Spis treści
- Anioł: 1
- Cierpienie: 1 2 3 4
- Cmentarz: 1
- Diabeł: 1
- Drzewo: 1
- Dusza: 1
- Grób: 1
- Klęska: 1
- Kobieta: 1
- Kwiaty: 1 2
- Las: 1
- Lustro: 1
- Łzy: 1
- Miasto: 1
- Miłość: 1
- Morze: 1 2
- Nieśmiertelność: 1
- Niewola: 1
- Nuda: 1
- Oko: 1
- Okręt: 1 2
- Piekło: 1
- Poeta: 1 2
- Poezja: 1
- Pogrzeb: 1 2
- Pożar: 1 2
- Ptak: 1
- Rozpacz: 1 2
- Rycerz: 1
- Sen: 1 2 3 4
- Serce: 1 2
- Sława: 1 2
- Słowo: 1
- Strój: 1 2
- Śmiech: 1 2
- Śmierć: 1 2 3
- Śpiew: 1 2
- Trup: 1 2
- Walka: 1
- Wizja: 1
- Woda: 1
- Wspomnienia: 1
- Zbrodnia: 1
- Zemsta: 1 2
- Zmartwychwstanie: 1
LambroPowstańca grecki[1]
Pieśń pierwsza
… Should we again provoke
Our stronger, some worse way his wrath may find
To our destruction; if there be in hell
Fear to be worse destroy'd…..[2]
Milton
I
1
Morze, WodaFalo błękitna, kołysz łódkę Greka,
Niech mu po morzu ściele księżyc złoty
Ścieżki obłędne, niech przed nim ucieka,
Gdy po tej drodze puści żaglów loty;
5Kołysz go, falo, i łódkę Majnoty
W samotną morza obłąkaj krainę,
I tam mu powiedz: „Ja nosiłam floty
Na moich skrzydłach aż pod Salaminę[3];
Płynęłam taką, jaką dzisiaj płynę”.
10
W Archipelagu zanieś go ostrowy[4].
Tam góry chmurą owiane błękitną,
Na górach kolumn potrzaskane głowy;
Nad nimi wiecznie kwitnie laur różowy,
Pomarańczowe drzewa wiecznie kwitną
15I śniegiem kwiatów zasypują gruzy.
CierpienieA ludzie — cierpią, że umrzeć nie śmieli;
Twarz ich boleści rysem naznaczona.
Gdyby tu błysnął dawny wzrok Meduzy[5],
Gdyby ci ludzie, jak są, skamienieli,
20Ileż by nowych posągów przybyło,
Łamanych wiecznym bólem Laokona[6].
Tu nad pomników i ludzi mogiłą
Księżyc posępny płynie co wieczora.
Gdy góry światłem błękitnym przeniknął,
25Mgły zasłonami doliny ośnieżył,
Szuka posągów, które widział wczora[7],
Do których twarzy wiekami przywyknął;
Blady — jak starzec, co na ziemi przeżył
Zagasłe, mrące co dnia dzieci koło;
30Gdy wszyscy padną, gdy ostatni padnie,
Tak ma wiekami wyniszczone czoło,
Że się nie chmurzy żalem ani bladnie,
I nikt cierpienia z twarzy nie odgadnie.
II
Archipelagu wysp wieniec różowy
35Lekkich kaików[8] przerzynają wiosła.
Jak dawne nimfy, tak dziś te ostrowy,
Przed tureckimi uciekając gwałty,
Odmienne pierwszym biorą na się kształty.
Jak niegdyś Dafne[9] w liść lauru porosła,
40Tak dzisiaj Hydra[10] zielona laurami.
Ipsara skalnym błyszczy stroma brzegiem,
Gdy pod nią śnieżna rozbija się fala,
Wiecznie od czoła wieńczonego śniegiem
45Kryształowymi upłakana łzami.
Ze skał ciemnego łona wydobyte,
Barwy ma szare, od tła nieodbite
I lasem masztów na poły schowane.
50Gdzieniegdzie lekka minaretów wieża
Niesie pod niebo szczyty ołowiane.
Tam rzędy okien, od łuny zachodu
Jak mnogie lampy rozpalone, drżące,
Co chwila bladsze, co chwila gasnące,
55Już zaszły mrokiem — ale szczyty grodu
Długo złociste miały słońcem dachy.
Ostatnie światło z ciemnością się starło…
Chociaż to miasto na pół obumarło,
Gwar słychać w mieście — bo bezludne gmachy
60Głośniejszym odgłos odbijają echem;
Gwar smutny — rzadko pomieszany śmiechem
I tajemniczy jako te odgłosy,
Które wiatr z martwej muszli wydobywa.
W głębiach haremów[15] lśniące perłą rosy
65Palą się róże — smutno słowik śpiewa;
Przez szczyty murów na ciche ulice
Wonnych akacji zwieszają się kwiaty;
Czasem pochodnia błyśnie spoza kraty;
Księżyc turbanu olśni bawełnicę[16].
70To Turek dąży w znajomą gospodę,
Co inne gmachy przenosi wytworem;
Gdzie wielkie kotły wrącą źródeł wodę
Leją w kanały złotym dziwotworem;
Ta z kłębem pary wytryska w fontanny
75I wieczną walkę z zimną siostrą toczy,
Opryska warem, parą ją omroczy,
Wprzód nim zezwoli iść do wspólnej wanny.
Tam woń arabskich napojony duchem
Przechodzi Turek w marmurowe sale;
80Jedna za drugą wiążą się łańcuchem,
Kłamane dalej w zwierciadeł krysztale.
Tam Grek usłużny obiega wokoło,
Dla muzułmanów nie szczędzi ukłonu:
Do ziemi chyląc osiwiałe czoło
85Nalewa mokkę w łono róż z Japonu;
Potem przed Grekiem stawia czarę z gliny,
Napój z makowej tłoczony rośliny,
Co śmierć sprowadza[18] — jak cień tego drzewa,
90Które usypia snem głębokim zgonu.
Mrok spada w dymu stambulskiego chmurze,
Gdzieniegdzie tylko z Etrusków wazonu
Widać w połowie wychyloną różę;
Gdzieniegdzie błyszczą sztyletów głowice;
95Tam nieruchome wyznańców[19] turbany
Porosły kołem jak łąk tulipany;
Nad turbanami palą się księżyce.
III
Wchodzi do sali młody Ipsariota,
Poeta, ŚpiewJak u śpiewaka twarz blada i smutna;
100I na ramieniu miał kapotę z płótna,
Niegęsto nićmi przetykaną złota.
Widać z gitary — znać po blasku oka,
Że z pieśnią sioła i grody przebiega…
Wnet go tłum Greków dokoła oblega,
105Wypuścił bursztyn wierny syn Proroka.
Greki i Turki zarówno ciekawi,
Jaki głos śpiewak, jaki lutnia wyda.
Czy ich upiorów powieścią zabawi?
Czy brylantową bajką Alraszyda[20]?
110Śpiewak po sali wiódł wzrok obłąkany,
Jak gdyby liczył tureckie turbany;
A potem spojrzał w mnogie Greków twarze
I gdy w nie patrzał — znalazł dźwięk w gitarze.
Powieść Greka
IV
Małe tu znajdę dla pieśni pokupy[21],
115Miłość ją kraju i rozpacz uprzędły.
Tu zżółkłe twarze — może serca zwiędły?
NiewolaMiałem tu znaleźć ludzi — widzę trupy.
Niezdolni z życia wybić się skonaniem,
Wyście odważni — lecz na pół otrucia,
120Wyście przywykli zabijać pół czucia
I zmartwychwstawać, lecz półzmartwychwstaniem,
Wiecznie okuci w żelazne ogniwa.
PoetaPieśń często z kajdan iskry wydobywa;
Więc będę śpiewał i dążył do kresu;
125Ożywię ogień, jeśli jest w iskierce.
ZmartwychwstanieSerceTak Egipcjanin w liście z aloesu
Obwija zwiędłe umarłego serce;
Na liściu pisze zmartwychwstania słowa;
Chociaż w tym liściu serce nie ożyje,
130Lecz od zepsucia wiecznie się zachowa,
W proch nie rozsypie… Godzina wybije,
Kiedy myśl słowa tajemną odgadnie,
Wtenczas odpowiedź będzie w sercu — na dnie.
PoezjaMyśl syna pieśni ciemna, niezgłębiona,
135Jest jako fala umarłego morza;
Co jej powierzysz, wnet wyrzuca z łona,
Lecz barwą ciemnych głębi przyodzieje,
Da nieśmiertelność kamiennego łoża,
Kwiat w niej nie tracąc barwy kamienieje.
140Lecz jeśli wieszczek nie znajdzie wyrazów,
W głąb jego serca słuchacz nie dosięga;
Często podobny sam do zimnych głazów,
Choć pieśń ognista w myśli się wylęga;
Często go słuchacz odbiegnie wesoły…
145A pieśń, co ledwo dopłynie połowy,
Jak mórz zamarłych owoc rubinowy
Bezpłodne w sobie zamyka popioły.
V
Niegdyś nam północ miecz podała w dłonie,
A potem chytra bezsilnych odbiegła[22].
150
WalkaWidziałem walkę — widziałem to błonie,
Gdzie siła naszych rycerzy poległa.
Ja byłem dzieckiem i patrzałem z chaty…
Powietrze chmura proporców krajała,
W tureckich szykach lśnił księżyc bogaty,
155Nad nim dym srebrny wyrzucały działa,
Stamtąd huk leciał, stamtąd ziemia grzmiała
I grad pocisków wyrzucały spiże;
A stąd, zachodnim złocone promieniem,
W ten dym ognisty szły błękitne krzyże
160Z upornym, z głuchym rozpaczy milczeniem.
Potem je dymy spiżowe pożarły,
Mignęły w ogniu złote — i pobladły.
KlęskaPrzed nocą wszystkie szeregi wymarły
I wszystkie krzyże w szeregach upadły.
VI
165
Tak się zwycięstwa przeważyły szale…
Lambra tureckie ominęły gromy,
Wdarł się na skałę — całą noc na skale,
Patrzał na groby, na groby bez końca!
I tak nazajutrz jeszcze nieruchomy
170Błyszczał w promieniach wschodzącego słońca…
A stamtąd poszedł błąkać się po świecie.
Lecz nie samotny — znalazł się ktoś drugi,
Co przy nim giermka podjął się usługi;
Kto to był taki? — może odgadniecie.
175
Po długich latach z krainy wygnania
Ujrzał, jak Grecy z wiatrem na wyścigi
Nieśli po górach hasło zmartwychwstania;
Pieśń grzmiała w dzwonach — była to pieśń Rygi[23].
Ale niedługo Grek o szczęściu marzy,
180Kolejno w siołach milkła pieśń i dzwony,
Gdzieniegdzie snuł się Kleft[24] — lecz zakrwawiony,
I z krwią miał rozpacz przysechłą do twarzy.
Płacz, narzekanie wstrząsa Greków chaty,
Echami skał się rozpłakały łona.
185„Jutro” — wołają — „na maszcie fregaty
Haniebną śmiercią młody Ryga skona”.
VII
Na dzikich brzegach skalistej Ipsary
Wznosi się klasztor wysoko nad morze;
Krzyż jego pierwszy wita ranne zorze,
190Ostatnie słońcem złocą się filary.
Koło klasztoru bez czoła kolumny
Stoją jak palmy pozbawione liści.
Tam mnich pracuje koło własnej trumny,
Tam od tureckiej uciekł nienawiści…
195Ów dzwon, co dzisiaj ogłasza pacierze,
Nieraz do broni powoła Majnotę;
Nieraz od Turków okrążone wieże
Czoła dział srebrnym uwieńczają dymem,
Z tych okien błyszczą spiżu paszcze złote
200I mnich pokorny staje się olbrzymem.
Nieraz rozpaczy naglony potrzebą
Rozwala miną poświęcone ściany;
Rzekłbyś, że mnich ten chce zdobywać niebo
Skał odłamami jak dawne Tytany.
205
CmentarzNa niższych skałach cmentarz muzułmanów,
Czarowny, cichy, pełny drzew i kwiatów,
I dłutowanych w marmurze turbanów,
Jak odłam z rajskich oderwany światów
I przesadzony na skalne urwiska.
210Tam byłem wczora… Słońce zachodziło…
Za marmurowe skryty grobowiska,
Widziałem dwoje ludzi nad mogiłą;
Widziałem Klefta i Greczynkę młodą.
Ona — do Peri podobna urodą,
215Jak była piękną, wyraz nie okryśli[25]!
Gdy długo, długo patrzałem w jej lica,
Kiedy się potem obudziłem z myśli,
Tak byłem tęskny — rozmarzony — smutny,
Jak gdybym długo patrzał w twarz księżyca.
220Snadź, że jej życie był to czas pokutny
Za całą przeszłość szczęścia pogrzebaną;
Miała na twarzy smutek — lecz nie żałość,
Barwę koralu łzą nie opłukaną;
Rumieniec tonął w bezpromienną białość,
225I w białych szatach stała między drzewa,
Wpół przeświecona blaskami zachodu,
Podobna srebrnej fontannie ogrodu,
Z której wiatr mgliste warkocze odwiewa.
Rycerz, StrójKleft, znać z ubioru, był kiedyś rycerzem
230I wierne rysom członków nosił szaty,
Piersi jedwabnym zamknięte pancerzem,
Co się od słońca w różne barwy łamie,
Wypukło w złote wyszywany kwiaty;
I miał kapotę rzuconą na ramię,
235Białą jak śniegi — i pas złotolity,
Nogę złoconym wiązaną rzemieniem,
Małą misiurkę[26], której aksamity
Pod kruczych włosów tonęły pierścieniem,
Na niej w misternie ułożonej zwici[27]
240Węzeł w złociste rozpadał się nici.
VIII
„Lambro! ty w słowach dajesz mi obłudę,
Nie odpowiadasz szczerze, gdy zapytam.
245
NudaNa twoim czole z przerażeniem czytam
Ostatni stopień wszystkich nieszczęść — nudę.
Blask twego oka nie odbłyska z duszy.
Serce jak brylant, chociaż się rozkruszy,
W każdym odłamie iskra się zawiesza,
250A każda czystym lśni tęczy promieniem;
Lecz na twym czole jakiś szatan miesza
Rozpacz ze śmiechem, śmiech blady z cierpieniem…
Ty jesteś z ludzi, których serce żywi
Łzami — lub gorzką trucizną laurową.
255O! bo też prawda, że my nieszczęśliwi,
I czasem czuję, że pociechy słowo
Ma dźwięk szyderczy i na serce spada.
Rozpacz, WspomnieniaGdy myślą wracam w przeszłości krainy,
Widzę, jak przy nas stojąc rozpacz blada
260Czekała szczęściem niepełnej godziny,
Aby się poznać z nami — i być z nami…
Czekała długo — przyszła, choć nieskora;
Ze wspólnych myśli jednego wieczora
Myśmy się w stronę rozbiegli myślami.
265I dziś mi nie chcesz odkryć serca głębi,
Milczysz?…” —
— Słowo„Dziś nie chcę zabijać słowami,
Bo każde słowo do serca utonie
I tak jak sztylet dreszczem je oziębi;
270A potem długim rozpamiętywaniem
Jak żar piekielny rozpali się w łonie,
I potem, potem — cała przyszłość twoja
Stanie się długim i ciężkim konaniem.
O! patrzaj na mnie — ta złocista zbroja
275Dzikiego Klefta nigdy nie stroiła,
Zmieniłem szaty — tyś serce zmieniła.
Winnaś wyczytać na pobladłym czole
Myśli ukryte i obecne bole,
I wszystkie zbrodnie — a żądasz wyrazów!
280Tak jak wędrowiec wśród grobowych głazów
Nie umiesz czytać napisów cmentarza?
Więc poznaj Lambra, jak ludzie poznali…
Jam dzisiaj królem błękitnawej fali,
Mszczę się… Dziś czarna bandera korsarza
285Rzuca cień śmierci, gdzie dosięgną działa:
I zapomniałem zetrzeć z mego czoła
Cieniu, co dzisiaj rzuciła nań rano;
Otarłem tylko szablę krwią skalaną.
Kłócę[28] niebaczny spokojność anioła…
290Na pół przeklęty, na pół zapomniany,
Rozpalam ogień miłosnej pochodni
I wiążę serce dwoma talizmany,
Wielkością nieszczęść — i wielkością zbrodni.
DuszaMój obraz kształty przybierze olbrzymie
295W głębi twej duszy — jak anioł upadły,
We krwi skalany — w dział omglony dymie,
W blasku brylantów i złota wybladły.
O! bo ja miałem wielką niegdyś duszę!
Lecz gdy ją znudził smutek jednobrzmienny,
300Idę wśród ludzi jak przez las jesienny,
Kędy pod stopą zżółkłe liście kruszę,
I gardzę liściem, co ścieżki pozłaca
Barwą uwiędłą — lecz szum ich zasmuca!
Wolę, niech moją łodzią fala rzuca,
305Niechaj mi wzgardą za wzgardę odpłaca.
Morze — to wielka mogiła stworzenia,
Dumającemu na niej myśli płyną.
Nieraz na fali umieram z pragnienia
Jak obciążony Tantalową winą,
310I mogę niebo przeklinać — i morze.
Usłałem sobie rozwahane łoże,
Co mi piastunki daje kołysanie;
SenBo spać nie mogłem na ziemi — a teraz
Często mię zorza śpiącego zastanie
315I nie obudzi skrawym światłem — nieraz
Działo mi dając ranne powitanie
Zbudzić nie może — często sen przedłużę,
Aby w tym życiu żyć jak najmniej — nie snem.
Dziś nieszczęściami są mi niebios burze,
320Lina zerwana ujęciem niewczesnem[29];
Mam jeszcze czucie… bo dziś mię rozczula,
I łzy mam w oku, gdy rozryje kula
Maszt, z którym długie przebiegałem drogi,
Wycięty z rosłej Epiru[30] topoli,
325Co mi rodzinne wspominał rozłogi[31];
Lecz gdy mrą majtki, wtenczas po niewoli
Na moich ustach błyszczy uśmiech dziki,
Jak gdybym szydził, że niezręczni byli
Śmierci uniknąć — a ci ludzie żyli
330Ze mną przez długie lata trosk, cierpienia,
Jak krwi tygrysy — druhy — niewolniki…
Ostatnia miłość, miłość przywyknienia,
Skamieniałego serca nie poruszy…
Ze złotem stawię człowieka na szale,
335A potem złoto rzucam w morskie fale,
Jakby w tym była jaka wielkość duszy”. —
IX
Słucha dziewica, jej rumieniec mgławy
Zrazu rozkwitał i blasku nabywał…
Gdy zaczął mówić, to uśmiech ciekawy
340Twarz jej oświecił — we łzy się rozpływał
I znów powracał tak w odcieniach zmienny,
Że słów kochanka wydawał się echem;
A gdy ten uśmiech gasiła zgryzota,
Gdy obumierał zadumaniem senny,
345Podobną była do niewiasty Lota[32],
W chwili gdy tonie ostatnim uśmiechem
W nieodgadnioną boleść, w sen kamienny,
I jeszcze słucha w przeszłość odwrócona…
I tak posągów brała kształt nieżywy,
350Tak opuściła bezwładnie ramiona,
Że z ramion szata płynąca do ziemi
Jakby w kamienne łamała się spływy.
I Lambro bladnął, i usty drżącemi
Mówił: „O luba, wybacz, że te słowa
355Zanadto czarną malowały duszę;
Przywykłem kruszyć serca — a gdy kruszę,
Patrzeć, jak cierpią, i śmiać się szalenie.
Lecz twoja boleść, bladość marmurowa,
To już nad moje siły, nad sumnienie!
360
ZbrodniaCzy wierzysz, luba? ja się wyznać wstydzę,
Ja, korsarz krwawy! ja, ludzi morderca!
Że się zabójstwem i zbrodniami brzydzę,
Że mam myśl jedną, wielką w głębi serca,
Co kiedyś zbawi nawet pamięć moją.
365O luba! teraz niech się ludzie boją;
Niech się przed czarnym chronią pawilonem;
Znajdę ich — zbudzę… jeśli nagłym zgonem
Bóg wielkiej we mnie myśli nie rozłamie.
SławaNa moim czole widzisz dumy znamię,
370To jest przeczucie sławy; — tam — tam w dali
Widzę okropną przyszłość — ale sławną;
Precz te obrazy!… Luba! jakże dawno
Z tobą po obcych błądziliśmy światach!
Jakżeśmy dawno w przeczuciach szukali
375I w oberwanych po liściu róż kwiatach
Naszej przyszłości! Z tobą moje losy
I z tobą dotąd wiążę myśli moje.
LustroCzęsto przed ludźmi w kajucie ukryty,
Jak dziecię trefię[33] przed zwierciadłem włosy,
380Szaty poprawiam — brylantami stroję,
Bo widzę jasno — widzę w twych marzeniach
Mój własny obraz wyraźnie odbity,
Więc podobieństwa szukam w ukraszeniach
I póty śmiechem rozjaśniam jagody,
385Aż póki czyste wróci mi zwierciadło
Obraz twych wspomnień z twarzą mniej pobladłą,
I mniej posępny i smutny — i młody.
„O! świat ten gorzki, śmiechem przeraźliwy
Dla tych, co płaczą czy to krwią, czy łzami.
390Chroń się ty świata — bo on nie był z nami
W szczęścia godzinie, więc i dziś nie będzie;
Bo przeciw wielkim czuciom on gniewliwy
I nie przebacza tym, co toną w błędzie.
Patrz, jak ten klasztor czoło w chmurach trzyma.
395Ja ci wynajdę mieszkanie w klasztorze;
Zamknij się w cichej celi i ze skały
Patrzaj nocami na rozległe morze,
I błękitnymi po fali oczyma
Mojego statku ścigaj żagiel biały.
400A gdy zagrożą fali niepokoje,
Kiedy się będziesz modlić zdjęta trwogą,
Razem popłyną w niebo, jedną drogą,
Twoje modlitwy i przekleństwa moje.
„Lecz nim obierzesz klasztorny spoczynek,
405Jutro, nim zorza świtem się rozpali,
Przyjdź do mnie sama — tam — nad brzegi fali,
Odziana płaszczem bogatych Turczynek.
I miej kalemkiar ciemny z musselinu[34]
Lub czewrę gęsto haftowaną złotem[35];
410Niechaj się z wiatru nie wznosi polotem,
Nie zdradzi twarzy przed oczyma gminu.
Jutro — pamiętaj! — tam łódź moja czeka,
Gdzie się przy skale załamało morze.
Ja sam, przebrany w tureckim ubiorze,
415Płynę na pogrzeb ostatniego Greka”. —
Kwiaty, ŁzySkończył — a kiedy z ostatnimi słowy
Na piersi chylił twarz cierpieniem zbladłą,
Zda się, widziałem, kilka łez upadło…
Nie wiem… to może z silniejszym powiewem
420Opadał z drzewa kwiat pomarańczowy?
Nie wiem, czy płakał — czyli zachwiał drzewem?
X
Ranek był. Morze rozpalone świtem
Wre z dala, szumi i srebrzy sią w pianę,
Potem portową groblą odłamane,
425Brzegi spokojnym oblewa błękitem;
A brzeg wysoko szarzeje granitem.
DrzewoWyżej palm błyszczy zieloność wesoła.
Te palmy, w niebo sięgające szczytem,
Jako nam istność malują anioła;
430W mgle mają stopy — a w błękicie czoła.
O! jakże smutny fali szum bezdenny,
Co się z cichego morza wydobywa!
LasI ten las masztów jako las jesienny,
Z którego burza północy gniewliwa
435Połowę jasnych liści poobrywa;
A pozostałym da rozliczne szaty,
Liść Sztatudera[36] złotem się pokrywa,
Róż Albijonu[37] płonią się szkarłaty,
Szronem się Franków osrebrzyły kwiaty.
440
Słysząc szum żagli — słyszysz jakby we śnie
Gwarzące różnym językiem narody…
Rozdarte gromem skarżą się boleśnie,
Jakby mówiły doznane przygody
I prześcignięte z wiatrami zawody.
445A fala milczy — choć może w niej tonie
W tej chwili okręt nadziejami młody;
I jęk rozpaczy wydany przy zgonie
Uczuła fala — lecz zamknęła w łonie.
XI
OkrętOkręt troistą opasany spiżą
450Zatknął na maszcie księżyc, trzy buńczuki[38],
Omglił się dymem — dział rozesłał huki:
I wtenczas niby szatana był tronem;
Gdy wiatr poddany dym unosił chyżo,
Wszystkie go maszty witały pokłonem;
455A okręt ucichł, pił dumy kadzidła.
Mgła ranna, hukiem potrójnym rozbita,
Srebrne po masztach zawieszała skrzydła;
Na wschodzie skrawo dzień wschodzący świta.
Nie ma wyrazów język niezaskarbny
460Malować słońcem ukazane czary.
Jako rozkwitłe Nilu nenufary
Z kwiatów kobierzec wiążą różnofarbny;
Jak odświeżone muszle i kamyki
Pieszczotą fali — tak na cichej wodzie,
465Wiążąc się razem w jasne mozaiki,
Spłynęły żaglem oskrzydlone łodzie.
Tam turban kitą ozłocony świetną,
Tam srebrna dziewic zasłona powiała;
Od łodzi fala różny połysk brała,
470Barwiona złotem lub purpurą Tyru.
Cała ta przestrzeń była łąką kwietną,
Była doliną, szalem kaszemiru[39].
Łódź każda wiosłem drugą łódź prześciga
Pod maszt fregaty, gdzie ma skonać Ryga.
475I tak jak chciwe sępy albo kruki,
Gdy czują oddech śmierci, tak spłynęli
W bogatych łodziach po morskiej topieli
Z męczarni Greka różne brać nauki.
ŚmiechWielu jest w tłumie, co się śmiać nauczą,
480Śmiech taki wrzkomo[40] wielkość serca kłamie!
Wielu stąd wróci i miecze rozłamie,
Co jutro w królów miały tonąć łona.
Gdy tacy zemstę aniołom poruczą,
Nieliczny może z męczarni wyłamie
485Prawdę — że skonać nietrudno — i skona.
XII
Wstąpił na pokład Ryga wśród janczarów[41],
Kiedy chciał mówić, słowa mu nie dali;
Więc tylko okiem raz rzucił po fali,
Spojrzał na mgłami osrebrzone góry.
490A wtenczas ucichł dźwięk niesfornych gwarów,
W szmer się zamienił gasnący — ponury,
I była cisza…Śpiew Z ciszy wybłąkana
Pieśń, między Turków urodzona tłumem,
Na kilka cichych głosów rozłamana,
495Rośnie i z fali kołysze się szumem,
Rzuciła w tłumie grzmiące Rygi hasła:
Powstańcie, Grecy! ale Grek nie słyszy.
Powstańcie, Grecy! brzmiało — ale ciszéj[42] —
Do broni — cicho — pieśń znikła — zagasła.
500Pieśń serce Rygi przy skonaniu kruszy,
Lecz radość widna z twarzy i z postawy.
NieśmiertelnośćJak gdyby przeczuł nieśmiertelność duszy…
Może czuł tylko nieśmiertelność sławy.
XIII
Widziałem! ja sam widziałem, o Greki!
505Jako na wielkie wstąpił rusztowanie;
Widziałem wszystko — i tłumiłem łkanie…
On był tak młody — nie zmrużył powieki,
Choć śmierć tak bliska! choć śmierć tak straszliwa!
Jeszcze go widzę, jak zasłonę zrywa,
510Jeszcze go widzę — jak pod nieba stropy
Na rusztowaniu stanął — i smutnemi
Oczyma dawał pożegnanie ziemi,
Siłom młodości — marzeniom młodości.
Wtem szczeble pękły wymknięte spod stopy…
515Nie mam wyrazów… Któż mu nie zazdrości
Śmierci, teutońską[43] sprowadzonej zdradą?
Lecz któż się zemści? któż w całym narodzie?
I właśnie słońce wstawało na wschodzie,
I promień z rannej otrząśniony rosy
520Pozłocił Rygi twarz martwą i bladą
I na ramiona spływające włosy.
Na twarzy siłę ukazał niezmienną,
Uratowaną z męczarni rozbicia;
Na twarzy walczy senna boleść życia
525Z drugą boleścią wieczności — bezsenną.
XIV
A w tłumie widzów jedna łódź ożyła;
Jak po jeziorze trzcinami zarosłem
Wężową ścieżką z tłumu się wywiła;
Turek ją pędził obustronnym wiosłem
530I bawił Turków, rzucając nad głowy
Tysiączne kręgi wodnistych obręczy,
Umalowane kolorami tęczy.
A łódź, jak delfin w wodzie rozigrana,
Czasem tonęła w odmęt lazurowy,
535Równa powierzchni morza, tak że piana
Żagiel srebrzyła; czasem statek złoty
Po wierzchu fali szedł ptasimi loty,
I coraz bliższy fregaty sułtana,
Nie bacząc niby, pod srogimi kary[44]
540Wzbronione łodziom granice przechodzi.
Nie śmieli strzelać strzegące janczary
I od płynących zdrady się nie bali;
Bo w tej złocisto malowanej łodzi
Kobieta, StrójUjrzeli postać dziewicy — i głośno
545Śmiejąc się wszyscy — wszyscy przeklinali
Szatę turecką — zamkniętą — zazdrośną,
I ów kalemkiar z musselinu biały,
Tak gęsto lśniącym haftowany złotem,
Że go powiewy wiatru nie odwiały
550Ani łódź szybkim odsłoniła lotem.
Ta pod zasłoną róża niewidoma,
Snadź z ciekawością dziecinną haremu,
Może przejęta zgrozą — nieruchoma,
Chciała się bliżej przypatrzyć zmarłemu?
555Może się pod tą zasłoną ukrywa
Uśmiech w połowie ciekawy — wesoły?
Z takim uśmiechem liście róż obrywa,
Z takim uśmiechem te ziemskie anioły
Widzą zgon róży — serca — lub człowieka.
560
PożarA wtem okrętu piersi niedaleka,
Łódka uczuła silny popęd wiosła,
Biegła po fali — z fregatą się zrosła:
I wnet z jej łona dym się wybił szary,
A potem jasność błękitnawa siarki.
565
Majtek przez chwilę patrzał na pożary;
A gdy mu płomień ramiona otoczył,
Odrzucił turban i do fali skoczył.
Za zbiegłym setne strzeliły janczarki,
Przed kulą w morzu zanurzony zginął…
570Po chwili błękit pianą się zakłócił,
Majtek na fali powierzchnie wypłynął,
Pobladłym Turkom śmiech szyderczy rzucił…
A gdy śmiech echo okrętu powtarza,
Gdy się twarz majtka słońcem oświeciła,
575Śmiech ten poznałem — był to śmiech korsarza,
I twarz poznałem — to twarz Lambra była.
XV
PożarSpłonęła łódka — a w dymie z lazuru
Błękitna siarka błyska — zrazu blada,
Całuje okręt jak czarę z marmuru,
580Jąć się nie może, ślizga się i spada —
Wgląda na pokład — potem z trzaskiem nagle
Czerwono dębu zajęła się ściana
I w dymu kłębie iskra zabłąkana
Jak gwiazda z nieba upadła na żagle.
585Wnet płomień szybko aż na maszty wbiega,
Spodem okrętu roztwiera szczeliny…
Pękały szyby i rwały się liny,
I maszt z węglowym padł na pokład dźwiękiem.
Odgłos rozpaczy w trzasku się rozlega,
590A tysiąc jęków było jednym jękiem…
Ucichły razem… huk płomieni głuchnął;
Ciszą się zdawał, gdy doń słuch nawyknął.
Nagle — w płomieniach nowy blask wybuchnął.
Jak tknięty różdżką czarowną aniołów,
595Z gromem wulkanu cały pożar zniknął,
Zostawił przepaść — i w niej wrącą[45] pianę,
I wszystkie łodzie burzą kołysane,
A na nie chmura upadła popiołów.
XVI
PogrzebTakim był Ryga uczczony pogrzebem…
600Nie poszedł próchnieć w marmurowe lochy,
Stos miał wzniesiony pod błękitnym niebem
Z dębów i trupów — jako do łzawicy
Do czary morza spadły jego prochy. —
ŚmierćLecz jak okropna śmierć młodej dziewicy!
605Anielskim niby ożywiona duchem,
Kiedy ją ogień dokoła obchodzi,
Boleści żadnym nie zdradziła ruchem,
Bez jęku prochem opadła do łodzi.
XVII
A Lambro w morzu przechował się cały,
610Do korsarskiego dopłynął okrętu;
Przywołał pazia — i na pół omdlały
Padł na kobierce — mówił — a z odmętu
Myśli zburzonych płynie mowa skora,
W stu słowach ledwo jedna myśl rozkwita…
615Mówił do pazia: „Już pora! już pora!
Zmienić banderę… Ale czy powstaną?
Gdy krzyż na czarnej banderze zaświta,
Może powiedzą: „Szalony! za rano!”
Więc dla niczego tyle znieść męczarni?
620Paziu! idź w góry, gdzie się Klefty kryją,
Do marmurowych zazieraj kawiarni
I pieśń im śpiewaj — i zobacz, czy żyją?
Zobacz — na grobach czy płaczą mściciele?
Lecz wróć jak zwykle lać napój makowy,
625O każdą kroplę napoju się spierać;
Bo dzisiaj czuję straszny ciężar głowy
I ciężar myśli… wypiłbym za wiele.
Dzisiaj chcę marzyć dłużéj — i spać dłużéj —
Ale żyć muszę — z Grekami umierać…
630Idź, dobre wieści przynieś mi z podróży…”
— „Poszedłem” —
Śpiewak cały się zapłonił,
Czuł, że się słowem nieroztropnym zdradził:
Kryjąc zmięszanie — silnie w lutnię dzwonił,
635Ręką przez wszystkie struny przeprowadził.
Obejrzał koło Greków… myśli czyta.
Zaśmiał się gorzko — rzucił wzgardy okiem
I wyszedł… Za nim śpiesznym wyszła krokiem
Jakaś Greczynka zasłoną okryta.
640Może ciekawa pieśni tajemnicy
Za odchodzącym paziem zawołała?
Potem z nim długo — długo rozmawiała
Na ośrebrzonej księżycem ulicy.
A choć rozmowy nie dosłyszeć dźwięku,
645Snadź[46] gorącymi prosiła go słowy…
Musiał zezwolić — bo na jego ręku
Błysnął księżycem pierścień brylantowy.
Pieśń druga
I
PiekłoJuż noc zapada w korsarza kabinie,
Zalana falą szyba bursztynowa
650Coraz ciemnieje; jak w piekła krainie
Mrok był ognisty i cisza grobowa,
Piekło to było… i te same słowa,
Co na piekielnej wypisane bramie,
Tu z pierwszym wiatrem na wchodzących wieją;
655Bo kto tu wejdzie, żegna się z nadzieją[47].
Tu myśl starzeje w przeciągu godziny;
Gdy się nad głową grzmiąca fala łamie,
Gdy huczą płótna, jęczą starte liny,
Choćbyś wrażenia powiązał łańcuchem,
660To się rozprysną — ogarnąć nie mogą
Ruchu, co ziemi wydaje się ruchem,
Pojęty tylko jednym zmysłem — trwogą.
Jest ktoś w kabinie — bo chociaż wśród cienia
Nie widać kształtu żyjącej istoty;
665Lecz słychać często ciężkie odetchnienia.
Ktoś w tym się grobie musiał zamknąć żywy.
Jeżeli czuwa, to ma myśl zgryzoty;
Jeżeli zasnął, to ma sen straszliwy.
II
Paź wszedł… postawił na stół lampę kryształową.
670Przy stole siedział korsarz z pochyloną głową
I zadrżał, bo te światło z marzenia go budzi,
Bo te światło natrętne było jak tłum ludzi,
Co widząc blade czoło o szaleństwo woła.
Korsarz długo ze światłem godził rysy czoła,
675Twarz jego jakby z kruszcu łamała się twardo,
Malowana na przemian śmiechem, bólem, wzgardą;
A potem się w bezwładną spokójność przybrała;
Jeśli twarz może skonać, twarz Lambra skonała.
I spoczywał bezwładnie na stole oparty,
680Przed nim rozwite świata znajomego karty,
Cała ziemia, ramieniem Lambra opasana,
Leżała jak w żelaznych skrętach Lewiatana[48].
A te ściany są krwawą powieścią korsarza.
Lampa, co przed nim płonie, zdjęta sprzed ołtarza,
685Świeci zbrodni, jak niegdyś przyświecała Bogu.
Tam dalej blask księżyca rzucony na progu
Odbłyska jakby kawał śniegu błękitnawy.
I różne pawilony, z obcej wzięte nawy,
Skarżą się pod stopami korsarza rozdarte.
690A tam — lampa oświeca pargaminu kartę,
Firman[49] — złotem w sułtańskie ustrojony słowa;
Na nim jak pieczęć z wosku leży trupia głowa,
Od sułtana samego głowy mało mniejsza,
Żółta, lśniąca i może z czaszek najpiękniejsza.
695Dalej złotem wybite, krwią rdzawe oręże,
Nad czarami ze spiżu okręcone węże
Zginają kark do czary po szczątki trucizny.
Z tych ścian wyczytaj zbrodnie wygnańców z ojczyzny.
A sumnieniem[50] kajuty są ścienne zwierciadła,
700Których powierzchnia parą wilgoci pobladła,
I — co dnia zasłonami grubszymi ciemnieją,
I co dnia, na co patrzą, spowiadać nie śmieją. —
Czasem słychać szum morza, czasem cichość głucha.
W ciszy korsarz podnosi blade czoło — słucha.
705Jego myślom, w dalekie rzuconym zawody,
Odpowiadają dźwiękiem krople morskiej wody,
Co ze szczelin sączone dźwięk wydają szklanny[51],
Jak płacz łzawy dalekiej w cytrynach fontanny.
III
Czegoż paź czeka? — Powinien co nocy
710Podawać czarę, w niej napój makowy.
SenBo Lambro, co dnia bladszy, o północy
Szaleje trucizn namiętnym piciem;
I życie mieni na sen gorączkowy,
Sen tak jasnymi grający barwami,
715Że chwile życia zdają mu się snami,
A sen szalony wydaje się życiem.
I co dnia czara o kroplę pełniejsza
Te same widma i sny mu dawała.
A choć twarz bladła — źrennica[52] świetniejsza,
720W ciemność wlepiona, krwawa — potem biała,
W krainę duchów biegła — i wracała
W krainę myśli… wtenczas cierpiał — szalał —
Żebrał u pazia trucizny nad miarę;
Lecz paź jak dziecku groził, nie pozwalał.
725I nieraz w morze ciskał zgubną czarę.
IV
Lecz cóż się stało, że choć noc zapadła,
Paź jak zazwyczaj nie podaje czary?
I korsarz milczy — choć mu twarz pobladła;
Snadź, że się lęka ze wspomnień zwierciadła
730Zamglić szaleństwem — gorączkowej mary
Owego widma płonącej fregaty,
Co stoi przed nim pełna jęków, wrzasku
Przeraźliwego — wśród płomieni blasku,
Dotknięta palcem anioła zatraty.
735Więc nie chce trucizn — ale czy wytrzyma
Przez noc zwyczaju przełamać narowy?
Obłąkanymi spogląda oczyma,
Wstał — i na pokład wyszedł okrętowy.
V
Noc była cicha. Morze, OkrętOkręt na kotwicy
740Niepełnym żaglem brał wiatru pieszczoty.
Powietrze szkliste, pełne tajemnicy
Księżycowego blasku i tęsknoty.
I tak się błękit ochylił dokoła,
Że maszt najwyższy, schylony u szczytu,
745Nie śmiał jakoby wznieść dumnego czoła
Pod kryształowym sklepieniem błękitu.
A w drżącej fali jak srebrne delfiny
Igrały w koło blaski księżycowe,
A dalej mgłami błękitne krainy,
750Archipelagu wyspy cytrynowe,
Na widnokręgu nieraz czarna skała
Albo w lodowej — albo w gwiazd koronie,
Przejdzie przez księżyc — i we mgłach zatonie.
I nieraz z szumem fali doleciała
755Pieśń, którą słowik napełnia ogrody;
I róż woniami, co na brzegach kwitną,
Nieraz wiatr drżącą falę zakołysze.
I wszystkie barwy topią się w błękitną,
I wonie — w zapach tajemniczy wody,
760I wszystkie dźwięki toną w wielką ciszę.
Gdy wyszedł Lambro, drużyna korsarza
Długo — ciekawie śledzi rysów lica…
Twarz jego straszną bladością przeraża,
Pobłękitniała od blasku księżyca…
765Odeszli… Lambro osłoniony w żagle
Patrzał na morze, na odległe skały,
I patrzał długo — dumał… potem nagle
Zachwiał się — chylił i upadł — omdlały.
VI
Wnet go tłum majtków dokoła otoczy…
770Blady był strasznie — na poły nieżywy.
I paź krzyk wydał z piersi przeraźliwy,
Gdy omdlałego przyniesiono pana.
Lambro zbielałe na krzyk podniósł oczy,
Twarz mu roztlała śmiercią obłąkana.
775Otworzył usta — mówił nieprzytomnie:
„Kto tutaj jęczał — kto tu płakał po mnie?
Jeden znam tylko taki głos na ziemi,
W płaczu z miłośnym pomieszany dźwiękiem.
Paziu — płakałeś łzami nie twojemi,
780Ty mnie zabijesz takim drugim jękiem!
Ten jęk dziewicy, posłyszany we śnie,
Dziwnym połamał myśli moje kształtem;
I wyciągnąłem dłonie, i sił gwałtem
Z letargu wstałem… gdzież ona?… tu była…
785Nie — tu paź tylko. — Jakże mię boleśnie
Noc ta urokiem ciszy przeraziła!
Noc księżycowa — czemu nie ciemniejsza?
I noc przekląłem, i morza zwierciadło,
Morze tak ciche, czemu burz nie miało?
790Gdy w nie patrzałem — moje czucie mdlało,
Patrzałem w czucie, moje czoło bladło
I mgły na serce spadały jak śniegi.
Lecz to minęło… niechaj noc przemarzę.
Paziu, daj czarę nalaną po brzegi,
795Niech wiem przynajmniej, że w obfitej czarze
Śmierć trzymam pełną, dotkniętą ustami;
Nie spełnię całej — chociaż drżącej ręki
Nikt nie odchyli prośbą ani łzami,
Lecz nie chcę skonać, póki ziomków jęki
800Będą pacierzem i grobu hymnami”. —
Wnet paź, posłuszny rozkazowi pana,
Podał mu czarę i odstąpił krokiem.
A czara była kształtnie dłutowana,
Niepełna z roślin wytłoczonej śliny;
805Chwycił ją Lambro i pożerał okiem,
Blady na czole i na ustach siny.
VII
Wypił — i z wolna płomieniem rozkwita;
Z czoła zasłony opadają mgliste,
OkoW źrennicy płomień obłąkania świta,
810Oczy tak jasne, błyszczące i szkliste,
Że można było przejrzeć w nie daleko,
Straciły barwę — stały się iskrami,
I gorączkową rozpalone śpieką,
Kryształowymi pokryły się łzami.
815A potem czoło wsparł na drżącej dłoni,
Oczy nie miały wzroku, choć bezsenne,
I wszystkie żyły wybłysły na skroni
Jakby gałązki bluszczu powiązane;
I wszystkie włosy jak liście jesienne
820Drżały na czole, wiatrem nie rozwiane;
I w marmurowej na pozór postawie
Rozkołysanie widać zmysłów pjane.
A o czym inni śnią — widział na jawie,
Tylko jaśniejsze. Jak węża kawały
825Rozcięte widma jednym życiem drgały.
Ciszej! bo Senwłaśnie teraz sen czarowny
Rzucił go lotem po nieba błękicie…
Dzikiej rozkoszy urok niewymowny
W naglonym tchnieniu zamknął zmysły — życie —
830Słowo poczęte śmiech porywa — łamie —
I śmiech poczęty w odetchnieniu kona.
Bo to nie skrzydło ani silne ramię
W lekkiej powietrza pławiło go fali;
Lecz ciężar myśli opadł z głębi łona
835I ciężar wspomnień zniknął z uczuć szali.
WizjaStanął… i nagle tysiące błyskawic
Wieńcem ognistym mignęły dokoła.
Rzekłbyś, że tysiąc zamachniętych prawic
Wiało tysiącznym mieczem archanioła.
840Pogasły, w błękit stopiły się ciemny,
Tak przezroczysty — głęboki — tajemny,
Jak nieskończoność… i słychać szum morza.
Potem z ciemnego błękitu przestworza
Wykwitał mglisty obraz sennych czarów.
845I gmach z tysiącznych złożony filarów,
Lekką jasnością w powietrzu skreślony,
Od stóp korsarza w dwie się rozbiegł strony
Po całym niebie. A jedna połowa
Uwiana była z promieni księżyca,
850Jasna i blada jak noc księżycowa,
Cała w przezroczu błękitnawo szklista;
A druga strona posępna, ognista,
Jak piekło. Wielkie zwierciadło egidy
Gmach cały kryło jasności sklepieniem;
855Pod nim schylone duchów kariatydy[53],
Dwubarwnym światła uwiane promieniem,
Z bliska ogromne — jak ciemni szatani,
Biegły w dwie strony oddaleniem mniejsze,
I coraz dalsze — i coraz świetniejsze,
860Jak mgliste gwiazdy niknęły w otchłani. —
A Lambro nie śmiał tchnąć — bo choć wyniosła
Była duchami otoczona sala,
Lecz taka lekka, że powietrza fala,
W otchłań człowieka tchnieniem potrącona,
865Może by duchów kolumny rozniosła.
Więc stał — i tchnienie połykał do łona,
By czarownego nie zamglić zwierciadła.
A w lesie kolumn widział ludzkie cienie,
Kleftów od dawna pomarłych widziadła;
870A wszyscy w gmachu wplątani promienie,
Bladzi — posępno srebrni lub ogniści,
Lekcy i liczni jako chmura liści
Wiatrem zwichrzona, wiązali się w tłumy.
Ale dotknięci żywego oczyma,
875W twarzach zdradzili wiele ziemskiej dumy.
Widać, że znaczni rysami Kaima[54]
I strojni dotąd w blask ziemskich kolorów,
Nie mogli zasiąść wśród niebieskich chorów;
I przed oczyma Lambra na pół sini,
880Na poły lśniący od złota, szkarłatów,
Ziemskimi barwy, jak oazis[55] kwiatów
Stali na srebrno-ognistej pustyni.
A skoro Lambro stanął w duchów kole,
Milijonowe[56] patrzały nań duchy;
885I tak go w spojrzeń zakuli łańcuchy,
Że nie mógł zamknąć oczu — i na czole
Palące uczuł znamię duchów wzroku,
I drżał — gdy szmerem rosnącym potoku
W ciszy setnymi głosy zawołali:
890„Czemuś nie skonał, gdy wszyscy konali?” —
VIII
Straszna twarz Lambra łamana cierpieniem,
Otworzył usta, chciał mówić — i nie mógł…
A potem słowo złamane westchnieniem,
To słowo „żyję” rzucił z głębi łona…
895I wstał z dywanu — wyciągnął ramiona,
Widać, że walczył ze snem i sen przemógł.
Spojrzał wokoło… „Paziu! daj mi czarę;
Za mało trucizn zapalonych piłem,
Bo myślą ziemską we śnie się rozbiłem…
900Że nie zginąłem, życie mam za karę;
A to piekielna kara niebios — życie…
Być w świecie dźwiękiem rozwiązanej struny,
Co razi serca tonące w zachwycie!
Być jako wieko przysypanej truny,
905Co zrazu każdej garści zapomnienia
Posępnym, głuchym jękiem odpowiada;
A potem milczy… Paziu, chcę marzenia!
Lej mi trucizny, pić będę — pić będę,
Póki się wszystkich myśli nie pozbędę,
910I tej ostatniej, co serce przejada.
Paziu, daj czarę…” —
„Próżno błagasz, panie;
Tej czary żadna nie zdobędzie siła;
Bo dziś, jak niosło twoje rozkazanie,
915Jam czarę (kłamał) do morza wrzuci…” —
Nie skończył, Lambra przerażony wzrokiem;
Bo korsarz drżące wyciągnął ramiona
I pochylony naprzód stąpił krokiem,
Patrzał w twarz pazia i krzyknął: „To ona…
920O nie! to widmo z piekielnej otchłani,
To mi upiora przysłali szatani,
Aby tak za mną wiecznie szedł po świecie…
Ha! wy anieli piekieł! wy nie wiecie,
Że ona żyje — i tylko dziś rano
925W jej szaty lalkę ubrałem słomianą;
I tym podstępem omyliłem straże,
Palnego statku Turcy nie poznali…[57]
O! gdyby ona spłonęła w pożarze,
Chciałżebym z morskiej wynurzyć się fali?…
930Po cóż te widmo?… we mnie — lub koło mnie
Wiecznie i wiecznie — czemuż ludzi twarze
W jej twarz się mienią? Paziu! chodź tu do mnie,
Chodź! niech przy lampie…”
Lecz paź nieprzytomnie
935Nalewał napój w pozłacaną czarę
I z drżącej ręki nie liczonych wiele
Kropel trucizny upadło nad miarę.
I szedł zachwiany, i stąpał nieśmiele,
Jakby od blasku ręką zakrył oczy;
940I tak przed lampą stanął — że ją cieniem
Swojej postaci nachylonej mroczy…
Lambro miał usta spalone pragnieniem;
Oczy, sennymi tłoczone ciężary,
Z oblicza pazia — upadły w głąb czary.
IX
945
Wypił. Wnet całe spłonęło mu lice,
W tym blasku, w oka obłąkanym rzucie
Nieodgadnioną widać tajemnicę;
Jakby niepewne boleści przeczucie.
Znów mu się senne ukazały barwy,
950Ciemno-ognista i miesięcznej bieli:
I znów te same widział Kleftów larwy.
Stanął w ich kole, słuchał — lecz milczeli.
Anioł, DiabełA przed Kleftami stali dwaj anieli;
Jeden ognisty jak piorunu strzała,
955Bezkarnie wzrokiem człowieka nie tknięty,
Był w Lambra myśli jako płód poczęty
I nie mógł w zmysłów narodzić się świecie.
Drugiego istność księżycowa — biała —
Miał skrzydła u głów, u rąk, u stóp trzecie[58].
960Widać, że kiedyś był Boga aniołem,
Lecz barwy skrzydeł spłowiały, pobladły,
Musiał je zrosić ów anioł upadły
We łzach człowieka nad świata padołem.
Ma w ręku czarę, z której błękitnawy
965Płomyk wytryska i lice mu bieli…
I w ciszy Lambra marzeń dwaj anieli
Śpiewali razem hymn straszny i krwawy.
Hymn anioła
Falo ludzi! falo ludzi!
Przewracasz się, pienisz i mętna
970Bez wiatru usypiasz… któż ciebie obudzi?
Czy sława paląca — czy miłość namiętna?
Falo ludzi! falo ludzi!
Przed tronami niższa czołem,
Przerzedzona mieczem wroga;
975Gdy chciałaś się modlić i modlić do Boga,
Modliłaś się do mnie, jam zemsty aniołem.
O! byłem ja nieraz w ostatnim pacierzu
Na ustach zmarłego… Ja stoję przy grobach,
Gdy krewni przychodzą ubrani w żałobach,
980A kiedy się modlą po zmarłym rycerzu,
Wzywają mnie więcej i więcej niż Boga.
Płynęła od wschodu
Szarańcza złowroga.
Niszczona od głodu
985Na Stambuł upadła;
Z tej chmury lazuru
Jak ciemne widziadła
Wybiło się wieży tysiące;
I rzekłbyś, że wielkie olbrzymy milczące
990Szarańcze rozgniotły stopami z marmuru.
A potem te mrące na głazach owady
Stworzyły myśl w chmurze, co duszą jej była.
I gryzły bezsilne z marmuru posady,
I marły — a mrących myśl we mnie ożyła,
995Myśl zemsty mrącego narodu.
A kto chce iść za mną, gdy nie śmie lud cały,
Na inne uczucia niech lice[59] ma z lodu;
Gdy lud będzie milczał, do zemsty nieśmiały,
Gdy grobów gęściejsze porosną cyprysy,
1000Gdy głośne łez będą rozpacze;
Ja śmiechem złamane pokażę mu rysy,
Aż póki w nim śmiechu nie wzbudzę szatana;
I będzie go zgraja przeklinać spłakana,
Że z nimi na grobach nie płacze.
1005
Wylany ze łzami
Mój duch obumiera,
Mnie światło dnia plami,
Mnie księżyc otwiera
Jak kwiaty, co kwitną nocami.
1010Ja czekam, aż Turki wychodzą z meczetu,
I płynę w ich serca przed Bogiem otwarte.
Ja jestem modlitwą na stali sztyletu.
Ja mieczem ognistym anioła
Wśród księgi wspomnienia zaginam tę kartę,
1015Co o krew woła.
Hymn anioła
Gdzie kilka palm pustyni, gdzie wrące powietrze
Drży przebiegane falą żółtawą płomyków,
Tam ja byłem na spiekłym urodzony wietrze,
Tam jak szakal pilnuję gryzących się szyków.
1020A kiedy trupami pustynię pokryją,
Nim księżyc się w niebie wyśrebrzy dwa razy,
Szakale nocami pieśń sławy im wyją,
Ja mszczę się umarłych — jam anioł zarazy[60],
I lecę ich żony zabijać i dzieci,
1025Ażeby niedługo umarłych płakały.
A moje skrzydło krwi plamami świeci,
Ani ich w morza opłucze kryształy.
I lecę miasta zamieniać w pustynie;
A w miastach ludzie czują, że ja lecę
1030W srebrnobłękitnej — w nadpowietrznej rzece,
Co nad krętymi ulicami płynie.
Z sułtana powracam ja grodu,
Sto głów dziś sułtański ściął miecznik:
A każda na postrach narodu
1035Z bram miasta jak żółty słonecznik
Spogląda za słońcem zachodu.
I oczy wlepiły w mgłę białą,
Co kraj im rodzinny zakrywa;
I każda się zda jakby żywa,
1040Krwią płaczą, gdy łez im nie stało.
ZemstaZemsty natchnąłem je duchem,
„Mścijcie się” — rzekłem — „dam broni…”
Czarnym zarazy łańcuchem
Sułtańskie grody związały,
1045W meczetów zakradły się woni.
Za bramy wybiegł lud cały,
Na bramach była zaraza;
Lud martwe dał jej pokłony.
Głowy — jak królów korony
1050Świecą na słupach z żelaza
I mają poddanych — trupy.
Z syryjskimi łupy,
Ja okręt przez wały
Po morza błękicie
1055Do portu zawiałem.
I stał oniemiały,
Nie spuścił szalupy,
A na żaglu szczycie,
Nad cichymi trupy,
1060Ja, anioł, siedziałem.
GróbLud widząc bitny
W grobów popiele,
Chciałem, by groby otwarli.
„Złoty aniele!” —
1065Rzekli umarli —
„Weź z naszych grobów płomyk błękitny
I mścij się za nas”… Duch grobów wziąłem
I lecę mściwy,
Bo lud nieżywy
1070Nazwał mnie zemsty aniołem.
Skonały dzikie dwóch aniołów pienia.
Lambro je we snach gorączkowych składał.
Hymn ostatniego tak rymami spadał,
Jak gdyby w piersi marzeń brakło tchnienia.
1075Wstał — chciał się zbudzić — lecz padł na dywany.
Usta mu tylko drżały blade, sine,
Jakby chciał mówić — i wzrok obłąkany
Przebiegał marzeń zamgloną krainę.
A jego twarzy powleczonej w bieli
1080Nawet szatani marzeń się przelękną.
I rzekł: Miłość, Zemsta„O duchy! — o ciemni anieli!
Wyście mi zemstę malowali piękną,
Jak najpiękniejszą ze wschodnich odalisk[61];
Bo w moim sercu miłość zapaliła.
1085Choć sny wygasną — ona będzie żyła,
Dla niej utworzę — pośród myśli zwalisk
Krainę czucia, brylantowy Eden…
I nie sam będę… choć klasztorna krata
Już mię na wieki rozdzieliła z Idą…
1090Szalona zemsta!… burzę świat sam jeden;
Mamże być znowu piekieł Danaidą[62]
I krew lać wiecznie do tej czary świata,
Co się krwią nigdy napełnić nie może? —
Czyż się beze mnie sam nie zemścisz, Boże?
1095To są anieli twoi… ci… przede mną,
Przynieśli na świat myśl wielką i ciemną,
Całą na czołach ogniem wypisaną,
Ale nie mogę wyłamać z niej słowa…
Słuchajcie, ludy… mścić się nie za rano…
1100Nie… dziś nie mogę — dziś mi cięży głowa…
Jutro — dziś w marzeń upływam potopie…
Jutro. — Lecz dzisiaj sennym wydrę cudom
Myśl wielką… potem tę myśl zmartwychwstania
Jak Kleopatry perłę w krwi roztopię
1105W czarze z kryształu i dam czarę ludom…
A one może w chwili obłąkania
Odepchną czarę… wieczna im mogiła!
Jeżeli czarę od siebie odrzucą,
Jeżeli usta dlatego odwrócą,
1110Że się w krwi ludzkiej myśl ta roztopiła,
Chociaż tak była bezcenna i droga,
Że o niej dotąd nie śnił nikt — prócz Boga…
Lecz niech ją pojmę — niech przeniknę jasno,
Niech mi z posianych rozkwitnie zarodów
1115Zemsta człowieka i zemsta narodów…
Jest w sercu… w myślach… moje myśli gasną…
Znów mię ogniste porywa marzenie;
Widzę je sercem i okiem zamkniętem,
Powietrze zda się wielkim dyjamentem,
1120W którym kolory grają i płomienie.
Szatani! o ciemni szatani!
Jak płyną wirem obrazy!
To mój okręt korsarski na ciemnej otchłani
W skrzydlate widmo się mieni;
1125A z prawej strony anioł zarazy,
A z lewej anioł ognisty,
Liny z promieni…
I morza obrus błękitno szklisty
Nie łamie się w pianę pod statku piersiami,
1130I okręt białymi nie szumi żaglami;
I tylko czuję, że płynę
Jak duchy w północną godzinę,
Posępny, okryty mgłami.
I mgła błękitna pobiela
1135Uciekające wstecz brzegi,
Topią się, nikną jak śniegi.
Znów widne… tam palma drząca
Jako kapłan Izraela
Do cichej twarzy miesiąca
1140Wznosi dłonie — twarz odwraca
I mówi modlitwy szmerem.
Anioł zemsty kieruje okrętowym sterem,
Odbłyskiem swego lica ciemny brzeg pozłaca.
Palmy się zamieniają w ogniste kolumny
1145I brzeg cały przeraża pożarów ogromem,
Tylko czarne cyprysy nie dotknięte gromem
Stoją, zmarłego świata pilnujące trumny…
A tam… Kolonny wybrzeże,
Białe posągów narody.
1150Wśród kolumn tureckie wieże,
Na gmachach las ostów szumi
Jak babilońskie ogrody,
I szmerem głos modlitwy Mahometa tłumi,
Głos, co się smutnym dźwiękiem po fali rozlewa.
1155A tam, gdzie laur różowy, gdzie oliwne drzewa,
Wybłysła jedna — druga i czwarta kolumna,
PtakJakaż to jaskółka dumna
Na te gzymsy marmurowe
1160Zaniosła gniazdo? — Skonała
W tych gmachach wiara i chwała,
A ta jaskółka nie skona?
O nie… to chata Santona[65]
Na gzymsów zawisła szczycie.
1165Posępna wokoło cisza…
Przed chatą postać derwisza
W nieba skreślona błękicie,
Jako posąg nieruchoma…
Modli się… depcąc świątynie”.
1170
Lambro marzył… a w twarzy zgryzota widoma
Czerni się i łza wstydu po licach mu płynie.
Patrzał w anioła zemsty, w anioła zarazy,
I oba stali cicho — posępnie jak głazy,
I w ich postawach ogień potępieńców bladnie.
1175„Gdy cały kraj powstanie, ta chata upadnie” —
Rzekli… i okręt płynął na błękitne morze.
„Tam z dala okryta mgłami
Turków stolica w Bosforze.
Tysiące gmachów — meczetów
1180I tysiące minaretów
Jakby złotymi głoskami
Jakiś napis Alkoranu[66]
Pisały w nieba błękicie.
„Zemstę będziemy winni przedwiecznemu Panu,
1185Anioł zarazy siada na sofijskim szczycie
I patrzy na stolicę… Gdzież sen mój? — ciemnieje. —
Paziu, ty rozbić musiałeś zwierciadło,
W którym czytałem wszystko na te oczy.
Rozbić musiałeś — bo wszystko tak mgleje,
1190Czerni się — pierżcha — rozbija — pobladło,
I coraz grubiej wzrok mi się zamroczy,
Tak że nie widzę nic, prócz myśli własnych…
O męka! męka z tych obrazów jasnych
W ciemność myślenia nagle wpaść oczyma!
1195O jak głęboko pośród myśli tłumu
Wzrok mój zabiega — jeszcze dna nie trzyma,
To wzrok ocknienia… to promień rozumu
Budzi się z marzeń piekielnych rozkuty…”
Tu korsarz zamilkł — sam w sobie zamknięty,
1200Długo na łożu leżał rozciągnięty,
Potem się zerwał, krzyknął: „Jam otruty”.
X
Zrazu się wahał i myśli przędziwa
Żadnymi na jaw nie śmiał wydać słowy;
Jakby się lękał, aby śmierć skwapliwa
1205Nie rozwiązała w pół zaczętej mowy;
I widać było, jak na jego czole
Ze snu chmurami łamały się bole.
Chwyta za sztylet złotem wybijany,
A tak był drzący, że go ledwo dźwignął;
1210I krwi gwałtownym rozigraniem chwiany,
Nad bladym paziem dłoń wzniesioną trzyma.
Palił się cały — potem cały stygnął,
Żelazo z dźwiękiem padło na podłogę.
„Paź błękitnymi ściga mię oczyma,
1215On ma twarz Idy — zabić go nie mogę!
Idź w świat — tam ludzie wszyscy ciebie godni,
Obłudą w serca wkradaj się tajemnie;
Ty się ode mnie nauczyłeś zbrodni,
Na Boga, szczęścia nie ucz się ode mnie.
1220Idź — weź te złoto… może nim zapłacisz
Za snu godzinę — za czarę trucizny.
Weź i tę czarę — wśród domowych zacisz
Jeżeli kiedy dożyjesz siwizny,
Niech do tej czary twoje dzieci własne
1225Cypryjskich jagód nalewają wina;
A może zaśniesz, jak ja teraz zasnę.
Ja nie przeklinam, śmierć ciebie przeklina,
Śmierć od trucizny — bezsławna — i marna,
I nadto wczesna… Głębi mego łona
1230Bóg tajemnicze dał zarodu ziarna,
Dał samobójczą myśl, ta wykarmiona
Rosła jak bujne głuszące rośliny,
Stała się zmysłem duszy — rozkwitała.
Czekałem tylko szczęśliwej godziny,
1235A wtenczas dusza rozwiązana z ciała
Mogłaby skończyć pasmo wyobrażeń
Uczuciem dumy i śmiercią bez marzeń.
Wtenczas koło mnie stałyby wokoło
Z grobów wezwane dawnych druhów twarze.
1240Z uśmiechem gorzkim odwróciłbym czoło,
Niechby widzieli, że śmierć była w czarze!
Bo oni niegdyś niedowiarstwa wzrokiem
Śledzili we mnie męstwa — nie dostrzegli…
I dziś — dziś jeszcze nie wszyscy odbiegli.
1245Widzę ją — widzę — tam — z błękitnym okiem,
O nie — to szatan ubiera w mgłę ciemną
Takie obrazy. Wściekłość mnie porywa!
To paź… to ona… martwa… jeśliś żywa?
Ja konam! konam! — chodź ze mną! chodź ze mną!”
1250Paź upadł we krwi. Lambro drzący, blady
Zbył w nim sztyletu — szedł — i niezatarte
Stopami krwawe powyciskał ślady,
Pot miał na czole — usta w pół otwarte.
XI
Taką twarz noszą anieli przeklęci.
1255Na czole myśli biegające tłumem,
Nie powiązane czuciem i rozumem,
Zlały się w ciemną niepewność pamięci.
Niepomny zbrodni, którą był wykonał,
Sennymi słowy trzykroć pazia woła;
1260
ŚmierćPaź jeszcze słyszał, podniósł nieco czoła,
Westchnął głęboko — chciał mówić i skonał.
Lambro spalony truciznami bladnie,
Potem się drzący przyczołgał do stoła,
Chwycił za czarę — w czarze znalazł na dnie
1265Męty napoju — wypił je i ożył;
I sen od powiek na chwilę oddalił,
Śmierci przyśpieszył — lecz marzeń przysporzył,
Jak lampa blaskiem ostatnim się palił.
XII
„Oto mój żywioł — ta ciemność ponura,
1270Już do otchłani myśl moja należy.
I nieskończoność jako ciemna chmura
Świat opłynęła — myśl, gdy w nią pobieży,
Wraca zbłąkana i znów się zamyka
W sennych marzeniach — moja nie wróciła…
1275Już nie mam myśli — odbiega mnie — znika.
Raz nad świat wzbita, nie jest częścią świata.
Zna nieskończoność, znała piekło — żyła.
Niech jak zabójca pierworodny brata
Leci, płomienną naznaczona blizną,
1280W małej z początku żywiona iskierce,
Kiedy w popioły obróciła serce,
W proch się rozpadło dotknięte trucizną…
………………………………………………..
O jak tu ciężko… KwiatyPo co pod sklepienia
1285Zamknięto kwiaty?… Ta woń kwiatów nudzi!…
Bo kwiaty nocą, jak dawne wspomnienia,
Kiedy rozkwitną, zabijają ludzi.
Rozbić te okna! — rozbić szklanne stropy!
Czy mi się zdaje? Zali w tym wazonie
1290Rosnące róże i helijotropy[67]
Podobne z siebie jak krew dają wonie?
………………………………………………..
SławaWiele, tłum wspomnień zostawiam po sobie,
Sławę… i zbrodni przebieżone stopnie,
1295I krew. — O sława! sława! to okropnie
Stać jako posąg na ojczyzny grobie.
………………………………………………..
Wyście mnie wpletli w koło Iksyjona[68],
Wyście się po mnie wiele spodziewali;
1300
CierpienieLecz miałem skute cierpieniem ramiona,
I wiecznie w tłumu zanurzony fali,
Nie mogłem czoła wznieść nad tłum — cierpiałem.
Precz, ludzie… dajcie spokojnie mi zasnąć!
Ha! i ta lampa chce ze mną zagasnąć.
1305Świeć, blada lampo, kiedy ja się mroczę,
Świeć — i świeć jutro nad korsarza ciałem…
Dotknąłem lampy i całe przezrocze
Krwią poplamiłem. — Tu wrogi być muszą…
Wpadli na pokład i krew się rozlała.
1310Słyszę nad głową, jak się deski kruszą,
Jak pierś okrętu rozbijają działa.
Chodźcie tu wszyscy, choć mam twarz pobladłą,
To nie od trwogi… Chodźcie wszyscy razem!
Jeszcze nad głową powieję żelazem…
1315O jak mi ciemno!… więc wszystko przepadło?
Przekleństwo temu, co pomiędzy tłumem
Jękiem rozpaczy przeraźliwie wrzasnął,
Przekleństwo fali, co z piekielnym szumem
Drze się, szczelinę rozwierając kruchą.
1320I okręt z głębi łona westchnął głucho…
W głąb idę…” — upadł na dywan i zasnął…
XIII
Lampa zagasła. A korsarz otruty
Przed śmierci chwilą tonął w sen głęboki…[69]
A teraz… słychać tajemnicze kroki,
1325Ktoś przez otwarte cicho drzwi kajuty
Wchodzi ostrożnie w krainę męczarni…
„Cicho?” — rzekł — „cóż to, oboje uspieni?”
Więc nieco tajnej otworzył latarni
Rzucając kołem kilka mdłych promieni:
1330A gdy te biegły po ścianach komnaty,
Gdy od zwierciadeł wróciły przezroczy,
Widać przychodnia… Pazia nosił szaty,
Do zabitego szat podobne krojem,
I równie bliski postawą jak strojem;
1335Ale miał czarne, jak noc czarne oczy,
I mniej był młody i piękny na twarzy;
Bo na niej uśmiech i bladość korsarzy,
Jako na miękkim wosku odciśnięte,
Świadczą, że bolem przed latami dojrzał,
1340Że miał już serce na czucia zamknięte.
Stał… słuchał chwilę… potem ku drzwiom spojrzał
Chcąc niezgłębioną rzucić tajemnicę,
I tak jak ludzie niepewnością chwiani,
Znów się odwrócił, z potu otarł lice
1345I wołał coraz głośniej: „Pani! pani!
Już ranek świta… Pani! o na Boga!
Uciekaj ze mną — korzystajmy z cieni…
Bo teraz jeszcze mgłą pewniejsza droga,
I on się zbudzi… korzystajmy z mroku…
1350Choćbyś mi dała twoich sto pierścieni,
Za sto pierścieni nie chcę czekać kary.
Ja nie wytrzymam nawet Lambra wzroku,
Bo on jak człowiek, co się mści bez miary.
Pani! odpowiedz… chwil mamy niewiele…
1355A korsarz… Cóż to? — TrupPodłoga zroszona
I krew… na martwym spotknąłem się ciele.
Lampę odkryję… O Boże! to ona!
Sztylet ma w piersiach… to ona… zabita”.
Umilkł, tysiączne uczucie nim miota,
1360Martwy z przestrachu — przerażeniem ożył.
Spojrzał przez okno, krzyknął: „Świta! świta!”
I z obłąkaniem chwycił za wór złota,
Wybiegł i rygle za sobą założył.
XIV
Bogini nocy przed blaskami świtu
1365Gwiazdy z rozwianych strząsała warkoczy;
Deszczem spadały do morza błękitu,
Inne blask zorzy płonącej pochłonął.
Lambro otworzył mgliste snami oczy:
Półową czucia jeszcze we śnie tonął,
1370Półową myśli sen przenikał zdradny,
Rozkołysany pośród burzy wrażeń.
Po której wyszedł z labiryntu marzeń.
A szatan ciemny, co się karmi łzami,
1375Skąpy swych darów, żadnych nie uronił;
I chwil boleściom ukradzionych snami
Większym cierpieniem i bolem dogonił.
Skoro w komnaty dzień przeniknął jasny,
Lambro krew ujrzał, stał nad martwym ciałem
1380I rzekł: „Sztyletu głowicę poznałem.
To jam go zabił, to mój sztylet własny.
Boże! czyż w świecie byłem tak splątany
Z tym tłumem ludzi, że nawet samotny
Umrzeć nie mogę? ale w tłum wmięszany
1385Konam — i ludzie koło mnie padają
Jak oberwany z drzewa liść stokrotny.
O! boleść! boleść umierać ze zgrają
Jak pod gruzami zawalonej ściany!
Gdzie nawet śmierci ostatnie westchnienie
1390Głośnymi jęki ludzi zagłuszone;
Gdzie i ostatnie o zmarłym wspomnienie
Nie na człowieka, lecz na tłum upada…
Wzniosę ten zawój — pióra zakrwawione,
Ujrzę twarz pazia, czy mściwa i blada?”
XV
1395
Lambro schylony z drzeniem i nieśmiało
Zdjął zawój pazia ze strusimi pióry…
I uderzony jak gromem, o mało
Nie padł na ziemię, gdy spotkał oczyma
Na pół otwartej zrennicy lazury.
1400Upuścił zawój — sztyletu się ima…
Potem przypomniał śmierć… sztylet odrzucił…
Bo miał na ustach gorycze napoju.
I z obłąkaniem odszedł — i znów wrócił,
I znów rękami od śmierci drzącemi
1405Zdejmował zawój — wtenczas spod zawoju
Włos uwolniony sypał się po ziemi
Ze smutnym szmerem i dokoła twarzy
Kładł się w tysiączne pierścienie rozwity.
TrupOkropny widok! Ta krew, co się warzy,
1410Co poplamiła jej szat aksamity,
Na twarzy smutek i miękka omdlałość,
I przezroczysta alabastru białość;
Kilka uwiędłych kwiatów w martwej dłoni
Trzyma na piersiach — a drugą dłoń dała
1415Jak spiące dziecko za węzgłowie skroni,
W takiej postawie martwa, jakby spała.
XVI
SerceSiły korsarza na pomoc zwołane,
W serce wrzucone, z boleścią się łamią.
On tak jak ludzie, co przed sobą kłamią
1420Moc wielką duszy — wstydzi się cierpienia.
A gdy mu własne serce zlitowane
Niosło jałmużnę łez i użalenia;
On ją odrzucił — on sercem hartownie
Boleści ciała brał i nie wydawał.
1425
Cierpienie, RozpaczAle po chwili — nowych cierpień nawał
Wszystkie mu członki połamał gwałtownie.
Straszna to boleść! Rwał na czole włosy,
Ręką bił w piersi — i krwawymi ciosy
Rozdzierał w bojach odebrane blizny.
1430Skądże ta rozpacz? — Oto w głębi łona
Uczuł niknące cierpienie trucizny,
I myśl okropna — że siłami ciała
Bole zwycięży — trucizny pokona,
Że się wyłamie śmierci — zabijała.
1435
„Tak” — rzekł posępny — „pochowam ją święcie
W grób mój rodzinny, w ciche fal błękity.
Sam dałem rozkaz — aby na okręcie
Pod tą zasłoną pawilonu krwawą
Nie przeszła stopa ani cień kobiéty
1440Miałżebym pierwszy łamać dane prawo?
Mogliby ze mnie urągać niegodni!
Przed nimi trzeba kryć wszystko — prócz zbrodni”. —
XVII
Otworzył okna kajuty kratowe,
Siadł nad cichymi morza zwierciadłami.
1445Morze się lśniło ciemno-lazurowe,
Złociste słońcem — osrebrzone mgłami;
I wiatr po żaglach okrętowych szumiał.
Korsarz na łonie złożył Idy zwłoki
I długo z martwą rozstać się nie umiał.
1450To patrzał w odmęt ciemny i głęboki,
To na jej lice zwracał smutne oczy;
A wiatr mu ranny przesłaniał oblicze
Mgłą rozwiewaną jej długich warkoczy;
Wtenczas czuł włosa wonie tajemnicze
1455I dumał długo cichym wspomnień żalem,
Ani go zmarłej twarz raziła zbladła.
Na płeć jej, niegdyś płonącą koralem,
Śmierć bledsze barwy, ale piękne kładła.
Widząc jej kształty, zda się, że upadła
1460W uściski Lambra zachwyceniem żywa;
I tylko drząca tuli się do łona,
O nadto skore rozstanie lękliwa.
Zda się, że szumem morza przerażona,
Od grobu lice odwrócone trzyma;
1465I z okiem Lambra wiąże się oczyma,
I dłoń mu błędną kładzie na ramiona.
O! patrząc na nią musiał czuciom kłamać,
Jeśli łzy nie miał na cierpienia nowe!
Gdy przyszło z objęć martwych się wyłamać,
1470Odrzucić z szyi ręce lilijowe
I twarz odsłonić z wonnej włosów chmury.
Przebył męczarnie wszystkie, wszystko przeżył…
PogrzebRzucił ją w morze i patrzał ponury,
Jak się krąg fali złamanej rozszerzył;
1475Patrzał, jak odmęt zrastał się rozbity,
A martwe ciało, na poły widome,
Na pół morskimi przykryte błękity,
Wzruszonej morza fali się broniło,
Łamiąc się w kształty życiem nieruchome;
1480I utonęło pod morza mogiłą.
A Lambro… on był szatanem — czy głazem?
ŚmiechLambro schylony nad takim obrazem
Śmiech miał na licach, wesołość na czole.
Ten śmiech, ustami wydany blademi,
1485To były trucizn wracające bole,
Był to śmiech Lambra — ostatni na ziemi.
XVIII
Lambro milczący usiadł na dywanie,
Cały się mroczył i bladnął, i gasnął.
A potem głośno w obie dłonie klasnął,
1490Wnet stary majtek wbiegł na zawołanie.
Lambro rzekł: „Majtku, niech pop okrętowy
Zapali lampy jak o wielkim święcie;
I niechaj głośno śpiewa hymn grobowy
Przy mnogich światłach, w mrocznym kadzidł dymie,
1495Za tych, co mają skonać na okręcie
I co skonali…”
— „Panie! jakież imię
Wspomni w modlitwach? czyjeż gaśnie życie?”
— „Powiesić pazia na masztowym szczycie,
1500Za niego modły niech wzniesie do Pana”. —
— „Lambro, twój rozkaz spełnić się nie może.
Twój paź gdzieś uszedł i zniknął od rana,
Musiał tajemnie spuścić łódź na morze.
Lecz choćby w Pera ukrywał się wieże,
1505Choćby się w gmachach zamykał sułtana,
Nakarmię kruki jego ciała ćwiercią”. —
— „To nic… Pop niechaj odmawia pacierze
Za konających i za zmarłych duszę;
Teraz ty — odejdź… ja sam zostać muszę” —
1510I cicho dodał: „Sam jeden — ze śmiercią”.
XIX
Oto na czarnej okrętu banderze
Martwe korsarza spoczywają zwłoki.
Majtkowie wyszli na pokład szeroki,
I słychać było szeptane pacierze,
1515Szarawe kadzidł[71] snuły się obłoki,
W dymach żółtawe płonęły gromnice.
I był to widok pięknością straszliwy,
Gdy majtki patrząc w umarłego lice
Cicho brzęczące zrywali kotwice,
1520I okręt płynął — a Lambro nieżywy
Po raz ostatni wędrował przez morze.
A skoro trzecie zabłysnęło zorze,
Umalowane czerwonymi świty,
Do fal rzucili ciało — i zniknęło…
1525I dział trzydzieście[72] głęboko westchnęło
Na bezechowe otchłani błękity.
Przypisy
[1]
powstańca grecki — bohaterem tytułowym jest powstaniec, który brał udział w walkach wyzwoleńczych Greków przeciw Turkom w latach 70. XVIII w. Utwór nawiązuje również do powstania z lat 1821–30, które doprowadziło do ogłoszenia niepodległości Grecji. [przypis edytorski]
[2]
Should we again (…) destroy'd… (ang.) — Gdybyśmy znów wyzwali wroga silniejszego od nas, jego gniew mógłby znaleźć jakiś gorszy sposób zniszczenia nas, jeśli w piekle można obawiać się gorszego zniszczenia (Raj utracony, Pieśń II). [przypis edytorski]
[3]
Salamina — wyspa na M. Śródziemnym, przy której rozegrała się zwycięska dla niewielkiej floty gr. bitwa z Persami w 480 r. p.n.e. [przypis edytorski]
[6]
Laokon (mit. gr.) — właśc. Laokoon, zabity przez dwa węże morskie w zemście Apolla; zmaganie się Laokoona z wężami stanowi często wykorzystywany motyw w sztuce. [przypis edytorski]
[11]
Tantal (mit. gr.) — syn Zeusa i Omfale, za zdradzanie boskich sekretów strącony do Tartaru, gdzie nad jego głową chwiał się głaz, grożąc śmiercią. [przypis edytorski]
[12]
Podobna córce głazowej Tantala,/ Gdy (…) — Te cztery wiersze są tłumaczeniem z Antygony Sofoklesa. [przypis autorski]
[13]
Ipsara — wyspa na M. Egejskim; mieszkańcy brali udział w powstaniu greckim w 1821, później wojska tur. dokonały na nich rzezi. [przypis edytorski]
[18]
napój (…) co śmierć sprowadza … — chodzi o opium, które w dużej dawce powoduje śpiączkę i śmierć. [przypis edytorski]
[20]
Alraszyd — właśc. Harun al-Raszid, władca muzułmański, bohater „Księgi z tysiąca i jednej nocy”. [przypis edytorski]
[22]
Niegdyś nam północ miecz podała w dłonie, A potem chytra bezsilnych odbiegła (…) — Mowa o Katarzynie carowej, która Greków podburzyła do powstania i zdradziła oczekujących od niej pomocy. [przypis autorski]
[23]
… była to pieśń Rygi. — Sławny hymn powstańców, napisany przez Rygę, zaczyna się od słów: Deute, paides ton Hellenon. [przypis autorski]
[32]
niewiasta Lota — żona biblijnego Lota, zamieniona w słup soli, ponieważ obejrzała się uciekając z Sodomy. [przypis edytorski]
[35]
I miej kalemkiar ciemny z musselinu/ Lub czewrę (…) — Rodzaj zasłony kobiet tureckich. [przypis autorski]
[36]
Sztatuder (z niem.) — właśc. Stadhouder, namiestnik niderlandzki; chodzi o Niderlandy. [przypis edytorski]
[38]
buńczuk — znak wojskowy i symbol władzy tureckiej w formie ogona końskiego, zatkniętego na długim kiju. [przypis edytorski]
[42]
ciszéj — forma z „e pochylonym”, wymawianym jako „y”, nie została uwspółcześniona z uwagi na rym. [przypis edytorski]
[47]
te same słowa (…) żegna się z nadzieją… — aluzja do Boskiej komedii Dantego, gdzie napis na bramie piekieł brzmiał: „Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy tu wchodzicie” (III, 9). [przypis edytorski]
[54]
Kaim — właśc. Kain, biblijny bratobójca; rysy Kaina to twarz naznaczona zawiścią. [przypis edytorski]
[57]
W jej szaty lalkę ubrałem słomianą;/ I tym podstępem omyliłem straże,/ Palnego statku Turcy nie poznali… — W ostatniej wojnie o niepodległość Grecy często pod tureckie floty puszczali statki palne napełnione lalkami, czyli tak zwanymi manekinami, aby w Turkach podejrzenia nie wzbudzać. — A łodzie takie miały pozór handlowych statków. [przypis autorski]
[58]
Miał skrzydła u głów, u rąk, u stóp trzecie… — Obraz anioła naśladowany z Miltona. [przypis autorski]
[60]
Ja mszczę się umarłych — jam anioł zarazy — Zaraza, która w ostatnich czasach mściła się na Europie opuszczającej nasza sprawę, podała mi myśl połączenia anioła zarazy z zemsty aniołem. [przypis autorski]
[62]
Danaida (mit. gr.) — jedna z 50 córek Danaosa, skazanych za zabicie mężów na napełnianie beczki bez dna. [przypis edytorski]
[64]
Jowisz (mit. rzym.) — bóg nieba, burzy i deszczu, ojciec bogów, patron świątyni na Kapitolu w Atenach. [przypis edytorski]
[65]
to chata Santona (…) — W Atenach, na gruzach koscioła Jowisza, Santon, derwisz turecki, zbudował chatę… [przypis autorski]
[68]
Iksyjon (mit. gr.) — właśc. Iksjon, za zabicie krewnego przykuty w Tartarze do płonącego koła. [przypis edytorski]
[69]
korsarz otruty/ Przed śmierci chwilą tonął w sen głęboki… — Otruci napojem opium, usypiają; lecz przed śmiercią budzą się. [przypis autorski]
[70]
nić Aryjadny (mit. gr.) — Ariadna dała Tezeuszowi kłębek nici, dzięki któremu wydostał się z labiryntu po zabiciu Minotaura. [przypis edytorski]
Bezpieczne płatności zapewniają:
Dane do przelewu tradycyjnego:
nazwa odbiorcy
Fundacja Wolne Lektury
adres odbiorcy
ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa
numer konta
75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
tytuł przelewu
Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail
wpłaty w EUR
PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374
Wpłaty w USD
PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385
SWIFT
WBKPPLPP
Proszę czekać...
Słuchaj od tego miejsca
