Czy tylko pewnie[7]? Bo to czasem…

PolowanieNie śmiałbym przecie zwodzić pana Majora. Niech zaraz zginę, jeślim nie widział na własne oczy kozła i dwóch saren. Wszystkie trzy wyszły razem do bydła, w ciemną dolinę, jak ten kąt, ta struga… Oto jak ta wielka łoza[8], gdzie ksiądz Kapelan prześlepił[9] zająca… Aż tu obces[10] kundys[11] jeden i drugi: „Huf, huf!”. Ech, panie! Jak nie pójdą sarny moje! Strach, aż się ziemia trzęsła! Przez Garb, Wielką Banię, ponad Bartkowy potok…

Ho, ho, ho! Sarny dotychczas na drugim końcu świata.

Zlękły bo się fur idących gościńcem i hajże[12] łąkami nazad w jasieninę[13].

Dalej panowie! I na urlopie nie dam wam próżnować.

Zaraz, zaraz.

Ja dogonię.

Zawołaj Grzesia.

Wygram, jeśli wieżę cofnę.

Wątpię.

Załóż się.

Dobrze.

Nikt tu nam nie ruszy, za powrotem[16] przekonam i talarka schowam.

Tylem razy, mój Grzesiu, już cię o to prosił, abyś kładł wszystko na swoim miejscu. Po co tu na mapach lulkę zostawiasz? Tam w szafce ma swój numer. Nienawidzę nieporządku. Oddaje lulkę i zdmuchuje mapę.. Otóż, otóż, nie mówiłem? Plama… I ta baszta… À propos[17], a klucznica[18]?

Kłusem wywieziona.

Bogu dzięki.

Ostatnia więc białogłowa[19] usunięta z naszego domu. Będzie raz przecie cicho i spokojnie.

Okropnie gadała.

Bo stara, bo stara.

O ho, ho, panie Poruczniku, wiem, na co pan zakrawasz[20], ale nic z tego. Wolę huk moździerzy niż kobiece świergotanie. Nic z tego. I pokażę, że i żołnierz potrafi domem rządzić bez kobiety.

Piękny rząd!

Dobry, dobry.

Wyśmienity.

Wyśmienity.

Czy zawszeście go panowie wyśmienitym znajdowali? Czy zawsze przykre było kobiece świergotanie?

Chodźmy na polowanie.

Goście jadą!

Któryś z kolegów.

Gdzie tam! Kilka pojazdów! Największa parada[21].

Dla Boga! Landara[22].

I kocz[23].

I bryka[24].

Ach! Damy!

Damy!

Jedna, dwie, trzy…

Trzy!

Cztery, pięć…

Pięć!

Pięć!

Jeszcze jedna…

Sześć!

Jeszcze jedna.

Siedem! Siedem!

Siedem!

Co widzę!

Cóż to za baby! Co za gmachy! Co za graty!

Ach, to siostry moje.

Przepraszam cię…

Nie masz za co, znam ja je dobrze. Chodzi po pokoju coraz prędzej. Siostry, damy, przyjąć je wypada… Grzesiu, mundur! Mój mundur, Grzesiu! Czy diabli nadali… Grzesiu, mundur! Grzegorz z mundurem chodzi za nim. Rad im być muszę… Mój mundur, Grzesiu! Mój mundur! Cieszyć się trzeba czy diabli nadali!

Niech pan mundur włoży.

Jak się masz, panie bracie? Do Józi. Ostrożnie, gawronie! Nie upuść szczeniąt.

Witam, witam.

Czegóż trzymasz? Połóż!

Jakże się miewasz?

Czemuż nie na stole? Jakież to głupie dziewczę!

Wieki już, braciszku, jakeśmy się widzieli.

Postawże klatki, czego będziesz stała?

Witam, witam.

Gdzie, gdzie, gdzie! Ślepa! Cóż to, stołu nie masz?

Mapy.

Pst!

Nie rusz; a harap[27]! A fe! A zasię[28]!

Zasię! Zasię, bo zemdleję. Rembo za nią wchodzi, trzymając kota nad głową, którego we drzwiach Orgonowa odbiera. Biedny Filunio! Moja duszka droga! Jak się trzęsie! Biedny Filunio! Jak też możesz, panie bracie, trzymać takie obrzydłe psiska? Jakimiś kajdankami podcięły mi nogi i tylko co nie rozdarły lubego Filunia.

To na sforze[29] Zagraj z Pisklą jak kota zwietrzyły, hajże po kocie! Obces na jejmość! A Grzmocisz i Popraw…

Fi, co za nazwiska! Przebrzydłe kundysy… Ledwie dyszę… Całam w pocie.

Witam, witam panie siostry w moim domu i bardzo przepraszam kota za niegościnność Piskli i niecnoty Zagraja.

Patrz, panie bracie, moja córka. Zofia się zbliża i kłania. Owa Zosiunia mała… Ani byś ją poznał pewnie… Wyrosła, wyładniała, nieprawdaż? Za jej wychowanie nie powstydzę się także. W pierwszej stolicy świata mogłaby bezpiecznie rozmawiać i to nie jednym językiem.

Nie jednym! Okropnie!

Miała i guwernantkę, madame[30] znakomitą, i na wyższych naukach w mieście pół roku strawiła.

Talenta gdy rozwinie…

Ach, Anielko luba, co też nie wygadujesz! Już je rozwinęła. Czyliż nie śpiewa całego Rossiniego[31] tak, że każdy słuchać musi? Czyż nie tańcuje tak, że nigdy taktu nie chybi? Czyż nie maluje tak, że jej kwiatek wszystkich zwodził i że pan sędzia, chcąc powąchać, nosem go zmazał?

To pan referendarz[32].

Ależ pan sędzia, mój aniołku!

Cicho, cicho Dyndalsiu. Nie trzeba jej w oczy chwalić, ona sama pokaże, co umie.

Jakże ci się podoba?

Coż to za pytanie!

Nie dasz mi mówić, kochana siostruniu.

Bo mówisz bez sensu, moja duszko.

Cicho, cicho siostruniu. Do Majora. Któż są ci panowie?

Wojna, Żołnierz, PrzyjaźńRotmistrz Sławomir. W szkołach jeszcze przyjaźń nas złączyła. Razem wdzieliśmy mundur, razem go nosili i razem może w jednej złożym go mogile. Nasz poczciwy Kapelan, także dawny towarzysz, prawdziwy przyjaciel ludzi — wiele robi, mało mówi, naśladować go należy. To mój Edmund, już wam po części znany z mojego listu. W jednej nieszczęsnej utarczce, kiedy każdy o sobie tylko myślał, a ja raniony pod ubitym leżałem koniem, on mnie szukał, postrzegł, zebrał kilku walecznych, natarł na nieprzyjaciół i osłonił własnymi piersiami. Cofał się, nacierał, znowu się cofał i znowu nacierał, aż póki naszych wzrastająca liczba zwycięstwa nam nie wróciła. Tam to mnie, mnie broniąc, odebrał tę kresę[33] przez skronie, która więcej warta niż dziesięć wieńców.

Ach, to pięknie być odważnym!

Dobrze, dość tego, teraz do interesu. Chcę pomówić z tobą, panie bracie, zatem pozwolą panowie…

W jednym zwięzłym słowie wszystko ci opowiem. Nie lubię niepotrzebnej przemowy, bo kto ma rozum, ławo pojmie i zrozumie, gdy mu jasno rzecz przełożę[34]. Zatem bez przemowy; lepiej w krótkości powiedzieć, o co chodzi, a potem dać przyczyny i dowody. Nareszcie, takem mocno oczytana, tylem żyła w wielkim świecie, tyle mam roztropności i przenikliwości, że się w zdaniu nigdy nie mylę i chyba szalona głowa sprzeciwić mi się może. Przystępując więc do rzeczy, powiem, że powziąwszy wiadomość, żeś na urlopie i żeś do wsi swojej przyjechał, zaraz zgadłam, że wojskową służbą znudzony, chcesz ją porzucić i na wsi osiąść. Myśl chwalebna, ale do tego potrzeba…

Pozwól, kochana siostruniu, niech ci przerwę. Gdy się kogo chce przekonać, nie zawsze najkrótsza mowa najlepszą mową bywa. Trzeba najprzód[35] dać przyczyny, co do czego nas nakłania, potem rzecz wyłuszczyć, a na końcu dać dowody na poparcie swego zdania. Lecz nim do zamiaru przystąpię, wypada uczynić rzut oka na poprzednicze[36] zdarzenia i obecne położenie. A że to rzecz wielkiej wagi, na rozdziały ją podzielę, w których panu bratu dowiodę Licząc na palcach., że dotychczas źle miał w głowie, że ponosi wielkie straty, że wojskowość nic niewarta, że na wsi osiąść rzecz najlepsza, że rozumnie radzę…

Lepiej, duszko moja, napisz dzieło o tym, a teraz pozwól, niech najprostszą drogą zbliżę się do celu.

Gadajcie, o! Gadajcie, gdy tak bardzo gadać lubicie. Gadajcie, bardzo proszę. Ja nic nie powiem, ja nic nie wiem. Ja nic nie umiem. Gadajcie, łaskę mi zrobicie.

O, i owszem, ja będę milczała. Niech kochana siostra rozprawia, gdy jej tak przykra chwila milczenia. Albo ją może wyręczy wymowna Anielka.

Ach, gdzieżbym ja się śmiała porównać w wymowie z kochanymi siostrzyczkami. Słuchać będę rozdziałów lub drugiej przemowy bez przemowy.

Proszę mówić, bardzo proszę.

Bez ceremonii, bardzo proszę.

Mówcie, mówcie, bardzo proszę.

Bardzo proszę.

Nie przeszkadzam.

Zostawiam.

Odchodzę.

Mówcie, mówcie, proszę, bardzo proszę…

Cóż tam słychać?

Zaprzęgać nie każą?

Jakimże rozkazem zaszczyciły nas damy?

Ra ra ra ra ra ra, rozumiecie?

Któż to zrozumie?

I ja nie zrozumiałem, w uszach mi tylko dzwoni.

Jednak…

Nic nie wiem.

Przecie…

Nic, nic u kata! Gdy jedna mówi, druga jej zazdrości, jedna od drugiej mędrszą się mniema. Tak, chociaż wszystko zawsze w jednym słowie, gadaninie końca nie ma, a o co rzecz idzie, mądry, kto zgadnie. Jednak, czy się dowiemy czy nie, wypada przyjąć je godnie. Połączmy nasze starania. Nieszczęście tylko, że nikogo nie mamy takiego w domu, co by umiał damy przyjąć.

Aha: źle, kobiet nie ma.

Nie ma gderać komu.

Szkoda w samej rzeczy, żeśmy się ostatniej pozbyli.

Hej! Grzesiu! Rembo! Zaraz wszystko będzie.

Niech Kutasiński na łysego wsiądzie i dalej w pogoń za klucznicą. A jak ją dojdzie, niech baba nie trzepie, nie rozprawia i czym prędzej na łysego wsiada.

Nie uchodzi, nie uchodzi.

I niech tęgim kłusem wraca.

Ale nie uchodzi.

Ale czemu? Czyż nie kłusują nasze markietanki[37]? Do Remba. Zresztą jak zechce, niech zrobi. Byle mi Patrząc na zegarek. na jedenastą klucznicę przystawił. Marsz! Jedno już jest.

Wszystko to jeszcze fraszka, ale obiad, obiad to sęk. Bo nie zwódźmy się umiejętnością Kordesza. Słynie on wprawdzie w obozie jako najlepszy kucharz, ale cóż umie dobrze zrobić, mówiąc między nami: huzarską pieczeń i pieczeń huzarską.

Nie uchodzi, nie uchodzi.

Dla dam innych przysmaczków, innych łakoci potrzeba. Trzeba jakiejś na stół ozdoby, coś pięknego, coś lekkiego.

Wiem, wiem, czego trzeba. Wszystko to Grześ zrobi. Bywał po różnych miastach, po różnych dworach, widział różne kuchnie. Grześ, Grześ zrobi ciasta.

Ale…

Uczta, JedzenieA ty, mój Edmundzie, zatrudnisz się, z łaski swojej, szykiem[38] potraw. Bo to, słyszę, teraz rzecz wielkiej wagi: czy ryba po mięsie czy mięso po rybie. A Grześ, chłopak nie w ciemię bity, zrobi, choć czego nie umie.

Ale…

Ale zrobisz ciasta.

Ale ja, panie Majorze, dalibóg nie umiem.

Zrobisz; ja każę i basta. Jest więc i drugie. Dobrze nam się wiedzie.

Trzeba by jeszcze przy stole jakiej rozrywki damom.

Muzyczki? Co mówicie?

Zapewne, czego by trzeba! Ale skąd?

Skąd? Grześ i Rembo trąbią doskonale.

Nie uchodzi, nie uchodzi.

O, daj no pokój, Kapelanie. Wszystko nie uchodzi.

Ale zmiłuj się, Majorze, wszystkie do jednej wystraszysz z własnego domu.

Muzyka, ZabawaCzym, czym u diabła? Nie trąbią że walca doskonale? Niech im tylko czasem Kapelan w takt głową kiwnie, a zobaczycie, jak wytrąbią gładko. Ale co za myśl nagle mi przychodzi! Wybornie, przedziwnie! Ty, ty, Rotmistrzu, musisz się tym zająć. Każ postawić pod oknami jadalnego pokoju… Postawić… Wiesz co? Zgadnij! Moździerzyk nabity… Jak krzykną: „Wiwat damy!”, rym z moździerza!

O, na honor, nie uchodzi.

To żadnym sposobem być nie może. To nie z żołnierzami sprawa.

Ale już proszę…

KobietaUważ[39] przecie, że to kobiety.

Jest i kaznodzieja! Brawo, brawo, kobiety… Nie wiedziałem. Co to u diabła, że ci panowie młodzi myślą, że starzy nigdy młodymi nie byli. Jak wy teraz żyjecie, myśmy żyli dawniej… A może i lepiej, i tężej, kiedy o to chodzi. Proszę! Hm! Oni tylko wiedzą, jak się z damami obchodzić. I jam całe życie nie rąbał[40], i jam się bawił z damami i zawszem dogodził! Zatem gadaj nie gadaj, ja z moździerza wystrzelę.

Można bezpiecznie, bo choć się trochę popłoszą, to zapewne z przestrachu złych skutków nie będzie!

Tak jest, złych skutków nie będzie!

A zabawić trzeba.

A zabawić trzeba. Do Grzegorza. Moździerz pod oknem postawić. Marsz! Ale, ale, proszę cię, mój Grzesiu, jak będziesz trąbił, nie dmij też tak mocno, zwłaszcza w drugiej części. Na tej odbitej nucie zawsze tak ci w trąbie wrzaśnie, że aż słuchać niemiło. Lekko… A patrzeć na Kapelana.

Moja pani się kłania Dygając. i prosi pana do siebie.

Kogo? Porucznika?

Nie, pana Majora.

Czemuż na niego patrzysz, kiedy mówisz do mnie? Po krókim milczeniu. Idź, powiedz twojej pani, że wieczorem służyć jej będę moimi uszami. Tylko proszę, abyśmy sam na sam byli. Teraz nie mam czasu.

Na co odwlekać? Wcześniej, później trochę, zawsze cię to czeka.

Ach, mój kochany, dobrze i dzień cały.

Ale taką rzeczą[41] ich odjazd nieprędko nastąpi.

Prawda i to. Odbyć potrzeba tę nieszczęsną rozmowę. Ach, wy sobie nie wystawiacie[42], co to za rzecz straszna.

Moja pani teraz, nie wieczorem, chce mówić z panem i zaraz tu przyjdzie.

Twoja pani, jak widzę, nie lubi powtarzać rozkazów.

O, i bardzo nie lubi!

Dla nas tu, widzę, dzisiaj miejsca nie ma. Chodźmy przejść się trochę albo jedźmy konno…

Nie zostawiajcie że mnie samego! Idźcie do ogrodu, bądźcie w odwodzie.

Jesteśmy sami.

Tak, jesteśmy sami.

W czterech słowach rzecz skończę.

Tego mi trzeba.

Sama mówić będę.

Tak, sama jedna.

Usiądźmy. Siadają. Z początku zaczynając…

A od końca nie można by zacząć?

Cóż to za myśl dzika.

Bardzo roztropna, bo pamiętam, com się dowiedział z przeszłej rozmowy, i jeśli teraz podobnie…

Jakim ty się, braciszku, z wiekiem gadułą zrobiłeś.

Milczę.

Do słowa przyjść nie mogę.

Słucham.

Ponieważ chcesz służbę porzucić…

Ale ja nie chcę służby porzucać.

Na co to kryć?

Szczerze mówię.

Na wsi chcesz osiąść.

Ani myślę.

Tylko nie sprzeczaj się ze mną, bo nigdy nie skończę.

Słucham więc.

Bardzo robisz rozumnie, ale trzeba… Trzeba, trzeba, krótko mówiąc, abyś się ożenił.

Czyś waćpani szalona?

Grzecznie, nie ma co mówić.

Chciałem powiedzieć: „Chyba byłbym szalony!”.

Dlaczego?

Małżeństwo, StarośćSpojrzyj na mnie, a masz odpowiedź. Mnie, w tym wieku, brać młodą żonę? Co za myśl! Co za myśl! Nigdy małżeństwa nie byłem przyjacielem, a tym bardziej teraz. W obozie posiwiały, szabla i koń to moje były kochanki. A jeślim czasem pokochał, to po huzarsku: póki dobrze, póty miłość. I ja teraz mam się w amory[45] wdawać? Byłbym szalony, a jeszcze szaleńsza ta, co by się za mnie wybrała[46].

Ja więc dziś mówić nie będę.

Gadaj sobie waćpani na wszystkie cztery wiatry, gadaj do sądnego dnia, ale nie o moim ożenieniu.

Chwilę tylko cierpliwości; ożenienie ożenieniu nierówne.

Zawsze diabła warte.

Nie wiesz, kogo ci za żonę przeznaczam.

Nie ciekawym.

Moją Zosię.

To dziecię?

Ma lat osiemnaście.

A ja pięćdziesiąt sześć; cztery lata starszy od waćpani.

Bez rachuby, bardzo proszę.

Nawet podobno waćpani pięćdziesiąty trzeci.

Same, widzę, obelgi odnoszę[47] za moje dobre chęci.

Za dobre chęci dziękuję, a układu nie przyjmuję.

Zastanów się tylko, uparty Majorze. Dziewczyna na wsi bogobojnie wychowana, cały swój los zawdzięczać ci będzie. Będzie kochała, szanowała, więcej jak ojca niż męża. A ty, otoczony dziećmi…

Trudno, trudno.

Będziesz błogosławił chwilę, w której zostałeś powolny[48] moim zamiarom. Nie gardź, proszę cię, szczęściem, które ci się zdarza.

Szczęściem nie gardzę, ale szczęścia nie widzę: zatruć czyją młodość dolegliwościami wieku starego i wystawić się na pośmiewisko całego pułku huzarów.

Co za troska! Niech no się trafi któremukolwiek z tego całego pułku huzarów młoda, ładna, dobra dziewczyna, a zobaczysz, że co innego drugiemu radzić, a co innego samemu działać. Dlatego proszę pana brata zaprzestać wszelkich narad z tym swoim Rotmistrzem, z tym swoim Kapelanem i z tym swoim wysmukłym Porucznisiem. Każdy odradzać ci będzie, a sam, gdyby mógł, ożeniłby się trzy razy. Namyśl się więc, ale sam, bardzo proszę.

Krótkie namyślenie, bardzo krótkie. Mam rozum, Bogu dzięki. Woła przez okno. Chodźcie no, koledzy! Powiem im, czemu nie mam powiedzieć? Będą się śmieli wraz ze mną. Mnie się żenić? Mnie! Dreszcz mnie przechodzi. Młoda żona! Ha, ha, ha, piękną zacząłbym kampanię.

Siadajcie Siadają wkoło stołu. Dowiedziałem się nareszcie o co chodzi. Fraszka! Co powiecie… Chcą mnie ożenić.

Ożenić?

Tylko ożenić.

Z kim?

Z Zosią, moją siostrzenicą.

Nie uchodzi, nie uchodzi.

Co słyszę! Do Majora. A Major?

I możesz się pytać.

Nie chce oczywiście.

Chybabym oszalał.

Brawo.

Ale miarkuję[49], że moje panie siostry nie tak łatwo odstąpią od zamiaru.

Przymusić, nie przymuszą.

Zapewne. Ale chciałbym jak najmniej o tym słyszeć.

Niech gadają, a my nie słuchajmy.

Nie sposób nie słuchać.

Uprzykrzy im się nareszcie.

Co? Gadanie? Żartujesz, panie kolego.

Trzeba to rozważyć.

Bylem się nie żenił.

Nie uchodzi.

I ja tak myślę.

I ja także. Ale cóż Zosia na to?

Jeszcze nie wiem.

Moje więc zdanie…

Cóż to? Rada wojenna.

Rotmistrzu, powiedz, proszę, że to być nie może.

Kapelanie, powiedz jej, co myślisz.

Nie uchodzi, niech Major mówi.

Powiedz, że nie chcesz.

Uradziliśmy…

Pewnie nic dobrego. Milczenie. Biorąc na stronę Majora. Zostańmy się sami.

Dziękuję, tego nie potrzeba.

Panowie pozwolą… Kłania się, oficerowie odchodzą. No Majorze, teraz możesz z Zosią…

Ależ, pani siostro…

Zostawiam was sam na sam.

Ale… Zatrzymaj się… Później…

Trzeba skończyć. Zosiu, słuchaj…

Pozwól… Zaraz… Krew z nosa…

Ale wrócisz?

Wrócę, wrócę.

MałżeństwoProszę sobie z głowy wybić wszystkie romanse, jakieś tylko kiedykolwiek słyszała albo może przypadkiem i czytała. Dla losu, nie dla miłości idzie się za mąż. Twój wuj jest człowiek uczciwy, ma dobrą wieś, która pewnie w inne wpadnie ręce, jeśli się z tobą nie ożeni.

Ależ, kochana matko, mam nadto dobre o nim mniemanie, abym mogła myśleć, że mnie zechce mimo mojej woli.

Jak to: „mimo woli”? Czyż masz waćpanna inną jak matki wolę?

Wypełnić ją mogę, ale mieć tę samą trudno sercu rozkazać.

Tylko nic o sercu.

Nareszcie, może on nie zechce dla siebie samego.

Zechce, jak ty zechcesz. Znam go dobrze, nieraz mi już ustąpił dlatego tylko, aby się nie sprzeczać.

Dlaczegoż, kochana matko, koniecznie pragniesz tego małżeństwa?

Dla twojego szczęścia.

Ale jeśli to będzie moim nieszczęściem?

Rodzina, ObyczajeNadtoś jeszcze młoda, byś to nadal[50] rozpoznać mogła. Matka za córkę stanowić powinna.

Jestem jednak w stanie poznać, że jego wiek z moim wcale niestosowny.

Jak się ząbki przecierają! Kto by się spodziewał… Wiek niestosowny! Młodzik jaki, trzpiot, byłby waćpannie dogodniejszy?

Ten, co by mi się podobał, byłby najdogodniejszy.

Dość tego… Więcej ani słowa… Nie pójdziesz za Majora, to wiesz, co cię czeka.

Ach, kochana matko, cóż ja ci przewiniłam.

Małżeństwo, Matka, RodzinaSłuchaj, Zosiu, ja cię kocham, szczerze twego szczęścia pragnę. Nie bądź więc dzieckiem, nie opuszczaj losu, który ci się zdarza. Mój brat jest charakteru łagodnego, ulegającego, żona z nim zrobi, co zechce. Tylko nie trzeba tracić odwagi, jeśli zrazu znajdą się trudności. Każdy mąż z początku o tym tylko myśli, aby nie dać się zawojować. Sroży się, puszy, rozkazuje, wszystko na swoim postawić musi, pan, pan samowładny, pierwszych tygodni. Ale tylko cierpliwości, tylko cierpliwości. Zmorduje go, sprzykrzy mu się ciągła walka i ciągła straż siebie samego. A żona rozumna co sobie raz ułoży, nigdy odstąpić nie powinna. I jedną zawsze drogą, krok po kroku stawiając, powoli, powoli, ale niechybnie dojdzie do celu, a tym jest: być panią w domu Z pokorą, a pana uznawać. Zostawiam cię; bądź rozsądna, bądź posłuszna matce, a dobrze wyjdziesz. Major tu zaraz będzie, staraj mu się podobać Głaszcząc ją pod brodą i pamiętaj, że na tym twoim zamęściu polega szczęście twojej matki.

MiłośćMyślę, myślę i pewnie nic dobrego nie wymyślę. Matce oprzeć się trudno; szczęścia wyrzec się trzeba. Ach, Edmundzie! Edmundzie! Nic nie będzie z naszej miłości.

Skądże ta smutna wróżba?

Dobrze, żeś nadszedł. Radź czym prędzej… Zmiłuj się… Radź, co robić, bo zginiemy oboje.

Zginiemy? A to dlaczego?

Czyż nie wiesz, że jest wolą mojej matki, abym poszła za Majora?

I cóż stąd?

Edmundzie, cóż to za pytanie? Miałożby twoje oświadczenie przed chwilą nie być szczere? Miałożby mnie zawieść serce moje?

Ani jedno, ani drugie. Matka chce wydać cię za Majora, a ja właśnie z jego oświadczeniem przychodzę, że bardzo cię kocha i właśnie dlatego, że kocha, żenić się z tobą nie myśli i nie chce.

To jeszcze nie koniec.

Droga Zofio! Miejmy nadzieję, chciejmy ją mieć. Od chwili jak cię tu zoczyłem[51], jakieś niewymowne przeczucie szczęścia duszę moją napełnia. Ciebie tu spotykam, ciebie, którą od tak dawna na próżno szukałem.

I mego ojca wszystkie starania były daremne. Nie mógł się nawet dowiedzieć, z którego pułku byli żołnierze, na których czele wyrwałeś go śmierci, a mnie najokropniejszemu nieszczęściu. W ostatniej życia godzinie wspominał cię z wdzięcznością i mnie ją przekazał w jedynej spuściźnie.

Więcej niż wdzięczność, zyskałem miłość twoją.

Najszczerszą i najświętszą, bo uprawnioną ostatnią wolą ojca.

Innych praw nie roszczę.

A mogęż zapomnieć…

Kochana Zofio! Wierz mi… Moja czynność wychodzącym z niebezpieczeństwa zdała się dziełem anioła. Ale, w rzeczy, ledwie warto ją wspomnieć. Żałowałem tylko, że zbliżający się nieprzyjaciel nie dozwolił mi zabezpieczyć dalszej waszej podróży i że w tym zamieszaniu żadnej a żadnej, nawet o waszym nazwisku, nie powziąłem wiadomości.

Miłość, NiebezpieczeństwoMój ojciec w podróży został przymuszony nagłą słabością zatrzymać się dni kilka w domku jednego leśniczego. W trzy dni po przechodzie[52] naszego wojska stanęło we wsi kilkuset różnej broni żołnierzy. Rabunek zaczął się wkrótce i do tego stopnia doszedł wściekłości, że podpalano domy bez żadnej przyczyny. Odciągnięta od ojca, widziałam już zajmujący się dach, gdy głos twój słuch mój uderzył. Zdało mi się zaraz wtenczas, że słyszę głos znajomy. I potem, ile razy cię wspominałam, zawsze jak dawną znajomość. Serce moje twoim było, nim się jeszcze zbliżyłeś do niego.

ŻołnierzJak ja, tak i każdy oficer byłby cię ojcu powrócił i kazał pożar ugasić. Szczęście więc tylko moje, że mnie się to trafiło. Patrz, Zofio, wstążka, którą upuściłaś. Od tego czasu nie zeszła z serca mego; nie wiedząc gdzie, kto jesteś, jej wierny byłem.

Z osobna, widzę, Bóg przyjął przysięgi nasze. Ale, Edmundzie, moja matka nic o tym nie wie. Nieszczęściem rodzice moi nie żyli z sobą od lat dziesięciu i dość byłoby powiedzieć, że to było wolą męża, aby ją nieprzebłaganą na zawsze uczynić.

Nic więc jej jeszcze o tym nie mówmy.

Zwierz się Majorowi, wezwijmy jego pomocy.

Mógłbym ufać jego pomocy, gdyby tylko nie w tej mierze[53]. Jest niezwyciężonym nieprzyjacielem małżeństwa i choćby mi nie przeszkadzał, straciłbym pewnie jego przyjaźń, może i szacunek.

Nieszczęsne uprzedzenia!

Z drugiej strony jestem pewny, że moim rywalem nie będzie. Raz, że się mniej boi całego szwadronu[54] nieprzyjacielskiego niż jednej żony. A po wtóre, że nadto szlachetnie myśli, aby chciał być sprawcą czyjegokolwiek nieszczęścia.

Ale wiedz jeszcze o tym, że jeżeli nie pójdę za niego, Smętosz, obrzydły człowiek, głupi, brudny, stary lichwiarz, moją rękę ma otrzymać.

Czy podobne, aby matka…

Podług niej, majątek szczęściem, a do tego, mówiąc między nami, jest trochę uparta.

To źle, bardzo źle.

Jednak kochających, mówią, Bóg nie opuszcza. Może matka zmiękczy się prośbami naszymi.

Nie, na niepewne losu nie stawiajmy.

Cóż robić?

PodstępPrzykra rzecz udawać, zwłaszcza z przyjaciółmi. Ale ich uprzedzenia, często nierozsądne, uprawniają poniekąd niewinne oszukaństwo. Trzeba więc, abyś oświadczyła Majorowi, że chcesz pójść za niego.

Dla Boga! To pójdę.

Tego się nie lękaj, ja ręczę. Twoja matka, widząc cię przychylną zamiarowi swojemu, nie straci nadziei przywieść go do skutku i odpowie Smętoszowi, a Major, coraz bardziej przynaglony, przyjmie łatwo ostrożnie podsuniętą myśl: mną wyręczyć siebie.

Ach, to by dobrze było.

Staraj mu się jednak podobać. Bo zakochać się nie zakocha, a dobrze będzie, jak pojmie, dlaczego ja kocham.

Mam więc…

Być matce powolna i Majorowi przyjazna.

Jesteś jednak pewny, że nie zechce…

Ach, tak pewny jestem jak ty mojej, a ja twojej miłości.

Jakikolwiek skutek otrzymamy, Edmundzie, serce Zofii twoim do śmierci.

Już samo to zapewnienie jest moim szczęściem. Ale idź, uwiadom[55] matkę o odpowiedzi Majora i postępuj sobie stosownie do naszego układu. Miłość i nadzieja niech naszym hasłem będzie.

Do zgonu.

Józiu, Józiu! Zuziu! Józiu, Zuziu!

Czego?

Cóż tam?

Panie się zlękły, panie chcą zemdleć.

Dla Boga!

Może zemdlały?

Nie ma gdzie! Nie ma gdzie!

Wody! Wody! Wody!

Wody!

Wody!

Wody! Prędzej!

Kto by się spodziewał!

Któż to mógł przewidzieć!

Nie trzeba było stawiać pod samym oknem.

Wystrzał był za mocny.

W samej rzeczy, że mocny. Któż nabijał?

Grześ.

Pewnie dałeś więcej prochu?

Troszeczkę, troszeczkę tylko, panie Majorze.

Troszeczkę! U niego to nic nie znaczy! Troszeczkę! Otóż masz, co to troszeczkę narobiło.

Nie byłyby się tak polękły[56].

Tak, nareszcie[57] może byłaby jedna zemdlała.

Tak, jedna, a niech i dwie.

Tak, niech i dwie. Ale trzy!

Trzy od razu!

Trzy, trzy od razu!

Posłać po doktora… Krew im puścić.

Nim przyjedzie…

Lepiej niech im Grześ krew puści.

Nie uchodzi, nie uchodzi.

Panie Majorze, podejmuję się.

Nie można.

Ale kiedy umie… Sam widziałem… Puszczał raz mojemu trębaczowi, jak go koń uderzył… Prawda, że nie do razu, ale jednak…

Przecie nasze damy przyszły do siebie. Pani Orgonowa ma jeszcze tylko spazmatyczne ziewanie… Pani Dyndalska lekką kolkę… A panna Aniela cokolwiek dreszczy.

Pan Major nie każe?

Już nie potrzeba.

Wszystko ustanie po chwili spoczynku.

Bogu dzięki.

Chodźmy na obiad.

Moja pani prosi pana, abyś pan kazał, aby konie w stajni nie hałasowały. Bardzo tupią i kichają, a to szkodzi nerwom mojej pani.

Nerwom szkodzi.

Koniom kazać, aby nie hałasowały. Grzesiu! Grzegorz wchodzi, Rotmistrz i Major chodzą. Konie ze stajni wyprowadzić.

Dokąd?

Dokąd chcesz… Niech koczują.

Moja pani prosi, aby pan kazał powynosić z domu wszystkie armaty, fuzje[58] i pałasze[59], bo się lęka nowego przypadku i spać nie może.

Armaty powynosić.

I pałasze. Grzesiu! Grzegorz wchodzi. Broń zebrać i na strych wynieść.

Moja pani prosi, abyś pan kazał zakadzić pod oknami, bo proch bardzo śmierdzi, z czego dreszcz się powiększa.

Grzesiu!

Czegoż chcesz?

Kazać zakadzić.

Na dworze?

UcieczkaBądźcie zdrowi.

Dokąd?

Jadę.

Odstępujesz nas?

Nie wytrzymam.

A, to i ja pojadę.

A, to weźcież i mnie z sobą.

Ale, moi panowie, jakże chcecie same damy zostawić?

One sobie tu poradzą.

Ale one was nie puszczą.

Cicho! Ciszej. Trzeba w sekrecie odjechać.

Trzeba uciec w sekrecie.

Uciekajmy.

Kulbaczcie[60] konie.

Majorze, Rotmistrzu!

Pst… Zbierzmy się…

I w nogi.

A to pięknie! Jechać nie mogę… Sam nie zostanę… Co tu robić? Trzeba przeszkodzić tej ucieczce. Gdybym mógł…

Zofio, źle się dzieje.

Cóż takiego?

Major, Rotmistrz i Kapelan, przestraszeni tym, co się stało, a bojąc się jeszcze bardziej, co ich nadal czeka, ułożyli ucieczkę.

Jak to? Chcą odjechać?

Tak jest, tajemnie. Idź, powiedz to matce. Tylko nie mów, że wiesz ode mnie. Ja także z nimi muszę się wybierać.

Cóż pomoże moja matka?

Już ona sobie poradzi, tylko idź i powiedz.

Chcą uciekać!

Uciekać!

…ciekać!

Nie puszczać!

Biegaj, Dyndalsiu!

Skocz, Anielko!

Biegajcie!

Czekajcie!… Proście… Major niech tu przyjdzie… Nie odstępujcie go i kroku[62]… Biegajcie!

Rzecz niesłychana!

Nie do uwierzenia.

Sprawka panów doradców.

Nie inaczej, sam by nie śmiał.

Panu Rotmistrzowi wszystko nie na rękę.

I Kapelanowi.

Albo i Porucznikowi.

Ten nic nie znaczy.

Nie wierz temu, siostruniu.

Już ja ci ręczę. On ani pomoże, ani zaszkodzi. Jest czy go nie ma, wszystko jedno. Ale ci starzy, ci starzy, jak zaczną ruszać wąsiskami, to by w ogień wlazł jeden za drugim.

Póki będą ze sobą, póty próżne nasze starania. My gadamy, gadamy, a pan kolega kiwnie głową i jużci po wszystkim.

Rotmistrz najstraszniejszy.

Kiedy tak… Poświęcę się dla waszego dobra: pójdę za niego.

Ależ on ma rozum, kochany aniołku.

A dowcip waćpani.

Niech się stara mu podobać… Albo go podbije, albo go wystraszy. Zatem zawsze dobrze.

Chcę wam służyć mimo waszych urągań i zobaczycie, że swego dokażę.

Majora rozczulać.

Nie dać mu odetchnąć.

Ani momentu. Jak go zmęczymy, to na wszystko przystanie. Ja go znam dobrze.

Kapelana z obydwoma poróżnić.

Ile możności mu dokuczać.

Zręcznie słówko wsunięte najlepszych często poróżni przyjaciół.

Już ja to biorę na siebie. Na waszym świadectwie polegam.

Otóż i Major.

Witamy z podróży.

Gdzież się pan brat wybierał?

Chciałem konia przejechać.

Konia przejechać?

Konia przejechać.

Tak, mały spacer zrobić?

Mały spacer zrobić.

I wrócić?

I wrócić.

Prędko?

Tak… To jest… Nie wiem… Bo to…

Na co to udawać? Lepiej prawdę powiedzieć.

Dobrze waćpani mówisz. Nie umiem i nie chcę udawać.

Chciałeś od nas więc odjechać?

Chciałem.

Same zostawić?

Same zostawić.

Tajemnie?

Bez pożegnania.

Do tego stopnia posunąłeś niegrzeczność.

Mylisz się waćpani, to nie była niegrzeczność.

Tylko uprzejmość.

Nie inaczej.

W nowym wcale[63] sposobie: od gości w domu odjeżdżać.

Kobieta, ObyczajeMyślałem, że im beze mnie lepiej będzie. Nie umiem, przyznam się, dam przyjmować, i przy najlepszej chęci mógłbym nabroić z niewiadomości[64] wiele złego. Już raz z mojej winy dostałyście mdłości. Któż ręczy, że nie pomrzecie, jak was jeszcze lepiej uczcić zechcę? Mógłżem zgadnąć, że konie powiększają spazmy, proch dreszcz, a pałasze kolki? I mogęż wiedzieć, czego wam trzeba, a czego nie trzeba?

Wszystko byś wiedział, gdybyś był kontent[65] z naszego przybycia. Ale, niestety! Siostry kochające cię… Siostry dawno cię niewidzące…

Utęsknione brata uściskać…

Mimo wszelkich trudności, wybierają się do ciebie…

W najniegodziwszą drogę…

Ugrzęzłyśmy dwa razy.

Ach, któż was wyciągnął na moją biedę?

Przyjeżdżają zająć się twoim szczęściem…

Troskliwe o twoje dobro…

I tak je przyjmujesz?

Chcesz porzucać.

Uciekasz od nich.

Bez względu na ich słabe zdrowie…

Nerwy nadwerężone.

Takaż to miłość braterska!

Taka wdzięczność! Ach, to boli!

Ale, moja pani siostro…

Niewdzięczność. I od brata!

Ale, pani siostro…

Odpycha serca nasze!

Ale, moja panno siostro…

Bądźże tu uczynna. Ach! Ach!

Ach! Ach!

Ach! Ach!

DYNDALSKA

Kolki!

Słabo mi.

Spazmy!

Tylko nie mdlejcie, dla Boga! Milczenie. Mdleją, co tu robić? Hej! Jest tam kto? Wody! Wódki! Octu! Czy pogłuchli… Grzesiu! Grzesiu! Wracając się ku nim. Mdleją, co robić? Grzesiu, wystrzel z moździerza!

Nie wystrzel, nie wystrzel!

Dla Boga! Nie wystrzel.

Już mi trochę lepiej.

Moje panie siostry, gadajcie, róbcie co chcecie, tylko nie mdlejcie. Bo do wszystkich diabłów…

Ach, fi! Co za brzydkie słowo!

Widzisz waćpanna, że ani dam przyjmować, ani z nimi umiem rozmawiać. Jednak co każecie, wypełnię, prócz jednego: ożenienia. Tym służyć nie mogę.

Któż waćpana do ożenienia zmusić może? Kto waćpana ciągnie do ołtarza? Wszak wszystko od twojej woli zależy i tylko uprzejmości trochę od ciebie żądamy. Bądź z nami dni kilka. Wierz, że szczerze radzimy. Nie słuchaj kolegów i staraj się poznać Zosię.

Na co to się wszystko przyda?

Przynajmniej jedno słowo przemów do niej. Dlaczegoż tak niemiłosiernie gardzisz tym biednym dziecięciem! Płaczu biedaczka utulić nie może.

Znowu płacz. A to wszyscy…

Otóż i ona… Zofia przychodzi. Zostawiam was sam na sam. Spodziewam się, że się sobie podobacie. Do Majora na stronie. Miej wzgląd na jej młodość. Do Zofii na stronie. Bądź rozsądna, o twój los idzie.

Mościa panno…

Kochany wuju.

Moja panienko.

Co każesz?

Moja Zosiu.

Słucham.

KłamstwoDiabli nadali taką sprawę! Do Zofii. Zapewne… Bez wątpienia… Oczywiście… Wiesz to… Ten… To jest, zamiar twojej matki względem… Względem…

Wiem.

Cóż ty na to?

Ja, nic.

Mów szczerze.

Szczerze mówię. Na stronie. Pierwsze kłamstwo.

Więc nic?

Nic.

Rzecz dziwna! Do Zofii. Jednak cię to trochę martwi?

Bynajmniej.

Widzę z oczów.

Mylisz się waćpan dobrodziej.

Mylę się? Na stronie. Rzecz dziwna! Jak to tej biedaczce powiedzieć: „Ja ciebie nie chcę”? Czy diabli nadali! Do Zofii po krótkim myśleniu. Moja panienko, chciałbym, abyśmy się mogli zrozumieć.

I ja tego jedynie pragnę.

Dla dobra nas obojga.

Ach, Edmundzie, Edmundzie, jakże trudną mi dałeś rolę!

Twój los szczerze mnie zajmuje.

I ja go muszę zwodzić!

Powiedz mi więc: chcesz iść za mąż?

Tak jest.

Za mnie?

Tak jest.

To niedobrze.

Dlaczego?

Dlaczego?

Tak jest, dlaczego niedobrze?

Zdaje mi się, że waćpanna możesz to łatwo zmiarkować.

Wcale nie.

Przynajmniej dobrego nic nie widzisz?

I owszem.

I owszem? Na stronie. Rzecz dziwna! Do Zofii. Mnie się zdaje, że nie byłabyś szczęśliwa.

Od niego[66] to zależeć będzie.

Ach, nie tylko od mojej woli zależeć będzie, ale i od wielu, wielu okoliczności.

Te trudno przewidzieć.

Małżeństwo, Starość, MłodośćPo części, moja panienko, po części. Nigdy nie zgłębiałem, co stanowi istotne szczęście w małżeństwie. Mniemam jednak, że dwie osoby dobierać się powinny jak para koni: równy chód, równy zwrot, równy ogień. Wtedy dobrze się jedzie, a mniej się morduje. Ale kiedy jeden bystry, a drugi leniwy, ten miękki, tamten twardousty[67], ten ciągnie, tamten skacze, to diabła warto! Prawda, panienko? Powiedzże mi teraz waćpanna, jakbyśmy się pobrali, do której pary koni będziemy podobni? Do pierwszej czy do drugiej? Podobność[68] do drugiej: waćpanna byś biegła, ja się już potykam; waćpanna byś skakała, ja już pokaszluję. Śmiej się, śmiej. Lepiej śmiać się, niż głupstwo zrobić.

Nie myśl, ale porównanie rozśmieszyło mnie trochę.

MałżeństwoWięc bez porównania. Waćpanna młoda, lubisz bawić się. I dobrze, że lubisz, bo to na to pora. Potrzebujesz zatem męża, co by się także lubił bawić; co by cię woził na spacery, uczty, bale, do teatrów, co by po nocy na piszczałce przygrywał gdzieś tam nad strumykiem, gdzieś tam przy księżycu, jak to tam w waszych romansach opisują. A ja, moja panienko, nie do tego. W dzień służbą zajęty, wieczór fajkę palę, a w nocy chrapię, aż się okna trzęsą.

Czyliż tylko uciech i rozrywek w małżeństwie upatrywać trzeba? Jestże młodość wieczna, abyśmy zapominali o późniejszym wieku? Za nic że liczyć uczciwość, łagodność, stałość charakteru tego, z którym mamy przebyć jak wiosnę, tak i zimę życia naszego? Męskimi tylko cnotami mężczyźni zyskać mogą nasze serca. Dobra sława męża jest także sławą żony, a jednostajna spokojność jest podług mnie istotnym szczęściem.

Bardzo rozsądnie. Bardzo, bardzo rozsądnie. Z tym wszystkim mój wiek…

Wiek doświadczenia.

Niektóre dolegliwości…

Któż bez nich?

Moje wady…

Któż ich nie ma?

Ja sam czuję, że można być grzeczniejszym, przyjemniejszym w towarzystwie. Trudno mi się będzie odmienić, nie umiem w bawełnę owijać.

Dowodzi otwartości.

Przykra czasem bywa ta żołnierska otwartość.

I owszem.

I owszem? Na stronie Rzecz dziwna! Dziewczyna młoda, ładna a rozsądna… Rzecz dziwna! Do Zofii. Ale, moja panienko, nie mówiąc o tobie, wiele bardzo idzie za mąż dla zyskania wolności… Wolności… Rozumiesz waćpanna, jak ja to rozumiem? Jeślim więc na męża nie stworzony, to tym więcej nie na takiego, co by cierpiał pewne figle.

Zbytecznej wolności, wolności bez granic nie pragnę, ale i niewoli w małżeństwie nie spodziewam się znaleźć. Wzajemne we wszystkim obowiązki rządzić powinny.

Bardzo rozsądnie. Na stronie. I chce pójść za mnie… Rzecz dziwna! Do Zofii. Z tym wszystkim… Ja myślę… Że potrzeba by…

Wyraźnie, wyraźnie, kochany wuju.

Rozsądna!… Chce pójść za mnie, żal mi ją zmartwić. Do Zofii. Bo widzisz moja Zosiu, że…

Na co przyczyn szukać? Nie znasz mnie jeszcze waćpan dobrodziej… To dosyć… Ale mnie poznać możesz… Zostawmy więc czasowi, a mam nadzieję zyskać na tym.

Nietrudno ci to będzie, moja Zosiu.

Czy tak?

Z tymi oczkami.

O! Nie o tym mowa.

Z tą buzią.

O, bardzo proszę.

Z tą rączką.

Panie Majorze!

Z tym kształtem, z tymi…

Dla Boga, co to jest?

Ja się sam dziwię.

Spodziewam się.

Wszystkiego się spodziewaj.

Ach, tego nadto!

Jeszcze mało!

Ech! Ech, że mi teraz uszła! Chodzi, prostując się. Odmłodniałem, odmłodniałem… Dalibóg czuję, że odmłodniałem… I nie dziw; luba dziewczyna, ładna dziewczyna, rozsądna, gwałtem chce iść za mnie! Gdybym się ożenił? Niech się, co chce, dzieje… Nie, to nie, niech się nie dzieje, co chce… Ale ja… Tylko, że to… Bo znowu, z drugiej strony… Ale jednak… Nareszcie w przypadku… A diabła tam, źle! Co tu robić?

No, panie bracie, jakże stoją interesa[69]?

Różnie, różnie.

Zosia zmieszana, waćpan zamyślony. Dobry znak.

Znak nie zły, to prawda.

Jakże ci się podobała?

Ładna dziewczyna, nie ma co mówić.

A widzisz.

Miła.

A widzisz.

Dobra.

A widzisz.

Rozsądna.

Nie mówiłam?

Bardzo rozsądna.

To wszyscy wiedzą.

Gwałtem chce iść za mnie.

Gwałtem.

To nie źle.

Bardzo dobrze.

Ale z drugiej strony…

Nie ma drugiej strony… Podobała ci się?

Podobać się, podobała.

Więc się żeń.

Żeń się. Łatwo mówić.

Cóż ci przeszkadza?

Co przeszkadza?

Na przykład?

Zgadnij waćpani.

Nie chcę zgadywać.

Lat pięćdziesiąt sześć.

Fraszki.

Jej lat osiemnaście.

Fraszki.

Złe stąd skutki.

Fraszki.

A, diabła tam fraszki!

Kobiety prędko się starzeją.

No, to prawda.

Zosia ma lat osiemnaście?

Osiemnaście.

Za dziesięć lat będzie miała dwadzieścia osiem.

To prawda.

Za piętnaście: trzydzieści trzy.

Prawda.

I już po młodości.

I to prawda.

Cóż za wielka różnica między wami?

A jużci!

Żadnej.

Jest, jest, nie ma co mówić.

Bardzo mało. A potem[70] waćpan nie masz pięćdziesięciu sześciu lat.

A mam, mam.

Ale nie masz.

Przecież muszę wiedzieć.

Ale ja mówię, że nie masz.

Mylisz się, mylisz.

Ale nie mylę.

Mam metrykę.

Nic nie znaczy. Aniela ma czterdziesty, a ja czterdziesty drugi skończę. Pani Orgonowa zacznie czterdziesty szósty, a waćpan o cztery lata starszy, więc masz rok pięćdziesiąty. Rzecz jasna.

Chyba myłka[71] w metryce.

Pewnie.

No, pięćdziesiąt to co innego.

A potem[72] powiedz mi, czy nigdy ci się nie trafiało widzieć szczęśliwego małżeństwa, a nierównego wieku.

I owszem. Właśnie niedawno pan prezes Rodosław ożenił się z młodą osobą.

I kontent?

Kontent.

Szczęśliwy?

Szczęśliwy… Tylko mówią, że jego własny sekretarz…

Sekretarz, sekretarz… Ale ty nie masz sekretarza.

I to prawda. A! A! Pan Fontaziński od trzech lat z młodziuchną żoneczką…

Żyje dobrze?

Dobrze… A diabła tam! Zapomniałem, przeszłego roku musiał się rozwieść i jeszcze za rozwód zapłacić.

Ależ bo wyszukujesz przykłady…

Młody Radost, co to się dla dożywocia[73] ożenił…

Żyje szczęśliwie.

Żył dosyć szczęśliwie, tylko że wkrótce zwariował i zamknąć go musiano.

Na cóż szukać daleko? Wiesz, w jakim wieku był nieboszczyk Dyndalski, kiedym szła za niego. Jednak, Bóg widzi, nie miał przyczyny narzekać na mnie.

To prawda. Ale też nieboszczyk był zawsze jak nieboszczyk. Waćpani robiłaś, coś chciała.

Poczciwa dusza! Wreszcie, on tak chciał. A waćpan, jak zechcesz, to żona będzie robiła, co jemu się podoba; wszystko zależy od układu.

I to prawda… Nie ma co mówić… Wszystko od układu zależy.

Pójdę więc…

Ale czekaj no…

Spuść się na[74] mnie.

Ale bo…

Bądź spokojny.

Nareszcie…

Rzecz skończona.

Tylko niech to jeszcze między nami zostanie. Muszę wprzódy…

Z koleżkami się naradzić.

Oczywiście.

Niepotrzebnie.

O, proszę…

Niech i tak będzie. Na stronie. Nie traćmy czasu.

No, kiedy mi kto co do rozumu powie, to i ja umiem ustąpić, nie jestem uparty. Nie utrzymuję złego dlatego, aby nie przyznać, że się dotąd błądziło… Luba dziewczyna! Ale ci co powiedzą? Hm, hm, hm… Miła dziewczyna! Otóż i oni; trochę natrętni, prawdę mówiąc.

Chcą mnie gwałtem ożenić, ale to powiadam wam, gwałtem.

One myślą, że trafiły na swego, z którym zrobią co zechcą, którego za nos będą wodzić, gdzie im się podoba.

Niech sobie daremnie głowy nie łamią. Ale zabawić tu z nami mogą.

Mam lat pięćdziesiąt.

Pewnie, że mogą, bo je trudno minami wysadzić.

Rozsądna wcale[76] dziewczyna.

Nawet nie należy im zupełnie odejmować nadziei dopięcia zamiaru. Niech się same powoli domyślą.

Koniecznie chce iść za mnie.

Nie dowodzi wielkiego rozsądku.

Mam lat pięćdziesiąt.

Kto wie, co ją zmusza. Może rozkaz matki… Może chęć stania się jej pomocną…

Gwałtem chcą mnie ożenić.

Nie uchodzi, nie uchodzi.

Ale to każdy wie.

Bardzo rozsądna.

Co tam rozsądna, rozsądna… Jakby tu szło tylko o rozsądek.

No, prawdę mówiąc, rozsądek rzecz niemała.

Chcesz więc się żenić?

Tego jeszcze nie mówię.

Jeszcze? Ale z czasem…

Należy wszystko rozważyć… Wszystko od układu zależy… Mam lat pięćdziesiąt.

Cóż to za odmiana? Truchleję, to być nie może! Do Majora. Nie żartuj sobie z nas, Majorze. Znamy cię dobrze. Rotmistrz zapala się daremnie, ja gardło moje stawię, że nigdy nie zrobisz takiego szaleństwa.

Co to szaleństwa! Szaleństwa! Proszę być grzeczniejszym, panie Poruczniku! Szaleństwa!

Porucznik dobrze mówi. Mój Majorze, mój Majorze…

Mój Kapelanie, mój Kapelanie, gadaj prędzej albo nie gadaj wcale.

Żenisz się więc?

Żenię czy nie żenię, a szaleństwem mojej czynności nikt nazwać nie ma prawa. I kwita.

Ale kiedy nie uchodzi…

Co mnie kto ma uczyć, co uchodzi albo nie uchodzi.

Rób, co chcesz.

Zaczekaj, pójdziemy razem. Jeszcze słowo. Do Majora. I szczerze to mówisz? Bez żartów?…

Nie mam potrzeby sprawiać się[77] przed nikim. Porucznik odchodzi z Kapelanem. Hm! Szaleństwo! Szaleństwo! Jaki do rady!

Nie masz się czego gniewać. Chciałeś rady, bierzże taką, jaką dają.

Co innego rada, co innego nagana. Jeślim dotychczas miał fałszywe wyobrażenie o małżeństwie, nie widzę konieczności, abym je do śmierci zachował. Piękna to rzecz stan wojskowy, ale sprzykrzyć się z czasem może. Wolność, wolność głosim, a zawsześmy pod rozkazami. I na końcu staremu, choremu, nie ma komu i poduszki pod głowę położyć. I cóż to tak strasznego mieć miłą, lubą, dobrą, młodą osobę zawsze koło siebie, co o nas pamięta, co nas głaszcze, cacka[78], pieści. Cóż to tak strasznego? I dlatego, żem nie uparty, mam być szalony! Szalony? Szalony, kto inaczej myśli. Prawda?

Nieprawda.

Nieprawda?

Nieprawda.

Bądź zdrów.

Najniższy[79].

Kobieta, ŻołnierzPrzyjechało ich trzy jak jedna; z kotami, mopsami, srokami, małpami… I jak zaczęły, tyr tyr tyr, tur tur tur, tyr tyr tyr… Z rozumnego człowieka głupiec. Jemu się żenić i żenić z dzieckiem! Kiedy już tak zachciał koniecznie, niechby sobie był poszukał co dojrzalszego… Tylko że to… Hm hm hm…

Dobrze, że tu zastaję pana. Jak też możesz być tak spokojny, będąc przyjacielem Majora? Jak możesz zezwalać na jego ożenienie?

Nie zezwalam.

Ale nie starasz się odwieść od tego szalonego zamiaru.

Zabronić nie mogę.

Potrzeba jemu odmiany losu? Niech mi kto powie.

Zapewne, że nie.

Cóż przyjemniejszego nad stan wojskowy.

Zapewne.

Używa obecności[80], o przyszłość się nie troszczy.

Zapewne.

Podległy tylko swemu obowiązkowi.

Zasługa jawna, ta za mną mówi, nie potrzebuję łaski niczyjej.

Nigdy sam, nigdy opuszczony.

Zawsze w towarzystwie…

Przyjaciół doświadczonych. Bo gdzież lepiej poznać człowieka jak w trudach, biedzie, niebezpieczeństwie?

To prawda.

Tam nie popłacają wykształcone słówka.

Ho, ho!

Tam działać potrzeba.

Jak na męża przystoi.

I na dobrego żołnierza. Źle albo dobrze, ale otwarcie.

Prostą drogą i śmiało.

Nigdy się nie bać.

I samego diabła!

KobietaAch! Pomiarkowawszy się[81]. O tak, tak… Szczęśliwy, szczęśliwy, kto ten stan obrał. Ach, gdybym nie była kobietą, byłabym żołnierzem całe moje życie.

Proszę! Na stronie. Do rzeczy kobieta.

Raz nawet myśl mi przychodziła, ale to dawniej, ukryć płeć moją, przywdziać mundur i stanąć w szeregu huzarów.

W szeregu huzarów i ukryć… Na stronie. Rzadka kobieta.

Ale tylko w kawalerii chciałabym służyć.

W kawalerii?

Tak konie lubię.

Konie pani lubisz?

Szalenie.

To rozumu dowodzi.

Sama nawet konno jeżdżę.

Konno jeździsz? Na stronie. Co to za kobieta!

Co to za uciecha dobrego dosiąść rumaka, a jeszcze młodego, trochę dzikiego.

Uczyć go prawie chodzić.

Powoli.

Cierpliwie jak z dzieckiem.

Potem żwawiej.

A ostrożnie.

Kłusować.

Niech się wyciąga.

Galopować.

W koło, w prawo, w lewo.

Spiąć ostrogą.

A to na co?

Czasem, czasem.

Ale na co?

Tak… Ale…

Chyba, że uparty. I to…

Tak. Tak, kiedy uparty. I to…

Ostrożnie.

O, ostrożnie.

Bo można znarowić[82].

O, można znarowić. Cały dzień siedziałabym w stajni. Tego, to tamtego, to znowu tego kazałabym przejeżdżać lub sama przejeżdżała. Co to za rozkosz!

Na honor, rzadka kobieta.

A potem wieczorem fajeczkę zapalić.

Ten smak trudno damom pojąć.

Ja kto? Alboż jedna, ja pierwsza, tytoń lubię?

Lubisz pani?

Sama palę.

Sama tytoń pali! Na stronie. Co to za kobieta! Co to za kobieta!

Kobieta, Obyczaje, Pozycja społecznaTak mam odrębne gusta od całej płci mojej, żem dotąd za mąż pójść nie chciała. Ci miejscy panicze pragną, aby żona tylko się stroiła, bawiła, kręciła, trzpiotała[83]. Nie mogą pojąć kobiety, co by lubiła życie obozowe.

Szalone głowy.

Marsze, koczowania, ruch, pracę…

Lecz czemuż pani wojskowego rączką swoją nie zaszczyciła?

Sama płocha młodzież trafiała mi się tylko.

Sama płocha młodzież?

Nikt w wieku rozsądnym.

Nikt w wieku rozsądnym?

Co by cenił mój sposób myślenia.

Być nie może!

Serca żołnierzy z kamieni.

Nie zawsze.

Niewzruszone, twarde.

I lód twardy, a przecie się topi od słońca.

Fi, Rotmistrzu.

Nic złego.

Ach, jak mi gorąco.

Co to za kobieta!

Chodźmy do ogrodu, tam chłodniej.

Może do stajni?

O, potem, później.

Może fajeczkę?

Później, później.

Idę gdzie każesz. Do siebie. Co to za kobieta! Co to za kobieta!

Cóż ty, Józiu, na to?

Na co?

Jak gdyby nas połknąć chcieli.

Żaden dobrego słowa nie przemówił.

A teraz jak baranki.

Na jedwabiu możnaby prowadzić każdego.

Dobrze moja matka mawiała, że kobiety rządzić stworzone.

Ale czemu nie rządzą?

Jakie ty dziecko! Alboż to jedno zło na tym świecie?

Już ja bym tu i rządzić nie chciała.

O, i ja nie. Mnie strach bierze, jak spotkam którego. A zwłaszcza Majora.

Mnie się zdaje, że gdybym była najodważniejszym żołnierzem, to bym zaraz uciekła, jakbym go tylko zobaczyła. Co to za wąsy! Dla Boga!

A Rotmistrz jeszcze straszniejszy ze swoimi miotłami.

Jak jedna idzie do góry, to druga na dół. To znowu tamta na dół, a ta do góry. Aż dreszcz przechodzi.

To prawda, że tu, między tymi wąsiskami, człowiek jak w lesie.

Obrzydłe huzary!

A, daj no pokój, Zuziu. Porucznik…

A, Porucznik.

A, Porucznik. Ten wart być pułkownikiem.

A jaki swawolny, fe!

Mnie się o to pytaj.

Jakie wy szczęśliwe. Do mnie i nie zagadał.

Ale za to pan Grzegorz…

To mój kochanek.

I mój także.

Muszę go wam odebrać.

Pst!

Czemuż pan Grzegorz tak smutny?

Ach!

I wzdycha.

Pewnie się kocha.

Ach!

Szczęśliwa ta, co się podobać umiała.

Która tu ładniejsza?

Kochasz się więc waćpan?

Kocham, dalibóg, kocham.

Czemuż się nie żenisz?

Myślę, dalibóg, myślę.

Czy jeszcze co przeszkadza?

Nie wiem, czy mnie zechcą.

Któraż by nie chciała!

Tylko że z waćpana wielki trzpiot być musi.

Nie, nie, wierz mi waćpanna, że nie.

Motylek płochy, nie ma i wątpienia.

Nie rozumiem.

Jaki by to był los biednej żony.

Dlaczego biednej? Mojej żony los byłby najprzyjemniejszy.

Najprzyjemniejszy.

Zaraz po ślubie wróciwszy do pułku, kupiłbym jej ładnego… konika.

Konika, ach, konika!

Potem porządną, mocną… Baryłeczkę.

Baryłeczkę, ach, baryłeczkę!

I piękny, z przykrywką, zamykany… Koszyk.

Koszyk, koszyk! Ach to pięknie! To ślicznie!

Miałaby trunki[84] i żywność. A że jestem dobrze znany panom oficerom, moja żona by im tylko dostarczała.

Ach, to pięknie! To ślicznie!

Wojna, ŻołnierzAle, panie Grzegorzu, a w czasie wojny jak będzie?

Właśnie wtenczas najlepiej.

Ale strach!

Gdzie tam strach. To jest, co może być najpiękniejszego. Proszę widzieć, kiedy szwadron huzarów na harc[85] wyjedzie.

Na harc, słyszycie?

Pif paf, pif paf!

Pif paf!

Dalej piechota: brr… Brr.

Brr… Brr..

Tu znowu armaty: bom… Bom…

Bom… Bom… Biegając i skacząc wkoło niego. Pif paf… Brr… Brr… Bom… Bom…

Lube, lube dziewczęta! Teraz żałuję, że nie jestem Turkiem.

A fe, Turek.

Ja wiem, że fe! Ale tą razą[86] dobrze by mi było, bo mógłbym się z wami trzema naraz ożenić.

Chyba, że tak.

Józiu!

Słucham, zaraz idę.

Zaczekaj.

Nie mogę.

Trochę.

Pani woła

Zuziu!

Idę…

Nie chodź.

Muszę. Do zobaczenia.

Ach, panno Fruziu! Kochasz mnie waćpanna?

Jakże kochać, kiedyś jeszcze między nami nie wybrał.

Ciebie wybieram, sroczko moja.

Pewnie?

Dziś się ożenię, jeśli zechcesz.

O, na to dość jeszcze czasu.

Ale moja niecierpliwość…

Tak mnie mocno kochasz?

Więcej niż własnego mego konia. Jednak muszę ci wyznać, żem ci twój przyszły los ze mną tylko z pięknej strony wystawił[87]. Są i niektóre…

Fruziu!

Zaraz, zaraz.

Jakże będzie?

Wszystko dobrze.

Ach, Fruziu!

Ach, Grzesiu!

Mam, którą zechcę. Najlepiej zawsze z miejsca nacieraj! Co to myśleć, nikt jeszcze samą myślą nic nie zrobił. I Józia ładna… I Zuzia ładna… I Fruzia ładna… Najładniejsza… Ta będzie moja.

Luba dziewczyna!

Rzadka kobieta!

Pan Rotmistrz ją widział?

Widziałem.

Prawda, Panie Rotmistrzu, że jak sarenka.

Jak sarenka? Hm… Tego nie znajduję.

Ciągle skacze.

Skacze? Hm… Tego nie widziałem.

Nigdy stępa, zawsze kłusem.

Kłusem… Hm… A tak, chcesz powiedzieć, że konno jeździ kłusem.

Konno jeździ?

Jeździ, jeździ.

A do diabła, za pozwoleniem, w to mi graj. To się każdemu podoba, prawda, panie Rotmistrzu?

Grześ ma rozum.

Z taką się żenić.

Jaki pochlebniś.

Dziś się jeszcze z nią ożenię.

Ty?

Ja.

Ty, ty?

Jużci nie pan Rotmistrz.

Co ty gadasz?

Ja… Ja… Ja…

Z kim ty śmiesz się żenić?

Z Fruzią, za pozwoleniem.

Z Fruzią? Stary gaduła! Idź precz!

Oszalał, jemu się żenić… W tym wieku! Co on sobie dobrego obiecywać może? Ale cóż się panna Aniela tak spóźnia? Może już w ogrodzie… Patrzy przez okno. Nie widać.

Mówiłeś z Majorem?

Mówiłem… Ale…

Uparty.

Uparty, jeśli to uporem nazwać można.

Kto by się był spodziewał.

Rozsądny człowiek, mój kochany, wszystkiego się spodziewa.

Żadnej więc nadziei, aby od zamysłu odstąpił.

Żadnej, zapewne żadnej.

Wiem, wiem dobrze i jeszcze się pytam. Wprawdzie nie mogę mu radzić, ale i odradzać nie mogę.

Najlepiej.

Będzie z nią szczęśliwy.

Będzie, będzie.

Ja odjeżdżam… Ale wprzód wymagam od twojej przyjaźni jednej usługi. Słuchaj mnie. Przeszłej wojny… Rotmistrz, spojrzawszy w okno, nagle wybiega. Cóż to znaczy?… Nie rozumiem… Nie odkryję mu więc smutnej tajemnicy… I lepiej… Bo czymże by mógł mój nagły odjazd uniewinnić przed Majorem. Przyjaźń potępiać mnie będzie, kiedy ja dla niej wszystko poświęcam, wszystkiego się wyrzekam.

Ach, Zofio!

Edmundzie, cośmy zrobili! Żadnej że już nie ma nadziei?

Żadnej.

Rozłączyć się musimy?

Na zawsze.

Odkryj mu miłość naszą.

Nie mogę. Cóż za cel? Major odstąpiłby pewnie, ale będziesz że przez to moja?

Może matka…

Rozpacz, Ofiara, RozstanieNie zwódźmy się, nigdy nie zezwoli. W czasie i pomocy przyjaciela pokładałem nadzieję. Wszystko mnie zawiodło. Mamże cię za sobą w nieszczęście pociągać? Różnić[89] z rodziną? Nareszcie[90] nie Majora, to Smętosza zostaniesz żoną.

Okropnie.

Odjeżdżam.

Kiedy?

W tej godzinie.

Już, już tak prędko.

Mamże być świadkiem…

Nie kończ, nie kończ. Jedź, uchodź, Edmundzie!

Tajemnica, HonorNasza tajemnica wiecznie nią zostać dla Majora powinna. Kapelan wie tylko i ten jedzie wraz ze mną. Ten uczciwy człowiek wsparł mój chwiejący się zamiar i ustalił[91] w drodze, której honor trzymać się każe.

Sama więc zostanę. Znikąd ulgi, znikąd pocieszenia!