Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Szacowany czas do końca: -
Fryderyk Hebbel, Judyta
  1. Bóg: 1 2
  2. Brat: 1 2
  3. Broń: 1
  4. Duma: 1
  5. Głód: 1
  6. Grzech: 1
  7. Imię: 1
  8. Kara: 1
  9. Kłamstwo: 1
  10. Kondycja ludzka: 1
  11. Los: 1
  12. Matka: 1
  13. Miłość: 1 2
  14. Modlitwa: 1
  15. Noc: 1
  16. Odwaga: 1
  17. Pamięć: 1
  18. Piękno: 1
  19. Pogarda: 1
  20. Proroctwo: 1
  21. Samobójstwo: 1 2 3
  22. Samotność: 1
  23. Sąd: 1 2
  24. Sen: 1
  25. Siła: 1 2
  26. Śmierć: 1 2
  27. Tajemnica: 1
  28. Wróg: 1 2
  29. Zdrada: 1

Fryderyk HebbelJudytaTragedia w pięciu aktachtłum. Kazimierz Kaszewski

OSOBY:

  1. Holofernes, hetman Nebukadnezara[1], władcy Asyrii.
  2. Achijor, wódz Moabitów.
  3. Trzej porucznicy Holofernesa.
  4. Arcykapłan asyryjski.
  5. Żołnierz.
  6. Goniec Nabukadnezara.
  7. Poseł z Libii.
  8. Poseł z Mezopotamii.
  9. Podkomorzy Holofernesa.
  10. Drabant.
  11. Judyta, młoda wdowa, z Betulii.
  12. Mirza, jej stara sługa.
  13. Efraim.
  14. Samaja, mieszczanin betulijski.
  15. Jozua, mieszczanin betulijski.
  16. Hozea, mieszczanin betulijski.
  17. Ammon, mieszczanin betulijski.
  18. Ben, mieszczanin betulijski.
  19. Assad, mieszczanin betulijski.
  20. Daniel, brat Assada, niemy i ślepy.
  21. Delia, żona Samai.
  22. Najstarszy z ludu w Betulii.
  23. Kapłan betulijski.
  24. Drużyna Libii i Mezopotamii, Moabitów i Ammonitów.
  25. Wojownicy asyryjscy i kapłani Betulii.

Rzecz dzieje się: w trzecim akcie w mieście Betulii; w 1, 2 i 4, przed miastem; w piątym w namiocie Holofernesa.

AKT I

Obóz Holofernesa. Na przodzie po prawej stronie namiot hetmański. Dekoracje głębokie, namioty, lud wojenny, zgiełk. Głębię zamyka góra, pomiędzy wzgórzami widać miasto Betulię.

SCENA 1

Holofernes wychodzi ze starszyzną wojskową z otwartego namiotu. — Muzyka. — Po chwili daje znak. — Muzyka milknie. — Arcykapłan, Drabant[2], Żołnierz, Porucznik.

HOLOFERNES

do Arcykapłana
1
Który tam bóg obiatę[3] pożarł wczoraj rano?

ARCYKAPŁAN

Myśmy ciągnęli losem, panie, jak kazano,
I los padł na Baala[4].

HOLOFERNES

To on dziś nie głodny!
5
Niech dziś ma inny bóg udział w obiacie:
Ten, co go wszyscy niby znacie — a nie znacie;
śmiejąc się
Taki to u mnie czci największej godny!

ARCYKAPŁAN

Będzie, jak każesz. (poczyna się obiata)

HOLOFERNES

10
Drabant, tu!

DRABANT

z głębokim pokłonem
Hetmanie!

HOLOFERNES

Kto z wojska krzywdy doznał w pochodzie
I chce wnieść skargę przeciw swemu wojewodzie[5],
Niechaj tu stanie.

ŻOŁNIERZ

występując
15
Ja skarżę.

HOLOFERNES

O co?

ŻOŁNIERZ

W ostatniej potrzebie[6],
Przy szturmie zamku zdobyłem dla siebie
Dziewicę lubą, a tak śliczną ciałem,
20
Dziwną, że kiedy spojrzała, truchlałem;
A jednak ona spoglądała mile…
Była w namiocie. Wyszedłem na chwilę,
A snadź[7] i innych tknęła jej uroda:
Bo po mnie zaraz wszedł sam wojewoda,
25
Uporną przebił, i umarła z rany.

SądHOLOFERNES

Więc wojewoda będzie śmiercią ukarany!
Lecz oskarżyciel także śmierć poniesie
do Drabantów:
Wziąć go!

ŻOŁNIERZ

30
I ty mnie zabić chcesz, Holofernesie?

HOLOFERNES

Tak, bo twe wystąpienie jest nazbyt zuchwałem.
Ja, by was wypróbować, zlecenie wydałem,
A gdybym czerni[8] podobnej tobie
Dał prawo skarżyć starszych w ich własnej osobie,
35
To ich skargom i na mnie nie byłoby końca;
A gdzieżby dla mnie wtedy znalazł się obrońca?
Jam dawno zważał, że wy szemrzecie!…

ŻOŁNIERZ

Jam tę dziewicę dla ciebie chował.

HOLOFERNES

Gdy żebrak znajdzie koronę, to przecie
40
Sam jej nie włoży — chyba zwariował[9]
Lecz ją odnosi królowi,
Wiedząc, że ona własność królewską stanowi;
I pan mu za to nie dziękuje srodze.
Jednak twą dobrą chęć ja nagrodzę:
45
Dziś jam łaskawy w niezwykłej mierze.
Idź, upij się mym winem, nim cię śmierć zabierze!
Drabanci uprowadzają Żołnierza w głąb.
Konia mojego okiełznać!

PORUCZNIK

Gotowy.

HOLOFERNES

50
Czym już kazał?

PORUCZNIK

Nie, ale mnie przyszło do głowy
Że każesz, wielki hetmanie.

HOLOFERNES

Kto jesteś ty, co śmiesz mnie odgadywać,
Myśli mi moje z pod czoła wyrywać?
55
Takie natrętne gniewa mnie postępowanie.
Myśl moja, to raz; a wasz czyn, to dwa;
I nie na odwrót! Pomnij!

PORUCZNIK

Łaska twa
Niechaj mi wybaczy!
Odchodzi.

ARCYKAPŁAN

podchodząc
60
Skończona obiata.
Na znak Holofernesa odchodzi.

HOLOFERNES

sam
Kto ją rozumie, wysoka to sztuka:
Być tajemnicą wieczystą dla świata!
Nie jest nią morze: świat w nim czegoś szuka,
Znajduje; łódka pierś jego ugniata.
65
Ogień? Zaiste, siłę ma nie lada:
Lecz byle kuchta własność jego bada,
I byle chłystek węgle nim rozpala.
Słońce? Choć płynie i przyświeca z dala,
Jednak już śledzą dróg jego krążenie;
70
Szewc, krawiec, mierzą czas na jego cienie.
Lecz jam nie taki. Oni też głęboko
W szczeliny duszy mej puszczają oko,
Nie pomnąc, iż ta ciekawość uśmierca.
Chwytają z ust mych żywe słowa, by je
75
Przekuć na wytrych do mojego serca;
Lecz moje dzisiaj jutro już nie żyje.
Jam nie z tych próżnych głupców, co się korzą
Przed własnym ja i mają dlań cześć bożą;
Przez co też zmiany najmniejszej się strzegą,
80
Dzień dniem zdradzając. Nie! Ja dzisiejszego
Człowieka w sobie rwę na sztuki krwawe,
I jutrzejszemu rzucam go na strawę.
Nieraz mi zda się, przed tą moją zgrają,
W tłumie, że jestem sam jeden wśród świata,
85
A oni czucia wtedy nabywają
Gdy miecz mój głowy ich jak kłosy zmiata.
Oni miarkują coś: lecz zamiast sami
Biec z otwartymi, jak dzieci, rękami,
Z miłością ku mnie, pierzchają gdzieś w stronę,
90
Niby zające w ogniu oparzone.
WrógGdybym miał wroga, a tak silnej wiary
Iżby śmiał ze mną chwycić się za bary,
Och! pocałowałbym go; i żelazem
Przebił, i w walce padł śmiercią z nim razem!
95
Nebukadnezar, to liczba jedynie,
Która się nudząc w swój czczości[10] półbożéj;
Wciąż dla rozrywki sama siebie mnoży:
Jak mucha, płodzi tysiąc much w godzinie,
Aż ćma ich słońce zasłoni na niebie.
100
Gdybym mu odjął Asyrię i siebie,
Skóra by tylko człowiecza została,
Wypchana sadłem bezwładnego ciała.
Ja mu świat poddam, a gdy go posiędzie,
Słabość sił jego będę miał na względzie.

SCENA 2

Poprzedzający. — Goniec Nebukadnezara.

PORUCZNIK

105
Goniec naszego wielkiego pana
Zapytuje o hetmana.

HOLOFERNES

Sprowadź go. na stronie
Czego tam chcą ode mnie?
Cóż dumny karku? Jestżeś giętkim tyle,
110
Aby się ugiąć nikczemnie?
Pan dba, byś nie zapomniał i na jedną chwilę.

GONIEC

Nebukadnezar, którego potęga
Od wschodu słońca do zachodu sięga,
Śle pozdrowienie dla swego hetmana.

HOLOFERNES

115

W pokorze czekam na rozkazy pana.

GONIEC

Nebukadnezar mówi: niech się strzegą
Ludzie uznawać innych bóstw, prócz niego.
A płomieniom oddać każe
Świątynie wszelkich innych bogów i ołtarze.

HOLOFERNES

120
Zaprawdę, dogodniejszy jeden bóg niż trzysta,
A dla samego króla — oczywista!
Bo zechce nadal modlić się, wystarczy
Mu stanąć wobec zwierciadła swej tarczy;
Chorować tylko niechaj się nie waży,
125
By się nie przeląkł wykrzywionej twarzy.
Dawnoż przestał wydawać chorobliwe jęki?

GONIEC

Jakoś zdrów teraz, wszystkim bogom dzięki.

HOLOFERNES

To jest jemu samemu, rozumiałeś pewnie.
Lepiej czcić boga w ciele aniżeli w drewnie.
130
Cóż dalej?
na stronie
Mam ochotę zdusić tego gońca.

GONIEC

Co dzień, o wschodzie słońca, ma być czczon obiatą.

HOLOFERNES

Szkoda, że dzisiaj za późno już na to z intencją:
135
Ano pomyślim przy zachodzie słońca.

GONIEC

Następnie, król prosi ciebie
Byś życie swoje szczędził w wojennej potrzebie,
Jako cię żaden sługa i kraju obrońca
Nie zastąpi tak wiernie.
140
Na koniec król ci czyni nadzieję,
Że dużo jeszcze łask swoich zleje
Na głowę twoją, o Holofernie!

HOLOFERNES

Dobrze. Możem, zaprawdę, w wojnie czy w pokoju
Nazbyt za zdrowie króla wychylał napoju.
145
Odpowiedz więc, że skoro jestem mu tak drogi,
Będę sam siebie kochał: całuję go w nogi.
Goniec odchodzi.
Drabant!

DRABANT

Hetmanie!

HOLOFERNES

150
Ogłoś wśród żołnierzy,
Niech nikt w innego boga, prócz króla, nie wierzy!
do Arcykapłana:
A gdy król innych bogów mieć nam nie pozwala,
Kapłanie! Trzeba rozbić głuchego Baala,
155
Z którym się włóczym jeszcze po świecie.
Drzewo w podarku sobie zabierzcie.

ARCYKAPŁAN

Jak mogę rozbić, do czego się modlę,
Chciej zważyć, panie? To byłoby…

HOLOFERNES

Podle?
160
Rozumiem. Ale cóż ja na to zrobię?
Baal jak może, niech tam radzi sobie;
Ja zaś wyraźne polecenie mam:
Musisz go rozbić lub zabić się sam.

ARCYKAPŁAN

A no, postaram się, wielki hetmanie.
165
Spełnić twoje rozkazanie.
zgina się i odchodzi

HOLOFERNES

sam
Bóg, Kondycja ludzkaPrzekleństwo tobie, królu pałacowy,
Że-ć ta olbrzymia myśl przyszła do głowy!…
On jej nie uczci, skoślawi myśl własną!
Mnie bo od dawna rzecz ta była jasną,
170
Że ludzkość, odkąd słońce skrzy na niebie,
Miała cel wielki: wydać boga z siebie.
Lecz ten bóg, który ciągle jest w robocie,
Czym o swój boskiej zaświadczy istocie?
Walką wieczystą. Bogiem zwać się będzie,
175
Gdy miecz i ogień weźmie za narzędzie,
Gdy zmoże[11] czułość i litość dla ludzi,
Gdy żadna zgroza dreszczu w nim nie wzbudzi,
Gdy ludzkość zdepcze on na proch, a ona
Z krzykiem wesela u nóg jego skona.
180
Nebukadnezar o to się nie stara;
Sprawia się łatwiej: Nebukadnezara
Woźny ogłasza bogiem między swémi,
Ja zaś ogłosić mam go po wszej ziemi!
Arcykapłan powraca
185
Baal zniszczony?

ARCYKAPŁAN

Już go żrą płomienie;
Oby dał mi przebaczenie!

HOLOFERNES

On nie jest bogiem: na to nie ma rady,
Gdy król i hetman nakazują tobie
190
Znaleźć gruntowne tej prawdy zasady.
Masz trzy dni czasu. Doba po dobie,
Coś przecie znajdziesz, byle ochota;
A za każdą zasadę płacę-ć uncją złota.

ARCYKAPŁAN

Spodziewam się rozkazom uczynić zadosyć[12].
Arcykapłan odchodzi, wchodzi Porucznik.

PORUCZNIK

195
Posły jakiegoś króla przyszli o coś prosić.

HOLOFERNES

Jakiego króla?

PORUCZNIK

Ot!… pamięć przeklęta!…
Kto tam imiona wszystkich pobitych spamięta?

HOLOFERNES

rzucając mu łańcuch złoty
To pierwsza trudność, którą słyszę mile…
200
Sprowadź ich!
Porucznik wychodzi.

SCENA 3

Poprzedzający. — Posłowie z Libii i z Mezopotamii.
Posłowie z Libii, czarni i brzydcy, rzucają się na ziemię

POSEŁ Z LIBII

Jako nas widzisz tu w pyle,
Tak król libijski przed tobą się schyli,
Gdy raczysz ściągnąć do jego stolicy.

HOLOFERNES

do siebie
A! toż podli niewolnicy głośno:
205
Czemu nie wczoraj, czemu aż w tej chwili
Przybywacie z poddaniem? Spóźniona to pora.
Droga za wielka, czy też za mała pokora?
Sąsiedzi wasi inaczej się korzą
na stronie
210
Wstręt mnie porywa na tę małpę bożą.
Muszę łaskawym być na czerń obrzydłą,
By nie myślało przypadkiem to bydło,
Że ich godnymi mego gniewu robię.
głośno:
215
Rzeczcie królowi, iż może rachować…

PORUCZNIK

wracając
Z Mezopotamii, hetmanie, ku tobie
Przyszło powtórne poselstwo.

HOLOFERNES

Przyprowadź!
Na skinienie Holofernesa posłowie libijscy powstają i odchodzą. Wchodzą posłowie z Mezopotamii i podobnież jak pierwsi rzucają się na ziemię.

POSEŁ Z MEZOPOTAMII

Mezopotamia z pokorą tu staje,
220
Tobie poddając się, wielki hetmanie,
Jeżeli za to łaskę twą dostanie.

HOLOFERNES

Ja łaski daję, ale nie sprzedaję.

POSEŁ Z MEZOPOTAMII

My się oddajem bez warunku, cali,
Lecz się łask twoich spodziewamy, panie.

HOLOFERNES

225
Nie mogę, nie wiem, nie rachujcie na nic.
Wyście z poddaniem za długo zwlekali,
A jam zaprzysiągł na głowę mi drogą,
Że lud, co podda się ostatni, srogo
Wytępię z ziemi. Samiż rozumiecie,
230
Że ta przysięga krępuje mnie przecie.

POSEŁ Z MEZOPOTAMII

My nie ostatni. Ma drodze mówiono,
że lud Hebrejów walkę niecofnioną
Przedsięwziął toczyć, a żądny swobody
Zamyka bramy i szańcuje grody.

HOLOFERNES

235
Donieścież tedy królowi, posłowie,
Że łaski mojej może mieć nadzieję:
Od mych się postów o warunkach dowie.
Na skinienie Holofernesa, posłowie wstają.
Lecz mi powiedzcie, kto są ci Hebreje?

POSEŁ Z MEZOPOTAMII

240
To lud szalony! Dosyć, że on szydzi
Z twych gróźb, nie zważa na potęgę twą;
A więcej jeszcze, że tam Boga czczą,
Którego nikt nie słyszy, nikt nie widzi,
Nikt nie wie, kędy[13] mieszka: pełni wiary,
245
Co dzień mu jednak składają ofiary;
Jakby na równi on z naszymi bogi[14]
Z ołtarza na nich wzrok opuszczał srogi.
Mieszkają w górach.

HOLOFERNES

Kto królem tej ziemi?
250
Ile miast, hufców?

POSEŁ Z MEZOPOTAMII

Kto tam, panie, z niémi
Dojdzie do ładu! Lud nieufny srodze,
Zamknięty w sobie, w każdym widzi wroga.
Mniej znamy ich niż oni swego Boga.
255
Strzegą się z kim bądź spotykać na drodze,
Nie jedzą z nami, nie piją; najwyżéj,
Bój o pastwisko czasami nas zbliży.

HOLOFERNES

Co mówisz? Ciemne twoje odpowiedzi…
Daje znak ręką. Posłowie z Mezopotamii odchodzą w niskich pokłonach.
260
Niech tu najbliżsi przyjdą ich sąsiedzi,
Moabitowie i Ammonitowie!
Drabant odchodzi; Holofernes na stronie:
WrógJednakże lud ten zaciężył mi w głowie.
Ja czczę ich opór, lecz szkoda mi ludzi:
265
Muszę wytępić to co cześć mą budzi!

SCENA 4

Poprzedzający, oprócz posłów obcych. — Drużyna Moabitów i Ammonitów, pomiędzy nimi Achior.

HOLOFERNES

Co to za lud, co mieszka z tamtej strony?

ACHIOR

Opowiem ci: ja znam ten lud szalony.
Oni pogardy godni są, gdy idą
Na wojnę z mieczem, oszczepem lub dzidą,
270
Bo to w ich ręku wygląda jak cacka[15],
Które też Bóg ich łamie im znienacka;
Nie chce, by oni we krwi się bryzgali
I przeto sam ich nieprzyjaciół wali.
Lecz lud ten, wodzu, strasznym jest nie lada
275
Gdy się w pokorze przed swym Bogiem pada,
Gdy popiół sypać na głowę zaczyna,
Gdy wielkim głosem sam siebie przeklina.
Wtedy coś wokół strasznego się dzieje:
Jakby świat w inne wstępował koleje,
280
Niepodobieństwo[16] istotą[17] się stawa,
Zda się, natura traci swoje prawa.
Więc rozstępuje się morze, bałwany
Zdumione tworzą z obu stron dwie ściany,
Środkiem ulica; to chleb z nieba spada,
285
Głodnym przepiórek spuszczają się stada,
Żywy zdrój tryska spod piasków pustyni.

HOLOFERNES

Jak się zwie bóg, co takie cuda czyni?

ACHIOR

Nie wolno jego wymawiać imienia,
I śmierć obcemu, który je wymienia.

HOLOFERNES

290
Mów dalej, jakież są miasta w tej ziemi?

ACHIOR

wskazując na miasto
Betulia leży między najbliższémi,
Widać ją stąd: ją teraz opasują wałem.
Lecz ich stolicą jest Jerozolima:
Tam ja świątynię ich Boga widziałem.
295
Nie! Wspanialszego nic na ziemi nie ma.
Kiedym zdumiony patrzył na to dzieło,
Na dół mi głowę coś gwałtownie gięło;
Że nie wiem jak się to stało, gdy z czołem
Ku ziemi u stóp świątyni klęknąłem.
300
Gdym powstał, znowu me bezwładne ciało
Coś nieprzeparcie do wnętrza jej pchało;
Lecz tam śmierć była. Aż jakaś dziewczyna,
Czy przez wzgląd na mą młodość, czy też trwoga
Zdjęła ją, aby przybytku jej Boga
305
Nie pokalała noga poganina.
Ostrzegła w porę. Słuchaj mnie, o panie!
Na moje baczność zwróć opowiadanie.
Rozkaż dowiedzieć się nasamprzód, czyli[18]
Oni przed Bogiem swoim nie zgrzeszyli:
310
Jest-li tak, uderz, a możesz być pewny
Że ich w twe ręce odda ten Bóg gniewny,
I padną u stóp twoich w jednej chwili.
Lecz jeśli Bogu swojemu są mili,
Odstąp, bo znowu użyje on cudu,
315
A ty się staniesz pośmiewiskiem ludu.
Tyś jest, hetmanie, i wielki, i dzielny.
Lecz on dzielniejszy niż ty — nieśmiertelny!
Jeśli nie może przeciwstawić tobie
Męża równego w mocy i ozdobie,
320
To zmusi ciebie, byś sam sobie wrogi,
W obłędzie zmysłów szedł i zbił się z drogi.

HOLOFERNES

Bojaźń czy chytrość każą ci, człowiecze,
Proroczyć słowa, nie pytam się o to.
Mógłbym cię skarać śmiercią lub sromotą
325
Że śmiesz innego, prócz mnie, bać się jeszcze,
Lecz nie uczynię tego dziś. W tym względzie
Tyś na się wyrok wypowiedział sam:
Niech los Hebrejów twoim losem będzie, do Drabanta:
Wziąć go i żywcem odwieźć do ich bram!
330
rozkaz wypełniają
Ten, kto go w szturmie do miasta powali,
Funt złota weźmie za głowę. Więc daléj!
Ruszamy, kędy na barkach swych góra
Dźwiga Betulię!

WSZYSCY

z okrzykiem
335
Na Betulię! Hurra!
Obóz wprawia się w ruch. Zasłona spada.

AKT II

Komnata Judyty.

SCENA 1

Judyta i Mirza przy krosnach.

JUDYTA

Cóż, Mirzo, mówisz o mym śnie?

MIRZA

Mnie żal,
Że nie chcesz słuchać, co ja mówię.

SenJUDYTA

Szłam
340
Wciąż bez wytchnienia gdzieś w bezbrzeżną dal,
Lecz nie wiedziałam, co mnie parło tam.
Stanęłam… myślę… i zdawało mnie się
Że grzech mnie straszny na swych skrzydłach niesie.
— „Dalej!” — coś we mnie zawrzało jak grom,
345
I poszłam dalej.

MIRZA

Dajże pokój snom!
Przechodził tędy Efraim, Judyto,
A miał twarz smutną i minę przybitą.

JUDYTA

Idę i zaszłam na górę wysoką.
350
Zawrot mnie ima[19], dumą pała oko,
Gdy na wyżynach tych stoję, bo zważ:
Słońce mi sąsiad i patrzę mu w twarz.
Wtem się otwiera pod stopy[20] mojemi
Czarna i dymna a głęboka przepaść!
355
Wstecz iść nie mogę ni dostać na ziemi,
Więc się mocuję, ażeby w nią nie paść.
„Boże!” — zawołam w strachu, co mnie gnębi,
„Tu jestem!” — mile ozwało się w głębi.
Skoczyłam… miękkie przyjmują mnie dłonie,
360
Zda się, na czyimś że spoczęłam łonie;
Nie widzę, kto jest, a błogo mi, błogo!
Lecz ciężę nadto, czuję, że nie mogą
Unieść mnie jego ręce; ulżyć radam,
Ale daremnie; coraz głębiej spadam,
365
Płacz jego słyszę przez zamglone zmysły,
I łzy gorące na twarz moję trysły.

MIRZA

Judyto, powiedz, czemu ja daremnie
Zawsze wspominam ci o Efraimie,
Który w narodzie ma Dzielnego imię?
370
Nie słuchasz…

JUDYTA

Wstręt mężczyzni budzą we mnie.

MIRZA

Byłaś zamężną…

JUDYTA

Mąż mój nie miał żony.

MIRZA

Jak?

JUDYTA

375
Tajemnica…

MIRZA

Mąż twój…

JUDYTA

Był szalony.

MIRZA

Ja, stara sługa twoja, moje dziecię.
Gdyby tak było, spostrzegłabym przecie.

JUDYTA

380
Muszę tak mniemać, Mirzo; gdyby nie to,
Byłabym sama straszliwą kobietą.
Wszak lat czternaście miałam, gdy mnie żoną
Do Manassesa domu prowadzono.
Towarzyszyłaś mi z ojcem do proga,
385
To wiesz, jak ciężką była moja droga,
Jak straszną dla mnie była ta godzina!
Dusiło w piersiach, pot spływał obficie.
Raz się zdawało, że zamiera życie.
To znów, że życie właśnie się poczyna.
390
Stanęłam w domu, wyście pożegnali
Mnie, pozostałam. Lecz posłuchaj daléj.
Przybył Manasses. Ja zadrżałam cała.
Matka dziwactwa jakieś wyprawiała,
Szepnęła swoje nam błogosławieństwo
395
I wreszcie znikła; a z nią moje męstwo:
Widok mężczyzny drętwił we mnie siły.
Noc była i trzy światła się paliły.
Chciał jedno zgasić. Mówię: „niech się pali!”
„Dziecko!” rzekł. Światło zagasło wśród nas:
400
Lecz myśmy jakoś na to nie zważali.
Szedł mnie całować: drugie światło wraz
Zagasło samo. Przerażenie nasze
Zgadujesz. „Trzecie — rzekł — ja sam zagaszę.”
I zgasił. Lśniła twarz miesiąca[21] blada.
405
„Jak w dzień cię widzę;” do mnie on powiada.
Zbliża się… zadrżał… i coś go oniemia;
Stanął jak wryty. Zda się, czarna ziemia
Wychyla rękę doń i z całej siły
Ciągnie go w swoje bezdenne mogiły.
410
Jam się zmieszała — Wołam go: „pójdź do mnie!”
On zaś nie słyszał, patrzył nieprzytomnie;
Nie mnie on widział, choć byliśmy sami:
Odszedł od okna i oczy zakrywa.
Więc coś strasznego widział miedzy nami…
415
Tak, coś obcego widział…

MIRZA

Nieszczęśliwa!

JUDYTA

Cichy płacz zdjął mnie, krew biła do głowy;
Ręce wyciągam doń, ale daremnie:
On stał w modlitwie odwrócon ode mnie.
420
Serce me stygło i tak mi się zdało,
Jak gdybym weszła w obce sobie ciało…
Aż sen na skronie zstępował łaskawie.
Czułam, jakobym dopiero na jawie
Żyć poczynała. Usnęłam. Nad ranem,
425
Gdym się zbudziła z sercem skołataném,
Byłam tam sama i w szacie dziewicy.
Spotkałam męża, wychodząc z świetlicy,
I jego matkę, która w modłach cała
Ponuro, drwiąco na mnie spoglądała.
430
On to dostrzegłszy, z zapłonionym czołem
Rzekł głośno, gniewnie: „ona jest aniołem!”
Zbliżył się, chcąc mnie pocałować: alem
Cofnęła usta. On odstąpił z żalem,
Potrząsnął w sposób osobliwy głową
435
I spojrzał, jakby miał na ustach słowo,
Żem w jego oczach usprawiedliwioną.
Pół roku odtąd byłam jego żoną.
po długiej pauzie:
Zwałam się żoną…

MIRZA

440
A on?

JUDYTA

Tajemnica, ŚmierćChodził ze mną,
Mieszkał i jadał, ale to daremno!…
Czy wpośród ludzi, czyśmy byli sami,
Wciąż coś strasznego stało między nami,
445
Coś nieznanego. Czasem jego oko
Wpiło się we mnie dziko i głęboko,
Z wyrazem takim, że drętwiałam cała;
Ten wzrok w me serce wdzierał się jak strzała,
I taki wtedy ból imał to serce
450
Żem sobie nieraz: ja jego uśmiercę!
Mówiła w duchu. — Trzeci rok upływa,
Jak on zachorzał, wracając ze żniwa,
I umarł. Widząc go w ciężkiej chorobie,
„Nie, on nie umrze” powtarzałam sobie,
455
„W grób tajemnicy z sobą nie poniesie!”
Więc na odwagę zdobyłam się raz.
Schylona nad nim, mówię: „Manassesie,
Co w tę noc ślubną weszło między nas?”
Podniósł powiekę przez śmierć ociężałą,
460
Raz jeszcze na mnie zwrócił wzrok rozumny…
Drgnęłam: bo w górę tak unosił ciało
Jakby umarły iście wstawał z trumny.
„Tak, rzekł, ja teraz powiedzieć ci muszę;
Oto…” Nie skończył i wyzionął duszę,
465
I tajemnica legła przy nim w grobie.
I jaż to nie mam wyobrażać sobie
Żem obłąkana, jeżeli przestanę
Mniemać[22], że on miał zmysły obłąkane?

MIRZA

Dreszcz mnie ogarnia.

JUDYTA

470
Jeżeli zasiędę
Do mej roboty, układam lub przędę,
ModlitwaWszak widzisz nieraz, zamyślam się, tonę
W modlitwie, zmysły moje odrętwione;
Wzruszoną jestem, a zdam się spokojną:
475
I przez to ludzie zwą mnie bogobojną.
Ach! Ja nie mogę określić ci ściśléj:
Modlitwa dla mnie samobójstwem myśli.
Uciekam w boskość, zamykam się w niebie;
Aby żyć, Mirzo, ja zabijam siebie!

MIRZA

odstępując
480
Coś podobnego gdyby na cię padło
Raz kiedy jeszcze, podstąp pod zwierciadło.
Przed blaskiem wdzięku i młodością twoją
Pierzchną te widma, co cię niepokoją.

JUDYTA

Ty po swojemu sądzisz.

MIRZA

485
Jestem szczera.

Piękno, SamotnośćJUDYTA

A znasz ty owoc, co się sam pożera?
Czy młodość, piękność, może ci być drogą,
Gdy młodą, piękną nie masz być dla kogo?

MIRZA

Któż ci zabrania dziś, za wspólną zgodą,
490
Być komuś jeszcze i piękną i młodą?
Wszak do wyboru stoić młodzież cała.

JUDYTA

Widzę, żeś zgoła[23] mnie nie zrozumiała,
Bo moja istność[24] pod ciała urodą
To owoc w pięknej zatruty łupinie:
495
Kto go skosztował, szaleje lub ginie!

SCENA 2

Poprzedzające, Efraim.

EFRAIM

I wy tak obie spokojne jesteście,
Gdy Holofernes tak dobrze jak w mieście,
Bo niedaleko stąd.

MIRZA

Wszechmocny Boże!

EFRAIM

500
Widziałem tłuszczę wzrokiem nieprzebitą:
Gdybyś ty na nią spojrzała, Judyto,
To byś przysięgła, że co tylko może
Wysyłać przodem Groza i Ruina,
Wszystko ściągnęło w obóz poganina.
505
Mnóstwo taranów i wozów i koni,
Roją się wojska różnych barw[25] i broni;
Szczęście, że oczu nie ma wał i brama:
Ze strachu pewnie runęłaby sama.

JUDYTA

Tyś pewnie widział więcej, niźli drudzy.

EFRAIM

510
A no, zapytaj: niech powiedzą słudzy.
Kto żyw, ratunku u Jehowy żebrze,
Cała Betulia wygląda jak w febrze[26].
Zdasz się nie wiedzieć o Holofernesie,
Lecz ja wiem wszystko, co wieść o nim niesie
515
I nie daj Boże spotkać się z tym księciem.
Tchnienie ust jego to ognista fala,
Słowo wybiega drapieżnym zwierzęciem:
Gdy noc nadejdzie….

JUDYTA

drwiąco
On światła zapala.

EFRAIM

520
Tak; tylko czyni to dosyć dogodnie:
Wioski i miasta to jego pochodnie.
— „Mnie one taniej kosztują niż inne”
Mówi. To jego rozrywki niewinne.
Jeszcze za łaskę swą uważać każe,
525
Gdy miecz wyczyści sobie przy pożarze,
Upiecze mięso. On też, powiadają,
Gród nasz zoczywszy, z uśmiechem na twarzy,
Z szyderstwem, swoich zapytał kucharzy:
Czy przy nim strusie usmaży się jajo.

JUDYTA

530
Chciałabym go zobaczyć! na stronie Boże w niebie!
Co ja też mówię?

EFRAIM

Co też ci się marzy?
Biada ci, gdyby on zobaczył ciebie!
Pada od jego umizgu[27] niewiasta,
535
Jak mąż od miecza. Gdyby znał cię, wiedział,
Że mu do ciebie tak niedługi przedział,
Dla ciebie jednej wkroczyłby do miasta.

JUDYTA

z uśmiechem
Jeśli tak sądzisz, wiedząc, co się dzieje,
Tedy ja sama wyjść jestem gotową
540
Naprzeciw niemu, i gród ocaleje.

EFRAIM

Ty jedna prawo masz wyrzec to słowo.

JUDYTA

Czemu nie?… Jedna za wszystkich!… Judyta,
Która się nieraz sama siebie pyta:
„Po co ty żyjesz?” A gdyby on wreszcie
545
Nie mnie właściwie szedł szukać w tym mieście,
To wy, obrońcy, nie mogąc inaczéj,
Sprawcie to, niechaj taką mnie zobaczy,
Jakiej pożąda. Ta olbrzymia głowa,
Skoro przed wami w obłoki się chowa,
550
Że ręką do niej sięgnąć nie możecie,
Niech gród jej perłę pod nogi podmiecie;
On, by ją podnieść, nachyli tę głowę,
A wy pociski miejcie już gotowe.

EFRAIM

do siebie
Mój plan był lichy. Wszak to, co ją miało
555
Nabawić trwogą i rzucić ją całą
W moje objęcia, siły jej dodaje,
Gdy ja w jej oczach jak podsądny staję.
Nadzieję miałem, widzę, nadaremnie,
Że miło będzie jej w ogólnej trwodze
560
Znaleźć obrońcę, a któż na jej drodze
Znajdzie się bliższy, pewniejszy ode mnie? (głośno):
OdwagaJudyto, męstwem tak ci oczy świecą,
Że przez to ronisz swą piękność kobiécą.

JUDYTA

Mężczyznaż męstwo wymawiać mi może?

EFRAIM

565
Ja ci gorszego coś jeszcze wyłożę.
Złe czasy idą, Judyto; o wojnie
Wieść krąży pewna: czasy, gdzie spokojnie
Ci tylko żyją, którzy legli w grobie.
Bez brata, męża, jak poradzisz sobie?

JUDYTA

570
Czyż, Efraimie, trudność ci niezmierna
Za swata wezwać sobie Holoferna?

EFRAIM

Żartujesz, gardzisz. Ale to daremnie:
Ja ciebie kocham, choć ty szydzisz ze mnie.
A gdyby nie to, że nam grozi burza,
575
Już by mnie oczy twoje nie widziały.
Broń, SamobójstwoTen nóż czy widzisz?

JUDYTA

Widzę: lśniący cały,
Własny mój obraz z niego się wynurza.

EFRAIM

Jam go wyostrzył w dniu, gdy moja droga
580
Mnie odepchnęła z pogardą. Na Boga!
Gdyby nie widok, że na naszą ziemię,
Z mieczem i ogniem szło Assura plemię,
W pierś mą żelazo to byłoby padło
I zerdzewiałe krwią moją, Judyto,
585
Nie mogłoby ci służyć za zwierciadło.

JUDYTA

Podaj mi nóż ten, Efraimie.
chce zakłuć go w rękę, którą on usuwa
Czy to
O samobójstwie mówić ci przystało,
590
Kiedy się chronisz przed ranką tak małą?

Noc, LosEFRAIM

Widzę cię, słyszę, czuję się przez ciebie
Nieodepchniętym: błogo mi jak w niebie.
A tamto padło na mnie w czarną noc,
Gdy nic nie czuwa w sercu, prócz cierpienia,
595
Gdy duszę nam uciska śmierci moc,
Jak sen powieki, ciężarem kamienia;
Gdy człowiek spełnia bez myśli i woli
Wyroki jakiejś niewidzialnej Doli.
Krok na tej drodze daleko mnie niesie;
600
Sam nie wiem, czemu nie zaszedłem daléj.
To źle, odwagą lub trwogą nazwali:
To drzwi zaparcie, gdy komu spać chce się;
Ja ciebie kocham — ty masz serce harde:
Nie winnaś temu, ja zasię inaczéj
605
Nie mogę. Ale czy wiesz, co to znaczy
Kochać i w zamian pozyskiwać wzgardę?..
To nie cierpieniem tylko się tłumaczy.
Postradam własność, to ją i odrobię:
Utracę wolność, odbiję ją sobie;
610
Poniosę ranę, uleczy się rana:
Lecz, jeśli miłość moja prawa, wielka,
Ma być wyśmiana, wzgardzona, zdeptana.
To dla mnie prawdę traci świętość wszelka.
Jeśli ten popęd, co ku tobie rwie mię,
615
Zwodzi mnie tylko i śmierć mi nasyła,
Gdzież mam rękojmię, że prawdą jest siła,
Która przed Bogiem rzuca mnie na ziemię?

MIRZA

do Judyty
Czyś tak nieczuła? Zakończ jego mękę!

Samobójstwo, MiłośćJUDYTA

Mamże dlatego oddać mu swą rękę,
620
By on ze swojej nóż wypuścił? Przecie
Miłość to nie jest obowiązek.

MIRZA

błagalnie
Dziecię!

EFRAIM

Jeszcze raz błagam cię, na Boga w niebie,
Judyto! Zezwól mi nazwać cię żoną!
625
To znaczy: ja chcę być tylko dla ciebie
Tarczą; by ciosy mierzące w twe łono
Przyjąć i odbić w tej okropnej chwili,
Gdy wróg swą srogość przeciw nam wysili.

JUDYTA

do siebie
Tenże to człowiek, co przed chwilą jeszcze
630
Na myśl o wrogu zdawał się czuć dreszcze?
Ściska pięść, oczy mu płoną. Ja czczę go.
Przebóg! Gdy gardzą, to jakbym z własnego
Ciała po żyłce pruła. do Efraima
Efraimie!
635
Jam ci cierpienie zadała olbrzymie.
Boli mnie, iżem w oczach twoich godną
Miłości: chciałabym być mniej dorodną.
Mnie niepodobnym[28] było twe żądanie
Spełnić, szyderstwem więc odrzekłam na nie.
640
Teraz nagrodzić mi ciebie wypada;
Lecz, jeśli ty mnie nie zrozumiesz, biada!
Biada ci, jeśli, gdy wyrzeknę słowo,
Ręka twa działać nie będzie gotową,
A czyn nie stanie jasno ci przed oczy
645
Musem, którego namysł nie odroczy;
Jeśli nie uznasz się między wszystkiemi
Sam jeden godnym spełnić go na ziemi.
— Chcesz, bym ci była posłuszna i wierna?…
Idź i przynieś mi głowę Holoferna.

EFRAIM

650
Głowę! Judyto, masz ty rozum zdrowy?
W tłumie wojsk jego jak dostać tej głowy?

JUDYTA

Jak — nie wiem. Gdybyż!.. Sama bym spełniła.
Ja, słaba duchem zarówno, jak ciałem;
Lecz wiem, że to jest potrzebne.

EFRAIM

655
Gdzież siła?…

JUDYTA

Siła u wielkich mierzy się zapałem.

EFRAIM

Widzę go dziś, choć nigdy nie widziałem.

JUDYTA

I ja go widzę, przeczuwam go wzrokiem.
Oblicze, które całe mu jest okiem,
660
Promienie światła biją z jego czoła,
Gdzie stopą dotknie, ziemia drży dokoła.
Był czas, gdy nie stał on w żyjących gronie,
Więc czas przyjść może, który go pochłonie.

EFRAIM

Daj mu grom w rękę, a odejmij straże,
665
Wtedy na niego rzucić się odważę.

JUDYTA

Chciej tylko; z głębin przepaści, z twierdz nieba,
Wyzwij potęgi opiekuńcze, święte,
One uderzą, osłonią, gdzie trzeba,
Ciebie lub dzieło przez ciebie podjęte.
670
Skoro chcesz tego, czego wszystko chce,
Czego Bóg w pierwszym gniewie swoim słucha,
O czym natura duma w tęsknym śnie,
Ona, co krzykiem boleści wybucha,
Nigdy drugiego olbrzymiego ducha
675
Zrodzić nie mogąc, a jeśli porodzi,
To śmiercią razem pierwszego ugodzi…
Więc powstań, dziecię Natury olbrzymie!
I zmierz się z bratem swoim, Efraimie!

EFRAIM

Chyba ty zabić chcesz mnie z nienawiści,
680
Chcąc, żebym ziścił, czego nikt nie ziści.

JUDYTA

Widzisz, jak dobrze znam wartość twej duszy!
Więc ciebie myśl ta nie znęci, nie wzruszy?
Ja, którą kochasz, wskazuję ci drogę,
Jaką wzajemnie pokochać cię mogę;
685
Chcąc ciebie podnieść na wyżyny świata,
Kładę ci w serce myśl wielką zamiarem,
A ona tobie zawisła ciężarem,
Który cię bardziej ku ziemi ugniata.
Gdybyś ty, słuchaj, zacnych przodków synu,
690
Przyjął myśl moją z burzliwym zapałem
I w miecz uderzył, i rwąc się do czynu,
Nie rzekł: bądź zdrowa — a ruszył stąd cwałem,
To bym ja, czuję, sama przerażona,
By cię powstrzymać otwarła ramiona
695
I z sercem trwożnym o swoje kochanie,
Wyobrażała, co się z tobą stanie,
Tak, że ty musiałbyś zostać na progu,
Albo ja z tobą szłabym przeciw wrogu.
Lecz teraz jestem usprawiedliwioną.
700
Ja nigdy twoją nie mogę być żoną,
Miłość twa dla mnie, wiedziałam to z góry,
Jest karą twojej ubogiej natury,
Przekleństwem, które czyni cię ofiarą.
Własnej pogardy padłby na mnie cień,
705
Gdybym się twoją przeraziwszy karą,
Poszła za prądem miłosiernych drgnień.
Ty, znam cię z gruntu, mierzysz jedną miarą
Wielkość i pospolitość. Śmieszy ciebie,
To, na co mocy ja szukam aż w niebie.

EFRAIM

710
Gardź mną, lecz wprzódy zapytam cię o to,
Kto niepodobne[29] uczyni istotą[30]?

JUDYTA

Przyjdzie ktoś, musi! I iść będzie przodem.
Ty, Efraimie, dziwić się nie mogę,
Dzielisz lękliwość swą z całym narodem.
715
W niebezpieczeństwie wy tylko przestrogę
Widzicie, by go unikać, mężowie:
Wam myśl natarcia nie postoi w głowie.
Słaba kobieta więc, wśród mdłego[31] gminu,
Nabywa prawa do wielkiego czynu.
720
Jam cię do niego wzywała: daremnie!
Ty niemożliwość chciałeś wmówić we mnie. po pauzie
A więc… na ziemi niech dzieją się dziwy!
Ja ci dowiodę, że on jest możliwy.
zasłona zapada

AKT III

Komnata Judyty.

SCENA 1

Judyta, w lichej odzieży, siedzi skulona i osypana popiołem. — Mirza wchodzi i spogląda na nią.

MINA

Trzy dni, trzy noce, siedzi martwa, blada;
725
Nie śpi, nie mówi, nie pije, nie jada;
Westchnie lub jęknie: serce jej snadź[32] chore,
Żeby ją zbudzić, poruszyć zmartwiałą,
Wczoraj umyślnie krzyknęłam: dom gore[33]!
I ani drgnęła. Nie wiem, co się stało,
730
Lecz coś się stało. Wygląda tak blado,
Iście człowieka gdy do trumny kładą. zwrócona
Judyto! Słyszysz? Ja pytam się ciebie,
Czy mam obwieścić o twoim pogrzebie?
Judyta daje znak Mirzie, ażeby odeszła.

MIRZA

Idę, lecz wrócę. Zapominam, dziecię,
735
O wrogu i o grozie, ba i o tém,
Że mnie za chwilę mogą przeszyć grotem.
Lecz co mi myśleć o sobie, o świecie,
Odkąd cię widzę półmartwą, półżywą,
Niby pogańskie, marmurowe dziwo.
740
Wprzód cię odwaga zagrzewała taka,
Że on przy tobie wyglądał na żaka[34];
Teraz… Aj! słusznie Efraim powiada:
— „Ona dlatego tak miota się rada,
Aby strach pokryć, od którego ginie.”
745
Jak się tam skończy, Bóg to wie jedynie!
odchodzi

SCENA 2

Judyta sama, wstaje.
Wszechmocny Boże! Strząsam ten proch z głowy;
Chwytam za rąbek twój płaszcz purpurowy,
Czepiam się Ciebie, jakbym gdzieś w daleki
Świat idąc, miała stracić Cię na wieki.
750
Jam już nie chciała modlić się do Ciebie,
A jednak muszę, jak odetchnąć muszę,
By się nie zdusić: widzisz, ja się duszę.
O Boże! Czemu Ty kryjesz się w niebie?
Wychyl się, ukaż skinienie swej dłoni,
755
Gdym ja za słaba, by dosięgnąć do niéj!
Jak zewnątrz świata i czasu, leżałam
W bólu, czekając znaku twego, Panie,
Aby mnie podniósł, nakazał działanie.
Wtem, na wieść grozy, radością zapałam:
760
To znak… Ty znowu chcesz, tak mi się zdało,
Przez twe wybrane nową błysnąć chwałą.
To, co mnie wzniosło, innych powaliło;
Widziałam z dumą, z rodzącą się siłą,
Jakby twa ręka łaskawie wskazała,
765
Że to przeze mnie ma błysnąć twa chwała.
Radością nawet duszę mą przejęło,
Że ten, któremu zlecałam to dzieło,
Zamiast z rycerską podjąć je ochotą,
Skurczony robak, zwinął się w swe błoto.
770
— To ty, Judyto! To ty! Tylko śmiało!…
Tysiące głosów do mnie zawołało.
Padłam na ziemię i przysiędze wierna,
Nie wstanę póty, aż Ty mi, o Panie!
Boleści moich dając rozwiązanie,
775
Wskażesz, jak zetrzeć serce Holoferna.
Patrzyłam wewnątrz siebie, czy przez lice
Nie padną z duszy śmierci błyskawice;
Patrzyłam zewnątrz, czy gdzie na pustyni
Nie wstanie mąż, co zbytnią[35] mnie uczyni;
780
Lecz wewnątrz, zewnątrz, wszędzie głucho, ciemno,
Tylko myśl jedna wciąż krąży przede mną,
Wzlatuje, wraca, w głąb serca się wpija…
GrzechMyślże to Twoja?… Czyja, Panie!… Czyja?…
zrywa się
785
Tak! To myśl Twoja… Wiatr niesie ją echem:
Do mego czynu droga zwie się grzechem!
Dzięki Ci za twą łaskę oczywistą!
Nieczystość w ręku twym staje się czystą!
A ja, kto jestem, nędzna, by się z Tobą
790
Spierać i duszę okrywać żałobą?
Do tej ofiary nie mogęż się wznieść?
Mniejże mam kochać Ciebie, niż swą cześć?
W oczach mi widniej! więzy moje pękną.
Teraz wiem, czemuś uczynił mnie piękną,
795
Czemuś mnie skazał na wieczne panieństwo,
Którym się brzydzą nasze obyczaje.
To, co ja miałam za twoje przekleństwo,
Błogosławieństwem dziś mi się wydaje.
spogląda w zwierciadło
800
Zwierciadło!… Co też zobaczę dziś tam?
Ha! dziwny obraz. Lica! Nie wstyd wam
Za tę bezbarwność? Jakby do was wcale
Nie dopływały krwi serdecznej fale.
Was, oczy, chwalę: wyście nie daremnie
805
Piły ten ogień, gorejący we mnie;
Płoniecie żarem gorączki. Nareszcie,
Wam, biedne usta, nie mam za złe, żeście
Tak blade, jakby zbiegło od was życie:
Wasz pocałunek ma być zgrozą — drżycie!
810
wyprostowuje się, rękę podnosi do góry
Tak! Mnie do grzechu duch ofiary niesie.
chwyta się obu rękami za pierś
To wszystko twoim jest, Holofernesie!
Lecz drżyj, gdy tobie zawróci się głowa:
815
Do mojej drogi jam strasznie gotowa.

SCENA 3

Judyta.Mirza, powracając.

MIRZA

Czy wołasz mnie, Judyto?… wpatruje się
Jakaż blada!

JUDYTA

Nie! Nie wołałam, lecz zostań. Wypada
Abyś mnie pięknie, och! pięknie przybrała.

MINA

820
Czy tak?

JUDYTA

Do życia wracam!

MIRZA

Bogu chwała!
Oj! To ci większy pożytek przyniesie.
A zjeść co nie chcesz?

JUDYTA

825
Nie. Ubierać chcę się.

MIRZA

Zjedz; bo ja chyba nie wytrzymam dłużéj.

JUDYTA

Ty?

MIRZA

Bo, gdy tobie koniecznym się zdało
Głodem, pragnieniem nękać biedne ciało,
830
Przysięgłam, choć mi post wcale nie służy,
Nic do ust nie wziąć; sądząc, moje dziecię,
Że ty, gdy nie masz nad sobą, to przecie
Widząc to, litość mieć będziesz nade mną.
Ale przez trzy dni ja czekam daremno.

JUDYTA

835
Takiej miłości chciałabym być godna.

MIRZA

Pójdź zjeść, napić się, boś zapewne głodna,
Spragniona! Ale… napić się… mój Boże!
Pójdźmy się napić… ostatni raz może…
Ciągi od krynic[36] przecięli poganie,
840
Próżno pod murem świeci się zdrój mały,
Już się do niego nikt dziś nie dostanie.
Bo wróg go obległ i wypuszcza strzały.
Po całym mieście obchodzi wołanie:
Że lepiej umrzeć, niż żyć w takiej trwodze.
845
Jeden, przeszyty, jeszcze się po drodze
Wlókł, by odwilżyć spiekłą w ustach suszę,
Lecz nim zaczerpnął, już wyzionął duszę.
Nigdzie się wróg ten nie pastwił tak srodze;
Tak wodę jego odjęli szpiegierze,
850
Iż kto ma kroplę, jak skarbu jej strzeże.

JUDYTA

Okropność!… Zamiast, wyszedłszy z ukrycia,
Życiem tak nędznym zdobyć źródło życia!
Mirzo, zbyt długo trzymam się zagrody!..

Miłość, BratMIRZA

Patrzaj, Efraim wodę ci przysyła,
855
Zobacz w tym dowód, jak mu jesteś miła:
Własnemu bratu odmówił tej wody.

JUDYTA

Precz!… On należy do tej ludzkiej rzeszy,
Która i dobrze czyniąc, jeszcze grzeszy.

MIRZA

I mnie to tknęło. Lecz tyś dlań zbyt sroga:
860
Przyznaj to sama.

JUDYTA

O! nie, moja droga.
Każda kobieta wymagać ma prawo,
By mąż w złej dobie[37] był radą i sławą;
Trwożność mężowi mąż wybaczyć może,
865
Kobieta nigdy. Wybaczym podporze,
Jeśli się złamie; lecz duch nasz nieskory
Wybaczać samą potrzebę podpory.

MIRZA

Czyś ty naprawdę to przypuszczać śmiała,
Że według twego on życzenia zdziała?

JUDYTA

870
Kto na się rękę podniósł w dni rozkwicie,
I kto bezpańskiem uczynił swe życie,
Ten mógł to zdziałać. Szałem tego nie mień[38],
Bo nie ma szałów w tak przeświętej sprawie.
Jam uderzyła w niego, niby w krzemień,
875
Niepewna, czy go rzucę, czy zostawię;
Szukałam iskry, od której by cała
Płomieniem dusza moja rozgorzała:
Iskry nie było, kamień depczę nogą.

MIRZA

Ale nie pytasz o to, jaką drogą
880
Dojść tam, gdzie można spełnić czyn ofiarny.

JUDYTA

Łucznik, co pyta, nie trafi w punkt czarny
Na białej tarczy. Jest ręka i oko.
Jak gołębica, szukająca gniazda,
Jam go ujrzała w przestrzeni, wysoko:
885
Mignął mi, niby zamglona gdzieś gwiazda;
I dusza, która w tej zwątpienia nocy
Pierwsza powstała z powszechnej niemocy,
Musiała powziąć i myśl wyzwolenia.
Lecz idź się posil.

MIRZA

890
To rzeczy nie zmienia:
Pójdę, lecz z tobą.

JUDYTA

Smutno patrzysz… Zgoda.
A potem użyj całego natchnienia:
Niech będę strojną jako panna młoda;
895
Dziś powinnością jest dla mnie uroda.
obie odchodzą
Zmiana.

Scena przedstawia otwartą przestrzeń Betulii. Gdzieniegdzie widać tyły domów, pomiędzy drzewami palmowymi i platanami; w głębi zaryglowana brama miejska, nad którą panuje okolica górzysta.

SCENA 4

Tłum ludu. — Grupa młodych mieszczan uzbrojonych. — Hozea, Ammon, Ben.

HOZEA

do Ammona
Czy nie słyszałeś co o Holofernie?

AMMON

Słyszałem… Zgroza!

HOZEA

Opowiedz nam wiernie.

AMMON

Stał on, gdzie pole staje się górzystszem
900
I coś po cichu rozmawiał z rotmistrzem,
Gdy wtem, w pobliżu, pod koniec rozmowy,
Spostrzega draba, i wraz mu pytanie
Rzuca: — „Coś słyszał z moich słów?”
— „Nic, panie!”
905
— „Szczęście!… przez uszy pozbyłbyś się głowy.”
Mnie niepojętą cierpliwość Jehowy:
Jeśli on takiej folguje potworze,
To kogóż wreszcie nienawidzić może?
Szczęśliwsi, widzę, są od nas poganie.
910
ŚmierćSłuchaj, Hozea, jakie twoje zdanie?
Czy lepiej umrzeć tak, pod gołym mieczem,
Gdy śmierć przychodzi chyża i nietrwożna,
Ni się jej zlęknąć, ni czuć dość nie można,
Czy piec się z wolna, tak, jak my się pieczem?

HOZEA

915
By odpowiedzieć ci na to, Ammonie,
Musiałbym gardło mniej suche mieć sam:
Próżna gawęda, próżno ślinę chłonie.

AMMON

Masz słuszność.

GłódHOZEA

Na toż wreszcie przyszło nam,
920
Że sobie samym zazdrościmy ninie[39]
Kropel krwi, która w żyłach naszych płynie.
Ja bym sam siebie otworzył jak banię.
Co najlepszego w tej ciężkiej godzinie,
To, że w pragnieniu, którym nas poganie
925
Darzą, nie tyle już w nas głód się budzi.

AMMON

Głód? Wszak żywność na długo nam stanie[40].

HOZEA

Na długo!.. jeśli znosić będziem ludzi
Jak ty na przykład, co z wielką rozkoszą,
Zamiast na barkach, w brzuchu mięso noszą.

AMMON

930
A cóż to szkodzi? Przymawiasz[41] nie w porę:
Ja, to co zjadam, z własnych składów biorę.

HOZEA

Wszystko jest wspólnym w wojennej potrzebie.
Takich żarłoków, przede wszystkim ciebie,
Trzeba by spędzić na mury, na wały,
935
W pierwsze szeregi, tam, gdzie świszczą strzały.
Jeśli zwyciężą, więc dzięki szpikowi
Wołów i skopów[42], co ich moc stanowi;
A gdy na wałach pozostawią głowy,
To zysk widoczny kuchni obozowéj.

AMMON

940
Ty szydzisz z siły? Spróbuj wprzód niżeli…
uderza go pięścią

BEN

wchodząc między walczących
Czyście wy, jeden z drugim, poszaleli?
Bójka rozżarza pragnienie, a przecie
Wodą zza bramy się nie napijecie.

Zdrada, KaraAMMON

Czy by, zaprawdę, nie było nam zdrowiéj,
945
Otworzyć bramę Holofernesowi?
Kto by odsunął rygle, tego pewnie
Wódz asyryjski nie przyjąłby gniewnie.

BEN

Niechaj spróbuje: nie bronię mu wcale,
Lecz sam na ziemię trupem go powalę!

SCENA 5

Z lewej strony wchodzą: Najstarszy otoczony Ludem, kilku Kapłanów, Mieszczanie i Kobiety. — Assad, Daniel, Samaja. — Poprzedzający.

NAJSTARSZY

950
Słuchajcie, wszyscy Betulii mężowie,
Co arcykapłan Jojakim w mym słowie
Wam zapowiada.

ASSAD

O! Arcykapłana
Dobra chęć wszystkim nam zarówno znana:
955
On się otoczyć rad by lwów tysiącem,
By sam tym snadniej mógł zostać zającem;
Lecz mnie pociecha ta znaczy jedynie,
Która ze zdrojów za wałami płynie.

NAJSTARSZY

On wam wspomina wielkiego Mojżesza,
960
Który nie mieczem, jak myślała rzesza,
Lecz nie straciwszy jednego człowieka,
Samą modlitwą zwalczył Amaleka:
To waszej zleca Jojakim pamięci.
Nie lękajcie się ni miecza, ni tarczy;
965
Słowo świętego do zwycięstwa starczy.

ASSAD

A gdzie jest Mojżesz, gdzie są nasi święci?

NAJSTARSZY

I macie pomnieć[43] w swym pobożnym męstwie,
Że świętość Pana jest w niebezpieczeństwie!

ASSAD

Jam myślał, że Pan strzeże naszej bramy,
970
A ninie[44] słyszę, iż my go strzec mamy!

NAJSTARSZY

A przede wszystkim on wam przypomina,
Że choć was odda Pan w moc poganina,
Zniszczyć was z mieniem i ciałem poleci,
Nie lękajcie się: Pan was wynagrodzi
975
Na waszych dzieciach i na dzieciach dzieci,
W potomku, który w sto lat się urodzi.

ASSAD

Kto mi poręczy, że z krwi mego syna
Nie wzrośnie jaka niegodna drużyna,
Która szyderstwem pamięć mą zbezcześci,
980
Że ja się w grobie przewrócę z boleści.
Twe usta drgają, wzrok twój ćmi się, człecze;
Ząb zębem słowo twe na poły siecze,
Kryjące przestrach: i chcesz wmusić nam
Odwagę, której pozbawionyś sam?
985
Niechże i ja też odezwę się z raz,
I nie za siebie, lecz za wszystkich nas!
Idź, każ otworzyć miasto. Tak, poddanie
Obudzić może litość w tym tyranie;
Kiedy te rygle daremnie nas strzegą.
990
Mówię za wszystkich, za brata niemego,
Za starce, dzieci, niewiasty. Więc prowadź
Wszystkich nas ku tej nieszczęśliwej bramie!
obraca się do ludu
Nic słusznież mówię, co?

AMMON, HOZEA I BEN

995
Słusznie.

DANIEL

który od wejścia trzymał się Assada, raptem odrywa się odeń
On kłamie!
Ukamienować go! Ukamienować!

WSZYSCY

w różnych grupach, z poruszeniem, ręce wznosząc do góry
Cud!

BratAMMON, HOZEA I BEN

Wszak to niemy?

ASSAD

z przerażeniem patrząc na brata
1000
Tak, ślepy i niemy!
Nie rzekł ni słowa, odkąd z nim żyjemy.

DANIEL

Tak, jest to brat mój; lecz wy go nie znacie!
Karmił mnie, poił, dał mi kącik w chacie,
I odzież na grzbiet. On i dniem, i nocą
1005
Ratował, słodził mą dolę sierocą.
Podaj mi rękę, czuły, drogi bracie,
I stąd czym prędzej do domu mnie prowadź.
Kiedy Assad podchodzi, by mu podać rękę, Daniel jakby z przestrachem wyrywa ją i woła wielkim głosem:
Ukamienować go! Ukamienować!

ASSAD

1010
Biadaż mi! Dola moja dokonana.
Przez usta niemych przemawia duch Pana!
Ukamienujcież mnie, jak wyrzekł niemy!

DANIEL

Ukamienujcie!

WSZYSCY

Ukamienujemy!
Lud tłoczy się za nim, rzucając kamieniami, których odgłos coraz bardziej oddala się i cichnie.

SAMAJA

śpiesząc za niemi
1015
Co wy czynicie?
znika

ProroctwoDANIEL

w natchnieniu
Przychodzę — Pan rzecze.
A skąd przychodzi, nie pytaj, człowiecze.
Azaż[45] myślicie, iż ja łudzę was?
Ja wiem i ślepe widzą moje oczy,
1020
Kiedy ma nadejść dla was zbożny czas!

AMMON

Prorok! Słuchajcie!

WSZYSCY

Proroczy, proroczy!

DANIEL

Pod moją pieczą wyrośliście żywo,
I wybujali niby kłosy w lecie;
1025
Wy, trud rąk moich — jakoż rozumiecie,
Że ja was oddam poganom na żniwo?
O nie! Cieszcie się! Kłosy me poranna
Odwilży rosa: wstaniecie!

LUD, AMMON, HOZEA I BEN

rzucają się na ziemię z okrzykiem:
Hosanna!

SCENA 6

Już podczas ostatnich słów, pomiędzy ludem ukazuje się Judyta z Mirzą. Poprzedzający, bez Assada; wkrótce potem z lewej strony wchodzi Samaja.

DANIEL

1030
Jakkolwiek wielki wróg i mnogie tłuszcze
Dom wasz obległy — mnie małego dość,
By wielkość zwalić i ukorzyć złość.
Ja mieszkam z wami, ja was nie opuszczę,
Jeśli wy przy mnie zarówno dotrwacie…
1035
Podaj mi rękę, o! drogi mój bracie!…

SAMAJA

Twój brat nie żyje: ukamienowany.
Słowo go twoje zabiło, nie ręka:
Za jego miłość to twoja podzięka.
Razem spędziłem z nim wiek młodociany,
1040
To był przyjaciel mój drogi, jedyny;
Chciałem go bronić: tych było zbyt wielu,
Co na twe słowo wściekli się, Danielu!
Nie poradziłem: on umarł bez winy.
„Niech brat od ciebie opiekę otrzyma!”
1045
Rzekł, gasnącymi spojrzawszy oczyma
Na mnie, gdy stałem z pochyloną głową,
I padł z obliczem smutnie uśmiechniętém;
A ja ci jego to ostatnie słowo
Rzucam płomiennym w duszę testamentem.

DANIEL

usiłuje przemówić, nie może, kończy jęczeniem

SAMAJA

do ludu
1050
Wstydźcie się za to, że jeszcze klęczycie,
Wstydźcie się bardziej za odjęte życie
Temu, co dobrze wam życzył. Azali[46]
Myślicie, te was złości wasze strzegą?
Żeście, rzucając tak gwałtownie w niego,
1055
W nim własne grzechy ukamienowali?…
Oprzytomniejcież! Powiem wam, jak było:
To, co on mówił z przekonania siłą,
I bez obawy przed Najstarszym, ale
Biorąc do serca wasze własne żale,
1060
Myśmy to we dwóch dziś na wszystkie strony
Obgadywali, a niemiec[47] skulony
Siedział jak zawsze, słuchał bez udziału,
Żadnych nie dając oznak tego szału. do Najstarszego:
A ja wam mówię, żem chęci tej saméj,
1065
Co mój druh biedny. Tak! Otworzyć bramy,
Gdy takie widać są Boskie wyroki;
Zdać się na łaskę, niełaskę — bez zwłoki. do Daniela:
Pokaż, iż przez cię przemawiał Pan świata,
Przeklnij mnie, jakeś przeklął swego brata!

DANIEL

w najwyższem uniesieniu chce przemówić i nie może

SAMAJA

1070
Widzicie — prorok!… Ot, przechwałka pusta!
To szatan z piekła odemknął ci usta,
A Bóg je zamknął na powrót na wieki.
Możecież wierzyć, że Pan w wielkiej chwili,
Głos daje niemym, ślepym wzrok daleki,
1075
Po to, by mordy nad braćmi czynili?

DANIEL

uderza się pięśćmi

JUDYTA

wstępując w środek
Nie daj się kusić, betulijski ludu!
Gdy was owiała moc Boskiego cudu,
Żeście w zachwycie upadli przed Panem,
Ścierpicież, aby było powiedzianém
1080
Wpośród was samych i całego miasta,
Że to kłam tylko?

SAMAJA

Czego chce niewiasta?
Judyto zacna, co twe słowo znaczy?
Czyliż nie widzisz, że ten tu w rozpaczy
1085
Miota się? On by krzyczał w niebogłosy,
Gdyby mógł krzyczeć… Daniel wydaje przeraźliwy jęk
On rozpaczać musi,
Póki sumienie własne go nie zdusi,
Póki człowiekiem jest.
1090
do Daniela
Rwij sobie włosy,
Głową w mur trzaśnij, zostaw mózg na murze,
Aby go zbiegła lizać psów gromada;
Oto jedyna ma dla ciebie rada,
1095
Ty, bratobójco! Co przeciw naturze,
To przeciw Bogu!

AMMON

On słusznie powiada.

BEN

Czyn bratobójczy nie może ujść płazem!

JUDYTA

do Samai
Czyś ty jest Panu świata drogoskazem?
1100
Wszakże to każdą Pan uświęca drogę,
Po której stąpa?

SAMAJA

Zgodzić się nie mogę,
By zbożnym było, co wstrętne naturze.
Jeśli zamierzył Pan uczynić cud,
1105
Czemu nie każe rozpęknąć się chmurze,
Aby spragniony napoiła lud?
Czemu, gdy jęczy jego rzesza wierna,
Nie zmieni cudem serca Holoferna,
Byśmy w odwrotnym ujrzeli go szyku
1110
Odchodzącego od nas?

HOZEA I AMMON

zamierzając się na Daniela
Giń, grzeszniku,
Który sprawiłeś kuglarskimi dziwy,
Że śmiercią zginął człowiek sprawiedliwy!

SAMAJA

wstępując pomiędzy nich i Daniela
Kaina ramię nie dotknie niczyje,
1115
Wyrzekł Pan. — Ja zaś w sobie ten głos Pana
Słyszę dziś. Kain sam siebie zabije!
Jeśli ten człowiek dożyje do rana,
Grzech swój udźwignie przez dzień i noc całą,
Niechby się według jego głosu stało;
1120
Schnijcie powoli, lub czekajcie, aże
Dla wyzwolenia was cud Pan pokaże.
Lecz jeśli umrze, o! to moja rada,
Abyście idąc za głosem Assada,
Otwarli bramy. Jeśli was tak gniecie
1125
Grzechowy ciężar, że tuszyć[48] nie śmiecie,
By cud się zjawił dla was za bramami,
I was wybawił — wyrżnijcie się sami.
Ogłoście święto mordu; niech druh druha,
Syn ojca, matki, brat brata usłucha,
1130
W dowód miłości nóż wbije mu w serce,
I niech się wzajem wytępią morderce!
Niemego biorę do domu.
do Daniela
Więc w drogę!
1135
do siebie
Tegoż ja przecie dopuścić nie mogę,
By przez jednego obłąkańca cała
Społeczność miejska zagubić się dała.
Zamknę go z sobą, podam mu nóż w dłonie,
1140
I póty będę szeptał mu, aż skłonię,
Aby się zabił: potem zobaczemy…
Szczęście, że nie jest głuchy, tylko niemy.
Samaja i Daniel wychodzą

AMMON

Poddać się… poddać! To środek jedyny.

BEN

Więc nie czekajmy dłużéj..

HOZEA

1145
Ni godziny!

AMMON

Do bram!

WSZYSCY

Otwierać!

JOZUA

mieszczanin
A czyja w tym sprawa,
Że miasto dotąd wciąż oporem stawa?…
1150
To nasi starsi i nasi kapłani…

JUDYTA

na stronie
O, nędzna tłuszcza! Ona teraz gani
Tych, którzy jedni sprawili to przecie,
Że ten lud, nicość, dziś jest czemś na świecie.
głośno
1155
Podłym postępkiem w tej nieszczęsnej chwili
Chcecież pokazać, żeście zasłużyli
Na to nieszczęście?

JOZUA

Ja gdym o pochodzie
Holofernesa wieść zasłyszał w grodzie,
1160
Wraz[49] pomyślałem: co wszczynać niesnaski,
Wyjść przeciw niemu i ubłagać łaski.
Dziś byśmy sobie siedzieli w spokoju,
Mieli dostatek jadła i napoju.
A teraz, cóż się zrówna z nędzą naszą?
1165
Chyba męczarnia, którą w piekle straszą.

WSZYSCY

Biada nam! Biada naszej krwi!

JOZUA

Więc śmiało!
Wydalić z miasta precz starszyznę całą,
Holofernowi wydać ją! Jeżeli
1170
On przebaczenie opornej udzieli,
To dobrze; jeśli przeciwnie, niech raczéj
Zamiast nas, ona jemu się tłumaczy.

AMMON, BEN I HOZEA

Czy nas to zbawi?

JUDYTA

To do tego zmierza,
1175
Jakbyście w jakiejś niebezpiecznej chwili,
Zamiast się bronić, dzielnego płatnerza[50],
Co wam miecz ukuł, w podziękę zabili!

AMMON, BEN I HOZEA

Czy to pomoże?

JOZUA

Zapewnić was mogę:
1180
W starszyznie dajem nie rękę, nie nogę,
Lecz głowę naszą!

WSZYSCY

Dobrze mówi! Zgoda!

JOZUA

do Najstarszego, który się nieruchomie przypatruje
A cóż ty na to?

NAJSTARSZY

Dla mnie żadna szkoda.
1185
Gdyby pomogło, sam bym wam poradził;
Osiemdziesiąty rok ciężko mi służy,
I czas mi wielki do wielkiej podróży:
Ojce wołają, bym się k'nim sprowadził.
Mnie tam o kilka oddechów nie chodzi.
1190
Choć przyzwoitszy grób mieć mi się godzi,
Niż we wnętrznościach dzikiego zwierzęcia.
Lecz jeśli to ma uciszyć gniew księcia,
I o grób mniejsza: ja jestem gotowy,
I dar wam czynię z mojej siwej głowy;
1195
Tylko się śpieszcie z rozrządzeniem ciała,
By was przypadkiem śmierć nie skrzyżowała.
Pozwól mi jednak raz jeszcze, narodzie,
Użyć tej głowy ku własnej wygodzie.
Wszak nie ja jeden, lecz słyszę, wskazani
1200
Są wszyscy starsi i wszyscy kapłani?
Nie łaskaż przejrzeć, jaka liczba będzie
Tych, którzy stanąć mają w ofiar rzędzie?
Jeśli sam ginąc, mogę zbawić — zginę;
Lecz niech za wszystkich wszystką przyjmę winę!

JUDYTA

groźnie
1205
O! wy bezduszni! Słyszycie te słowa,
I jeszczeż wasza nie zgięła się głowa
Pod stopy starca, który tak bez granic
Wam się oddaje!

JOZUA

Człek to niedzisiejszy:
1210
On wie, że opór nie zdałby się na nic;
Wymyślił inny, własny a silniejszy.
Niechaj i jagnię ma język tak gładki,
To ani jedno nie pójdzie na jatki.
Nie ciebie jedną wzruszył on wśród nas.

JUDYTA

1215
Sam sobie nie mógł on zaprzeczać; lecz
Cały wasz zamiar zniweczyć miał czas.
Mógł się on zabić i chwycił za miecz;
Jam to spostrzegła i podeszłam wraz,
By mu przeszkodzić. Lecz błysło niebawem
1220
Zwycięstwo ducha na obliczu prawém:
Jakby zawstydzon, cofnął rękę drżącą,
I spojrzał w niebo łzawo i gorąco.

NAJSTARSZY

do Judyty
Nazbyt szlachetnie przedstawiasz mnie: jam
Słuchał tylko; rozkazał Ten… tam!
wyciąga rękę do nieba

AMMON I BEN

do Jozuara
1225
Zła twoja rada i na nic nam zda się.

HOZEA I LUD

My nie pójdziemy za nią, Jozuasie!

JUDYTA

Dzięki wam!

JOZUA

Ale na to zgoda przecie,
Że bramy sami otworzyć każecie;
1230
Bo wróg, najdzikszy nawet, mniej się sroży,
Kiedy przeciwnik bramy mu otworzy,
Niż gdy je musi otwierać przebojem.
Jeśliś dotknięty przełożeniem[51] mojém,
Jutro przeproszę cię… gdy będziem żyli.
1235
Teraz daj rozkaz i ruszajmy w drogę
Do bramy!

JUDYTA

do Najstarszego
Odrzuć ten rozkaz.

NAJSTARSZY

Nie mogę.
Już i sam nie wiem, co radzić w tej chwili.

SCENA 7

Poprzedzający. — Achior, wchodzi uzbrojony.

ACHIOR

1240
Otwórzcie bramy! Nie mniemajcie przecie,
Że Holoferna łaskę osiągniecie.
Przysiągł, że naród, co jego potęgi
Niepomny, podda się ostatni, srodze
Wytępi z ziemi: a wyście na drodze
1245
Jego ostatni.

JUDYTA

Przysiągł?

ACHIOR

I przysięgi
Dotrzyma wierniej, niż kto bądź na świecie.
Gniewał się na mnie i uznał za wroga,
1250
Żem mu przedstawiał moc waszego Boga.
Gniew jego — to śmierć. Ale on, jak wiécie,
Zamiast mnie zabić, do was mnie przysyła.
Tak on nie wątpi już, że żadna siła
Upadku miasta nie wstrzyma, iż mnie,
1255
Względem którego nienawiścią tchnie,
Głowę mą ceniąc na złoto — śle przodem,
Pewny, że w ręce ja wpadnę mu sam,
Razem z podbitym przez niego narodem,
I głowę oddam.

WSZYSCY

1260
Nie otworzym bram!

AMMON

Jeżeli miecz ma rozstrzygać, toć przecie
Miecz jest i u nas.

JOZUA

Więc oznaczcież czas:
Boć wszystko koniec musi mieć na świecie.

BEN I HOZEA

1265
Czas, czas oznaczyć!

NAJSTARSZY

Bracia! błagam was!
Pięć dni wytrwajcie; pięć i szóstą noc:
Pięć dni — a Pańska okaże się moc.

JUDYTA

A gdy z pomocą Pan dłużej wytrzyma?

NAJSTARSZY

1270
To wtedy dla nas ratunku już nie ma:
Umrzemy. Jeśli ma pomoc przyjść z nieba,
Więcej niż pięciu dni na nią nie trzeba;
I tak niejeden umrze z tego grona.

JUDYTA

uroczyście, tak jakby wymawiała wyrok śmierci
Tak chcecie… a więc, za pięć dni On skona!

NAJSTARSZY

1275
W ostateczności, ostateczna rada.
Pięć dni wyżyjem: ale nam wypada
Święcony olej rozdzielić i wino;
Spożyć ofiarę. Biadaż mi, och! biada,
Za taką radę!

JUDYTA

1280
Prawda! do Ludu Hej, drużyno!
Kto nie ma do stracenia, ten zwycięża!
Zróbcie wycieczkę choć w kilkaset męża.
Wszak tuż za murem są małe krynice,
Więc się rozdzielcie na dwie połowice:
1285
Jedna niech bramy i odwrotu strzeże,
A druga wody obficie nabierze.
Nie lepiejż młodym, niż, jak radzi stary,
Obdzierać ołtarz ze świętej ofiary?

NAJSTARSZY

Widzisz! Nikt z całej nie ozwał się rzeszy.

JUDYTA

1290
Więc nie rozumiem, ale to mnie cieszy.
Gdy garstka ludzi za murem was straszy,
Tym mniej do miary stosuje się waszéj
To, byście miłe narażając głowy,
Napój ściągali ze stołu Jehowy.

NAJSTARSZY

1295
Ale potrzeba gwałtowna zachodzi,
I to się stokroć, tysiąckroć nagrodzi —
Gdy twoja rada źle jest pomyślana.
Brama otwarta — to śmiertelna rana
Na ciele grodu. Wszak Dawid, w potrzebie
1300
Jedząc chleb święty, nie zjadł śmierci w chlebie.

JUDYTA

Dawid! Ależ to był wybraniec Boży!
Bądźcie jak Dawid przesławnej pamięci,
Czyńcie jak Dawid, a wróg się zatrwoży,
Jedzcie i pijcie, a to was uświęci.

HOZEA

1305
Co będziem słuchać?..

AMMON

Hańba, kto nie słucha!
To jest niewiasta największego ducha
W całej Betulii. Choć wielce zamożna,
Taka jest dobra, tak dziwnie pobożna;
1310
Nędznych odwiedza w najlichszym zakątku,
Szafarką[52] mieni się swego majątku,
Nie właścicielką. Gdy złej naszej doli
Pan zechce ulżyć, to tylko jej gwoli[53].

JUDYTA

do Achiora
Opowiedz o nim, wszak znasz Holoferna?

ACHIOR

1315
Siła nadludzka i buta niezmierna.
On krwi mej żądny, ale ja go przeto
Nie nienawidzę. Wierzaj mi, kobiéto,
Gdyby miecz podniósł i nadstawił szyję,
I rzekł: „Zabij mnie, bo ja cię zabiję!”…
1320
Ja nie wiem, co bym wybrał.

JUDYTA

Toteż za to
Życiem, wolnością, spłacił cię bogato.

ACHIOR

Bynajmniej! Gdybyż to tak było! Ale
Mnie na myśl biją do głowy krwi fale,
1325
Jak on pogardzać musi takim mężem,
Którego wrogom odsyła z orężem!

JUDYTA

Więc to okrutnik?

ACHIOR

Jednak nie bez granic,
I nie z natury. Cały świat ma za nic,
1330
Kto bawi[54] przy nim. Za jego rozkazem
Jechałem przy nim gór szczytem. Aż razem
Wyjrzy przed nami taka rozpadlina,
Że aż się w głowie zawracać poczyna.
On wspiął ostrogą swego berberczyka[55],
1335
Który o lepsze lubił chodzić[56] z chmurą:
Ja go wstrzymuję, bo mnie strach przenika.
„Ja nie chcę na dół, ale owszem górą!”
Rzekł i nad przepaść takim prysnął lotem,
Że nim ja ruszył, on był już z powrotem.
1340
Zeskoczył z konia, znużenia ni znaku,
I legł wygodnie do snu na czapraku[57].
I jam zsiadł z konia, a zdjęty zapałem,
Kraj jego szaty ucałować chciałem.
Wstyd! W niewolniczym ku niemu zapale,
1345
Gdy mówię o nim, wciąż go tylko chwalę.

JUDYTA

Kobiety lubi on, jak niesie wieść?

ACHIOR

Kobiety?… Lubi, tak jak pić i jeść.

JUDYTA

Myślałam, że inaczéj..

ACHIOR

Byłaś w błędzie.
1350
To jego cacka[58].

JUDYTA

Przeklętym niech będzie!

ACHIOR

Co chcesz! Jam jedną z mego ludu znał,
Która, że ją porzucił, zdjęta szałem,
Wkradła się do tej komnaty, gdzie spał,
1355
Gołym sztyletem grożąc mu nad ciałem.

JUDYTA

A on co?

ACHIOR

Śmiał się tak długo, tak długo,
Aż ona padła zalana krwi strugą:
Tak straszną była tego śmiechu siła,
1360
Że własnym nożem przebiła się biédna!

JUDYTA

Dzięki ci! Taka wieść wystarczy jedna,
By bohaterstwo męskie roznieciła.
Wstępuje w pośrodek Ludu, wszyscy ją otaczają półkolem; ona podnosi rękę do góry.
Koniec być musi!

ACHIOR

1365
Judyto! Co tobie?

Sąd, BógJUDYTA

w natchnieniu, uroczyście
Powstańcie wszyscy, coście legli w grobie
Za jego sprawą. Otwórzcie swe rany,
Niech się w nie wpatrzę! Dalecy i bliscy,
Których on shańbił, powstańcie tu wszyscy!
1370
Sąd się rozpocznie przed Panem nad pany.
Ukażcie swoje oblicza wybladłe,
Raz jeszcze oczy otwórzcie zapadłe,
Niech w nich wyczytam wyrok wypisany
Na głowę jego. Za was wszystkich mszczę się!
1375
Na sąd cię Boży zwę, Holofernesie!
Więc zbrodnie twoje na widok, na słońce!
Mszczę się za zmarłe, wstawiam za żyjące.
Minął czas gwałtu, powstaje czas kary. do Achiora
Powiedz, czym dość jest piękną do ofiary?

EFRAIM

nadchodząc, do siebie
1380
Z jakimże dziwnym przemawia zapałem!

ACHIOR

spoglądając z bliska na Judytę
Tobie podobnej nigdy nie widziałem.

JUDYTA

do Najstarszego
Z Holofernesem chcę widzieć się sama:
Rozkaż, niech dla mnie otworzy się brama.

NAJSTARSZY

Co ty zamierzasz, jaki jest twój plan?

JUDYTA

1385
To wiedzieć może tylko Bóg, mój Pan.

NAJSTARSZY

dając znak
Niechże się brama dla ciebie otworzy!

EFRAIM

Judyto! Cóż cię tak nagli?

JUDYTA

Duch Boży.
do Mirzy
1390
Czy masz odwagę iść ze mną za bramę?

MIRZA

Mniej bym jej miała puścić cię tam samę.

JUDYTA

Jakom prosiła cię, czy tak się stało?

MIRZA

Chleb, wino, olej — jest; ale za mało.

JUDYTA

Za wiele.

EFRAIM

na stronie
1395
Gdybym wiedział, co się stanie,
Byłbym stanowczo spełnił jej żądanie!

PamięćJUDYTA

postępuje kilka kroków ku bramie, następnie zwraca się do Ludu
Ufnością w Boga duszę mą uzbroję.
Módlcie się za mnie, jakby za umarłą!
Imienia mego uczcie dzieci swoje,
1400
By się w pamięci ludu nie zatarło.
Odchodzi z wolna ku bramie, którą zbrojni otwierają. Na odchodzącą pada blask zachodzącego słońca. Po jej odejściu wszyscy, oprócz Efraima, padają na kolana, w skupieniu modlitewnym, któremu towarzyszy daleka muzyka.

EFRAIM

Gdybym ją mógł ocalić!… Ach! Co czyni?
Ha! Pójdę za nią do tej lwiej jaskini.
odchodzi

SCENA 8

Poprzedzający, prócz Judyty, Mirzy i Efraima. Przybywa Delia.

DELIA

w gwałtownym wzburzeniu rzuca się między Lud
Biada mnie! biada i wam!… Co poczniemy?

NAJSTARSZY

Co ci jest, Delio?

DELIA

1405
Ten ślepy i niemy,
Ten straszny, męża mi zabił.

HOZEA

do Ludu
To żona
Samai.

NAJSTARSZY

Jak się to stało?

DELIA

1410
Pytacie?…
Ach!… Mąż mój wraca stąd: twarz rozstrojona,
Wiedzie Niemego i w dalszej komnacie
Z nim się zaszczepia. Co mówi, nie słyszę;
A Niemy łka wciąż i boleśnie dysze[59].
1415
Co to jest? myślę… Pode drzwi podchodzę,
Patrzę przez szparę… Niemy jęczy wciąż,
Trzyma miecz w ręku; tymczasem mój mąż
Stoi i coś mu wypomina srodze,
Niemy do piersi już kieruje miecz;
1420
Ale wtem naraz odrzuca go precz,
Na mego męża rzuca się jak żmija,
I szyję jego rękami obwija.
Wołam o pomoc. Wraz[60] ogromną zgrają
Ze wszystkich domów sąsiedzi zbiegają,
1425
Drzwi wyłamują… Ach! widok straszliwy!…
Za późno… Mąż mój już leżał nieżywy:
Niemy go zdusił! Za moim przybyciem
Leżał przy trupie, jęcząc strasznym wyciem.
Gdym weszła, ucichł; bo choć było tłumnie,
1430
Poznał mnie z głosu i czołgał się ku mnie
Na klęczkach. „Zbójco!” krzyknęłam doń, lecz
On wskazał w niebo, podniósł z ziemi miecz,
Podał mi do rąk, na pierś wskazał ręką,
I zdał się błagać swym umarłym wzrokiem,
1435
Bym go przebiła.

KAPŁAN

Daniel jest prorokiem.
Pan się zlitował nad narodu męką,
Dał głos niememu i nie szczędził cudu,
By zbudzić wiarę u wiernego ludu
1440
W te cuda, które Pan w przyszłości zdziała.
Samaja, teraz widzicie to sami,
Próżno was straszył swymi proroctwami:
Samaja upadł, Danielowi chwała!

AMMON

Idźmy doń, by mu krzywda się nie stała!

WSZYSCY

1445
Tak! Do Daniela!

KAPŁAN

Idźcie, lecz bez broni:
Pan go nam zesłał i Pan go osłoni.Pan go nam zesłał i Pan go osłoni.
Gruppa. — Zasłona spada.

AKT IV

Przed namiotem Holofernesa. — Okolica górzysta, jak w akcie pierwszym. — Widok Betulii w głębi. — Przed namiotom kamienie do siedzenia.

SCENA 1

Dwaj Porucznicy Holofernesa, następnie Holofernes. — Od czasu do czasu zbrojni przechodzą przez scenę.

1 PORUCZNIK

Hetman wygląda jakiś zagadkowy:
Coś niby płomień wybuchnąć gotowy.

2 PORUCZNIK

1450
Więc niebezpieczny.

1 PORUCZNIK

Czy wiesz, co się stało
W przeszłą noc?

2 PORUCZNIK

Nie wiem.

1 PORUCZNIK

Hetman nasz o mało
1455
Sam się nie zabił.

2 PORUCZNIK

Bajka!

1 PORUCZNIK

We śnie marzy,
Że ktoś przy łożu godzić się nań waży.
Chwyta za sztylet, by pchnąć przeciwnika,
1460
Aż sztylet własną pierś jego spotyka.
Szczęściem, iż żebra twardsze ma, niż miecze!
Budzi się, widzi krew, śmiać się poczyna.
„Krwi mam za wiele; to mnie chłodzi” — rzecze,
Gdy mu komornik[61] opaskę przepina —
1465
„Nie trudź się stary; niech sobie pociecze!”

2 PORUCZNIK

Trudno uwierzyć.

1 PORUCZNIK

Spytaj komornika.

HOLOFERNES

wychodząc z namiotu
To już mnie lepiéj.
przerażenie Poruczników
1470
Rycerze! Rycerze!
Dobrze wam życzę; a więc żal mnie bierze
Za was, że z nudów nie szczędząc języka,
Mielecie różne wieści i domysły,
Od których gardła częstokroć zawisły.
1475
Moja to wprawdzie w tym największa wina,
Że was bezczynność nudzić już zaczyna,
Tak, iż gawędki toczycie złowieszcze,
By się okłamać, że żyjecie jeszcze.
Lecz mówcie, co byście też uczynili,
1480
Gdybym istotnie ja nie żył w tej chwili?

1 PORUCZNIK

Ty, panie, powiedz nam, bo my nie wiemy.

HOLOFORNES

Choćbym i wiedział, milczałbym jak niemy.
Człowiek, co wskaże za życia po sobie
Zastępcę, sam już tym samym legł w grobie.
1485
Bo cóż to śmierć jest? Co śmierć?… Jak myślicie?

2 PORUCZNIK

To rzecz, dla[62] której miłujemy życie…

HOLOFERNES

Dobra odpowiedź… Więc nam z całej siły
Trzymać się życia, by smak jego wszelki
Aż do ostatniej wycisnąć kropelki,
1490
Aż do zerwania życiodajnej żyły,
Która dla zręcznych tryska tak obficie;
Ściągnąć rozkoszy najwyższe zachwyty
Z dreszczami śmierci w węzeł jednolity,
By użyć życia i umrzeć przez życie…
1495
Chociaż nie jeden jest, co śmierć poniesie
Od miecza myśli swej.

1 PORUCZNIK

Holofernesie!

HOLOFERNES

Wy się dziwicie, że ja na gawędę
Z głowy swej myśli nić za nicią przędę,
1500
Niby z kądzieli?.. Sam nie wiem, prawdziwie;
Ale to pewnie tak po krwi upływie…
Czas wreszcie mamy na dalsze wypadki:
Betulia, widzę, że nam nie uciecze;
Coś jej obrońcy długo ostrzą miecze,
1505
Jakby czekali, aby pójść na jatki[63].

SCENA 2

Poprzedzający. — Trzeci Porucznik.

3 PORUCZNIK

Opodal stoi hebrajska niewiasta;
Ujęliśmy ją przed bramami miasta.

HOLOFERNES

A jak wygląda?

3 PORUCZNIK

Czcze opowiadanie:
1510
Tracisz czas, póki nie ujrzysz jej, panie!
Gdyby nie piękna, czyżbym tu ją wiódł?..
Myśmy u źródeł obstawili straże,
Bacząc, czy z miasta co się nie pokaże;
Aż oto ona występuje z wrót.
1515
Zrazu szła żywo, zakwefiona cała,
Że sługa ledwie za nią podążała;
Naraz stanęła ku miastu zwrócona,
Jakby żegnając, otwarła ramiona,
Zdała się modlić… I znowu ze sługą
1520
Ruszyła: obie stanęły pod strugą.
Jeden ze straży szybko mignął przy niéj:
Sądziłem, że on krzywdę jej uczyni,
Bo rozbestwieni bezczynnością długą;
Lecz on się skłonił i podał do ręki
1525
Jej czarę z wodą: wzięła bez podzięki,
Do ust poniosła, lecz nie tknąwszy wcale,
Z wolna wylała na ziemię. Żołnierza/Z wolna wylała na ziemię. Żołnierza
To rozzłościło tak, że w dzikim szale
Już na wzgardliwą mieczem się zamierza;
1530
Lecz ona kwefu[64] uchyli i w oczy
Spojrzy mu: naraz żołnierz się zatoczy,
I jak pijany na kolana pada…
„Do Holoferna prowadź mnie! — powiada —
Ja chcę obwieścić mu uległość miasta.”

HOLOFERNES

1535
Wprowadź ją. Trzeci Porucznik wychodzi
MatkaMiłą mi każda niewiasta,
Każdego kraju. Ciekawym sąsiadki
Z kraju Hebrejów. Widziałem ich tyle!
A jeśli piękne, zawsze widzę mile.
1540
Jednej nie znałem.

1 PORUCZNIK

Której.

HOLOFERNES

Własnej matki.
I tej zobaczyć już nie mam sposobu,
Tak jak własnego nie zobaczę grobu.
1545
Jam nawet temu rad[65] jest nieskończenie,
Że mi nieznane własne pochodzenie.
Gdym niemowlęciem jeszcze był — w lwiej jamie
Mnie zabłąkani znaleźli myśliwi:
Ja ssałem lwicę; niech więc was nie dziwi,
1550
Jeśli lwią paszczę rozdziera me ramię.
Matka dla syna czym jest?.. Niczym więcej,
Tylko zwierciadłem słabości dziecięcej.

SCENA 3

Poprzedzający. — Trzeci Porucznik wprowadza Judytę i Mirzę. — Obie stają opodal. — Judyta zrazu pomieszana, opamiętywa się szybko, idzie ku Holofernesowi i pada przed nim na kolana.

JUDYTA

Tyś Holofernes!

HOLOFERNES

Czy mnie po ubiorze
1555
Poznałaś lśniącym i strojnym bogato?

JUDYTA

Nie! Jeden tylko tak wyglądać może.

HOLOFERNES

Ja też drugiemu głowę zdjąłbym za to,
Że mi mą własność zabierać się waży:
Tylko ja prawo mam do mojej twarzy…
1560
Jeszcze na klęczkach?.. Wstań!.. Imię?..
Judyta wstaje. On siada na kamieniu.

JUDYTA

Judyta.

HOLOFERNES

Śmiało, Judyto. Mnie żadna kobiéta
Na równi z tobą się nie podobała.

JUDYTA

To cel mych życzeń, moja przyszła chwała.

HOLOFERNES

1565
Powiedz mi, czemuś gród swój opuściła,
I przyszła do mnie?

JUDYTA

Bo się ciebie boję;
Bo wiem, że twoja niezłomną jest siła,
Że Bóg chce moich oddać w ręce twoje…

HOLOFERNES

z uśmiechem
1570
Że ufasz sobie tak, jako niewieście;
Że Holofernes ma oczy nareszcie.

JUDYTA

Posłuchaj, panie!.. Bóg nasz zagniewany,
Z dawna oznajmił przez proroki swe,
Że przez mór[66], ogień, lub obce kajdany
1575
Za grzechy jego lud ukarać chce.

HOLOFERNES

Co to są grzechy?

JUDYTA

po chwili
Raz mi to pytanie
Zadało dziecko: pocałunkiem na nie
Odpowiedziałam. Nie wiem o sposobie,
1580
Jakim by rzecz tę wytłumaczyć tobie.

HOLOFERNES

Mów dalej.

JUDYTA

Otóż, my dziś, panie, stoim
Pomiędzy gniewem i Boskim i twoim,
I drżą ziomkowie moi. Głód ich nęka,
1585
Pragnienie pali, zmiata twoja ręka.
Czas jeszcze jakiś ściśnięci przez ciebie,
Do świętokradztwa uciekną-ś[67] w potrzebie:
Bo grozą śmierci srodze przygnębieni,
Gotowi spożyć są świętą ofiarę,
1590
Której dotknięcie już sprowadza karę:
W ciele ich ona w ogień się przemieni!

HOLOFERNES

Czemuż więc innych nie pójdą koleją
I nie poddadzą się?

JUDYTA

Czemu? Nie śmieją.
1595
Wiedzą, że na złe ciężkie zasłużyli,
Że Bóg ich odeń nie zbawi w tej chwili.
do siebie
Chcę go wybadać. głośno Oni idą dalej
W swej trwodze, niż ty w swym gniewie… Zuchwali!
1600
Na proch by zemsta twa zgniotła mnie srodze,
Gdybym ci rzekła, jak oni w tej trwodze
Ważą się w tobie, patrzący z daleka,
Plamić rycerza godność i człowieka.
Ale ja z bliska patrzę w twoje lice,
1605
By gniewu twego wyśledzić granice.
Wstydzić się muszę, jak wspomnę, że oni
Jedno[68] okrucieństw czekają z twej dłoni,
I mąk, o jakich tylko złe sumienie
W swym lęku może dać wyobrażenie:
1610
Czują, że na śmierć zasłużyli — zatem
W trwodze sumienia ciebie widzą katem.
klęka przed nim
Panie! na klęczkach ja błagam cię o to,
Byś się zmiłował nad taką ślepotą!

HOLOFERNES

1615
Powstań, Judyto!..

1 PORUCZNIK

na stronie
Jak mu oko pała!

HOLOFERNES

Ja nie chcę, żebyś przede mną klęczała.
Judyta wstaje. Porucznicy otaczają Mirzę i prowadzą z nią mimiczną rozmowę, wskazując na Judytę i słuchając, co mówi.

JUDYTA

Im wszystkim zda się, że padną nieżywi;
Bo nic nie wiedzą o twojej wielkości.
1620
Lecz uśmiech, nie gniew, na twarzy twej gości,
Choć słuchasz obelg. Ciebie nic nie zdziwi,
Bo ty, poznawszy wszelkiej miary ludzi,
Śmiejesz się z tego, co w mniejszych gniew budzi;
Nie dbasz, gdy mdłe zwierciadło zaślepienia
1625
Obraz twój w mętnym odbiciu odmienia.
To jedno dodać muszę za mojemi,
Że na to sami by się nie ważyli:
Bramę otworzyć chcieli w pierwszej chwili,
Lecz mąż tam przybył z Moabitów ziemi,
1630
Achior; krzyknął: „Przebóg? Co czynicie?
Holofern przysiągł odebrać wam życie!”
Wszak tyś mu życie darował, powiada,
Jednak, w podziękę za łaskawość twą,
Każde ci serce w Betulii odkrada,
1635
Wielki twój obraz obryzgując krwią.
Lud mój o sobie wszak by zbyt wysoko
Trzymał, mniemając, że on gniew twój budzi?
Wszak ty nie możesz nienawidzić ludzi,
Których twe nigdy nie widziało oko,
1640
Których przypadkiem spotkałeś na drodze,
I którzy tobie ulegliby byli,
Gdyby ich rozum nie ustąpił trwodze.
A jeśli iście w nich, w tak wielkiej chwili,
Odżyło męstwo, toż na Boga w niebie!
1645
Nie powód, abyś ty odpadł od siebie.
O toż Holofern innych winić będzie,
Co jego stawia w pierwszym ludzi rzędzie?
To być nie może, to tobie zaprzecza,
Temu zadaje kłam duma człowiecza:
1650
Kto kocha skutek, szanuje przyczynę!
przypatruje mu się; on milczy
Gdybym ja tobą była dzień, godzinę
Taki bym tryumf odniosła… bez miecza,
Jakiego nigdy miecz nie doznał jeszcze.
1655
Ich w mieście śmierci przeszywają dreszcze:
Ja bym krzyknęła: „Wy mnie złorzeczycie?
Otóż, za karę, daruję wam życie.
Przez się ja samych na was mszczę, zuchwali!
Daję wam wolność, byście mi wciąż daléj
1660
Niewolnikami byli całkowicie!”

HOLOFERNES

Czy wiesz, kobieto, że twego żądania
To, że żądałaś, spełnić mi zabrania?
Ach! Gdyby myśl ta zrodziła się we mnie,
Kto wie, może bym… Lecz teraz… daremnie!
1665
Ona jest twoja, moją być nie może…
z mocniejszym naciskiem
Przykro mi, ale prawdę-ś rzekł, Achiorze.

JUDYTA

wybuchając dzikim śmiechem
Pozwól, że z siebie rozśmieję się sama!
To słabość! Kiedy pomyślę… ta brama
1670
Niewinnych dzieci tam zamknęła tyle,
U piersi matek, które, gdy nóż błyśnie,
Aby je przebić — uśmiechną się mile
Temu błyskowi, nim główka im zwiśnie.
Dziewic gromadka tam wstydliwie drżąca,
1675
Gdy im pod kwefik zajrzy promień słońca.
Otóż, myślałam, jak będzie z małemi,
Gdy je w zaraniu śmierć ma sprzątnąć z ziemi;
Jak z dziewicami, gdy w kwiecie żywota,
Gorsza od śmierci zetrze je sromota[69].
1680
Byłam ofiarą mojej wyobraźni:
Myśląc, że wobec tak okropnej kaźni
I najsilniejszy wolą nie wytrzyma,
Jeśli własnymi ujrzy ją oczyma.
Przebacz mi, panie! Jestem tak zuchwała,
1685
Żem własną słabość przypisać ci chciała.

HOLOFERNES

Ty chcesz mnie zdobić; za to dzięki tobie,
Choć ja z tych ozdób nic sobie nie robię.
Każdy ma wreszcie swój wydział[70] na ziemi,
Tak, iż nie może mieszać go z innemi.
1690
Piękna Judyto! Jam jest powołany
Zadawać rany, a ty leczyć rany:
Gdybym ja skrzywił moje powołanie,
Wtedy i twoje zbytecznym się stanie.
Na mych orężnych nie rachuj też wiele,
1695
Bo to są moi dobrzy przyjaciele,
Którzy, nie wiedząc, czy jutro żyć będą,
Dziś święcą życiu to, co dziś posiędą;
Przeładowania nawet się nie boją,
Gdy każdy światu wyrywa część swoją.

JUDYTA

1700
Mądrość twa, panie, wyższą jest od mojéj.
Jak większym twoje męstwo jest i siła.
Jam się na sobie zgoła omyliła;
Lecz dzięki tobie rozum mój się stroi
Do zgody z czuciem. Byłam niedorzeczną!
1705
Wiem, że śmierć moich jest rzeczą konieczną,
Jako od dawna im prorokowana,
A ty przychodzisz jako mściciel Pana;
Jednakże widząc ich w ciężkiej potrzebie,
Płochą[71] litością tylko podbudzona,
1710
Bez rozgarnięcia, sama jedna z grona,
Rzucam się oślep między nich i ciebie.
To szczęście dla mnie, żeś ze swojej dłoni,
Jak się godziło, nie wypuścił broni,
By łzy kobiety osuszyć zuchwałéj,
1715
I wstrzymać ducha pęd niezrozumiały.
Nie, panie! Pokaż im swoją potęgę,
Wytęp ich, pomny na dawną przysięgę!
Tak przez me usta ten, co jest mym Bogiem,
Każe ci, z takim przysyła cię celem:
1720
I tyle twoim będzie przyjacielem;
Ile ty będziesz mego ludu wrogiem.

HOLOFERNES

Słuchaj, kobieto? Mnie się tak wydało,
Jakoby ze mną igrały twe żale.
Wprawdzie sam sobie ubliżam niemało,
1725
Możliwość taką przypuszczając… po chwili Ale
Ty ciężko ziomków swych oskarżasz.

JUDYTA

Panie!
Ty nie wiesz, jak mi to rozdziera duszę.
Niech to za grzechy me karą się stanie,
1730
Że ich oskarżać dla nich samych muszę.
Nie sądź, żem z miasta umknęła jedynie,
By tej powszechnej i krwawej ruinie,
Która mi ciągle stała przed oczyma.
Nie ulec sama. Kiedy Pan sąd trzyma,
1735
Czyjaż się dusza tak czystą czuć może,
By jej wyroki nie dotknęły Boże?
Z rozkazu Boga, w czystości sukience,
Przyszłam do ciebie ze skruchą i żalem.
Ja cię wprowadzić mam do Jeruzalem,
1740
Ja mam mój naród oddać w twoje ręce,
Jak trzodę, która straciła pasterza.
Taki to wyrok raz w noc Bóg mi zwierza,
Gdym Go z rozpaczą szukała po niebie,
Prosząc, by zniszczył wszystkich twych i ciebie.
1745
A gdy gorąca modlitwa mej duszy
Ciebie wyzywa, roztrąca i kruszy,
Słyszę z radością, że głos Boga wzlata;
Ale modlitwy Pan mojej nie słucha,
Śmierć on dla moich szepcze mi do ucha,
1750
I w duszę moją składa urząd kata.
Drżę z przerażenia, lecz słucham. Z pośpiechem
Wychodzę z miasta stoczonego grzechem,
Proch z nóg otrząsam, do ciebie przychodzę
Podżegać, abyś tych wytępił srodze,
1755
Dla których bym się nie wahała chwilę
Oddać krew, życie pruć żyła po żyle.
Oni mnie za to okryją sromotą,
Na hańbę imię me skażą ich dzieje;
Lecz Bóg tak każe, a więc mniejsza o to:
1760
Ja wytrwam w swoim, ani się zachwieję.

HOLOFERNES

Nie! Skoro wszystkich do nogi wybiję,
Nikt cię sromotą żadną nie okryje.
A jeśli Bóg twój spełni w każdym względzie
To, co powiadasz — moim Bogiem będzie.
1765
Bądź więc spokojną; nikt ci nie ubliży.
Ja nieskończenie wyniosę cię wyżéj
Nad wszystkie inne: ty będziesz panować. na zewnątrz:
Hej, podkomorzy! Podkomorzy ukazuje się
Tę kobietę wprowadź
1770
Do mych namiotów. Rozkaz jej — twe prawo;
Dom mój — jej domem; strawa ma — jej strawą!
Podkomorzy odchodzi

JUDYTA

Bez grzechu strawy twojej ja nie mogę
Używać jeszcze. Szłam tu nie z ochotą,
Lecz iżby świadczyć za Bogiem, nie po to,
1775
By go się wyprzeć. Wzięłam więc na drogę
Strawę domową: i pozwól mi, panie,
Nią się posilać, dopóki jej stanie[72].

HOLOFERNES

A kiedyż koniec temu przedsięwzięciu?

JUDYTA

O! nim mi wyjdzie to, com z sobą wzięła,
1780
Przeze mnie swego Bóg dokona dzieła.
Na pięć dni starczy mi, a po dniach pięciu
Boski przede mną objawi się goniec,
Wskaże godzinę — wtedy będzie koniec.
Wydaj więc rozkaz, by ze straży który
1785
Mnie nie przeszkadzał przechadzać się saméj
W górach i modlić u grodowej bramy,
I oczekiwać objawienia z góry.

HOLOFERNES

O! Możesz bywać, choćby w samym mieście:
Nie są strzeżone tu kroki niewieście.
porozumiewa się z Porucznikami

MIRZA

która ze zgrozą przypatrywała się Judycie, i od dawna miną wyrażała swe oburzenie — do Judyty:
1790
Do tegoż przyszło, że lud swój, przeklęta,
Zdradliwie wrogom śmiesz oddawać w pęta.

JUDYTA

Mów głośniej. To wyglądać będzie szczerzéj,
Skoro mym słowom sługa stara wierzy.

MIRZA

Jak to! Czyż ciebie nie przeklinać mogę?

KłamstwoJUDYTA

1795
Klnij z całej duszy: po tom szła w tę drogę!
Jeśliś ty szczerość w słowach mych widziała,
To on tym bardziej musiał: Boga chwała!

MIRZA

Płaczesz…

JUDYTA

Z radości, że słowo cię zwiodło.
1800
Patrz! Dreszcz mnie ima na tę mowę podłą
W mych ustach, na to sprośne udawanie…

HOLOFERNES

A więc za pięć dni, Judyto?

JUDYTA

Tak, panie.
Holofernes z Porucznikami odchodzi do namiotu

JUDYTA

do siebie
Ha! Podejmując tę okropną sprawę,
1805
Widzi Bóg, miałam o siebie obawę:
A nuż ten człowiek, który wszystkich straszy,
Wielki, choć różną wielkością od naszéj,
Światłem wielkości obleje mnie swojéj,
Ujarzmi ducha i rękę rozbroi?…
1810
Lecz szczęściem dla mnie, płonna ta obawa:
Wszelkich drgnięć ludzkich szukałam w nim szczerze,
Daremnie. W imię więc ludzkiego prawa
To ludzkie zwierzę niech ginie jak zwierzę.
zasłona opada

AKT V

Oświetlone wnętrze namiotu Holofernesa. W głębi sypialnia, przysłonięta kotarą.

SCENA 1

Holofernes, Porucznicy.

HOLOFERNES

do pierwszego Porucznika
Wysłałeś szpiegów: cóż więc słychać w mieście?

1 PORUCZNIK

1815
A nic. Na murach jest ich tam ze dwieście.
We wnętrzu cicho, jakby w grób zapadli;
Na murach zasię tak zwiędli i zbladli,
Jak gdyby z grobu wyleźli. Jam zmierzył
Tam do jednego: nim strzeliłem — nie żył.

HOLOFERNES

1820
Tryumf bez walki to jak śmierć bez rąny,
Mnie i za młodu nie był pożądany.
Życie mi zda się kradzieżą gotową,
Gdy je nie co dzień zdobywam na nowo.
Ej! I tak będzie pewnie do siwizny:
1825
Nigdy za własność nie mam darowizny.

1 PORUCZNIK

A po ulicach ponurzy kapłani
Przechodzą, długo, biało przyodziani,
Jak u nas na śmierć. Oczyma wpadłemi
Szukają czegoś po niebie i ziemi;
1830
Gdy ręce złożą, kurcz ich chwyta w palce.

HOLOFERNES

Szczędzić tych ludzi! Niech się nikt nie waży
Zabić którego; bo na takiej twarzy
Rozpacz jest moją sprzymierzoną w walce.

1 PORUCZNIK

Patrząc tam, w niebo, nie szukają Boga,
1835
Lecz chmury, która dziś im wielce droga;
Dawczyni deszczu: a słońce na górze
Wypija wodę, spodziewaną w chmurze.
Więc człowiek głową uderza o ścianę
I leżą we krwi czaszki roztrzaskane.

HOLOFERNES

1840
To żadna nowość. I jam doznał biedy
Głodowej niegdyś. Miesiąc brakło strawy:
Niejeden z naszych cofał usta, kiedy
Drugi całować go chciał: to z obawy
Przed ukąszeniem. A myśmy się śmieli.
1845
Hej! Uczta! Wino… I bądźmy weseli!
Niewolnicy wnoszą stół z potrawami i winem
Wszak jutro piąty dzień?

1 PORUCZNIK

Piąty dzień, panie.

HOLOFERNES

A więc ukończy się oczekiwanie.
1850
Jeśli, pomimo zaciętości w mieście,
Betulia do nóg mych padnie nareszcie…

1 PORUCZNIK

Holofernesa czyż wątpi potęga?

HOLOFERNES

Wątpi tam, kędy[73] rozkaz jej nie sięga.
Słowem, jak twierdzą nam słowa niewieście,
1855
Jeśli Betulia otworzy nam wieżę,
Nim rękojeścią miecza w nią uderzę,
Wtedy…

1 PORUCZNIK

Cóż wtedy? Powiedz nam, hetmanie.

HOLOFERNES

Wtedy pod inne przejdziem panowanie.
1860
Bom przysiągł sobie, niech się co chce dzieje,
Że Bóg, którego czczą owi Hebreje,
Darząc mnie łaską, i moim się stanie,
I mieć wiernego będzie przyjaciela.
ImięO, tak! Przysięgam na Bela, Babela,
1865
Bala, na wszystkich bogów, których jeszcze
Sam nie wiem, czemu we czci swojej mieszczę,
Że przyrzeczenia mego dotrzymam. Na wiarę
Słów moich spełniam tego wina czarę…
Jak się on zowie?

1 PORUCZNIK

1870
W tym właśnie rzecz cała,
Że go imieniem rzesza nie nazwała.

HOLOFERNES

Więc, Bezimienny! przyjmij tę ofiarę!
Spełnia ją człowiek na cześć twą w zapale,
Któremuś wreszcie niepotrzebien wcale.
wychyla czarę

1 PORUCZNIK

1875
A gdy Betulia wytrwa w swym oporze?

HOLOFERNES

Przysięga za przysięgę: wówczas wstanie
Mój gniew. Betulię kluczem mym otworzę,
Bezimiennemu sprawię biczowanie…
Co wreszcie gniewu zakreślać granice!
1880
Kto zdoła z góry zmierzyć błyskawicę?
A gdzież podziewa się śliczna Judyta?

1 PORUCZNIK

Śliczna, bo śliczna; ależ niezdobyta!

HOLOFERNES

To tyś ją kusił?

1 PORUCZNIK

Zaprzeczyć nie mogę…

HOLOFERNES

1885
Wiedząc, że ona mnie się podobała?
Ty psie nikczemny!

1 PORUCZNIK

Lecz twarda jak skała…

HOLOFERNES

uderza go pięścią w czoło, Porucznik pada bez duszy
Oto masz!.. Rzucić to ścierwo na drogę!
Inni otaczają Porucznika i wynoszą.
1890
Teraz wprowadzić Judytę. Wesoło!…
Niech nas taneczne oczaruje koło!..
Na skinienie Podkomorzego wbiegają tancerki. Krótki taniec bajaderek; po którym Holofernes mówi dalej i jakby do siebie.
Wszystkie kobiety jednakie na świecie:
My w nich różnice upatrujem przecie.
1895
Dlaczego? Może Judyta mi powie
I w tej nadziei piję za jej zdrowie.

SCENA 2

Poprzedzający, Judyta wchodzi z Mirzą.

JUDYTA

Kazałeś przyjść mi tu, wielki hetmanie;
Sługa twa staje na twe zawołanie.

HOLOFERNES

Siadaj, Judyto; jedz, pij: niedaremno
1900
Ty, piękna, łaskę zyskałaś przede mną.
Ośmiel się.

JUDYTA

Jestem wesołą i śmiałą;
Nigdy mnie szczęście takie nie spotkało.

HOLOFERNES

Czemuż więc zwlekasz?

JUDYTA

ze wzdrygnięciem wskazuje na krew
1905
Jam kobietą, panie.

HOLOFERNES

Przypatrz się dobrze tej krwi: jej rozlanie
Winno ci być pochlebnym. Wytrysnęła,
Gdyż nadto czyjeś rozgrzewała serce
Ku tobie!

JUDYTA

1910
Biadaż!

HOLOFERNES

do Niewolników
Więc zmienić kobierce!
uskuteczniają. Do drużyny
Do jutrzejszego sposobić się dzieła.
wszyscy rozchodzą się

JUDYTA

do siebie
Włos mi się jeży; lecz dzięki Ci, Boże,
1915
Że mi okropność samą w tym potworze
Wskazujesz: mniej mi to będzie okropne
Co zamierzyłam, och! i czego dopnę!

HOLOFERNES

Siadajże przy mnie. Jakażeś ty blada,
I tchu ci braknie! Czyś ty mi nie rada?

JUDYTA

1920
Tyś był mi łaskaw.

HOLOFERNES

Kobieto, bądź szczerą!
Mów prawdę!

JUDYTA

Panie, ty byś mną dopiéro
Pogardzał, gdybym…

HOLOFERNES

1925
Dokończ!

JUDYTA

Jam nieśmiała…

HOLOFERNES

Każę ci!

JUDYTA

Gdybym ciebie pokochała.

HOLOFERNES

Kobieto! Wielka to śmiałość z twej strony,
1930
Wybacz… nie wielka: jestem zaczepiony
W sposób tak nowy, że mi się podoba.
Weź, niech ci służy ta złota ozdoba.
rzuca jej łańcuch złoty

JUDYTA

w zdumieniu
Ależ ja ciebie nie rozumiem, panie!

HOLOFERNES

I biada tobie, jeśli tak się stanie.
1935
Lew z przyjemnością figle pacholęce[74]
Widzi, gdy dziecko igra mu w paszczęce
I nieświadome drobną rączką bije;
Lecz niechaj gry tej nie próbuje późniéj,
Kiedy się wzrostem od dziecka wyróżni:
1940
Lew świadomemu kły zapuści w szyję.
Siadaj. Pomówmy. Judyta siada
Poczniemy badanie.
Coś ty myślała na wieść, że ja wiodę
Potężny zastęp pod waszą ogrodę[75]
1945
I zagroziłem krajowi?

JUDYTA

Nic, panie.

HOLOFERNES

Ej, nie udawaj! Komu słuch doniesie,
Że gdzieś tam mowa o Holofernesie,
Ten musi myśleć o czymś, lub truchleje.

JUDYTA

1950
Ja myśl do Boga wzniosłam, który krzepi.

HOLOFERNES

I przeklinałaś mnie?

JUDYTA

Miałam nadzieję,
Że to ode mnie Bóg uczyni lepiéj.

HOLOFERNES

Dajże mi za to pierwszy pocałunek!
całuje ją

JUDYTA

na stronie
1955
Boże! Zmiłuj się, zstąp na mój ratunek!

HOLOFERNES

A coś myślała, słysząc tętent koni,
Skrzyp moich wozów, huk trąb i szczęk broni?

JUDYTA

Myślałam, żeś ty nie jeden na świecie,
Że w Izraelu zjawi się ktoś przecie,
1960
Co ci dorówna duchem i ramieniem.

HOLOFERNES

A gdyś widziała, że przed mym imieniem
Już w proch padają przodownicy ludu,
Że Bóg wasz jakoś nie skory do cudu,
I że mężowie wasi w całym mieście
1965
Radzi by suknie przywdziewać niewieście…

JUDYTA

Wtedy nic z moją nie porównać męką,
Twarz mą ze wstydu zakrywałam ręką
Na widok mężczyzn. Myśli się wzburzyły,
Chciałam się modlić i nie miałam siły.
1970
Bo naraz, jakby oplątały żmije
Ten obraz Boga, który we mnie żyje;
Chmara nicestwa[76] zawisła nade mną,
Dusza mi zdała się przepaścią ciemną.
Która, choć słońce czasem zajrzy do niéj,
1975
W zakątku straszne gniazdo gadów chroni.

HOLOFERNES

patrząc na nią z ubocza, do siebie
Jak ona płonie! Na kształt meteora[77],
Którym raz widział na niebie z wieczora.
Witaj miłości! Niech się na mnie ziści
Twój czar przy wielkim ognia nienawiści
1980
Ugotowany do Judyty
Całuj mnie! ona uskutecznia
Niestety!
Usta się twe wpijają, jak sztylety,
Lecz jak lód zimne. Judyto, pij wino!
1985
W nim wszystkie ludzkie nienawiści giną.

JUDYTA

pijąc z czary nalanej przez Mirzę
W winie jest męstwo!

HOLOFERNES

Męstważ ci potrzeba,
By wypić ze mną, zjeść kawałek chleba,
Na wybuch zimną odstrzelić pieszczotą,
1990
Niby z przymusu; — ponura istoto!

JUDYTA

groźnie powstając
Ty! miarkując się, siada
Przebacz!
płacze

HOLOFERNES

Widzę odcień wszelki
W twym sercu. Daj mi rękę. Judyta się wzbrania
1995
Po cóż opór?
Opowiedz o swej nienawiści wielkiéj!..

JUDYTA

Żądasz mej ręki… Hańba, która topór
Pod rdzeń czci mojej podsadza zuchwale.

HOLOFERNES

Ależ to dla niej zginąć można w szale,
2000
Jakież to słońce wyjrzy zza tej burzy!

JUDYTA

Rozpęknij, serce! Nie wytrzymam dłużej!
powstaje, prostując się
Nie cierpię ciebie, jako okrutnika!
Wiedzieć to musisz, ja powiedzieć muszę, Jaka przejmuje nienawiść mą duszę, Gdy się twe oko z mym okiem spotyka. Teraz mnie zabij!

HOLOFERNES

śmiejąc się
2005
Zabić? Jutro może,
Nad ranem: teraz szkoda mi wieczora,
Który przepędzić[78] myślę z tobą.

JUDYTA

do siebie
Boże!
Lżej teraz w sercu, teraz działać pora.

SCENA 3

Poprzedzający. Z lewej strony wchodzi Podkomorzy; następnie Efraim.

PODKOMORZY

2010
Hebrajczyk jakiś przed namiotem czeka,
Prosząc o wnijście[79]. Ważne wieści, panie.

HOLOFERNES

Od nieprzyjaciół?… Wpuść tego człowieka!
Podkomorzy odchodzi. Do Judyty.
Może Betulia oznajmia poddanie?
2015
To prędko wymień przyjaciół imiona,
Których oszczędzę… Na cześć twego łona.
Wchodzi Efraim, prowadzony przez Podkomorzego i pada u stóp Holofernesa. Wzruszenie Judyty i Mirzy.

EFRAIM

Wodzu! Za życie czy ręczysz mi?

HOLOFERNES

Ręczę.
Wstań.

EFRAIM

2020
Za tę łaskę wraz ci się odwdzięczę!
Podchodzi do niego, szybko dobywa ukryty sztylet i zamierza się, by go uderzyć. Holofernes uchyla się i trąceniem w rękę wytrąca mu sztylet, który pada z brzękiem na stół pomiędzy puchary.

PODKOMORZY

podstępując szybko
Zdrajco nikczemny! Zaraz ci pokażę,
Jak się to ludzi zabija.
Rzuca się na Efraima i woła na zewnątrz.
Hej, straże!straż wchodzi

HOLOFERNES

2025
Stój! do Efraima
Jak się zowiesz?

EFRAIM

Efraim me imię.

JUDYTA

na stronie
Czemuż tak późno, biedny Efraimie!

Samobójstwo, PogardaEFRAIM

do siebie
I jeszcze wobec Judyty! O wstydzie!..
2030
Ha! Jak zaczęło się, niech dalej idzie!
dobywa miecz z za pasa i chce się przebić

HOLOFERNES

wstrzymując go
Dajżeż raz pokój! To szalona głowa!
Cóż to, chcesz, bym ja nie dotrzymał słowa?
Wszekżem ci życie zaręczył; więc muszę
Wbrew tobie, bronić własną twoją duszę.
2035
do Podkomorzego
Miałem ja małpę, pięknego pawiana:
Umarł; została klatka wyzłacana.
Weźcież i wsadźcie tam tego wietrznika[80]
I sztuk wyuczcie jego poprzednika.
2040
Ten człek rzadkością jest w swoim rodzaju,
Godnym oględzin będzie w naszym kraju.
Bo on jedyny pochwalić się może.
Iż rękę podnieść śmiał na moją głowę,
A jednak obie unosi stąd zdrowe.
2045
Precz! Ja go muszę pokazać na dworze.
Straże uprowadzają Efraima

SCENA 4

Holofernes, Judyta, Mirza, Podkomorzy

HOLOFERNES

do Judyty
Czy wasze miasto dużo wężów chowa?

JUDYTA

Nie; lecz szaleńców jest dość.

HOLOFERNES

Ani słowa!
Zmieść Holoferna; błyskawicę bożą,
2050
Której pożarem łuny światu grożą
Zagasić nagle; przerwać rozwój wątku,
I nieśmiertelność zagłuszyć w zaczątku;
Rzeknąć: Wasz olbrzym, patrzcie, jaki słaby!
To, nie zaprzeczam, ma swoje powaby.
2055
To znaczy prawie psuć losu układy;
I ja, nie będąc, czym jestem, co tworzę.
Sam, na Baala! skusiłbym się może,
Gdyby to smrodem nie trąciło zdrady.
Ale rzecz wielką spełnić w sposób mały;
2060
Powiedzieć sobie: — lew, a więc wspaniały;
Z tej wspaniałości usnuć nań sieć zdradnie
I patrzeć, aż w nią nieoględnie wpadnie;
Czyn niebezpieczny podjąć, lecz wprzód skrycie,
Nikczemnie, sobie zabezpieczyć życie:
2065
To znaczy z błota lepić swoje bogi.
Ty sama byś to potępiła przecie;
Choćby ofiarą był ci człowiek wrogi,
A wykonawcą najmilszy na świecie.

JUDYTA

Tyś olbrzym wpośród karłów. na stronie Ojców Boże!
2070
Przede mną samą ratuj moją duszę,
Bym nie uczciła, co przeklinać muszę.
To mąż prawdziwy!

HOLOFERNES

do Podkomorzego
Przygotuj mi łoże.
Podkomorzy odchodzi
2075
SiłaSłuchaj kobieto. Ręka ma po ramię
Broczyła we krwi, myśl ma spokój łamie,
Słowo jest śmiercią. Świat na wszystkie strony
Zda mi się nędznym: myślę, żem zrodzony
By go ze szczętem znieść, bo na ruinie
2080
Coś się lepszego pode mną rozwinie.
Ludzie mnie klną, gdy grom mój ich oślepia,
Lecz się ich klątwa duszy mej nie czepia;
Dusza zaledwie skrzydłami poruszy,
Klątwa, jak puste nic, opada z duszy:
2085
Więc prawem chyba jest moje działanie.
— „Musisz nie wiedzieć jak to boli, panie.”
Skomlał ktoś z mego palony rozkazu.
— „Nie wiem istotnie” — rzekłem. I od razu
Rękę w płomienie włożyłem na chwilę.
2090
Głupstwo, że o tym rozpowiadam tyle.

JUDYTA

Przestań już, przestań! do siebie Ach! Jam go skazana
Zabić, lub upaść przed nim na kolana.

Siła, DumaHOLOFERNES

Tak! Tylko siła i wszystko jest w sile!
Niech ktoś, i owszem, przeciwko mnie stanie,
2095
Niech mnie obali, weźmie panowanie;
Ja tęsknię za nim… Puste to podniebie:
Nikogo większym nie widzę nad siebie.
Miecz coraz głębiej wpijam w łono świata.
Krzyk stamtąd coraz boleśniejszy wzlata,
2100
Żaden się jednak nie zrywa obrońca:
Więc go snadź[81] nie ma, jak drugiego słońca.
Jest ktoś przede mną, który idzie przodem,
Który mi piersi uciska kolanem:
Nebukadnezar… Czy równy mi rodem,
2105
Nie wiem, lecz to wiem, że jest moim panem.
Może on jeszcze, za miłą zabawę,
Tę głowę moją rzuci psom na strawę;
Może ja, jego spełniając zamiary,
Raz jeszcze zwiedzę indyjskie obszary.
2110
Wtedy — och! wtedy… Ja wiem, że stanowię
Miarę ludzkości całej, że na głowie
Choć mi przekleństwa tłumów zaciężyły,
Mnie nie roztrącą wiekuiste siły.
Przejdą przede mną zmienne pokolenia:
2115
Ja, niewzruszony, sam mocą ramienia
Panować będę niepodzielnie, z chwałą,
Jak bóstwo, które ze strachu powstało.

JUDYTA

A jeśli niebo gromy piorunowe
Zbudzi wprzód, aby strzaskały twą głowę?

HOLOFERNES

2120
Wtedy ja rękę wyciągnę nad światem,
Jakbym to niebu sprawić kazał sam.
A promień śmierci mnie swym majestatem
Ostatnim kryjąc, niebu zada kłam.

JUDYTA

Ty! Straszny, wzniosły!… Mnie przejmuje trwoga.
2125
Wciskasz się między mnie i mego Boga.
Chcę się doń modlić, myślę bezprzytomnie,
Nie mogę zebrać ducha.

HOLOFERNES

Módl się do mnie!

JUDYTA

Straszny człowieku! Teraz widzę jasno
2130
Że ty zbytecznie ufasz w siłę własną.
Nie zważasz, jaka nastąpiła zmiana;
Że ty ze sługi pozyskałeś pana.
Bo i do czegóż ona tobie służy?
Nie, by nad sobą objąć panowanie;
2135
Ty jej zażywasz zuchwale, jak burzy,
Sądząc, iż ona za wszystko ci stanie,
Na łup oddajesz ją żądzy wszelakiéj:
Jeźdźcze, ty własne zajeżdżasz rumaki.

HOLOFERNES

Judyto, słusznie ty śmiejesz się ze mnie.
2140
Kobiecie rzecz tę tłumaczyć daremnie,
Do której ona nigdy się nie wzniesie.

JUDYTA

Ucz się szanować mnie Holofernesie!
dumnie
Widzisz kobietę, która śmierci grotem
2145
Przyszła cię przeszyć i oznajmia o tém.

HOLOFERNES

Oznajmia o tym! By w tym samym czasie
Uniemożliwić w czynie wolę własną;
Jest to lęk skryty, co za wielkość ma się.
Ja cię przenikam, widzę ciebie jasno:
2150
Umysł twój bywał do wielkości skory,
Lubiłaś zawsze nadzwyczajne wzory,
I tamci głupcy tobie uwierzyli.
Teraz twa dusza do ziemi się chyli,
Boś tu pierwszy raz spostrzegła człowieka,
2155
I teraz inne cię wyjście nie czeka
Od zwątpień tkwiących w głębi twego łona,
Tylko dla wroga cześć nieokreślona.
Szukasz więc prądu, na którego fali
Mogłabyś zwrócić bieg i płynąć daléj;
2160
I w najtajniejszych głębiach swej istoty
Myślą przebiegasz te wszystkie obroty,
Jak by mnie wtrącić w samoponiżenie
A samej z prochu wznieść się nieskończenie.
Gdybym, nieprawdaż, kazał cię w kajdany
2165
Zakuć, umęczyć i zabić nareszcie,
Byłby to dla cię tryumf niesłychany!
Kobiety! Jakże wy śmieszne jesteście!
Przyszłaś mnie zabić, ty, dumna niewiasto,
By swe ocalić zagrożone miasto?
2170
A czy wiesz, jaka wzroku mego siła?
Gdybyś mi wino zatruła w tym dzbanie,
Spojrzałbym tylko na ciebie i na nie…
I ty byś sama czarę wychyliła.

JUDYTA

Prawdą więc były Achiora słowa:
2175
Nad wszystkie głowy Holoferna głowa.

HOLOFERNES

Wielka umysłem a słabego serca!
Chwiejesz się; tyś mnie nareszcie pojęła.
Przy moim łożu stał już raz morderca:
Lecz zamiast żwawo przystąpić do dzieła,
2180
Dzwoniąc zębami błagał wszystkie bogi
Aby do czynu dodały mu siły.
Aż mnie te modły jękliwe zbudziły…
Pada przede mną, głosem pełnym trwogi
O przebaczenie prosząc. Ja mu dałem
2185
Od tejże doby[82] straż nad moim ciałem,
I odtąd wszędzie zasnąć mogłem śmiało:
Padł przy mnie w bitwie ugodzony strzałą.

JUDYTA

do siebie, w pomieszaniu
Ja chcę, ja muszę… Cicho, serce zdradne.
W jakąż ja hańbę na wieczność popadnę,
2190
Jeśli nie zdołam…

HOLOFERNES

ściskając jej rękę
Powiadam ci szczerze,
Judyto: gdyby mi moi żołnierze
Jeńcem przywiedli wyższego człowieka,
Nie złość spotkałaby go, lecz opieka.
2195
I gdyby to był przeciwnik mój srogi,
Jak ty mi groził, jak ty patrzył dumnie,
Przeszkody bym mu usuwał z pod nogi
I włos by jemu nie spadł z głowy u mnie.
Bo ja znam tylko jeden grzech: jeżeli
2200
Na wielkość mały rzucić się ośmieli,
I gdy w koronę ustroić się stara.
Toż czciłem nawet Nebukadnezara
Póki zbytecznie nie zatył. bardzo poważnie
Judyto!
2205
Gdybym mógł ulec przed jaką kobiétą,
To tą kobietą ty jesteś jedyna;
I ty byś była matką mego syna,
Czyli, jak u was nazywają, żoną!
Ale nie minął okres pięciodniowy:
2210
Więc gdy do jutra nie zdejmiesz mi głowy,
Jaka ci kara ma być wymierzoną?

JUDYTA

Wtedy przed tobą padnę na kolana,
Czcząc jako mego jedynego pana
I Boga ojców moich.

HOLOFERNES

2215
Zgoda!… Wreszcie:
Czy tak, czy owak, jutro będę w mieście.
Już moi zbrojni tak je opasali,
Ze tylko stuknąć, a brama się zwali. odpasuje miecz
Teraz ja spać chcę, udam się na łoże.
2220
Jak ja, wojownik, snu czekać nie może:
Ja jemu rozkazuję; i z wysokiéj
Kolebki życia jednym żwawym skokiem
Nurzam się w morzu ciemnym i głębokiém,
Gdzie się do życia czerpią nowe soki.
2225
Ty drżysz, kobieto, i cofasz się wstecz?…
Chcesz być mym stróżem?… To leży mój miecz!
Odchodzi do sypialni. Judyta idzie, tak jakby także chciała odejść, ku drugiej stronie sceny; potem staje i wolno powraca na środek.

SCENA 5

Judyta i Mirza.

JUDYTA

Stanęłam nad tą przepaścią zbyt wcześnie,
Którą mi, Panie, ukazałeś we śnie.
Lecz gdy się rzucę w to ciemne przestworze,
2230
Czy ty tam będziesz, ojców moich Boże,
Czy mnie tam przyjmiesz w ojcowskie ramiona,
Do ojcowskiego czy przyciśniesz łona,
Czy sprawisz, zgrozy nim przejmą mnie dreszcze,
By pamięć tego zagasła nade mną
2235
Com uczyniła… przebóg! czegom jeszcze
Nie uczyniła? Jestem jak w noc ciemną
Ów człowiek, który w cel zakryty mierzy,
A trafić musi, bo na tym zależy
Cały byt jego. Więc oko przymyka,
2240
Drży jego ręka… nacisnął… wykrzyka
Krzykiem okropnym, bo zwalił on może
To, co mu było najdroższym. O! Boże,
W umysł mój wpija się jakaś myśl dzika,
Jakobym w niego uderzając, razem
2245
Zabiła siebie, za Twoim rozkazem;
Jakoby strzała w niego wymierzona
Miała się zwrócić do mojego łona;
Och! i jakkolwiek wzniosę się wysoko,
Nie może nigdzie minąć go me oko.
2250
Tylko go uczcić nie mogę. I czemuż?…
Mnie się wydaje — duszo moja, przemóż[83]
Te trwogi — że on ma słuszność: na świecie
Nie ma dobrego i złego, jedynie
Wielkie i małe. Boże! Ty sam przecie,
2255
Który w bezbrzeżnej panujesz dziedzinie;
Zjawiasz się tylko w gromie, w błyskawicy,
Bolesne łono rozdzierasz ziemicy,
Że buchająca z głębin moc płomienia
Oblewa grody i w popiół zamienia;
2260
Z okrytych źródlisk ty wypuszczasz wody,
By przez nie całe wyniszczyć narody.
I on jest takim. Co ja mówię, Boże!
Czyż on tak moją już opętał duszę,
Że ona myśleć inaczej nie może
2265
I ja żyć według jego wskazań muszę?
Ha! On mnie odwiódł od mojego Boga;
Więc zginie. Tylko jeśli zniszczę wroga,
Może Bóg moje odstępstwo przebaczy;
Więc zginie. Czuję: to przeklęte serce
2270
Zdolne pokochać zbójcę i wydziercę;
Więc zginąć musi Holofern: inaczéj
Jam odtrącona. Stań przy mnie, Jehowo,
I niech w tym domu stanie się Twe słowo!
Otwiera zasłonę sypialni. Holofernes spoczywa na łożu: tarcza i zbroja obok niego.
2275
On śpi spokojnie, mam otwartą drogę!
Lecz czyż śpiącego zamordować mogę?
Ach, niedorzeczna! Gdy go sen odleci,
Czyż ramię twoje na czyn się odważy?
Już jakby wietrzyk muska go po twarzy,
2280
Niebawem we śnie może go oświeci
Błysk ducha: wtedy za późno, niewiasto!
Rzeź i pożoga czeka twoje miasto.
A gdy mu obie ręce, wśród płomieni
Dymiąca ziomków twych krew zaczerwieni,
2285
Ty musisz krzyknąć: chwała tobie, chwała!
I doń się modlić, jakoś ślubowała.
Więc… Módl się za mnie, Mirzo!… Tam jest łoże,
Tu miecz… Czas nadszedł… Dopomóż mi, Boże!
Chwyta za miecz Holofernesa i wpada do sypialni: zasłona się zasuwa.

MIRZA

Panie! Bądź przy niej i wskazuj jej drogę!
2290
Wątpiłam; teraz wątpić już nie mogę:
Ona to spełni! Z dala słychać muzykę i okrzyk wojenny
Co to znaczy? Biada!
Jakiż to okrzyk do obozu wpada?
Coraz to bliżej… Jeśli kto w tę stronę
2295
Zaniesie kroki, jesteśmy zgubione!
Muzyka i okrzyki coraz bliższe i dziksze.
Trąby i bębny… Czy mnie słuch nie myli?
To nasi! Czyżby aż tu się przebili?

SCENA 6

MirzaPodkomorzy, wpada z pośpiechem; następnie Judyta.

PODKOMORZY

Zbudź się, hetmanie! Zerwij się na nogi,
2300
Holofernesie! Opadli nas wrogi,
A wojsko twoje przerażone stoi
Nie słysząc głosu, nie widząc twej zbroi.
Wróg zaś się wścieka, tratuje, uderza,
Na kształt dzikiego i głodnego zwierza.

JUDYTA

pod otwartą kotarą ukazuje się z mieczem zakrwawionym w ręku; pomieszana, nieruchoma
2305
Cicho! Ach, cicho!… Widzicie mordercę…
Jam ugodziła wasz świat w samo serce,
Trafiłam dobrze… Słyszycie? Czujecie?
Tam się sprężyna zrywa we wszechświecie.
Ziemia się chwieje pode mną, w jej łonie
2310
Pęka już otwór, który mnie pochłonie!
Stoi wciąż odtąd jak martwa i patrzy nieruchomo w ziemię, na mieczu wsparta.

PODKOMORZY

zagląda do sypialni i cofa się z okrzykiem na zewnątrz
Asyryjczycy! Precz, na wszystkie strony!
Hetman nieżywy, leży krwią zbroczony uchodzi.

SCENA 7

Judyta, Mirza. Do namiotu wkraczają: najsamprzód[84] Achior, następnie kapłani, Najstarszy, Zbrojni, Lud, wśród którego Efraim.

ACHIOR

Cóż to się stało? Co ich onieśmiela?

MIRZA

wskazując na Judytę i sypialnię
Patrz!

ACHIOR

podchodzi do sypialni, rozgląda się
2315
Trup bez głowy… Okropność!… Widzicie?
To Holofernes!… Któż mu odjął życie?
Spogląda na Judytę.
Ręka kobiety! klęka Boże Izraela,
Wielkim Ty jesteś na ziemi i w niebie,
2320
I nie ma boga innego prócz Ciebie wstaje
Cośmy poczęli w rozpaczliwym szale,
Pozwól dokonać w dzielności i chwale.
Myśmy ciągnęli na śmierci spotkanie,
A Tyś zwycięstwem obdarzył nas, Panie!
Chce odejść. Efraim i inni już mają iść za nim, kiedy następuje wrzawa na scenie i za sceną. Płomienie dają się spostrzegać. Wchodzą: Kapłan i Najstarszy w uroczystym orszaku.

NAJSTARSZY

rozejrzawszy się dokoła
2325
Judyta!… przez nią wy wolni jesteście.
Gdyby Holofern dziś posiadał życie,
Żywa by dusza nie została w mieście:
Więc na wiek wieków, cześć, chwała Judycie!

WSZYSCY

Chwała Judycie!

JUDYTA

występuje z mieczem w ręku, jakby zbudzona z letargu
2330
Panu tylko chwała,
Nie mnie. Ja jestem podobną tej broni
Holofernesa, wrosłej do mej dłoni:
Miała go bronić i śmierć mu zadała.

NAJSTARSZY

Teraz nagrody żądać możesz śmiele.

LUD

2335
Żądaj nagrody!

JUDYTA

Cni obywatele,
Szydzicież sobie ze mnie? do Najstarszego Gdyby nie to,
Że mi nagroda nie była podnietą,
Sama spełniła sprawę przedsięwziętą,
2340
Zamiast cudzymi rękami, dogodnie,
Musiałabym się oskarżyć o zbrodnię.
do Kapłanów
Kiedy ofiarę wasz ołtarz pochłania,
Czy o nagrodzie wy dla niej myślicie,
2345
I dokuczacie jej przez zapytania,
Jakiej zażąda za krew swą i życie?
Po chwili, jak gdyby nagle przyszła jej myśl jakaś
A jednak żądam nagrody za trudy:
Tylko udzielić ślubujcie mi wprzódy.

NAJSTARSZY

do Ludu
2350
Żąda nagrody! Pytam, czy spełnicie?

LUD

Zaprzysięgamy!

JUDYTA

po chwili, silnie
Odbierzcie mi życie!

LUD

Nie chcemy!

NAJSTARSZY

cofając się, do Judyty
Lud twych życzeń nie podziela.

JUDYTA

2355
Lecz mam przysięgę w imię Izraela.

EFRAIM

Ręce me ciebie, jak pancerz, opaszą.

MIRZA

Judyto!

EFRAIM

do Najstarszego kapłana
Cóż ty?

NAJSTARSZY

z dreszczowym wysileniem
Ma przysięgę naszą.

JUDYTA

2360
I „nie zabijaj — mówi Pan — człowiecze;”
A kto krew przelał, tego krew pociecze.
do Achiora
Tobie dziękuję za pomoc oręża.
do Efraima
2365
Dla ciebie miłość zachowuję bratnią.

EFRAIM

Droga! Rzuca się ku niej; ona go skinieniem oddala

JUDYTA

do Ludu
Zabiłam najpierwszego męża;
A wy zabijcie kobietę ostatnią.
Rzuca miecz. Efraim załamuje ręce i pada u jej nóg. Grupa żałobnicza ukazuje się. Ostatni połysk palącego się namiotu. Zasłona spada.

Przypisy

[1]

Nebukadnezar a. Nabuchodonozor — król Babilonii w latach 604–562 p.n.e. [przypis edytorski]

[2]

drabant (daw.) — żołnierz straży przybocznej. [przypis edytorski]

[3]

obiata (daw.) — ofiara z płodów rolnych bądź zwierząt. [przypis edytorski]

[4]

Baal a. Belial — bóstwo pogańskie, często wspominane w Biblii. [przypis edytorski]

[5]

wojewoda — tu: dowódca. [przypis edytorski]

[6]

potrzeba (daw.) — bitwa. [przypis edytorski]

[7]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[8]

czerń (pogardl.) — tłum, motłoch. [przypis edytorski]

[9]

zwariował — dla rytmu należy czytać na 4 sylaby. [przypis edytorski]

[10]

czczość (daw.) — marność. [przypis edytorski]

[11]

zmóc (daw.) — pokonać. [przypis edytorski]

[12]

zadosyć — dziś popr.: zadość. [przypis edytorski]

[13]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[14]

bogi — dziś popr. forma N.lm: bogami. [przypis edytorski]

[15]

cacko (daw.) — zabawka. [przypis edytorski]

[16]

niepodobieństwo (daw.) — coś nieprawdopodobnego a. niemożliwego. [przypis edytorski]

[17]

istota — tu: rzeczywistość. [przypis edytorski]

[18]

czyli — czy z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

[19]

imać (daw.) — chwytać. [przypis edytorski]

[20]

pod stopy — dziś popr. forma N.lm: pod stopami. [przypis edytorski]

[21]

miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]

[22]

mniemać (daw.) — uważać. [przypis edytorski]

[23]

zgoła (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

[24]

istność (daw.) — istota. [przypis edytorski]

[25]

barwa (daw.) — tu: mundur. [przypis edytorski]

[26]

febra — gorączka połączona z dreszczami. [przypis edytorski]

[27]

umizgi (daw.) — zaloty. [przypis edytorski]

[28]

niepodobny (daw.) — nieprawdopodobny, niemożliwy. [przypis edytorski]

[29]

niepodobne (daw.) — nieprawdopodobne, niemożliwe. [przypis edytorski]

[30]

istota — tu: rzeczywistość. [przypis edytorski]

[31]

mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

[32]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[33]

gorzeć (daw.) — płonąć. [przypis edytorski]

[34]

żak — student, uczeń. [przypis edytorski]

[35]

zbytni — dziś popr.: zbyteczny. [przypis edytorski]

[36]

krynica (daw. a. poet.) — źródło. [przypis edytorski]

[37]

doba — tu: moment. [przypis edytorski]

[38]

mienić — nazywać, uznawać. [przypis edytorski]

[39]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

[40]

stanąć (daw.) — wystarczyć. [przypis edytorski]

[41]

przymawiać (daw.) — czynić uszczypliwe uwagi. [przypis edytorski]

[42]

skop — wykastrowany baran. [przypis edytorski]

[43]

pomnieć (daw.) — pamiętać. [przypis edytorski]

[44]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

[45]

azaż (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

[46]

azali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

[47]

niemiec — dziś popr.: niemowa. [przypis edytorski]

[48]

tuszyć (daw.) — mieć nadzieję. [przypis edytorski]

[49]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[50]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący broń i zbroje. [przypis edytorski]

[51]

przełożenie — tu: zdanie, opinia. [przypis edytorski]

[52]

szafarka — służąca zarządzająca majątkiem i spiżarnią. [przypis edytorski]

[53]

jej gwoli (daw.) — ze względu na nią. [przypis edytorski]

[54]

bawić (daw.) — przebywać. [przypis edytorski]

[55]

berberczyk — koń pochodzący z Berberii. [przypis edytorski]

[56]

o lepsze chodzić (daw.) — ścigać się, konkurować. [przypis edytorski]

[57]

czaprak — okrycie konia, umieszczane pod siodłem. [przypis edytorski]

[58]

cacko (daw.) — zabawka. [przypis edytorski]

[59]

dysze — dziś popr. forma 3 os.lp: dyszy. [przypis edytorski]

[60]

wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

[61]

komornik — tu: dworzanin a. sługa pokojowy. [przypis edytorski]

[62]

dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

[63]

jatka — rzeźnia. [przypis edytorski]

[64]

kwef — zasłona na twarz kobiety. [przypis edytorski]

[65]

rad (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]

[66]

mór (daw.) — zaraza. [przypis edytorski]

[67]

uciekną-ś — uciekną się. [przypis edytorski]

[68]

jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

[69]

sromota (daw.) — hańba. [przypis edytorski]

[70]

wydział — tu: dziedzina działania. [przypis edytorski]

[71]

płochy (daw.) — lekkomyślny, niestały w uczuciach. [przypis edytorski]

[72]

stanie (daw.) — wystarczy. [przypis edytorski]

[73]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[74]

pacholęcy (daw.) — dziecinny, chłopięcy. [przypis edytorski]

[75]

ogroda — tu: granica, mur graniczny, fortyfikacje. [przypis edytorski]

[76]

nicestwo (daw.) — nicość. [przypis edytorski]

[77]

meteora — dziś popr. forma D.lp: meteoru. [przypis edytorski]

[78]

przepędzić — dziś popr.: spędzić. [przypis edytorski]

[79]

wnijście — dziś popr.: wejście. [przypis edytorski]

[80]

wietrznik (daw.) — osoba niestała. [przypis edytorski]

[81]

snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

[82]

od tejże doby (daw.) — od tego momentu. [przypis edytorski]

[83]

przemóc (daw.) — pokonać. [przypis edytorski]

[84]

najsamprzód (daw.) — najpierw. [przypis edytorski]

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard PayPal

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

x
Skopiuj link Skopiuj cytat
Zakładka Istniejąca zakładka Notka
Słuchaj od tego miejsca