chłopca puszczała od boku:

Na radzie państwa, na modłach w meczecie.

On wszędzie musiał dotrzymać jej kroku,

Pieszo, czy konno, czy w dworskiej karecie.

W cnoty wzrastało w promieniach jej wzroku

To ukochane i pieszczone dziecię;

I nocą nawet przy niej zasypiało,

Kotarą tylko oddzielone białą.

Władza, Sen, SługaPłoszony jednak troskami i trudem,

sen odlatywał od powiek królowej.

Komuż, z tych wielkich, co stają nad ludem,

Spać obowiązek pozwala surowy?

Nie było zatem dziwem, ani cudem,

Że próżno księżna w puchar kryształowy

Mieszała opium… aż w szczęśliwej chwili

Znalazł się sposób, co snem ją posili.

Trzy stare wiedźmy, wsławione bajkami,

Co opowieści, jak przędzę, w lot snuły,

Kazała przyzwać, hojnymi datkami

Uposażyła je z własnej szkatuły;

Zamianowawszy «hof-usypiaczkami [14]

Królewskiej mości» — te stare gaduły…

A gdy noc przyszła, z kolei wezwana

Bajarka dziwy prawiła do rana.

Królowej jednak — szczególnej kobiecie,

Którą poddanych losy rozbudzały —

Baśnie o cudach niebywałych w świecie

100

Zbyt dziecinnymi nieraz się zdawały.

W miejscach, gdzie każdy wzdrygnąłby się przecie,

Jej cicho do snu powieki spadały;

I często — wolna od sztucznej ekstazy —

Ziewnęła przez nos, raz po raz, trzy razy.

105

Ale bajarzom nie zbraknie rezerwy

Publiki, która oklaskuje rada [15]

Dowcip — i głupstwa, w równym stopniu werwy.

Jakie inaczej tyłaby gromada

Partaczy w sztuce?… Bywają też nerwy,

110

Których narkotyk do snu nie układa.

Dość, że ziewania królowej przyczyna

W dziwną bezsenność wprawiała jej syna.

Wstrzymując oddech, by lekkiej kotary

Nie wzruszyć, leżał — i nie zmrużył oka.

115

Śledząc z przejęciem straszliwe poczwary,

Karłów, olbrzymów, skrzydlatego smoka

I pięknych książąt czyny nie do wiary,

I dobrą wróżkę, co czuwa z wysoka,

Aż przez płomienie i burze szalone,

120

Luby zdobędzie królewską koronę.

MłodośćO piękny wieku! O wieku złudzenia!

Gdy wymysł z prawdą majaczą złączone…

Gdy się do cudów zbliżamy bez drżenia,

A rzecz zwyczajna przed oczy olśnione

125

Jak cud się zjawia… gdy senne marzenia

Na jawie snują niteczki złocone! …

Obcą ni jeszcze ta mądrość wytarta:

«Żadna rzecz twego podziwu nie warta».

Tak fantastycznych i lotnych mar tłumy

130

Nad Kalillbadem, znęcone, bujały,

Że często w zmierzchu głębokiej zadumy

Młodzieniec tonął w słoneczny dzień biały.

Wówczas odgarniał grzywy, co jak szumy

Kaskady na kark rumaka spadały,

135

Wbijał ostrogi — i puszczał wędzidła —

A koń go nosił, jak gdyby miał skrzydła.

I jak dzień długi, lubił się przedzierać

Przez las, w dumaniach pogrążony cały,

Bez celu, ścieżki nie racząc wybierać.

140

A za nim Murzyn łuk nosił — i strzały

I milcząc, z nudów zdawał się umierać,

Tak mu wycieczki owe dokuczały;

Bo musiał gonić za pana rozpędem,

Który się dziwnym stał pod każdym względem.

145

Przed lada jamą wydrążoną w skale

Zsiadał, by drzeć się przez ciernie i głogi,

I wołać: «Sezam, otwórz się!» — zuchwale

I wypatrywać tajemnicze drogi

Do Aladyna skarbów; wierząc stale,

150

Że trafi wreszcie w dobrej wróżki progi —

Ptakom i gadom przyglądał się bacznie;

I czekał — rychło który mówić zacznie.

I to w tym wieku, gdy chluba narodu,

Młodzież współczesna od dawna urąga

155

Podobnym baśniom — i wie już od rodu,

Że skarby wróżek niewarte szeląga;

Że koń skrzydlaty, godzien jej zachodu,

Jest ten, co stawkę w wyścigu osiąga;

Że siłą — wiedza, czas — złotem, a stary

160

Ideał, to wy — o srebrne talary!

Lecz taki książę, któremu nie trzeba

Zdobywać sobie karyjery w świecie,

Ni w pocie czoła dorabiać się chleba,

Ten — śmiać się może z tego! Jemu przecie

165

Czego zapragnie — to wnet spada z nieba;

On żyje we śnie rozkosznym, jak dziecię…

I — jeśli duchem nie chce spać na wieki,

Musi cel pragnień mieć bardzo daleki!

Negr [16] realistą był najczystszej wody —

170

I za wariata miał pana swojego,

Sądząc, i słusznie, że książę ten młody

Mógłby coś bardziej robić książęcego,

Jak pukać w skały; sam lubił przygody

I nie był wrogiem uciech, lecz innego

175

Trochę rodzaju; a choć łeb miał siwy,

W lot chwytał każdą, jak ptaka myśliwy.

Kiedy więc księżna spostrzegła stroskana

Zadumę syna, wnet Negra przyzwała,

Który znał jeszcze nieboszczyka pana,

180

I rzekła: «dusza księcia posmutniała,

(Znać, że w Szekspirze była oczytana),

Dlatego-m ciebie do rady wybrała…

Co robić?» — Hussajn kłania się co słowo; —

«Pozwól mi działać wszechwładna królowo!»

185

I korzystając z pierwszej sposobności,

Drogę skierował do uroczej wioski,

Która wśród winnic świeżej zieloności

Kryła się, jakby eden jaki boski.

Tam z ojcem starym żyły w samotności

190

Trzy piękne dziewy, młode — i bez troski;

Z ich-to pomocą, w chlubnym przedsięwzięciu

Miał mądry mentor rozum wrócić księciu.

Lecz dziki książę, gdy śliczne dziewczęta

Puchar mu wina podały z uśmiechem,

195

Nie spojrzał nawet w błyszczące oczęta;

Jakby był ślepym, lub mniemał to grzechem;

I czarę, która była owinięta

Wieńcem róż młodych, odstawił z pośpiechem…

A kiedy piękne puściły się w skoki,

200

Ostrogą konia spiął w obadwa boki.

«Ha — myślał Hussejn — od jednego cięcia

Drzewo nie pada; a pierwszy krok pono

Zawsze najcięższy… ja-bo od chłopięcia

Miałem nicponia sławę ustaloną..

205

Lecz do takiego białego panięcia,

Co-to ma brodę ledwo opuszoną,

Kobieta zawsze w pół drogi wyjść musi.

Inaczej — mądry będzie, kto go skusi!

Z trzech sióstr, dwie były zbyteczne w intrydze;

210

A wszystkie nadto pierzchliwe — i młode.

Inny tu atut grę weźmie, jak widzę!»

Pod wieczór zatem obmyśla wygodę

(Księcia i koni folgując fatydze)

W oberży, kędy [17] lubiąca swobodę,

215

Gosposia, hoża [18] i nie nazbyt święta

Oskubywała wędrowne ptaszęta.

Przezacny mentor wciągnął ją do spisku;

Jak łatwo zgadnąć, prosić się nie dała.

Chłopiec był piękny — i godzien uścisku

220

Tej nawet, która nigdy nie kochała…

Opinia wprawdzie, lubo bez nacisku,

Coś-nie-coś niby przeciw temu miała,

Lecz pałac, stroje i tytuł «metresy [19]»,

To też coś znaczy dla serca — i kiesy.

225

Dała im tedy oddzielnie pokoje.

Hussejn zachrapał wnet, jak sprawiedliwy,

Co wiernie spełnił obowiązki swoje.

Wtem, o północy, okrzyk przenikliwy

Budzi go ze snu… przez pchnięte podwoje

230

Kalilbad wpada; Negr nasz ledwo żywy,

«Na Boga — wola — co to?» książę blady

«Jedziemy» — rzecze. — «W nocy?» — «Nie ma rady!»

— «Wasza wysokość gorączką oddycha!

Noc jest tak zimna… wicher dmie na dworze…

235

A płaszcz… lecz gdzież on podział się u licha?

Książę jest w nader dwuznacznym ubiorze!»

Ale Kalilbad gwałtem go wypycha.

Istotnie, gdyby podzielić z nim łoże

Smok przyszedł nocą ciemną, bez wątpienia

240

Młodzieniec nie drżałby tak z przerażenia.

Odtąd się Hussejn utwierdził w swój wierze,

Iż młody książę po prostu ma bzika.

Strzegł go, jak zwykle wariatów się strzeże,

Nie dając w rękę nawet scyzoryka.

245

A gdy wzrok chłopca utonął w gwiazd sferze,

Lub szukał ziela, co groty odmyka,

Starego Negra mina tajemnicza

Zdała się mówić: «szkoda nam panicza!»

ŚmierćWtem, nagle, marzeń idyllę różową

250

Przerwał krzyk życia — i jego niedoli;

Królowa, która była już niezdrową,

Od dawna niknąc i gasnąc powoli,

Poznała, że śmierć większą jest królową,

I że wszechmocy nie ma w ludzkiej woli;

255

Zmarła; a wielka dostojników rada

Berto złożyła w ręce Kalilbada.

WładzaChoć w Astrachanie barbaryzm panuje,

Kulturą naszą ledwo złagodzony

(Zarząd i władzę najwyższą sprawuje

260

Sznurek, z cienkiego jedwabiu skręcony); —

Przecież jest jeden punkt, który znajduje

Przykładnym nawet Zachód oświecony;

Ten mianowicie, że książę nie robi

Nic, tylko ludom dziedziców sposobi.

265

Co oprócz tego czyni — nie popłaca.

Rządy królowej bywały ganionie,

Więc się już wszystko na dobre obraca,

Kiedy młodzieńczy pan bierze koronę,

Jest bowiem pewność, że zrazi go praca,

270

Że trud surowy odłoży na stronę;

Rząd zda na Boga, rad swemu imieniu

«Ojca narodu» w najmilszym znaczeniu.

Jakież zdumienie, gdy siadłszy na tronie

(Cud ten zrozumiał tylko Hussejn stary),

275

Książę wziął krzepko cugle państwa w dłonie.

Praw i powagi pilnując się miary;

A piękne panie zostały na stronie,

Choćby tak chętnie dzieliły ciężary

Rządu, ze ślicznym księciem, który tylko

280

W oczach im mignął jakąś wolną chwilką.

Wysoka Rada pierwsza z przerażeniem

Niebezpieczeństwo ojczyzny pojęła;

Widząc ze smutkiem i z wielkim zgorszeniem,

Że książę serio bierze się do dzieła;

285

(Mówiono nawet, że bladym płomieniem

Lampa po nocach w komnacie płonęła)

Więc uradziły głosy zjednoczone

W imieniu Indu błagać, by wziął żonę.

Gdy wezyr [20] zamysł ten objawił panu

290

I krasomówstwem poparł go cudownie,

Z wzrostu dynastii robiąc kwestię stanu,

Zląkł się o księcia Hussejn niewymownie!…

Zakaszlał, począł biegać — i z dywanu

Podjąwszy cybuch, dym puszczał gwałtownie.

295

Jakby powiedzieć chciał: wszystkie te plany

Tak się rozwieją, jako dym fajczany!

Lecz jakże zdumiał, gdy pełen powagi

Książę zapewnił, że jest oswojony

Z obowiązkami tronu; że odwagi

300

Mieć będzie dosyć, by ciężar korony

Podźwignąć z jarzmem tak ogromnej wagi,

Jak jest małżeństwo; lecz w wyborze żony

Łatwym nie będzie — a jeśli dziewicy

Serca nie znajdzie, żyć woli w tęsknicy.

305

«Dziewicy serca? — rzeki wezyr z uśmiechem —

O tę, jak mniemam, nie będzie zbyt trudno…» —

Tu spis księżniczek wydobył z pośpiechem, Małych i dużych… litanię dość nudną; «Chciej spojrzeć, panie! Wszak nie jest-to grzechem!

Wybierzem młodą, bogatą, przecudną;

A jeśli kiedyś wypadnie inaczej,

310

Książę w haremie pocieszać się raczy»,

Przysięga, Szaleństwo«Nie! — rzeki młodzieniec — poznajcie mą wolę!

Przysiągłem, kiedy-m był chłopięciem jeszcze,

Że urodzonej na ziemskim padole

Kobiety jako żony nie popieszczę…

315

Dla mnie dziewicę wybrały w swym kole

Czarowne wróżki i geniusze wieszcze;

Ona z błękitów spłynie do mnie cudem.

Idź i oznajmij to przed moim ludem».

«Książę żartuje! — rzekł dworak zmieszany —

320

Co? Dziecię wieszczek?… Myśl przednia! A przecie

Śmiem się spodziewać, iż pewne odmiany

W przysiędze owej — sprawi — ziemi dziecię».

«To nie żart — rzekł książę zadumany —

I choć z boleścią zostawię na świecie

325

Kraj mój obcemu — jednak rzecz skończona!

Dla mnie — lub wieszczka, lub też żadna żona».

Rzekł to — i wyszedł. Jakby piorun psotny

Padł nagle z nieba i brwi mu osmalił,

Tak zdrętwiał wezyr; umysł jego lotny

330

Był porażony; spojrzeniem się żalił

Negrowi, który błysk jakiś przelotny

Miał w czarnym oku — i fajkę wciąż palił.

«I cóż ty na to?» — rzekł do powiernika. —

«Dawno wiedziałem, że książę ma bzika».

335

Tegoż wieczora, gdy w chłodnym ogrodzie

Spoczął Kalilbad, nadszedł mufti siwy,

O długiej, białej, jak śnieg górski, brodzie,

Prosząc o posłuch. Starzec też sędziwy

Niejedną duszę w świętym swym zawodzie

340

Chwale Allaha pozyskał; nie dziwy,

Że za igraszkę miał sobie dziecięcą

Z dziwnych mar głowę uleczyć książęcą.

Nie chcąc jednakże tak obces [21] napadać,

Zasiadł do fajki — i sorbetu [22] czary,

345

I krotofilnie [23] począł opowiadać

Dworskie i miejskie plotki nie do wiary;

I anegdotki, które umiał składać

Naprędce; wreszcie wytykał przywary

Młodego wieku, skarżąc się, że zawsze

350

Obłęd ogarnia umysły najprawsze.

«Na przykład: mówią o Kalilbad-chanie,

Że jakąś wieszczkę chce wybrać za żonę…

Bardzo to pięknie! Lecz czyż w Alkoranie [24]

Jest choćby słówko o nich wyrażone?…

355

Kto, kiedy, wieszczki widział w Astrachanie,

Albo też dziecię z wieszczki urodzone?

I książę miałby, dla bajek poety,

Wyrzec się szczęścia i pięknej kobiety?»

«Jak to! — rzekł książę — ty, starzec, zwiesz szałem

360

Wiarę w to, czego nie widzi się w świecie?

Koran! — lecz jakąż surę [25] w nim czytałem

O tej tu fajce, lub o tym sorbecie,

Lub o mnie samym? Jeśli to, co ciałem

Dotykam, prawdą jedyną na świecie,

365

Cóż więc jest przestrzeń, czas, wiedza, sumienie,

Duch, umiejętność?… czy tylko złudzenie? —

Wszak sam chcesz, aby świętość była czczona;

Dla mnie świętymi są wieszczek dziewice…

I kto się waży wydrzeć z mego łona

370

Wiarę, że w nich są szczęścia tajemnice?…

Gdzie milczy ziemskość głucha i skażona,

My światom duchów stawiamy granice,

Jakby nad naszą tą znikomą bryłą

Wyższej i świętszej sfery już nie było.

375

Czyż nie dość mamy dowodów pewności

W wspólnych mniemaniach powszechnego świata?

Cóż są porywy tajemne ludzkości

Do czystszych wyżyn, kędy duch ulata?

Czyliż proroka w rajskie wysokości

380

Nie uniósł rumak — jak mara skrzydlata?

Wszak ja w to wierzę… a cóż mi odpowiesz

Na wzlot Majmuna?… Czy kłamstwem to zowiesz?

Taką mieć żonę, jaką matka była!

Lecz wiem, że drugiej nie znajdę na świecie.

385

Dlatego pragnę, by mi uskrzydliła

Ducha istota wyższa, wieszczek dziecię.

W objęciach kobiet ginie wodzów siła,

Tak mi mówiono — ja ufam poecie,

Że mnie do czynu zahartuje szczęście

390

Z niebianką, którą pojąć chcę w zamęście!»

«No! — odrzekł Mufti, któremu ten temat

Zdał się krytycznym (gdyż kazuistyka [26],

Która na każdy wypadek ma szemat [27],

Tu go nie miała, nawet sofistyka

395

Przed taką wiarą milkła) jak problemat

Postawmy kwestię tę… Wieszczek mistyka

I tak ustąpi, na szczęście korony,

Gdy książę będziesz więcej doświadczony.

Przysiąż mi tylko, że gdy za trzy lata

400

Wieszczki w marzeniach twoich wypieszczone

Dla ciebie swego nie porzucą świata,

Weźmiesz po prostu ziemiankę za żonę.

A gdy się zjawi istota skrzydlata.

Wszak związki z lewej ręki dozwolone!»

405

— «Dobrze — rzekł książę — ja dotrzymam wiary,

Masz moje słowo!» — I z tym odszedł stary.

Jak tylko wieść ta wiadomą się stała,

Wszedł u lwów miejskich rodzaj «wieszczek» w modę, .

Młódź tylko «walce wieszczek» tańcowała,

410

Dworski poeta pisał: «wieszczek odę».

Publiczność serio całkiem roztrząsała,

Kwestię płodności wieszczek, ich przyrodę [28]…

A to, czy wieszczka zamężna podległą

Jest śmierci, głośne dysputy zażegło [29].

415

KaraFilozof tylko wzruszał ramionami

I dał do druku, przy tej sposobności

Metafizykę wieszczek z przypisami

I ofiarował «Jego Wysokości».

Miał też za swoje! — mówiąc między nami —

420

Książę nie znosił mądrych wątpliwości;

Rozkazał przeto, by autor poślubił

«Hof-usypiaczkę» — lubił czy nie lubił!

W miarę, jak wieść ta po kraju się niosła,

Powstały krzyki i wielkie rozruchy…

425

Chór starych panien wołał: «to rzecz wzniosła,

Hamować zmysłów szalone wybuchy!»

Mężczyźni drwili… straszna burza wzrosła

W wszystkich haremach; chodziły posłuchy,

Że panie mocno uczciły zniewagę,

430

Iż je odrzucić książę miał odwagę.

CnotaKrewkość młodzieńcza sąd nader łaskawy

U pięknych kobiet znajduje w ogóle;

Don Juan [30] tylko na scenie plugawy…

W życiu nań patrzą ze smutkiem a czule…

435

Cnota z krwią rybią — okaz nieciekawy!

Kto nie zapłynął nigdy wbrew regule,

Wprawdzie chłopiętom za przykład się daje,

Lecz grzesznik więcej współczucia doznaje.

Dopieroż książę! Wszakże dlań goręcej

440

Serce u każdej uderza kobietki…

Mógł zrobić wybór z pomiędzy tysięcy…

Fanatyk! Wszystkie blondynki, brunetki,

Odrzucić!… Jakby te nie miały więcej

Wdzięków od wieszczki, powietrznej kokietki.

445

I to bez próby! Młody jest, jak róża,

A kobiet nie chce!… ależ to oburza!

Tak wyrzekały piękne Astrachanki,

Które się różnią bardzo bez wątpienia

Od naszych kobiet; ale kurtyzanki

450

Mogą się od nich uczyć doświadczenia…

Czy równie biegłe są śliczne sułtanki

W intrygach dworskich, niechaj sam ocenia

Każdy, kto tylko będzie dość cierpliwy,

Żeby doczytać ten opis prawdziwy.

455

Ogród, gdzie z szumem biły chłodne zdroje [31],

Leżał pod zamkiem; i z tej właśnie strony,

Miały swe okna sypialne pokoje.

Tu nieraz książę w dumach pogrążony,

Słowiczych pieśni słuchał — i gwiazd roje

460

Pozdrawiał, blady, samotny, stęskniony;

Nieraz, w godzinie duchów go widziano

W oknie objętym girlandą różaną.

Była noc letnia; srebrzysty i blady

Księżyc wszedł w pełni; Kalilbad wpół senny

465

Czytał, jak zwykle, tom Szecherezady,

(Duszy to jego pokarm był codzienny)

W komnacie łuny miesięcznej [32] kaskady

Biły, zmierzch tworząc przejrzysty, promienny…

Wstał wreszcie książę — i w oknie wsparł głowę

470

Śniąc światy duchów — cudne, księżycowe.

Wtem widzi — nisko, kędy złote piaski

Znaczą trzy ścieżki na rozstaj przecięte,

Zjawisko srebrne, jak księżyca blaski…

Kobieta — czy też widziadło zaklęte

475

Stoi w okręgu, który końcem laski

Zakreśla druga… obie owinięte

Od stóp do głowy w obłoczne zasłony.

Których nie może przebić wzrok zdumiony.

Patrzy — wtem pierwsza na kolana pada,

480

A druga, z twarzą ku niebu zwróconą,

W płowych pobłyskach stoi cicha, blada…

Nagle posłyszał pieśń dziwnie nuconą,

Która w westchnieniach rwie się, jak ballada…

Ledwo śpiew umilkł, jak gdyby rzuconą

485

Z nieba, gołąbkę ujrzał — a z altany

Pełznął wąż w dziwne cętki nakrapiany.

Przypełzł — i żywą przepaską się zwinął

Wokoło szyi tej, co stała w kole;

Tymczasem biały gołąbek opłynął

490

Nad głową drugiej — i siadł na jej czole,

I jak diadem skrzydełka rozwinął;

Zasłony z ramion frunęły na wolę;

Jedna w czerwieni — a draga w błękicie,

Zaczęły tańczyć, jakoby w zachwycie.

495

A gdy się obie zgodnym niosą ruchem,

Gołąbek wzleciał… wąż kręgiem go ściska,

Mieszając pierścień szmaragdowy z puchem

Białej ptaszyny, jak twór bez nazwiska…

A kiedy pragnień porwany wybuchem,

500

Książę chce wybiec, cud obaczyć z bliska,

Nim krok postąpił — wszystko jedną chwilką

Znikło, jak gdyby snem to było tylko.

I niedowiarka — o to się założę —

Zmieszałby dziw ten; cóż Kalilbad-chana?

505

Z płonącą duszą chodził tam, po dworze,

Gdzie znikła para tanecznic świetlana.

I ledwo wtedy rzucił się na łoże,

Gdy kogut opiał świt białego rana;

Wierząc najmocniej, gorączką trawiony,

510

Że mu cud wielki był dziś objawiony.

Jak człowiek, który w najdroższym spojrzeniu,

Ujrzawszy pierwszy promyk wzajemności,

Chodzi jak gdyby w sennym osłupieniu

I żadnej zwykłej nie tknie się czynności

515

Czekając, rychło w lubym upojeniu

Znów mu zabłyśnie błogi świt miłości:

Tak pełen jakiejś rozkosznej niemocy,

Czekał Kalilbad przyjścia drugiej nocy.

Tym razem jednak nie chciał tam, na górze,

520

W oknie, z daleka oczekiwać wróżek.

Zaledwo księżyc zabłysnął w lazurze,

Szedł gorejący wzdłuż kwiecistych dróżek,

Jak w szału swego zatopiony chmurze,

Iż posłyszawszy kroki (nóg, nie nóżek),

525

Zapomniał, że się wieszczki we mgłach rodzą

I że bujają w wietrze — nie zaś chodzą.

I znów, jak wczoraj, mary zakwefione

Stanęły, kędy koła widne ślady;

I znów te same sztuki powtórzone:

530

Klękanie, modły, tajemne narady…

Znów pod wężowe pierścienie zielone

Podpłynął gołąb… gdy wtem wypadł blady

Książę z ukrycia i z błagalnym gestem

Rzekł: «Duchy jasne, sługą waszym jestem!

535

Błogie istoty! Niech znam imię wasze,

I cel przybycia i tajne zamiary!…

Żadnych się trudów dla was nie ustraszę,

Jeśli zechcecie przyjąć me ofiary!»

Tutaj wzruszone obie panie nasze

540

Spojrzały milcząc, zwyczajnie, jak mary.

A jedna wzrokiem zdawała się błagać,

Druga: «No, dalej! Przestań-że się wzdragać!»

«Książę! — wyrzekła wreszcie grubym głosem,

Jaki z ust wieszczki od początku świata

545

Kie wyszedł (zgadłby słuchacz z lepszym nosem,

Że nie ambrozja [33] z ustek tych zalata),

Przebaczam, nad twym litując się losem,

Żeś złamał koło, które nas oplata.

Jeśli przysiężesz wierność i milczenie,

550

Usłyszysz rzeczy ważne nieskończenie.

Znasz już zapewne wsławione imiona

Cnej Mofetuzy oraz Kankrelady?

Patrz! Tych to wieszczek para uwielbiona

Chce ci łask swoich użyczyć i rady.

555

Pragniesz, by z świata duchów narzeczona

Żoną ci była, o młodzieńcze blady?

Jest takie dziewczę, więc nie trać otuchy,

Jednym zamachem dwie zabijem muchy.

Wiedz, że prawdziwa wieszczka, czystej rasy,

560

Która się waży poślubić człowieka,

Chociażby króla, na wieczne już czasy

Wygnana, próżno przebaczenia czeka.

Taka to kara, za miłość Karkasy

Dla Foh książęcia, dotąd się przewleka;

565

Z krainy wieszczek za chwilę słabości

Wyklęta, żyje w ciężkiej samotności.

Na dzikiej wyspie, w pośród mórz, nieznana,

Hoduje dziecię, istnego anioła,

Czasem odwiedza ją wieszczka Morgana;

570

(Morganatyczność [34] nie razi jej zgoła)

I ta przysięga, że w krainach chana,

A może nawet na świecie dokoła,

Nie ma piękności tak cudownej miary

Jak piękność wieszczki dziecięcia, Giulnary.

575

Przecież, nieszczęsna! za matki swej winy

Ponosi karę, choć niezasłużoną;

Żaden duch z wieszczek uroczej krainy,

Dziecięcia błędu nie nazwie swą żoną.

Świat nawet gani takie zaślubiny.

580

Któż chce, by żonę »podrzutkiem« mu lżono?

Choć tron ozdobić może wdzięk Giulnary,

Któż zechce patrzeć na ród jej przez szpary?»

«Ja! — krzyknął nagle wzruszony młodzieniec —

Dzięki wam wieczne!… Więc lud mój obaczy,

585

Żem nie fantastyk żaden, nie szaleniec,

Co w chorej głowie widziadła majaczy!

Niegodny wprawdzie jestem oblubieniec

Dziecięcia wieszczki, lecz gdy przyjąć raczy

Miłość mą, wierny będę aż za grobem!

590

Lecz gdzież ją znajdę i jakim sposobem?»

«Cicho, na Boga, burzliwy młokosie!

Już my królową przez węża pytały

I przez gołębia, co o twoim losie

Postanowił? Wieść dobrą nam dały.

595

Lecz teraz, gdy krzyk, lecący po rosie,

Potargał pasma mgły, co szal jej tkały,

Gniew ją ogarnął! Nie wiem, czy przebaczy,

Dla dawnych zasług, ten hałas prostaczy.

«Odejdź! Będziemy pytać jej na nowo;

600

Jeśli »tak« powie, jutro już dziewica,

Na puchach ptasich, nocą księżycową,

Spłynie w twe progi, jak oblubienica…

Lecz musisz tutaj książęce dać słowo,

Że nie wpierw zechcesz oglądać jej lica,

605

Aż a drzwi swoich usłyszysz pukanie

I głos: »już czas jest«. Wtedy… niech się stanie!

Matka nie życzy, aby przed miesiącem,

Żoną ci było niewinne jej dziecię,

Nie waż się tedy słówkiem zbyt gorącym

610

Drażnić ją pierwej [35]; lecz, jak bywa w świecie,

Królewskich skarbów opromień ją słońcem,

Jako swą przyszłą; wszak wy to umiecie!

Lecz ani słówka! Ni w domu, ni w tłumie…

Nie wart jest szczęścia, kto milczeć nie umie».

615

Umilkła wróżka; książę zachwycony

Skłonił się niemy i do zamku wrócił.

Zapewne, każdy więcej doświadczony

Gruby ten figiel w śmiech byłby obrócił;

Lecz nasz marzyciel, szczęściem odurzony,

620

Zamknąwszy oczy, w kraj ułud się rzucił.

Przebiegał pokój wzdłuż, wszerz i ukośno,

Strofy Hafiza [36] deklamując głośno.

JedzenieWtem: puk, puk! «Kto tam?» «Czas wieczerzać, panie».

«Nie jestem głodny». «Ach! Niechby obaczył,

625

Pan mój choć pasztet… ostygło już danie,

Gdy książę klątwy jakieś szeptać raczył…»

Kalilbad odrzekł:. O! Gdybyś był w stanie

Ocenić raj ten! Próżno bym tłumaczył,

Milczeć mi trzeba!… jedzcie, przyjaciele…

630

Pieśni! Muzyki! Przyślij mi kapelę!»

Westchnął i odszedł Negr, drapiąc się w głowę.

Wkrótce, gdzie kwitną pomarańcze złote,

Zabrzmiały dźwięki stłumione, echowe,

Jakby nadzieję głosząc i tęsknotę.

635

Hussejn tymczasem miał kłopoty nowe,

Siedząc za stołem i ciężką robotę…

Spożywał za dwóch, ażeby we dworze

Nikt nie powiedział, że pan jeść nie może.

A gdy do pełna boki już wyłożył,

640

Zapalił fajkę na długim cybuchu

I na puchowej sofie się rozłożył,

Taki monolog wiodąc sobie w duchu:

Władza«Większego głupca jeszcze Bóg nie stworzył,

Jak marzyciela sławy o czczym brzuchu!

645

Niech mi kto zechce pytanie rozwiąże:

Kto tu jest panem? ja — czy też nasz książę?

Jak król jem, piję; odziewam się w złoto,

W jedwab, w aksamit; ministrom powiadam

O każdym księcia katarze… hołotą

650

Dworską, jak zechcę tylko sam, tak władam.

Kobietki wdzięczą się do mnie, z ochotą

Szepcząc najmilsze słóweczka… posiadam

Młode huryski, stare wina, wpływy…

I król Salomon nie był tak szczęśliwy.

655

Brak tylko nazwy, lecz kto ją ma, dziennie

Podpisać musi dekretów tuziny

(Czytając, jeśli rzecz bierze sumiennie)

A przy tym dobrze napocić czupryny,

Zmarszczywszy czoło monarsze solennie.

660

Taka królewskość — a! To czyste drwiny!

Ten tylko żywot prowadzi książęcy,

Kto je, używa, pije — i nic więcej!

Tak zwykli czynić mądrzy monarchowie,

Ale nasz książę… zmiłuj się ty, Boże!

665

Wolałbym diabłu powiedzieć »na zdrowie!«

Niż nosić takich umartwień obrożę,

Co on, u licha, powinien mieć w głowie,

Jeśli nie piękne odaliski [37] hoże [38]?»

Tu począł drzemać, pełen przeświadczenia,

670

Że kamerdyner — jest panem stworzenia!

Pieśń druga

Pierwsze «rendez-vous [39]!» Wiosenne podmuchy

W zakrzepłe piersi wieją z tego słowa!

Któż jest tak stary, tak zimny, tak głuchy,

Co ca dnie duszy w świeżości nie chowa

675

Młodzieńczych wspomnień? Tak szkła odłam kruchy

Na wieki znaczy rysa diamentowa.

MłodośćIleż lat! Przecież dotąd mi się marzy,

Jak kapelusik ów był jej do twarzy!

Sama go matka włożyła na włosy…

680

«W ogrodzie chłodno» — Chłodno? Pani droga!

Wszak dziewczę płonie, jak świtem niebiosy.

W szesnastym roku — i zima nie sroga!

Drobnymi kroki wilgotną od rosy

Łąkę przebiega… to potknie się noga,

685

To się przychyli, gdzie rośnie wyniosły

Buk, jakby fiołki dziś jeszcze tam rosły!

Jak to! Znajomych kroków tak się lęka,

Jakby o niczym zgoła nie wiedziała?

O obłudnico! Czyliż moja ręka

690

Czarno na białym ci nie napisała,

Że «serce moje ból śmiertelny nęka…

Że gdybyś tylko wieczorem zechciała…

Dzisiaj… nad stawem… łaskawym obliczem —»

I ty przychodzisz — i nie wiesz o niczem?

695

Pod wpływem chwili, choć bardzo dziecinny,

(Od Kalilbada młodszy rokiem przecie)

Byłem poważny tak, jak każdy inny,

Co kiedykolwiek rozprawiał na świecie

O wiecznym związku serc! Ona — niewinny

700

Wzrok opuściła… wstążki w palcach gniecie.

A gdy jej rączkę uściśnieniem pieszczę,

Jak błyskawica przebiegły ją dreszcze.

Wreszcie na ławie siedliśmy oboje.

«Serio to bierzesz?» — pytałem z pośpiechem.

705

Pobladła, wzniosła jasne oczy swoje,

I «bardzo serio!» — odrzekła z uśmiechem!

Więc dalej gadać!… prawych [40] dzieci dwoje,

Słów my się naszych nie strzegli przed echem;

I chociaż mogłem (tak byliśmy sami),

710

Ust jej moimi nie tknąłem ustami.

Po prostu, na myśl nie przyszło! Inaczej

Byłbym się ważył… ty byś nie broniła!…

Nie byłem wcale nieśmiały, a raczej

Wyznam, że tęskność dawno mnie trawiła!

715

Lecz teraz, jak to dziecko, co obaczy

Przysmak, który mu matka przyrządziła,

Nie je, szczęśliwe, że go swoim zowie;

Tak mnie pragnienia nie postały w głowie!

Nigdym nie posiadł, o czym ja tam marzył…

720

I nigdy ust tych, co się oddawały,

Nie tknąłem! Jakiś chłód uczucia zwarzył.

A gdym ją żegnał na zawsze, zdrętwiały,

Tom do ust niosąc dłoń jej, zauważył…

Przez rękawiczkę!… że palce jej drżały.

725

Koniec był zwykły, szpetny, obojętny…

Ale początek — wieczyście pamiętny!

Gdzie ty się błąkasz pieśni? Z Astrchana

Do… cicho! przecież nie pamiętnik piszę!

Powróćmy lepiej do Kalilbad-chana.

730

Jak wolno chwile zapadają w ciszę,

Zanim w gwiazd blasku nadejdzie czekana!

Kto nie wie, jak się wahadło kołysze

W oczekiwaniu, jak minuty cieką

Śmiertelnie długo… ma pod nosem mleko [41].

735

Kalilbad był sam — i pełen tęsknoty

Szukał spokoju, biegając po gmachu…

Przyjdzie?… nie przyjdzie?… puchar szczerozłoty

Nadziei na dnie — mieści gorycz stracha.

Zbierał wachlarze przedziwnej roboty,

740

Szkatułki drogie o cudnym zapachu,

Mnożąc weselne dary, jakie w świecie

Tysiąca nocy zaledwie znajdziecie.

Nawet korona z pereł i rubinów,

Którą królowa nieboszczka nosiła

745

Podczas wspaniałych, dorocznych festynów,

Na młodszym czole będzie dziś świeciła.

Hussejn, zdziwiony niezwykłością czynów,

Pyta: «Czy jego wielkość zaprosiła

Gości na dzisiaj?…» Lecz książę rozkazał

750

Krótko: «Idź spać już!» — i drzwi mu pokazał.

SzpiegIstniał gdzieś w starym, jedwabnym obiciu

Otwór nieduży — lecz przecie dość wielki,

By przezeń można wypatrzeć w ukrycia

Tajniki państwa — i różne figielki

755

Książąt — przy jakim tête-à-tête [42]… W użyciu

Był on od dawna na przypadek wszelki;

Tam podglądała służba ich wielkości,

Z wyższych poleceń — albo z ciekawości.

I Hussejn takoż udał się na czaty,

760

Wstrzymując oddech… Nic nie widział długo;

I tylko książę, jak jeniec skrzydlaty,

Wzdychał, księżyca oświecony smugą.

Z pobladłą twarzą, w pośrodku komnaty,

Wstrząsany dreszczem stał przed wiernym sługą,

765

Przygryzłszy wargi, nasłuchiwał bacznie

Ilekroć wietrzyk w drzewach szumieć zacznie.

Księcia zdobiła szata purpurowa.

Gronostajami w koło bramowana [43];

Rękojeść szabli jego szmaragdowa

770

Zawstydzić mogła skarb wielkiego chana;

Lustro pochlebne szeptało mu słowa…

Że piękna była postać młodociana,

Dawno już wiedział! Wszak pochwał czczym dymem

Był okadzany — i prozą — i rymem.

775

Lecz jakże z wieszczką równać się w urodzie

I najpiękniejszy ze śmiertelnych zdoła?…

To też od rana niepokój go bodzie,

Czy narzeczona nie uzna go zgoła

Brzydkim?… kto wie też, czy przy swej przyrodzie [44]

780

Człowieka zechce pokochać?… I z czoła

Odgarnął ręką, od gorączki drżącą,

Bujnych swych włosów masę czarną, lśniącą.

Przyjdzie?… nie przyjdzie?… a nuż przedsięwzięcia

Królowa wieszczek nie uzna?… a może

785

Matka zabroni wybrać córce księcia?…

Pewno w pałacu jej, o każdej porze,

Skrzydlate smoki pilnują dziewczęcia…

I czary wkoło otaczają łoże?…

O biedny książę!… Wtem — przestał oddychać…

790

Na schodach — zda się, chrzęst jedwabiów słychać!

Stanął — i patrzy — i drżą mu kolana…

Puka!… tak tylko wieszczki pukać zwykły!

Rzucił się do drzwi… Zawoalowana

Dziewczyna w progu stoi, jak cień nikły,

795

Bez ruchu. Więc to, co dusza młodociana

W snach przeczuwała, cud dziwny, niezwykły,

Spełnił się wreszcie!… nadzieje — dojrzały!

On może ręką dotknąć — ideały! …

Bez tchu stał przed nią, jak ci, co się boją

800

Spłoszyć widziadło… dziewczę milczy skromnie.

«Giuluaro! — wyrzekł wreszcie — daj mi twoją

Rączkę!… Prawdaż to?… ty przyszłaś tu, do mnie?

Kraj swój zamieniasz na ojczyznę moją?…

Zda się, że marzę o czymś nieprzytomnie…

805

O, pójdź tu bliżej! Niech dotknę się ciebie.

Powiedz: jam twoja, na ziemi i w niebie!…»

Ona jednakże bez ruchu, milcząca,

Stoi na progu… książę dłoń ujmuje

Z słodką przemocą, ciesząc się bez końca,

810

Że mu na skrzydłach gdzie nie ulatuje…

A gdy stanęła w jasności miesiąca,

Z dziewiczych rysów zasłonę zdejmuje,

Wstrzymując ledwo okrzyk uwielbienia…

Tak cud ten żywy — przechodził marzenia!

815

Z rożnych widzianych dotąd wizerunków

Znał tylko wieszczki o długich blond włosach,

Z płcią różowawą — jak od pocałunków;

I uśmiechnięte — jak gwiazdki w niebiosach.

A tutaj — widzi ślad ciężkich frasunków [45]

820

I więcej płaczu odgaduje w losach,

Niźli uśmiechów… Ta cera smagława [46],

Wśród łez zgubiła kędyś do róż prawa.

Twarzyczka ściągła — i szczupła — i śniada [47],

Purpura wzruszeń ledwo zapłoniona;

825

Ważkie jej czoło opływa kaskada

Czarnych i bujnych włosów — jak korona;

Brew w łuk zagięta, ku skroni opada,

Jak pióro krucze. Jeśli dowiedziona

Rzecz, że blondynką była jej nadobna

830

Matka, to ona — do ojca podobna.

I kto wie nawet, czy wieszczki Karkasy

Książę Foh włosy nie zjednał czarnymi?

Sprzeczność przyciąga; i po wszystkie czasy,

Blondynki — pragną brunetów na ziemi.

835

Wszak jednostajność niszczy piękność rasy!…

Lecz jeśli można względami ludzkimi

Tłumaczyć winy wieszczek — bez uśmiechu

Przyznaję: — dziecię warte było grzechu.

Historia stroju jej nie opisuje;

840

A że nie myślę iść Cazotta śladem

I zmyślać bajek, więc mocno żałuję

Iż brak mi źródeł; przecież — za przykładem

Mojej kroniki — serio utrzymuję,

Że piękność — z lada kwiatka ma diadem.

845

Zwięzły historyk po prostu jest zdania,

Iż «była cudną do pocałowania».

Oko«Giulnaro! — błagał — czyś ty nieszczęśliwa,

Że tutaj jesteś?… czy nigdy spojrzenia

Twego nie ujrzę?» Naówczas, trwożliwa,

850

Podniosła rzęsy długie, pełne cienia…

A z modrych oczu taka jasność żywa

Błękitną smugą drżącego promienia

Biła w młodzieńca pierś, iż mu się zdało,

Jakoby serce jego zmartwychwstało.

855

Znacie szafiry?… o nie! — te nie żyją…

Leśne fijołki?… nie! — te są zbyt płowe [48]…

Wrześniowe niebo, gdy błękity piją

Różaność wschodu — i rosy perłowe?

Zimne… zbyt zimne!… Jakże więc i z czyją

860

Pomocą znajdę porównanie nowe?

Chyba z poety tego wezmę słowo,

Co w Capri zwiedził «grotę lazurową».

Ten, kto na płaskim czółnie pochylony

Przepływał popod zębate granity,

865

Wie, jaki zachwyt, z trwogą połączony,

Budzą tam blade, kryształowe świty…

Wtem pluśnie rybka, grzbiet swój prześwietlony

Odbłyskiem słońca niosąc w wód błękity…

Wtedy lazury drżą blaski takimi,

870

Że nic równego — na niebie — i ziemi!

Chyba — Giuluary oczy, które płoną

Wstydliwie rzęsy [49] przyćmione długimi.

I jeśli śniade lica, pod koroną

Czarnych warkoczy, zdradzają krew ziemi,

875

Przecież, że z wieszczki została zrodzoną,

Kto raz się spotkał z oczyma takimi,

Pewno nie wątpił — i nie szukał fary [50],

By w księdze metryk znaleźć dowód wiary.

«Droga! — rzekł książę — jak dzięki mam składać,

880

Że nieznanemu powierzasz się śmiało?…

Przebacz mil… pięknych słów nie umiem gadać…

Wzruszenie szczęścia głos mi odebrało…

Wszystko czćm jestem, co mogę posiadać,

Bez ograniczeń — i duszę — i ciało

885

U nóg twych składam! — i chciałbym się łudzić,

Że tęskność ze snn nie będzie cię budzić!…

Ty jednak milczysz… masz wzrok zadumany…

O, pójdź tu!… spocznij!… ty jesteś znużona!…

Czy zechcesz spojrzeć na skromne te ściany?

890

Nie jest to wieszczek siedziba złocona…

Dom mój jest mały — ale gaj różany

Kwitnie wokoło — i palma zielona…

Przywykniesz, jeśli nie będzie ci wstrętny

Pan domu… jakże?…» Spuściła wzrok smętny.

895

«Nie! Nie chcę, nie chcę, by usta mówiły,

Czego twe serce czuć jeszcze nie może…

Kiedy mnie poznasz — i będę ci miły —

Przyznasz, że ludzie — też stworzenia boże!

Prawdaż to, że nas losy rozłączyły

900

Na cały miesiąc, nim błyśniesz na dworze,

Jako królowa?… O! Jak zimno sądzą

Miłość te, które losem naszym rządzą!

«Znasz je?…» Skinęła zamiast odpowiedzieć;

Westchnienie łonem wzruszylo dziewiczym.

905

Zamilkł i książę; on rad [51] by coś wiedzieć

Więcej o życiu wieszczek tajemniczym,

Ale Giulnara zdawała się siedzieć

Bez czucia, jakby przed strasznym obliczem

Meduzy [52] jakiej… tylko dłoń, co drżała

910

W ręku książęcia, życie w niej zdradzała.

MilczenieRozmowa w dwoje, której koszt opłaca

Ktoś jeden z pary gruchającej tkliwie,

Rychło zasypia; niemała to praca

Mówić, gdy luba milczy uporczywie;

915

W niwecz się cały dowcip twój obraca

I — że całujesz — wcale się nie dziwię!

Ale Kalilbad, choć nieraz czytywał

O pocałuukach, sam w ogniu nie bywał.

Podał jej czarę wina — wzrusza głową.

920

Sorbet, owoce przepyszne z koszykiem —

Nie chce; ust żadne nie otwiera słowo…

Jakże ma mówić, czy wieszczek językiem?

Książę przestraszył się… wszak taką mową

W całym się dworze nie dogada z nikim…

925

«Lecz do wesela zrozumiem ją pewnie!»

Tymczasem dary przedstawia królewnie.

«Pójdź, o najdroższa! — rzekł w tkliwym wzruszeniu —

Obacz, czy skarb mój zająć cię nie zdoła…

Oto dyjadem, co w włosów twych cieniu

930

Ma błyszczeć, na kształt miesięcznego [53] koła…

Oto korona — kamień przy kamieniu —

Co była godną matki mojej czoła

Dotykać — teraz błogą ma nadzieję,

Że w niej młodzieńcza księżna zajaśnieje.

935

A oto pierścień, co jak słońce płonie;

Syn go najstarszy brał z ojca i dziada,

By nim ozdobić tę, która na tronie,

Jak monarchini, przy boku mu siada…

A jak ten klejnot, tu, w całej koronie

940

Równego nie ma, tak dla Kalilbada

Tyś jest jedyna!… o, daj mi swą rączkę —

I weź na wieczne śluby tę obrączkę!»

Tu się pochylił — i gibkim ramieniem

Objął ją — w usta całując… Pobladła —

945

I ze śmiertelnym jakimś przerażeniem

Nagle mu do nóg na dywan upadła,

Kolana jego rączek swych pierścieniem

Objąwszy — z twarzą jakby n widziadła

Bidą… Usta jej: «łaski!» — wyszeptały,

950

A on stał przed nią, drżąc z wzruszenia cały.

Wreszcie się schylił, by jej uścisk błogi

Złożyć na czole; zerwała się z ziemi…

«Ach paść mnie, panie! puść!… na wszystkie bogi!…

Z zamku mnie wypędź rękami własnymi…

955

Niech się nade mną dopełni los srogi!…

A gdy już ujdę krokami cichymi

W cień i w noc — przebacz! Zapomnij, o panie,

Żeś mnie tu widział!…» Głos stłumiło łkanie.

Lecz ten szalony wybuch był dla księcia

960

Jak objawieniem uroków dziewicy.

«O nie! — zawołał — z mojego objęcia

Nikt cię nie wyrwie, blasku mej źrenicy!

Nie wzbraniaj sercu miłości przyjęcia!…

Wyznaj, dla jakiej smutnej tajemnicy

965

Chcesz mi ulecieć?…» — Łzy jej w oczach stają:

«Panie! nie godna-m być i sługą twoją!»

On patrzy, jakby z oczu chciał dochodzić.

Co za szał nagły unosi jej ducha?…

Prędzej by wierzył, iż kłamstwa dowodzić

970

Mogą mu zmysły, niż — że prawdy słucha.

«O panie! Dłużej nie mogę cię zwodzić! —

Ze łkaniem znowu dziewczyna wybuchła —

i choćby w sztuki poszarpać mnie miano,

Wyznam ci zdradę podle uknowaną.

975

Gdyż wiedz, o książę, iż nie jestem zgoła

Dziecięciem wieszczek, lecz nędzną istotą,

Podrzutkiem, który nie śmie podnieść czoła…

A jeśli umrzeć mam — umrę z ochotą!

Bom bez ojczyzny, jak wiatr, co dokoła

980

Lata… i ręce bezlitosne oto

W mocy mnie swojej mają… lud tułaczy

Podjął mnie kędyś, na żywot żebraczy!

Step był mym łożem — lub kamień wśród drogi…

Mlekiem mnie klaczy Cyganki karmiły…

985

Ciernie mi bose kaleczyły nogi —

A skórę żary słońca przepaliły…

Ilekroć w wioski przybyliśmy progi,

Musiałam tańczyć, choć mi brakło siły…

I wróżyć w chatach — i żebrać przy drodze.

990

Wróciłam próżno [54] — to bito mnie srodze.

Lecz chociaż nigdym dawniej nie słyszała

O cnocie, zbrodni, o prawdzie, o Bogu,

Przecież mnie hańba zawsze przerażała;

I — czysta żyłam tam — na tym barłogu!

995

ModlitwaAż raz, gdym meczet otwarty ujrzała

I prawa niebios posłyszałam w progu,

Codziennie modły prorokowi składam

I z doli mojej Bogu się spowiadam!

Tak żyłam dotąd; a kiedy nareszcie,

1000

Do twego państwa losy nas przywiodły,

O niczym innym nie mówiono w mieście,

Jak o książęciu, którego nie zwiodły

Aż dotąd wdzięki i sztuki niewieście.

Matkę przywódcy pobudził zysk podły

1005

Korzyści — i mnie mając w mocy,

Podstępne dzieło rozpoczęła w nocy.

PodstępDwie stare wiedźmy, co nieraz w pochodzie

Durzyły ludzi gołębiem i wężem,

Ciebie! o książę! w zamkowym ogrodzie

1010

Podeszły, własnych złudzeń twych orężem,

Prawiąc o wieszczki przecudnej urodzie…

A gdyś im przyrzekł zostać dla niej mężem,

Rade, że sztuka taki obrót wzięła,

Mnie przystroiły, by dokończyć dzieła.

1015

Tak one złe są! Ich całe zadanie

Obmyślać zdrady, zyski mieć z sromoty [55]…

Lecz sprawiedliwie dziwisz się, o panie,

Czemu ja do tej należę roboty?

Ach! Jak niechętnie! Lecz próżne błaganie

1020

I nadaremnym był opór sieroty,

W bandzie mi śmiercią okrutną grożono,

Jeśli ich wola nie będzie spełnioną.

A teraz — teraz ostatnie wyznanie,

Chociażbym tutaj ze wstydu skonała!

1025

Ja-m do pałacu twego idąc, panie,

Ze szczęścia raczej, nie ze strachu drżała…

Myślałam sobie: niech się co chce stanie,

Bylem go jeszcze raz w życiu ujrzała!

Bom ja cię, książę, widziała już w tłumie,

1030

Kiedyś przejeżdżał pogrążon w zadumie.

TajemnicaZa nic mam perły, za nic mam klejnoty,

Chociaż łudzono mnie ich obietnicą.

Wiedziałam także, iż nędznej sieroty

Nie zrobisz, panie, swą oblubienicą.

1035

Przyszłam — bo dusza mdlała mi z tęsknoty,

Bo się dławiłam podłą tajemnicą

Grożącą tobie! Widziałam na świecie

Kłamstw tyle, panie! Snem jest »wieszczek dziecię«.

Ileż to razy wróżek kunszt nikczemny

1040

Podpatrywałam w tym życiu tułaczym,

Gdy nim Cyganki łudziły tłom ciemny!

Dziś wiem, że duchy są kłamstwem prostaczym.

Ludzkiej nam doli żaden znak tajemny

Nie jawi… w gwiazdach nic my nie obaczym,

1045

Tylko pragnienie cudów łatwowierne

Daje nam pędzić to życie mizerne!

Wyznałam wszystko! Jedyne żądanie,

Niech umrę w twoich zaślubin godzinie!

Ach! Jedno twoich ust pocałowanie

1050

Odkryło całą ohydę w mej winie!

Tyś się uniżył do kuglarki, panie,

Która wśród tłumów tańczyła na linie.

Ostatnią łaskę twą przyjmę z podzięką,

Jeśli mnie zabić zechcesz własną ręką».

1055

W prochu, u jego stóp, leżała blada

Twarz jej, a ciemna główka jej bez ruchu

Zdała się czekać na cios Kalilbada.

Lecz książę w niemej boleści wybuchu

Stoi i sercem swoim ledwo włada,

1060

Tak udręczony i wstrząśnięty w duchu,

Jak gdyby piorun rozwiał złote mary.

On życie dałby za powrót swej wiary.

«Powstań, Giulnaro!» — rzekł wreszcie — „choć może

Innym cię trzeba nazywać imieniem,

1065

Gdy wszystko, czemu wierzyłem, w tej porze

Niknie, jak śniegi pod słońca promieniem.

Ja mam cię zabić? Ja, ciebie? O Boże!

Tyś ocaliła mnie swym poświęceniem

Przed siecią intryg grożących mej sławie,

1070

I obudziła mnie, com spał na jawie?

Miłość«Nie! Ty żyć będziesz! A szczęścia kwiat biały

Z tej chwili smutku zakwitnie na nowo.

Gdy cię wywyższę, kto będzie dość śmiały,

By o przeszłości wspomnieć choćby słowo?

1075

Nie sądź, że jakieś przelotne zapały

Myśl tę kaprysem przewiały nad głową;

Nie! Gdym całował usta twe, poznałem,

Żeś ty mi źródłem szczęścia w życiu całym!»

Do piersi swoich tuli ją i czeka

1080

Rozpłomieniony, aż ozwie się blada.

Czytelnik widząc, że się to przewleka,

Oczekiwanie dzieli Kalilbada.

Ona się płoni [56]… «tak» z cicha wyrzeka.

Uścisk, łez trochę i zasłona spada.

1085

A jak to wszystkim wiadomo, publika

Przed końcem aktu z teatru umyka.

Co do mnie, nic bym znowu tak dalece

Nie miał przeciwko połączeniu pary

Bez żadnych przeszkód; bo wszystkie te hece

1090

Z zakochanymi — to wymysł już stary

I tylko jakieś intrygi kobiece…

Jeśli nie biorąc nazbyt ścisłej miary

Na ród tej, z którą wesele obchodzi,

Książę jest kontent [57], a cóż mnie to szkodzi?

1095

Ale gdzie idzie o prawdę, któż pakta

Z kłamstwem zawiera dla marnej uciechy?

Wszak w Astrachanie dziecko zna te fakta!

Nuż przetłumaczą mnie? (za ciężkie grzechy)

Miałbym się z pyszna! Nie, alea iacta[58].

1100

Kronik się przecie nie pisze na śmiechy.

Kto mniema, że to trudy są stracone,

Może nie słuchać dłużej, jest… «padrone».

Ja się historii tutaj trzymam święcie!

A ona świadczy (są cuda na ziemi),

1105

Że się Giulnara broniła zawzięcie

Losowi, co jej czoło «dyjademi»

(Wyraz ten w jakimś znalazłem fragmencie);

I choć się brzydzę dobrami cudzymi,

Brak uczy żebrać, brak rymu — rabować…

1110

W oktawach trudno uczciwość zachować.

«Panie» — błagała — «co czynisz, o panie?

Jak to, królewską matki twej koronę

Podrzutek miałby nosić w Astrachanie?

Przeciw mnie, której życie jest wzgardzone,

1115

Nienawiść ludu i wielkich powstanie?

Czyż nie powiedzą tłumy oburzone,

Żem cię uwiodła czarami tajemnie?

Ach! Nawet dobrzy będą szydzić ze mnie.

Niechaj cię litość nie unosi rzewna.

1120

O szczęściu moim nie myśl, panie drogi!

Dla ciebie kędyś urosła królewna,

Co skarby wieszczek przyniesie w twe progi.

Ja niechaj zniknę, jako mgła rozwiana,

A gdy za bramę twą przejdą me nogi,

1125

Gdy znów zapadnę w noc życia nędznego,

Pomyśl: to sen był — zbudziłem się z niego.

Cyganom powiem, ie twarz moja śniada

Łaski przed twoim nie miała obliczem.

Ja, zanim zorza błysnęłaby blada,

1130

Miałam przed tobą nie mówić o niczym.

Przed świtem odejść nie mogę. Gromada,

Nim szpiegi zwietrzą, przejściem tajemniczym

Powróci w lasy; lecz przyrzecz mi, panie,

Że w kraju twoim nic im się nie stanie!»

1135

Zamilkła; piękne swe błękitne oczy

Wzniosła na księcia z błagalnym wyrazem.

Młodzieniec ciężką walkę z sercem toczy,

Wie, że mu szczęście przepadnie z nią razem.

Gdy tak, zbliżeni w księżyca przezroczy,

1140

Są jakby cudnym tęsknoty obrazem,

Poza obiciem sąsiednich podwoi

Zakaszlał Hussejn, na znak, że tam stoi.

Frant! Uznał, że czas już ratować człowieka,

Który miłością stał tam udręczony.

1145

On pojąć nie mógł, na co książę czeka

I życie sobie zatruwa, szalony!…

Więc z miną sługi, któremu dopieka

Długie czuwanie, jak z drzemki zbudzony,

Przetarł powieki i ziewnął z hałasem,

1150

Biedak, chciał pomóc, przeszkodził tymczasem.

Gdy pierwszy szelest doleciał dziewczyny,

Pierzchła jak łania, którą szczują charty.

Pokój pozostał (dla prostej przyczyny,

Że książę wstydził się zamknąć) otwarty.

1155

Widział ją Hussejn, który od godziny

Po za obiciem odprawiał już warty;

«Co chcesz?» — «Czy jest kto u waszej książęcej

Mości?» — «Sam jestem — i któż miał być więcej?»

«Hm!» — mruknął Murzyn — dziwaczne rozruchy

1160

Ze snu mnie dzisiaj ciągle przebudzały.

Słyszałem jakby wołające duchy.

Lecz, chwała Bogu, książę zdrów i cały!»

Kalilbad, ledwo wstrzymując wybuchy

Gniewu: «Precz — krzyknął — służalcze zuchwały!

1165

Na oczy odtąd stanąć mi nie wolno!»

— «O panie! Przebacz winę mimowolną!

Przyśniłem widać gwar bitwy i błyski,

Bom czytał długo z wieczora Szah-Namę.

Lecz ja tu czuję zapach odaliski [59]!

1170

Książę pan miałeś tu wizytę? Damę?

O! Ja wiem, kto tak duchów zawsze bliski,

Anioły tylko ten przyjmuje same!

Któż to był, panie? Stawiam w zakład brodę,

Że jakieś piękne stworzonko i młode.

1175

Ale gdzież ona jest, na moją duszę?

Mamże ją gonić?» — «Stój! Nie waż się krokiem!» —

Zawołał książę. — Kobieta, Przysięga«Wyrzec się jej muszę,

Nigdy z tym cudnym nie spotkam się wzrokiem!»

— «I ja to słyszę pierwszy raz? Nie ruszę

1180

Palcem n nogi! I klnę się prorokiem,

Że nie ma za czym wiatru gnać po świecie!

Drogi wskazywać nie trzeba kobiecie.

Powróci sama.» — «Co ten stary plecie?

Nigdy. — przysięgła!» — «I książę jej wierzy?

1185

Lecz po co było puszczać ją? Toż przecie

U drzwi są zamki, klucze, jak należy!»

— «Ja miałbym gwałtem zatrzymać to dziecię?

Tę, co mej cześci [60] ufnie się powierzy,

Przeciw jej woli tulić w mym objęciu?»

1190

— «I! Ona by to przebaczyła księciu!»

Kobieta, Miłość, Przemoc«Trochę przymusu żadnej nie zaszkodzi;

One bo wszystkie lubią ceregiele!

Na Boga! Krzyczy, kiedy kto nadchodzi,

A niech się wstrzyma — powiedzą, że cielę.

1195

Te zwłaszcza, którym bardzo o to chodzi,

By o ich cnotach rozprawiano wiele.

Wierzaj mi, książę, żadna nie pokocha

Chłopca, co nie jest zuchwałym choć trocha».

Lecz książę krzyknął: «Milcz, ty sprośny gadzie!

1200

O! Ty jej nie znasz! dziewica ta czysta

Przed swoim własnym szczęściem — moje kładzie;

Dusza jej, jak jej oczy, przezroczysta.

Ona zawdzięczać berła nie chce zdradzie,

Z ofiary tronu mego nie korzysta».

1205

— «Mądrze! Lecz niech mnie jasny piorun z nieba,

Jeśli do tego tronu aż potrzeba.

Dosyć cienistej i wonnej alkowy [61],

Różanych sprzętów, miękkiego obicia,

A ptaszek — wolność za żer swój perłowy

1210

Odda! Wierz, panie, doświadczeniu życia!»

Lecz książę bardziej niż Koran surowy…

Przy księciu ludzkość zostałaby… tycia…

Król, SeksI może chciałbyś, jak król chrześcijański,

Z jedyną żoną cieszyć swój gust pański?

1215

Ależ i oni, wbrew swojej regule

Monogamicznej, nie są zbyt drażliwi.

Niejeden, chociaż żonę kocha czule,

Kiedy-niekiedy kaprys jakiś żywi

Toteż «ojcami ludu» zwą się króle!

1220

Wszak sam Abraham [62] (i to mnie nie dziwi)

Przykłady uciech podaje niewinnych,

Że Salomona [63] nie wspomnę i innych.

Jak to! Nie mogłeś książę tu, na dworze.

Zapewnić nadal opieki dziewczęciu?

1225

Biedne stworzenie zostawiasz w tej porze

Na łaskę losu? Nie wstyd-że to księciu?

Książę się gniewa, lecz pożal się Boże

Nad taką dolą! Wypadnie ptaszęciu

Tułać się teraz, do samego ranka,

1230

Gdzieś tam po nocy, jakoby Cyganka!»

«Hussejnie! — przerwał Kalilbad z zapałem —

Żalem i wstydem zażegłeś [64] mi duszę!

Śpiesz! Biegnij! Szukaj jej w królestwie całym!

To, com zaniedbał, nagrodzić jej muszę.

1235

Ach! Dachu nawet nie ma nad swym ciałem.

Błąka się w nędzy, w głodzie, zawierusze,

Wśród burz i słoty znużona upada.

Wróć ją! Pół państwa weźmiesz Kalilbada!»

«Ależ mój książę! — rzekł Negr — w nocy szare

1240

Są wszystkie koty; a ta piękna kotka

Kto wie, w jaką się schowała już szparę?

Są przecież jamy, których bies nie spotka!

Czyż ona jedna tylko? Znam ja parę

Takich śliczności… każda jak miód słodka!

1245

Gdy książę każe.» — «Milcz, ty podły sługo!

Nigdyś mnie nie znał, choć znasz mnie tak długo!

Sam pójdę! Jeśli to jest w losu woli,

Ślad jej odszukam. Fez mi podaj!» — «Oto

Jest; pójdę z księciem, książę pan pozwoli?»

1250

— «Nie chcę, sam idę! I najczystsze złoto

Brudem bezwstydny dowcip twój osmoli!»

— «Niech Allah darzy księcia swą szczodrotą,

By się ta droga zguba odszukała!»

Ale Kalilbad już prysnął jak strzała.

1255

Czarny szyderca popatrzał za księciem;

Szpetnym grymasem drgnęła twarz odęta,

I z małych oczu przebiegłem mrugnięciem

Rzekł sam do siebie: «Dzierlatka przeklęta!

Mogę spać teraz! Najgorzej z zaczęciem;

1260

Lwiątko poczuło krew! Ta mała święta

O śniadej buzi pewno go wyleczy

Z »dzieciństwa [65] wieszczek«, no i z różnych rzeczy…

Ja miałbym biegać? Bezsenność mi szkodzi,

Kto by tam wierzył w tę »państwa połowę?«

1265

Choćbym ją znalazł nawet? O cóż chodzi?

Książę łaskawie raczy skłonić głowę!

Miłość, Kobieta, Młodość»Ta albo żadna!« A że też ci młodzi

Zawsze szaleństwa cierpią romansowe.

»Miłość, ból, serce«, at, bajki przedwieczne.

1270

Cóż są kobiety, proszę? — złe konieczne».

Pieśń trzecia

Za każdym wzlotem w ślad idzie znużenie;

Za szałem — niemoc; w zwykłym biegu rzeczy,

Wzniosłe — powszedniość otacza jak cienie,

A bohaterom duch Tersyta [66] przeczy.

1275

Tak i ja czasem daję zezwolenie,

By Hussajn mówił, choć uszy kaleczy,

Prawiąc nam rzeczy takie, na mą duszę,

że sam za niego rumienić się muszę.

KobietaNa przykład takie, jak wyżej, gadanie,

1280

Którego dłużej nie mogłem już znosić.

To: «złe konieczne» czy gburowi panie

Przebaczyć zechcą? Muszę je przeprosić.

Słysząc szyderców i pochlebców zdanie,

Że prawda w środku — słusznie można wnosić:

1285

«Złem» nie jesteście, wszakże «koniecznością»

Prawdziwy mędrzec uzna was z trudnością.

Ktoś, kiedyś, nazwał was «upojeń czarą»

Przy uczcie życia wy — to słodki trunek!

Lecz nawet dobre — dobrem jest pod miarą.

1290

Do głowy nieraz idzie pocałunek.

I święty Paweł rozkosz zwie przywarą,

Choć na wzmocnienie — konieczny warunek —

Zaleca puchar. Któż grona przeklina,

Gdy go odurzą flasze pełne wina?

1295

Wszak z tym się drażnim, co nam miłe bywa:

Pozna uroki kobiet, kto je łaje.

Cała Hussejna wymowa złośliwa

Zdradza słabostkę i lekkie zwyczaje.

W czarnej swej skórze prostak ten ukrywa

1300

Właściwe sobie cnoty, choć się zdaje

Teraz bezczelnym, rozpustnym, cynicznym.

Nie zawsze bywał tak pesymistycznym.

Niegdyś go w smutek pogrążała błogi

Wełnistowłosa piękność pokolenia;

1305

Lecz odkąd handlarz dusz porwał ją srogi,

Wygasł żar tego czarnego płomienia.

Dziś zna «kobiety» tylko w liczbie mnogiej.

Czas jednak czarną swą żagwią zniszczenia

Czarnej sylwetki nie starł z czarnej duszy,

1310

Łatwo więc miłość, choć cudza, go wzruszy.

I chociaż zaraz chrapnął prawowiernie,

I siedem długich godzin spał głęboko,

Ciekawość jednak kłuła go, jak ciernie,

Czy też odszukał książę modrooką?

1315

Posępność pana drażni go niezmiernie.

«Przepadła!» mówi zgasłe jego oko.

«Zostaw mnie!» Ręką dał mu znak odprawy

I nie tknął nawet cybucha ni kawy.

Kultura była wówczas w Astrachanie

1320

Dosyć pierwotną i żadna depesza

Nie mogła ścigać tej, co niespodzianie

Z sercem monarchy w lasy gdzieś pośpiesza;

Policja, która raport zdać jest w stanie.

Jak trawa rośnie — milczy; szpiegów rzesza

1325

Nie może trafić na ulotne ślady

Cnej Mofetuzy oraz Kankrelady.

W miarę szukania jednak to zdarzenie

Poczęło dziwnym odmianom podlegać;

Pogłoska leci z wiatrem, jak płomienie,

1330

By nowe kłamstwa po drodze zażegać.

Kobiety zwłaszcza wpadły w uniesienie

Domysłów: kto też mógł do zamku biegać?

Cichą nadzieję żywiły piękności,

że zajmą wakans [67], tak godny zazdrości.

1335

Myślały biedne, że z tego wyłomu

Ta harda twierdza szturmem będzie wzięta.

Gdziekolwiek tedy książę wyszedł z domu,

Wszędzie spotykał prześliczne oczęta.

Wiersze, bukiety dziwnego ogromu.

1340

Jak deszcz spadały… płeć piękna zajęta

Była strojami kosztownymi, które

Zdradzały mocno zaczepną naturę.

Tak, do ogrodu raz wkradła się panna

W stroju rusałki, z kosą [68] rozpuszczoną,

1345

By czekać księcia, gdzie biła fontanna;

Kąpiel tu była surowo wzbronioną.

Przyszedł i sądził, że go mgła poranna

Łudzi… Gdy prawda została stwierdzoną,

Cofnął się, jakby uciekał przed osą,

1350

Wołając: «niech jej bieliznę zaniosą».

Więc, by mieć spokój, zostawał w swym dworze;

Ale i tutaj bywał nachodzony

Przy grze, przy stole, kiedy kładł się w łoże,

Bo każdy sługa mógł być przekupiony.

1355

Sam nawet wezyr, co miał córki hoże,

(Tytuł «kokietek» był im przysądzony)

Przysłał z nich jedną do księcia z depeszą:

«Papa jest chory, a kuriery śpieszą».

PodróżWreszcie, gdy wszystko przebrało już miarę,

1360

Książę się uciekł do takiej odprawy:

Wiernym poddanym, za uczuć ofiarę,

Wyraził dzięki i afekt łaskawy,

Wiadomym czyniąc, iż rok lub lat parę

Chce podróżować dla zdrowia poprawy;

1365

Oraz by poznać, jakich rządów drogą

Królowie ludy uszczęśliwiać mogą.

I dnia pewnego z garstką towarzyszy,

(Hussejn w ich liczbie) wyruszył w świat oto,

Żywiąc nadzieję, że spocznie gdzie w ciszy;

1370

Lecz z miejsca w miejsce gnany był tęsknotą.

Tutaj kroniki (niech je potną myszy),

O tym, co przeżył, takie bajki plotą,

Jak o podróży gdzieś na «szklaną górę».

A więc opuszczam rozdziały niektóre.

1375

O geografii wówczas w Astrachanie

Słabe pojęcie miał uczony światek:

(W Bawarii — książę był na oceanie!

A gdzieś w Saharze — rozbił mu się statek! )

Znajomość ludów w równym kwitła stanie:

1380

Naprzypinali Europie łatek,

Dowodząc, że my, z humanizmem naszym,

Cywilizacją tylko wróble straszym!

Tutaj na ostrej satyry wycieczki

W stylu Byrona mam obszerne pole!

1385

Przecież ja z nikim nie chcę szukać sprzeczki

I o podróży tej zamilczeć wolę.

(Kłótnie nie warte są i torby sieczki!)

TęsknotaPrzeszły dwa lata; na książęcym czole

Chmury tęsknoty… więc w rodzinne strony

1390

Powracał mędrszy — lecz nie uleczony.

Jest-że to dziwem? «Widnokręgi zmienia

Ale nie serce, kto morza przepływa».

Twarz mu pobladła, oczy pełne cienia —

I — jak był smutny — do kraju przybywa.

1395

Gdy wjeżdżał w miasto pełne świateł, wrzenia,

Flag, godeł — myśl mu błysła niecierpliwa,

Że wkrótce takież pochodnie, festyny,

Uświetniać mają jego zaślubiny!

Jak pielgrzym, który cień fatamorgany

1400

Ściga w pustyni ruchomymi ślady,

Tak on dopędzał każdej karawany —

I każdej hordy, gdzie żyją nomady,

Szukając lubej… a Hussejna plany,

By go zachęcić do życia biesiady

1405

Przez bajadery [69] — i przez wielkie panie,

Upadły, zachwiać go nie będąc w stanie.

Więc kiedy wezyr słowy kwiecistymi

Wspomniał o dawnym księcia przyrzeczeniu,

Przed Kalilbada oczyma smutnymi

1410

Stanął Giulnary cień w lubym widzeniu…

Westchnął młodzieniec i wzrok wbił do ziemi;

I rozdrażniony, w gniewnym uniesieniu

Odrzekł dość szorstko: «Allah wszechmogący!

Wy mnie zamęczyć chcecie!… jestem śpiący!»

1415

Lecz noc mu żadnej nie podała rady.

Z rana więc kazał przynieść tuzin cały

Księżniczek, które wśród wielkiej parady,

Wymalowane olejno, wisiały

W galerii dworskiej; lecz choć te z zasady

1420

Wdzięcząc się, serce jego ująć chciały

Przez słodkie minki i oczy i twarze,

Żadna nie była podobną Giulnarze.

«Bezduszne lalki! Obłudne gadziny!» —

Zawołał książę — i pchnął je do kąta.

1425

Tymczasem Hussejn składa odwiedziny

I z nowym planem dowcipnie się krząta.

«Na nic olejne wasze mazaniny!

Pokost ten głupcom niech głowę zaprząta.

Tu jest rzecz inna! — ogień malowany

1430

Nie stopi lodu — i nie zada rany.

Jak wiecie, co rok obchodzimy w kraju,

Przez tydzień cały uroczyste święto

»Jedwabnej pętli« — gdy nów błyśnie w maju,

I — jak powszechnie tutaj jest przyjęto,

1435

Sam panujący pilnuje zwyczaju.

A choć nasz książę pętlę zwie przeklętą

I wolny oddech przywykł protegować,

Przecież obyczaj dawny musi chować!

Otóż ja radzę w archiwum korony

1440

Odkryć dokument, który niech omawia,

Że tysiącletni okres już skończony,

Jak sznur jedwabny rządy u nas uprawia.

Motyw, jak mniemam, dość uzasadniony,

Choć się tam pan nasz wstrętami zastawia,

1445

Aby zaprosić książąt z okolicy

Na jubileusz do naszej stolicy.

Przybędą tłumnie z bliska i z daleka,

Pięknymi córy [70] ubłogosławieni…

Wówczas, jak sądzę, i on się doczeka

1450

Ludzkiej przygody, która go odmieni.

Gdy przez dni siedem żar słońca dopieka,

I bryła lodu topnie od promieni…

Chwilka słabości… poknsa niewieścia…

A książę zdrów jest — i ma lat dwadzieścia».

1455

Tak mówił; wszyscy słuchają z uznaniem

I nie zwlekając, do dzieła się biorą.

Z historycznego aktu zgotowaniem

Archiwum państwa zwinęło się skoro.

Cieszą się starcy, że przed swym skonaniem

1460

Dzień ten obaczą! Rankiem, nocną porą,

Kuriery śpieszą — ścigają się posły.

Tak jubileusz wnet wieści rozniosły.

GrzecznośćKsiążę Kalilbad, choć mu bardzo wstrętnym

Był cały tumult tej uroczystości,

1465

Przykładu mądrych monarchów pamiętny,

Dawał dowody świętej cierpliwości.

Przybyłych witał — i chociaż był smętny,

Czynił honory podług ich godności;

Zmuszał się nawet do praw etykiety,

1470

Całując w rączki nadobne kobiety.

Jak księżyc gwiazdy zaćmiewa bez sądu,

Tak wpośród wszystkich dyjademów oto

Błyszczy prześliczna księżna Trebizondu,

Której rudawe włosy, z barwą złotą

1475

(Tak nazwanego «impertynent-blondu»)

W improwizacji — natchnioną robotą,

Dworski poeta mianował być słońcem,

Nad Astrachanem rozkosznie wschodzącym.

Na płowym koniu, pysznie ujeżdżonym,

1480

Przybyła: szata aksamitna cała,

Z szlakiem siedemkroć perły obwiedzionym,

W bogatych fałdach na ziemię spadała.

Rumakiem dęba stającym, spienionym,

Z łatwością ręka jej powodowała [71]…

1485

A białe ząbki — i ogniste oczy

Cudnie się godzą z blaskiem jej warkoczy.

Nawet Kalilbad skłonił się olśniony;

A Hussejn szepnął wezyrowi szybko:

«Baczność! Nim dzień ten będzie ukończony,

1490

Panicz nasz pozna się z tą złotą rybką…»

Posłyszał książę… a wtem z drugiej strony

Przybył, w lektyce kołysząc się gibko,

Książę Perefis, ojciec jej, którego

Ośmiu Murzynów niesie — a dwaj strzegą.

1495

Pan ten czcigodny podeszłe ma lata;

A tak go tusza uciążliwa nęka,

Że — ani chodzić — ni dosiąść bachmata [72]!

W lektyce nawet często jeszcze stęka.

Na siwej głowie jarmułka mu lata,

1500

A stary chałat, zda się, że już pęka!

W milczeniu siedzi i lekko porusza

Wachlarz, o ile pozwala mu tusza.

Gdy młodzian podszedł, jaśniejszym wyrazem

Błysła twarz starca; zapewnić pośpieszył,

1505

Że księżnę matkę wielbił; — a zarazem

Wspomnieniem ojca książęcia się cieszył.

Wbrew etykiecie już nawet tym razem

Poczciwy tłuścioch na łzy się rozgrzeszył —

I rzekł wzruszony: «Byłbym w siódmym niebie,

1510

Gdybym, jak zięcia, mógł uścisnąć ciebie!

Lecz córki mojej strzeż się, na mą duszę!

Gdyż w swych kaprysach, jak marzec jest zmienna!

Dzisiaj podobna burzy, zawierusze,

Jutro znów milczy i chodzi jak senna;

1515

Jak ona zagra, tak ja tańczyć muszę!

Dwór cały dręczy, jak plaga codzienna.

Bóg wie, skąd matka łagodności znanej

Przyszła do takiej córki wyuzdanej!

Tobie za żonę brać diabła takiego?…

1520

Lecz ciebie dla niej szkoda jest, mój drogi!

Jej Czyngis-chana potrzeba jakiego,

Co ją ukróci i weźmie za rogi.

Tu ona świętą uda… znam ją z tego!

Oj, ma rozumek! Nie uczyć ją drogi.

1525

Lecz strzeż się! Troski chcę oszczędzić tobie —

I bez zarzutu spocząć kiedyś w grobie!»

Tak mówił stary pan — i łzę ciekącą

Otarł rękawem — i strapiony stęka.

Lecz młody orzeł węża z skórą lśniącą,

1530

Co syczy w słońcu, zaledwo się lęka…

Wszak miłość czysta, tęsknotą paląca

Hartuje serce, które z bólu pęka…

Książę za jedno spojrzenie Giulnary

Oddałby wszystkie Trebizondu czary.

1535

Przecież u stołu — gdy piękna blondyna

(Sprawka Hussejna) przy buku mu siadła,

Można by mniemać, że książę zaczyna

Godzić się z losem; ledwo dotknął jadła;

Głos jej do głowy szedł, jak puchar wina…

1540

A chociaż papa, z głębi swego sadła

Mrugał — to przecież w piersiach Kalilbada

Jakaś iskierka zażegła się blada…

Coś-nie-coś było w tym winy szampana;

Ileż on ogniów roznieca, niestety,

1545

Entre deux verres [73], gdy jest kompania dobrana!

Więc gdy po stole podano już wety [74],

I poszły szepty — żart Kalilbad-chana

Wzięto tak serio, że piękne kobiety

Mdlały z zazdrości!… Utrzymuję zatem:

1550

Wieczerza bywa nader zręcznym swatem.

Gdy jednak z sercem swym sam na sam, nocą

Znalazł się książę — i dzień przypominał,

Zdawało mu się, że postać sierocą

Swojej Giulnary zdradził… i przeklinał

1555

Wesołe śmiechy, do których przemocą

Ten wąż złocisty usta mu naginał,

I opuszczony widział cień ten drogi —

I chciałby upaść, całując mu nogi!…

«O dziewczę moje! — zawołał młodzieniec —

1560

Przebacz mi! Patrzaj, co ja cierpieć muszę,

Znosząc dla ciebie, nędzny potępieniec,

Beznadziejnego pragnienia katusze!»

Gdy tak się dręczy nasz biedny szaleniec,

Wszedł Hussejn: «Cóż-to — rzecze — na mą duszę!

1565

Pan mój się smuci, wyrzeka i płacze,

Kiedy weselne pieką jut kołacze?»

«Ach, coś ty wspomniał! — szepnął książę blady —

Lecz tak, masz słuszność… straconego raju

Łzy nie powrócą! — udziel mi swej rady,

1570

Jakbyś ofiarę sam czynił dla kraju,

Która z księżniczek ma najmniejsze wady?» —

«Ej! to się mówi tak też, dla zwyczaju,

Wady! — a we mnie dusza by skakała,

żeby mnie tylko pierwsza lepsza chciała!

1575

Oto, na przykład, najbrzydsza z tej bandy,

Księżna Irena! — przepyszne ma włosy

I piękne ząbki — i skarb Samarkandy —

I usta, jako szkarłat róż z pod rosy!

GłupotaMógłby tam jakiś salonowy dandy [75]

1580

Twierdzić, że ciągle ziewa… dajcież losy

Mnie taką żonę!… Głupota — dar boży!

Najgłupsza często mężowi raj stworzy.

Albo księżniczka Bizancjum, ta gruba,

Co po trzy razy przybiera z półmisków?…

1585

A niechby sobie jadła żonka luba!

Księciu do szczęścia nie trzeba uścisków…

Kto je — śpi dobrze; więc — prosta rachuba!

Wszak Juliusz Cezar [76], co zginął dla spisków

Wyschłego Kaski [77], żyłby doskonale,

1590

Gdyby dwór sami składali brzuchale!

A teraz szczupłe… jakiż tam interes

Z księżniczką Badrul-Budur, co ma nosek

Cienki jak igła?… Coś mówią, że xeres [78]

Zbyt chętnie pija… a kiedy o włosek

1595

Przebierze miarkę, to na dworze skweres,

Bo panna w żartach ma zbyt wolny głosek…

Ojciec ją z siedmiu wychował synami:

Trza by na nowo… mówiąc między nami.

Księżna Amina, z modrymi oczyma

1600

I śnieżną szyjką, jest wcale niczego!

Jakaś tam wprawdzie plotka jej się trzyma…

Ale, że osy owocu kwaśnego

Nie ruszą, tylko słodki, zatem nie ma

Sobie co robić tak dalece z tego!

1605

Wszak nieraz żony najlepsze bywały

Z tych, co w panieńskim stanie wyszumiały.

Tak — last not least[79] — Trebizondu słońce,

Jak książę widzi, wszystkie tu zaćmiewa!…

I choć kaprysów różnych ma tysiące,

1610

Choć sługi płaczą, chociaż wieść opiewa,

Że jej wybryki są nieraz gorszące,

Choć spazmy na dzień cztery razy miewa,

Przecież wiadomo, że im głębsze cienie,

Tym gwiazda rzuca świetniejsze promienie.

1615

Jeśli mam radzić — radzę: bierz ją, panie!

Dworski obyczaj uskromi i żmiję.

Gdyby tak chłopu, co z żoną posłanie

I misę dzieli — i co dzień ją bije —

To bardzo wierzę, że takie kochanie,

1620

Jak łańcuch, wkrótce przetarłoby szyję.

Lecz księciu, który ma własne pokoje,

Nic się nie stanie, gardło daję moje!

Książę chcesz jednej tylko żony… zgoda!

Lecz i najlepszą uprzykrzyłbyś sobie,

1625

A ta ci będzie jak zmienna pogoda;

Harem mieć będziesz cały w jej osobie.

Już to cię gryzie — już ci usta poda;

Śmieje się, płacze, śpiewa — w jednej dobie [80]…

Dziś — choć do rany przyłóż; jutro — wściekła…

1630

A długi robi — jak sam diabeł z piekła!

To mi królowa! — puści między ludem

Pieniądze, nowe skandale — i mody.

Książę wiesz dobrze, z jakim przyszło trudem

Z gminem tutejszym dojść do jakiejś zgody;

1635

Wnet popularnym zrobi cię, jak cudem.

Taka małżonka! A gdy z Antypody [81]

Żyjemy w pysznej harmonii, jak w niebie,

Przeto — ja lepszej nie widzę dla ciebie!»

«Dość! — rzekł Kalilbad — zostaw mnie w spokoju!»

1640

Hussejn tryumfem szedł rozpromieniony,

Aby wypocząć po swatania znoju.

Go mógł, to zrobił; a teraz, z swej strony,

Niechaj księżniczka wystąpi do boju!

Ale nazajutrz, Kalilbad zmieniony

1645

Nie szuka pięknej; chce wybrać za żonę

Tę, którą wskażą mu gałki rzucone.

Blady, strapiony, pochyliwszy czoło,

Szedł książę, kędy narodowe święto

Lud na równinie obchodził wesoło.

1650

Wnet się radosnym: «hurra!» okrzyknięto;

Z fontanny wino bije; przy tym w koło

Czuć woń rozkoszną, tłuszczem przesiąkniętą;

Gdyż aby dzień ten uczcić dziś wielmożnie,

Tysiąc się wołów daje piec na rożnie.

1655

Cel zaś zebrania wiernym przypomina

I sam środek równiny zaszczyca

Wyniosła wieża, którą wiatr opina

W setne chorągiewki; w niej to tajemnica

Sprawiedliwości spoczywa jedyna:

1660

Królowa balu — jedwabna pętlica.

Ma się rozumieć, że autentyczna,

Którą «lat tysiąc» wielbi cześć publiczna.

U wejścia schodki; kto da trzy dukaty —

(Cena, jak widzim, nie nazbyt jest niska) —

1665

Może się wdrapać — i tam, spoza kraty,

Jubileuszu skarb obejrzeć z bliska.

Lecz amatorów mało… kto bogaty,

Tego sam widok już za gardło ściska…

Niejeden myśli, jeśli Allah raczy,

1670

I tak, aż nadto prędko sznur obaczy!

Dzieje relikwii, jak z ojca na syna

Szła spadkiem, podług archiwum korony —

Idąc z rąk do rąk, wszystkim przypomina

Ulotny świstek, pięknie wyzłocony.

1675

A ten, kto truć się zwątpieniem zaczyna,

(Choć, chwała Bogu, nie takie te strony!)

Kręci kark, byle z świętobliwym drżeniem

Ten symbol państwa mógł objąć spojrzeniem.

Jak skamieniały, z ponurym wyrazem

1680

W twarzy, siadł książę, gdzie dworska estrada;

Można by mniemać, iż martwym jest głazem…

Nic mu pod oczy błogo nie podpada;

Tańce rycerskie, kuglarze, tym razem

Nie mają więcej łaski, niż parada

1685

Miejskiej milicji… ledwo bąknie słowo,

Gdy go kto spyta o to lub też owo.

A przecież, przy nim promienna blondyna

Siadła — przez Negra wcześnie uprzedzona;

A jej zwycięska, uśmiechnięta mina

1690

Zdaje się mówić: «wędka już chwycona».

Inne coś szepczą, księżniczka Amina

Szyderczo wznosi białe swe ramiona,

Irena ziewa — i je konfitury,

Księżna Bizancjum nos trzyma do góry.

1695

Lud wierny pilnie gapi się na gości;

Do księcia swego przywykły już tłumy;

I łamie głowy, która z tych piękności

Zdobędzie serce sławne z swojej dumy?

A stare księżne, pilnując godności

1700

W wyborze miejsca, szerzą wielkie szumy…

Piór, wstęg, koronek przytłoczone mocą,

W oczekiwaniu — jak myszy się pocą.

Z daleka, w ciżbie, gdzie motłoch zmieszany

Gryzie melony, figle różne broi.

1705

Drażniąc z taborem przybyłe Cygany,

Młoda kobieta zadumana stoi.

Szal różnobarwny, złotem przetykany,

Drobną jej postać i włos ciemny stroi.

Wśród zgiełku, który ją otacza — cicha,

1710

Patrzy przed siebie i boleśnie wzdycha.

Ręce jej wiszą bez ruchu; dłoń śniada

Brzmiący tamburyn przyciska namiętnie;

A na jej lewym ramieniu zasiada

Biały gołąbek, drzemiąc obojętnie.

1715

Na gry, zabawy, dziewczyna ta blada

Nie patrzy wcale, lub patrzy niechętnie;

A wzrok jej cichy, gwiaździsty, niebieski

Ściga z oddali pyszny dwór królewski.

TaniecWtem z wozu, który stał tam pod namiotem,

1720

Wyszedł wódz bandy — i do tej marzącej

Przemawia, prosząc — potem grożąc, potem

Lżąc ją, lecz ona znak daje przeczący;

Wtedy mu w pięści nóż błysnął przelotem…

«Krwią mi zapłacisz!» — poszepnął. — Gorący

1725

Płomień z jej źrenic trysnął…. «Niech się stanie!

Tańczę ostatni raz w mym życiu, panie!»

I wnet, jak róża, wichrem uniesiona,

Wzleciała w tańcu, porwana swym szałem;

A jej przejrzysta, jaskrawa zasłona

1730

Lekko powiała nad drobnym jej ciałem.

Ciżba w milczeniu pogląda zdumiona,

Na też, co tańczyć śmie przed gronem całym

Książąt — i gniewne rozchodzą się szmery,

O tym zuchwalstwie śniadej bajadery.

1735

Wkrótce umilkło… i tylko «ach!» z cicha

Leci z ust do list między patrzącymi;

Widziano różne tańce, lecz — do licha!

To dziewczę, zda się, nie dotyka ziemi!

Lekka, jak powiew ten, którym oddycha,

1740

Niby pstry płomyk wzlatuje; bosymi

Stopkami ledwo czasem muśnie oto

Piasek, jak gdyby drażniąc go pieszczotą!

Protekcję miewał od dawna już balet,

Na wszystkich dworach wschodu — i zachodu.

1745

Książę Perefis, znawca jego zalet,

Trochę się jakoś rozruszał; — on z młodu

Zbadał kunszt tańca, gestów i tualet

I nie miał większej rozkoszy powodu,

Jak z loży swojej, z książęcą swobodą,

1750

Za «faux-pas[82]» karcić figurantkę młodą.

Eisler, jak mówią, historię tańczyła

I filozofii systemat Heglowski [83]:

Geniuszu tańca czarodziejska siła

Po wszystkie czasy wpływ wywiera boski!

1755

Nauka taka korzystną już była

Nieraz; tu widzi polityk bez troski,

Jak równowagę (Europy) zachować —

A czasem zręcznie za drugich się schować.

Lecz choć ekspertem był nasz książę tłusty,

1760

Tutaj się jego kończyła łacina!

Patrzy ciekawie, z otwartymi usty,

Pojąc się tańcem, jak pucharem wina.

Klaszcze z zapałem, niby młokos pusty —

I nogą ruszać do taktu zaczyna,

1765

Mimo podagry [84]; chwycony za serce,

Rzuca nareszcie chustkę swą tancerce.

Lecz ona po nią schylić się nie raczy;

Iskry radości w oczach jej nie płoną.

Jej ruch namiętny ból tylko tłumaczy,

1770

Ucieczkę smutną — i pogoń stęsknioną…

Cóż ją obchodzi cały tłum dworaczy?

Ach! Jedną tylko źrenicę zwróconą

Chce mieć na siebie — lecz ta jej nie błyska…

Nie wie, że cierpi — i że tak jest bliska.

1775

Trzykroć się skłania; a blade jej czoło

Dotyka ziemi; — nagle, szybkim ruchem

W powietrze rwie się, oblatując wkoło

Wieżę w pośrodku równiny… z wybuchem

Jakiegoś szału stopką swoją gołą

1780

Przefruwa schody — jakby była duchem —

I na wierzchołku staje jednym skokiem,

Wiejąc zasłoną jak mglistym obłokiem.

TaniecW tysiącu piersi serce uderzyło

Zgrozą, kiedy tak na blanku [85] zwieszona,

1785

Gdzie ludzkiej stopie postać się nie śniło,

Dziewczyna drobne wyciąga ramiona!…

Czyż śmierć zakończy tę zabawę milą.?…

Czy się odważy tancerka szalona

Na szczuplej, stopę szerokiej przestrzeni,

1790

Kręcić się na kształt wirowych promieni?

Waży się! Tańczy!… Jak dym lekka chmurka,

Ponad zgaszoną pochodnią drży w wietrze,

Tak ona krąży… dech niosący piórko

Mógłby ją także porwać gdzieś w powietrze…

1795

Gołąbek lata nad tą wieszczek córką,

Która podnosi lica coraz bledsze —

A jej tamburyn, jak czarów muzyka,

Brzmi kędyś w chmurach — i dreszczem przenika.

Niemy, jak gdyby okrzyk mógł ocucić

1800

Ducha, co igra ze śmiercią uśpiony,

Tłum nie mógł od niej spojrzenia odwrócić.

Kalilbad tylko, jako ptak raniony,

Pochylił głowę — i zdawał się smucić.

I siedział w sobie tylko zatopiony

1805

I myślał o tym, że nim zajdzie słońce,

On wybrać musi… i serce miał drżące!

Nagle — z błękitów wysokich dolata

Śpiew przenikliwy — aż do jego ucha…

Czy on śni? … głos ten, przez tak długie lata

1810

Stracony!… on go dzisiaj znowu słucha!…

Dreszcz mu gorący po żyłach przelata…

Podnosi oczy — i widzi, jak ducha

W powietrzu — postać drobną, ukochaną,

Złotymi łuny [86] zachodu oblaną!

1815

SamobójstwoLecz ona śpiewa… a nuta tęskliwa

Łzy wywołuje między przytomnymi [87].

«Żegnaj, o książę!… i ty, o szczęśliwa

Oblubienico, raj stwórz mu na ziemi!

Mnie czeka podróż, skąd nikt nie przybywa…

1820

Żegnaj raz jeszcze!… słowy ostatnimi…»

I otulona w swe lekkie zasłony

Chce z wzniesionymi rzucić się ramiony [88].

«Stój! — zabrzmiał okrzyk — stój, o ulubiona! …

Chcesz-że wraz z sobą zabrać moje życie?…

1825

Giulnaro moja! Kochanko stracona!

Teraz na wieki złączym się w błękicie!…»

I nim kompania jaśnie oświecona

Zdołała fakt ten pojąć należycie,

Już młody książę biegł do wieży szczytu,

1830

Pełen uniesień, tęsknoty, zachwytu!

A gdy miłością swoją upojony,

Wpadł jako wicher na najwyższe blanki,

Podniósł zemdloną — i tulił ramiony —

Usta i czoło całując kochanki.

1835

W powietrzu gasnął krąg słońca czerwony —

Wzruszone tłumy cisną się przez szranki [89]…

W ciszy zabrzmiały uroczyste słowa:

«Ludu mój! — oto jest twoja królowa!»

Wyznać tu muszę, że to zakończenie

1840

Wygląda, jakby z ostatnią odsłoną

Na scenie błysły bengalskie płomienie —

I pyszny finał zabrzmiał unisono[90]!

Cóż jednak począć!… wszystko to, uczenie

W kronice mojej stoi dowiedziono,

1845

Jakby dziejopis stawszy się poetą,

Do czarodziejskich sztuk pisał libretto [91].

Na drugiej stronie dodaje on przecie,

Że widowisko sykaniem przyjęto

Zrazu; nieznanym było „wieszczek dziecię”

1850

Chyba urokiem i tańca ponętą;

A baletnicy, jak zwykle na świecie,

Za godną tronu nie miano — ni świętą;

Więc takież było przyjęcie Giulnary,

Jak pewnej «Loli» na brzegach Izary.

1855

Książę Perefis, co przed balleriną

Niejedną klękał — w latach swej młodości,

Teraz trząsł turban z pomieszaną miną,

Mrucząc: «No proszę!… po cóż wzywał gości?»

Dopiero kiedy książę z swą jedyną

1860

Poszedł do tronu — a wszystkie piękności

Zagasły wobec uroku Giulnary,

Dał się pozyskać dobry pan ten stary!

Zacierał ręce — i przymrużał oczy:

«Oj! Dobrze ci tak, moja panno córko!…

1865

Myślałaś, że mu serce już wyskoczy?…

Teraz bez męża wracaj, choćby czwórką!…

A powiedz-że mi, mój książę uroczy,

Gdzie się poznałeś z tą śliczną figurką?…

To awantura, na proroka brodę!…

1870

Ażem przypomniał lata moje młode!»

Tutaj Kalilbad — o święta prostoto! —

Przed całym ludem romans swój wyznaje;

Jak ujrzał, stracił, jak szukał z tęsknotą,

Przez obce długo przebiegając kraje —

1875

Jak wreszcie skarb swój odzyskuje oto!

Tu okrzyk tłumu jak burza powstaje

A wpośród gwaru tego i wesela,

Zabrzmiała hucznie książęca kapela.

Do stopni tronu ciśnie się, kto może;

1880

Od dostojnika państwa — aż do dziada.

Dam tylko miejsca głuche są w tej porze;

Dobry ton pierwszy — pchać się nie wypada!

Księżne są mocno dotknięte w honorze…

Księżniczki, mszcząc się, szepczą: «Jaka śniada!

1885

A jaka chuda! — Ręczę, ta kobieta

Nie zwykła myć się! — Co za tualeta!»

Pobladło nagle słońce Trebizondu —

I Badrul-Budur z uroczą Aminą!…

A żadna z dam tych wyższego poglądu

1890

Nie będzie dzisiaj na balu z rodziną!

Tego by tylko brakło?… Bez przesądu,

Czy można z jakąś wdawać się dziewczyną?…

Nie! — jedną, jaka pozostała, drogą —

Jest list francuski, że… przybyć nie mogą.

1895

Kiedy Hussejna doszły takie wieści,

«No! — rzekł — straciłem porządne faktorne [92]!

Lecz wiem, że książę odda mi w czterdzieści…

Więc przyrządziłem nakrycie wieczorne

W małym salonie; dwoje się tam zmieści!

1900

Książę Perefis, panisko wyborne,

Moją »ciemnością« — niech mi to wybaczy —

Dziś przy wieczerzy obywać się raczy!»

Późną już nocą, kiedy tłumów gwary

Szumiały w mieście echy [93] dalekimi,

1905

Spoczęła postać uroczej Giulnary,

W miejscu, gdzie niegdyś upadła na ziemi

W łzach i rozpaczy… i znów księżyc stary

Komnatę zalał blaskami srebrnymi…

A książę tulił gorącym objęciem

1910

Tę, co mu była znów «wieszczek dziecięciem».

Jakże jest cudną! — głód, nędza, strapienie,

Długie tułactwo, tęsknota miłości,

Stracone szczęście — i śmierci pragnienie

Nic nie zmniejszyło uroku piękności.

1915

Usta jej kwitną — jak wiosny marzenie,

A długie rzęsy z wyrazem tkliwości

Wznoszą się, jakby pytając miłego:

«Snem-że to wszystko?… nie zbudzę-ż się z niego?…»

«O mój jedyny! — cichutko szeptała —

1920

Mnie tak jest w duszy, jakbym znów na szczycie

Wieży tej, wobec śmierci bliskiej stała!…

O, jakże dziwnym w szczęiu jest to życie!…

Daj mi dłoń swoją!… Teraz bym nie chciała

Umrzeć, w najwyższej rozkoszy zachwycie!…

1925

Teraz żyć pragnę — z tobą — i przy tobie…

Ja, com dziś na pół prawie była w grobie!»

Tu następują cztery bite karty,

A na nich długa miłosna rozmowa,

Którą, jak dywan kwiatów rozpostarty,

1930

Kronikarz utkał w najdobrańsze słowa.

Lecz duch, do wyżyn swoich gdzieś wyparty,

Milczy; rozkoszy — niemą jest wymowa!

A że i Hussejn rzucił się na łoże,

Nikt jej — na szczęście — podsłuchać nie może.

1935

Tutaj mi tylko to dodać wypada,

Że serc wierniejszych nie znała kraina —

I że ramiona księcia Kalilbada,

Nim rok upłynął — kołysały syna.

Książę wczas dziecię w ręce Negra składa,

1940

Bo — doświadczony — nie chce, by chłopczyna

Słuchał bajarek i starych piastunek,

Których opowieść upaja jak trunek.

Lecz chociaż Hussejn — wówczas wezyr stary —

Kształcił książątko, o ile miał siły,

1945

Nie wyrwał przecież z duszy jego wiary

I marzeń, które widać we krwi tkwiły.

Lud sławił piękność i dobroć Giulnary

I pozostawił jej przydomek miły,

Twierdząc, iż ona tak żyła na świecie,

1950

Jak nie z tej ziemi, prawe «wieszczek dziecię».

Przypisy

[1]

wieszczka — tu: wróżka. [przypis edytorski]

[2]

Oberon — król elfów, bohater Snu nocy letniej Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

[3]

Schiller, Friedrich von (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki, wraz z Goethem największy klasyk niemiecki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu, później tworzył w stylu klasycznym; znany z dramatu historycznego (np. Dziewica Orleańska z 1801) i romantycznych ballad (np. Rękawiczka), a także z Ody do radości (1785). [przypis edytorski]

[4]

Goethe, Johann Wolfgang (1749–1832) — niemiecki poeta okresu „burzy i naporu”, przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera (1774), Król olch (1782), Herman i Dorota (1798), Faust (cz. I 1808, cz. II 1831), Powinowactwo z wyboru (1809). [przypis edytorski]

[5]

relsy (daw.) — szyny. [przypis edytorski]

[6]

oddział — tu: przedział. [przypis edytorski]

[7]

oktawa — strofa złożona z ośmiu wersów, rymowana wg schematu abababcc. [przypis edytorski]

[8]

Ariosto, Ludovico Giovanni (1474–1533) — poeta włoski, autor pisanego oktawą poematu epickiego Orland szalony. [przypis edytorski]

[9]

Cazotte, Jacques (1719–1792) — pisarz francuski. [przypis edytorski]

[10]

Le diable amoureux (fr.) — zakochany diabeł. [przypis edytorski]

[11]

zasię (daw.) — precz. [przypis edytorski]

[12]

satyr (mit. gr.) — jedna z istot wchodzących w skład orszaku Dionizosa, boga wina i dzikiej natury; satyrowie byli przedstawiani jako ludzie z koźlimi nogami i uszami, kojarzono ich z pożądaniem i lubieżnością. [przypis edytorski]

[13]

w Astrachanie — dziś popr. forma Msc.lp: w Astrachaniu. [przypis edytorski]

[14]

hof-usypiaczka (niem.-pol.) — usypiaczka dworska. [przypis edytorski]

[15]

rada (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

[16]

Negr — Murzyn. [przypis edytorski]

[17]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[18]

hoża (daw.) — piękna i zdrowa. [przypis edytorski]

[19]

metresa — kochanka i utrzymanka władcy. [przypis edytorski]

[20]

wezyr — dostojnik państwowy w państwach muzułmańskich. [przypis edytorski]

[21]

obces (daw.) — gwałtownie i bezpośrednio (częściej w formie „obcesem”). [przypis edytorski]

[22]

sorbet — deser z soku owocowego, przypominający lody. [przypis edytorski]

[23]

krotofilnie (daw.) — żartobliwie. [przypis edytorski]

[24]

Alkoran — właśc. Koran, święta księga religii muzułmańskiej. [przypis edytorski]

[25]

sura — rozdział Koranu, świętej księgi muzułmanów. [przypis edytorski]

[26]

kazuistyka — skomplikowana argumentacja, wyliczająca wyjątki od prawa a. zasady. [przypis edytorski]

[27]

szemat — dziś popr.: schemat. [przypis edytorski]

[28]

przyroda — tu: natura. [przypis edytorski]

[29]

zażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]

[30]

Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630), następnie dramatu Moliera (Don Juan, 1665), opery Mozarta (Don Juan, 1788) i poematu dygresyjnego Georga Byrona (Don Juan 1818); pot. uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

[31]

zdrój (poet.) — źródło. [przypis edytorski]

[32]

miesięczny (daw.) — księżycowy. [przypis edytorski]

[33]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

[34]

morganatyczność — związek morganatyczny zawierany jest przez władcę z osobą niższego stanu, która nie dziedziczy tronu ani tytułu, a również dzieci ich nie nabywają. [przypis edytorski]

[35]

pierwej (daw.) — wcześniej. [przypis edytorski]

[36]

Hafiz (1319–1389) — poeta perski, uznawany za klasyka perskiej literatury. [przypis edytorski]

[37]

odaliska — niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[38]

hoża (daw.) — piękna i zdrowa. [przypis edytorski]

[39]

rendez-vous (fr.) — randka (dosł.: spotkanie). [przypis edytorski]

[40]

prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

[41]

ma pod nosem mleko (daw., pot.) — jest jeszcze dzieckiem. [przypis edytorski]

[42]

tête-à-tête (fr.) — spotkanie, zwł. osób przeciwnej płci. [przypis edytorski]

[43]

bramowany — obrębiony. [przypis edytorski]

[44]

przyroda — tu: natura. [przypis edytorski]

[45]

frasunek (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]

[46]

smagławy — o nieco ciemnej karnacji (od: smagły). [przypis edytorski]

[47]

śniady — o ciemnej skórze. [przypis edytorski]

[48]

płowy — tu: blady. [przypis edytorski]

[49]

rzęsy — dziś popr. forma N.lm: rzęsami. [przypis edytorski]

[50]

fara (daw.) — kościół parafialny. [przypis edytorski]

[51]

rad (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

[52]

Meduza — najmłodsza i najstraszniejsza z trzech Gorgon, zabijająca spojrzeniem. [przypis edytorski]

[53]

miesięczny (daw.) — księżycowy. [przypis edytorski]

[54]

próżno — tu: bez niczego. [przypis edytorski]

[55]

sromota (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

[56]

płonić się (daw.) — czerwienić się. [przypis edytorski]

[57]

kontent (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]

[58]

alea iacta [est] (łac.) — kości zostały rzucone (przen. o podjęciu nieodwracalnej decyzji). [przypis edytorski]

[59]

odaliska — niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[60]

cześci — dziś popr. forma C.lp: czci. [przypis edytorski]

[61]

alkowa — sypialnia. [przypis edytorski]

[62]

Abraham — biblijny patriarcha, syn Teracha. Pierwotnie miał na imię Abram. Gdy miał 77 lat ukazał mu się Bóg i nakazał mu wyruszyć do miejsca, które mu wskaże; gdy dotarł do miasta Sychem, Bóg oznajmił, że to miejsce oddaje jego potomstwu (Rdz 12,1–7). W wieku 99 lat ponownie ukazał mu się Bóg, by odnowić z nim przymierze; zapowiedział, że Abram będzie ojcem wielu narodów i wówczas zmienił mu imię na Abraham; wtedy również Bóg nakazał dokonywać obrzezania chłopców (Rdz 17,1–11). Abraham pojął za żonę Saraj, która była bezpłodna (Rdz 11,29–30), dlatego pierworodnym jego synem jest syn urodzony przez niewolnicę Hagar — Izmael (Rdz 16,2–11). Dzięki łasce boskiej Saraj, której Bóg zmienił imię na Sara, zaszła w ciążę i urodziła Izaaka (Rdz 17,19–21). Po śmierci Sary, Abraham pojął za żonę Keturę, z którą miał jeszcze sześciu synów (Rdz 25,1–2). Bóg wystawił Abrahama na próbę wiary i kazał mu złożyć w ofierze ukochanego syna Izaaka. Abraham przystał na to i gdy miał go zabić, Bóg pozwolił mu złożyć w zamian ofiarę z baranka (Rdz 22,1–13). [przypis edytorski]

[63]

Salomon — biblijny król Izraela, syn Dawida, słynny z mądrości, w tradycji żydowskiej przypisuje mu się autorstwo Księgi Koheleta, Księgi Przysłów oraz Pieśni nad Pieśniami. [przypis edytorski]

[64]

zażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]

[65]

dzieciństwo — tu: coś dziecinnego. [przypis edytorski]

[66]

Tersytes (mit. gr.) — bohater Iliady Homera, złośliwy, tchórzliwy i brzydki wojownik grecki. [przypis edytorski]

[67]

wakans — wakat, nieobsadzone stanowisko. [przypis edytorski]

[68]

kosa (daw.) — warkocz. [przypis edytorski]

[69]

bajadera — hinduska tancerka. [przypis edytorski]

[70]

córy — dziś popr. forma N.lm: córami. [przypis edytorski]

[71]

powodować (daw.) — kierować. [przypis edytorski]

[72]

bachmat — koń używany przez jazdę tatarską lub polską. [przypis edytorski]

[73]

Entre deux verres (fr.) — między dwiema szklankami. [przypis edytorski]

[74]

wety (daw.) — deser. [przypis edytorski]

[75]

dandy (ang.) — elegant, wyrafinowany mężczyzna. [przypis edytorski]

[76]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzym. dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

[77]

Kaska — właśc. Publius Servilius Casca Longus, zm. ok. 42 p.n.e., trybun ludowy, jeden ze spiskowców przeciw Juliuszowi Cezarowi. [przypis edytorski]

[78]

xeres — sherry, rodzaj wzmocnionego wina hiszpańskiego. [przypis edytorski]

[79]

last not least (ang.) — ostatni [lecz] nie najmniej ważny. [przypis edytorski]

[80]

w jednej dobie (daw.) — w tym samym czasie. [przypis edytorski]

[81]

Antypody — obszary po przeciwnej stronie kuli ziemskiej. [przypis edytorski]

[82]

faux-pas (fr.) — fałszywy krok. [przypis edytorski]

[83]

Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1770–1831) — filozof niemiecki, twórca systemu idealistycznego, w myśl którego świat jest poznawalny, ponieważ zjawiska dadzą się wydedukować z absolutu, o ile pojąć go jako rozwijającego się ducha. Stworzona przez niego metoda dialektyczna tłumaczy rozwój ducha jako ciągłe uzgadnianie się sprzeczności: po tezie (pierwszym stadium), następuje antyteza (drugie stadium, przeciwne pierwszemu), ostatecznie zastępowane przez syntezę (stadium trzecie, uzgadniające tezę i antytezę). Rozwój myśli filozoficznej wyglądał wg Hegla następująco: 1. logika, która tworzy abstrakcyjny schemat metodologiczny poznania ducha; 2. filozofia przyrody, która prowadzi do poznania ducha w jego fizycznych, materialnych przejawach; 3. filozofia ducha, która prowadzi do poznania ducha dzięki zyskanej w poprzednich etapach elementów umożliwiają uzyskanie samowiedzy. [przypis edytorski]

[84]

podagra — przewlekła choroba stawów stóp; artretyzm a. dna moczanowa. [przypis edytorski]

[85]

blanki — zwieńczenie muru obronnego. [przypis edytorski]

[86]

łuny — dziś popr. forma N.lm: łunami. [przypis edytorski]

[87]

przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

[88]

ramiony — dziś popr. forma N.lm: ramionami. [przypis edytorski]

[89]

szranki — tu: barierki, ogrodzenie. [przypis edytorski]

[90]

unisono (muz.) — jednym głosem (także: o wielu głosach lub instrumentach wydających dźwięk o tej samej wysokości). [przypis edytorski]

[91]

libretto — tekst opery bądź operetki. [przypis edytorski]

[92]

faktorne (daw.) — prowizja. [przypis edytorski]

[93]

echy — dziś popr. forma N.lm: echami. [przypis edytorski]

Jednorazowo Miesięcznie

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Inna kwota

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

Zamknij

Proszę czekać...

Czytaj w przypisie dolnym

Zaloguj się / Załóż konto

Słuchaj od tego miejsca

Na Wolnych Lekturach jest ponad 6,5 tys. ebooków. Wszystkie dostępne za darmo. Pomóż nam utrzymać i rozwijać ten zbiór! Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku!

KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Wolne Lektury

Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

Wolne Lektury to biblioteka, która jest czynna 24 godziny na dobę i w dodatku można z niej korzystać bez wychodzenia z domu. No i można tam znaleźć mnóstwo klasycznych pozycji, również tych mniej oczywistych

Barbara Klicka

Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

Co nowego na Wolnych Lekturach? Dowiesz się z naszego newslettera. Kliknij, by się zapisać.

Nie bądź wuj ponury, wspieraj Wolne Lektury!

Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.

Regularnie dodajemy nowe książki. By ich nie przegapić, subskrybuj nasz kanał.

Kliknij obrazek, by subskrybować!

Jesteś pewien, że przeczytałeś już wszystkie pozycje, które znajdują się w naszej bibliotece? Pomóż nam sprawić, żeby nie zabrakło Ci nowych lektur. Wesprzyj Wolne Lektury! Kliknij i dorzuć się!

Wolne Lektury to codzienna praca zespołu ludzi: koordynatorek, redaktorów, polonistów, programistek. Bez Twojego wsparcia nie damy rady rozwijać się dalej. Kliknij i dorzuć się!

Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.