Kordian

Imię tytułowego bohatera dramatu Słowackiego Kordian, znaczeniowo związane z sercem (łac. cor, cordis) i dające się tłumaczyć jako „dający serce”, zostało wymyślone przez autora, który chciał ukazać losy młodzieńca kierującego się gorącymi uczuciami oraz rozbudzoną, poetycką imaginacją. Krąg problemów dziecka swej epoki wyznaczają: udręka nudy płynącej z rozczarowania światem i żarliwa chęć nadania swemu życiu sensu przez poświęcenie się jakiejś wielkiej idei (takiej np. jak naród).

Utwór głęboko i wszechstronnie wpisuje się w dyskurs romantyzmu europejskiego. Kordian przechodzi kolejno „miejsca znaczące” romantyzmu: zastanawia się nad sensem egzystencji, przeżywa ból istnienia wynikający z samej natury i urządzenia świata (Weltschmerz), aż w końcu podejmuje nieudaną próbę samobójczą. Relacje z kobietami przynoszą mu jedynie gorycz. Młodzieńcza wybranka nie rozumie jego dążeń i niepokojów oraz obawia się okazać mu żywsze uczucie, aby nie złamać konwenansu obyczajowego; platoniczny romans nie może przerodzić się w miłość romantyczną opartą na porozumieniu dusz. Zmysłowy romans z interesowną Włoszką również kończy się fiaskiem oraz utratą majątku. Kordian odbywa podróże po Europie (romantyzm to początek turystyki, od tego czasu powstają listy miejsc, które „trzeba zobaczyć”), odwiedza m.in. Londyn oraz zdobywa szczyt Mont Blanc. Tam podejmuje decyzję, by walczyć o niepodległość kraju. Po powrocie do Polski dołącza do grupy spiskowców i przygotowuje się do zamachu na cara Mikołaja I. W tym ostatnim wątku uzasadnienie znajduje podtytuł utworu: „Spisek koronacyjny”. Nie znajduje go natomiast podtytuł „Część pierwsza trylogii”, ponieważ dalsze części nie powstały.

Dramat romantyczny Kordian Juliusza Słowackiego powstał w Genewie w 1833 r., został wydany anonimowo w 1834 r. w Paryżu. Doświadczenia bohatera dramatu stanowią rodzaj dialogu z niezwykle poczytną w początkach XIX w. powieścią epistolarną Cierpienia młodego Wertera oraz dramatem Faust Goethego (motyw rozczarowania i samobójstwa; postać Mefistofelesa jako rządzącego historią), poematem George'a Byrona Wędrówki Childe Harolda, tradycją dramatu szekspirowskiego (np. w scenie psychicznej walki zamachowcy ze swym strachem i wyobraźnią), a także z częścią III Dziadów Adama Mickiewicza (tu wskazać można m.in. propozycję zastąpienia cierpiętniczej koncepcji streszczonej hasłem „Polska Chrystusem narodów” aktywistyczną i laicką koncepcją winkelriedyzmu).

Najważniejszą jednak dyskusją, w którą włącza się Słowacki przez swą literacką wypowiedź, jest ta, która toczyła się wokół powstania listopadowego: jego wybuchu, przebiegu i upadku. W przeciwieństwie do innych wielkich poetów emigracyjnych romantyzmu, zwanych „wieszczami” (tj. Adama Mickiewicza i Zygmunta Krasińskiego), Słowacki wziął czynny udział w powstaniu, był bezpośrednio świadkiem wydarzeń w Warszawie. Z powodów zdrowotnych nie mogąc walczyć z bronią w ręku, podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Jerzego Czartoryskiego i był członkiem delegacji wysłanej z misją dyplomatyczną przez powstańczy Rząd Narodowy do Paryża (gdzie dotarł 31 lipca 1831) i Londynu (znalazł się tam 3 sierpnia). Wkrótce, 21 września, powstanie upadło. Opracowując literacko swoje doświadczenie, Słowacki sformułował w Kordianie zarzut zdrady elit (scena z Przygotowania, postawa Prezesa wobec spiskowców), dał wyraz swojego oburzenia wobec legalistycznej postawy papieża Grzegorza XVI (który potępił powstanie w encyklice Cum primum z 9 czerwca 1832 i zalecił podporządkowanie się władzy carskiej), a także poruszył problem związany z aktem tyranobójstwa i, ogólniej rewolucji, a mianowicie konieczności dokonania szeregu zabójstw na osobach powiązanych ze znienawidzonym władcą. Tym, co paraliżuje Kordiana idącego ku komnacie cara w Zamku Królewskim w Warszawie jest rozdźwięk między słusznością wzniosłej idei a lepką od krwi namacalnością czynów prowadzących do jej realizacji.

Utwór stanowi lekturę dla szkół ponadpodstawowych. Ebook Kordian Juliusza Słowackiego jest dostępny w formatach PDF, epub i mobi. Audiobook czytają Joanna Niemirska i Robert Koszucki.