Spis treści

Pieśń pierwsza

Powieść Greka

Hymn anioła

Hymn anioła

Anioł: 1
Cierpienie: 1 2 3 4
Cmentarz: 1
Diabeł: 1
Drzewo: 1
Dusza: 1
Grób: 1
Klęska: 1
Kobieta: 1
Kwiaty: 1 2
Las: 1
Lustro: 1
Łzy: 1
Miasto: 1
Miłość: 1
Morze: 1 2
Nieśmiertelność: 1
Niewola: 1
Nuda: 1
Oko: 1
Okręt: 1 2
Piekło: 1
Poeta: 1 2
Poezja: 1
Pogrzeb: 1 2
Pożar: 1 2
Ptak: 1
Rozpacz: 1 2
Rycerz: 1
Sen: 1 2 3 4
Serce: 1 2
Sława: 1 2
Słowo: 1
Strój: 1 2
Śmiech: 1 2
Śmierć: 1 2 3
Śpiew: 1 2
Trup: 1 2
Walka: 1
Wizja: 1
Woda: 1
Wspomnienia: 1
Zbrodnia: 1
Zemsta: 1 2
Zmartwychwstanie: 1

Juliusz SłowackiLambroPowstańca grecki [1]

Powieść poetyczna w dwóch pieśniach

Pieśń pierwsza

… Should we again provoke

Our stronger, some worse way his wrath may find

To our destruction; if there be in hell

Fear to be worse destroy'd…..[2]

Milton

I

Morze, WodaFalo błękitna, kołysz łódkę Greka,

Niech mu po morzu ściele księżyc złoty

Ścieżki obłędne, niech przed nim ucieka,

Gdy po tej drodze puści żaglów loty;

Kołysz go, falo, i łódkę Majnoty

W samotną morza obłąkaj krainę,

I tam mu powiedz: „Ja nosiłam floty

Na moich skrzydłach aż pod Salaminę [3];

Płynęłam taką, jaką dzisiaj płynę”.

W Archipelagu zanieś go ostrowy [4].

Tam góry chmurą owiane błękitną,

Na górach kolumn potrzaskane głowy;

Nad nimi wiecznie kwitnie laur różowy,

Pomarańczowe drzewa wiecznie kwitną

I śniegiem kwiatów zasypują gruzy.

CierpienieA ludzie — cierpią, że umrzeć nie śmieli;

Twarz ich boleści rysem naznaczona.

Gdyby tu błysnął dawny wzrok Meduzy [5],

Gdyby ci ludzie, jak są, skamienieli,

Ileż by nowych posągów przybyło,

Łamanych wiecznym bólem Laokona [6].

Tu nad pomników i ludzi mogiłą

Księżyc posępny płynie co wieczora.

Gdy góry światłem błękitnym przeniknął,

Mgły zasłonami doliny ośnieżył,

Szuka posągów, które widział wczora [7],

Do których twarzy wiekami przywyknął;

Blady — jak starzec, co na ziemi przeżył

Zagasłe, mrące co dnia dzieci koło;

Gdy wszyscy padną, gdy ostatni padnie,

Tak ma wiekami wyniszczone czoło,

Że się nie chmurzy żalem ani bladnie,

I nikt cierpienia z twarzy nie odgadnie.

II

Archipelagu wysp wieniec różowy

Lekkich kaików [8] przerzynają wiosła.

Jak dawne nimfy, tak dziś te ostrowy,

Przed tureckimi uciekając gwałty,

Odmienne pierwszym biorą na się kształty.

Jak niegdyś Dafne [9] w liść lauru porosła,

Tak dzisiaj Hydra [10] zielona laurami.

Ipsara skalnym błyszczy stroma brzegiem,

Podobna córce głazowej Tantala [11][12],

Gdy pod nią śnieżna rozbija się fala,

Wiecznie od czoła wieńczonego śniegiem

Kryształowymi upłakana łzami.

MiastoIpsarskie [13] miasto, jak dłutem snycerza [14]

Ze skał ciemnego łona wydobyte,

Barwy ma szare, od tła nieodbite

I lasem masztów na poły schowane.

Gdzieniegdzie lekka minaretów wieża

Niesie pod niebo szczyty ołowiane.

Tam rzędy okien, od łuny zachodu

Jak mnogie lampy rozpalone, drżące,

Co chwila bladsze, co chwila gasnące,

Już zaszły mrokiem — ale szczyty grodu

Długo złociste miały słońcem dachy.

Ostatnie światło z ciemnością się starło…

Chociaż to miasto na pół obumarło,

Gwar słychać w mieście — bo bezludne gmachy

Głośniejszym odgłos odbijają echem;

Gwar smutny — rzadko pomieszany śmiechem

I tajemniczy jako te odgłosy,

Które wiatr z martwej muszli wydobywa.

W głębiach haremów [15] lśniące perłą rosy

Palą się róże — smutno słowik śpiewa;

Przez szczyty murów na ciche ulice

Wonnych akacji zwieszają się kwiaty;

Czasem pochodnia błyśnie spoza kraty;

Księżyc turbanu olśni bawełnicę [16].

To Turek dąży w znajomą gospodę,

Co inne gmachy przenosi wytworem;

Gdzie wielkie kotły wrącą źródeł wodę

Leją w kanały złotym dziwotworem;

Ta z kłębem pary wytryska w fontanny

I wieczną walkę z zimną siostrą toczy,

Opryska warem, parą ją omroczy,

Wprzód nim zezwoli iść do wspólnej wanny.

Tam woń arabskich napojony duchem

Przechodzi Turek w marmurowe sale;

Jedna za drugą wiążą się łańcuchem,

Kłamane dalej w zwierciadeł krysztale.

Tam Grek usłużny obiega wokoło,

Dla muzułmanów nie szczędzi ukłonu:

Do ziemi chyląc osiwiałe czoło

Nalewa mokkę w łono róż z Japonu;

Potem przed Grekiem stawia czarę z gliny,

Chowając aspra [17], Sen, Śmierćdo czary nalewa

Napój z makowej tłoczony rośliny,

Co śmierć sprowadza [18] — jak cień tego drzewa,

Które usypia snem głębokim zgonu.

Mrok spada w dymu stambulskiego chmurze,

Gdzieniegdzie tylko z Etrusków wazonu

Widać w połowie wychyloną różę;

Gdzieniegdzie błyszczą sztyletów głowice;

Tam nieruchome wyznańców [19] turbany

Porosły kołem jak łąk tulipany;

Nad turbanami palą się księżyce.

III

Wchodzi do sali młody Ipsariota,

Poeta, ŚpiewJak u śpiewaka twarz blada i smutna;

100

I na ramieniu miał kapotę z płótna,

Niegęsto nićmi przetykaną złota.

Widać z gitary — znać po blasku oka,

Że z pieśnią sioła i grody przebiega…

Wnet go tłum Greków dokoła oblega,

105

Wypuścił bursztyn wierny syn Proroka.

Greki i Turki zarówno ciekawi,

Jaki głos śpiewak, jaki lutnia wyda.

Czy ich upiorów powieścią zabawi?

Czy brylantową bajką Alraszyda [20]?

110

Śpiewak po sali wiódł wzrok obłąkany,

Jak gdyby liczył tureckie turbany;

A potem spojrzał w mnogie Greków twarze

I gdy w nie patrzał — znalazł dźwięk w gitarze.

Powieść Greka

IV

Małe tu znajdę dla pieśni pokupy [21],

115

Miłość ją kraju i rozpacz uprzędły.

Tu zżółkłe twarze — może serca zwiędły?

NiewolaMiałem tu znaleźć ludzi — widzę trupy.

Niezdolni z życia wybić się skonaniem,

Wyście odważni — lecz na pół otrucia,

120

Wyście przywykli zabijać pół czucia

I zmartwychwstawać, lecz półzmartwychwstaniem,

Wiecznie okuci w żelazne ogniwa.

PoetaPieśń często z kajdan iskry wydobywa;

Więc będę śpiewał i dążył do kresu;

125

Ożywię ogień, jeśli jest w iskierce.

Zmartwychwstanie SerceTak Egipcjanin w liście z aloesu

Obwija zwiędłe umarłego serce;

Na liściu pisze zmartwychwstania słowa;

Chociaż w tym liściu serce nie ożyje,

130

Lecz od zepsucia wiecznie się zachowa,

W proch nie rozsypie… Godzina wybije,

Kiedy myśl słowa tajemną odgadnie,

Wtenczas odpowiedź będzie w sercu — na dnie.

PoezjaMyśl syna pieśni ciemna, niezgłębiona,

135

Jest jako fala umarłego morza;

Co jej powierzysz, wnet wyrzuca z łona,

Lecz barwą ciemnych głębi przyodzieje,

Da nieśmiertelność kamiennego łoża,

Kwiat w niej nie tracąc barwy kamienieje.

140

Lecz jeśli wieszczek nie znajdzie wyrazów,

W głąb jego serca słuchacz nie dosięga;

Często podobny sam do zimnych głazów,

Choć pieśń ognista w myśli się wylęga;

Często go słuchacz odbiegnie wesoły…

145

A pieśń, co ledwo dopłynie połowy,

Jak mórz zamarłych owoc rubinowy

Bezpłodne w sobie zamyka popioły.

V

Niegdyś nam północ miecz podała w dłonie,

A potem chytra bezsilnych odbiegła [22].

150

WalkaWidziałem walkę — widziałem to błonie,

Gdzie siła naszych rycerzy poległa.

Ja byłem dzieckiem i patrzałem z chaty…

Powietrze chmura proporców krajała,

W tureckich szykach lśnił księżyc bogaty,

155

Nad nim dym srebrny wyrzucały działa,

Stamtąd huk leciał, stamtąd ziemia grzmiała

I grad pocisków wyrzucały spiże;

A stąd, zachodnim złocone promieniem,

W ten dym ognisty szły błękitne krzyże

160

Z upornym, z głuchym rozpaczy milczeniem.

Potem je dymy spiżowe pożarły,

Mignęły w ogniu złote — i pobladły.

KlęskaPrzed nocą wszystkie szeregi wymarły

I wszystkie krzyże w szeregach upadły.

VI

165

Tak się zwycięstwa przeważyły szale…

Lambra tureckie ominęły gromy,

Wdarł się na skałę — całą noc na skale,

Patrzał na groby, na groby bez końca!

I tak nazajutrz jeszcze nieruchomy

170

Błyszczał w promieniach wschodzącego słońca…

A stamtąd poszedł błąkać się po świecie.

Lecz nie samotny — znalazł się ktoś drugi,

Co przy nim giermka podjął się usługi;

Kto to był taki? — może odgadniecie.

175

Po długich latach z krainy wygnania

Ujrzał, jak Grecy z wiatrem na wyścigi

Nieśli po górach hasło zmartwychwstania;

Pieśń grzmiała w dzwonach — była to pieśń Rygi [23].

Ale niedługo Grek o szczęściu marzy,

180

Kolejno w siołach milkła pieśń i dzwony,

Gdzieniegdzie snuł się Kleft [24] — lecz zakrwawiony,

I z krwią miał rozpacz przysechłą do twarzy.

Płacz, narzekanie wstrząsa Greków chaty,

Echami skał się rozpłakały łona.

185

„Jutro” — wołają — „na maszcie fregaty

Haniebną śmiercią młody Ryga skona”.

VII

Na dzikich brzegach skalistej Ipsary

Wznosi się klasztor wysoko nad morze;

Krzyż jego pierwszy wita ranne zorze,

190

Ostatnie słońcem złocą się filary.

Koło klasztoru bez czoła kolumny

Stoją jak palmy pozbawione liści.

Tam mnich pracuje koło własnej trumny,

Tam od tureckiej uciekł nienawiści…

195

Ów dzwon, co dzisiaj ogłasza pacierze,

Nieraz do broni powoła Majnotę;

Nieraz od Turków okrążone wieże

Czoła dział srebrnym uwieńczają dymem,

Z tych okien błyszczą spiżu paszcze złote

200

I mnich pokorny staje się olbrzymem.

Nieraz rozpaczy naglony potrzebą

Rozwala miną poświęcone ściany;

Rzekłbyś, że mnich ten chce zdobywać niebo

Skał odłamami jak dawne Tytany.

205

CmentarzNa niższych skałach cmentarz muzułmanów,

Czarowny, cichy, pełny drzew i kwiatów,

I dłutowanych w marmurze turbanów,

Jak odłam z rajskich oderwany światów

I przesadzony na skalne urwiska.

210

Tam byłem wczora… Słońce zachodziło…

Za marmurowe skryty grobowiska,

Widziałem dwoje ludzi nad mogiłą;

Widziałem Klefta i Greczynkę młodą.

Ona — do Peri podobna urodą,

215

Jak była piękną, wyraz nie okryśli [25]!

Gdy długo, długo patrzałem w jej lica,

Kiedy się potem obudziłem z myśli,

Tak byłem tęskny — rozmarzony — smutny,

Jak gdybym długo patrzał w twarz księżyca.

220

Snadź, że jej życie był to czas pokutny

Za całą przeszłość szczęścia pogrzebaną;

Miała na twarzy smutek — lecz nie żałość,

Barwę koralu łzą nie opłukaną;

Rumieniec tonął w bezpromienną białość,

225

I w białych szatach stała między drzewa,

Wpół przeświecona blaskami zachodu,

Podobna srebrnej fontannie ogrodu,

Z której wiatr mgliste warkocze odwiewa.

Rycerz, StrójKleft, znać z ubioru, był kiedyś rycerzem

230

I wierne rysom członków nosił szaty,

Piersi jedwabnym zamknięte pancerzem,

Co się od słońca w różne barwy łamie,

Wypukło w złote wyszywany kwiaty;

I miał kapotę rzuconą na ramię,

235

Białą jak śniegi — i pas złotolity,

Nogę złoconym wiązaną rzemieniem,

Małą misiurkę [26], której aksamity

Pod kruczych włosów tonęły pierścieniem,

Na niej w misternie ułożonej zwici [27]

240

Węzeł w złociste rozpadał się nici.

Choć stłumionymi przemawiali słowy,

Mogłem dosłyszeć ułamków rozmowy.

VIII

„Lambro! ty w słowach dajesz mi obłudę,

Nie odpowiadasz szczerze, gdy zapytam.

245

NudaNa twoim czole z przerażeniem czytam

Ostatni stopień wszystkich nieszczęść — nudę.

Blask twego oka nie odbłyska z duszy.

Serce jak brylant, chociaż się rozkruszy,

W każdym odłamie iskra się zawiesza,

250

A każda czystym lśni tęczy promieniem;

Lecz na twym czole jakiś szatan miesza

Rozpacz ze śmiechem, śmiech blady z cierpieniem…

Ty jesteś z ludzi, których serce żywi

Łzami — lub gorzką trucizną laurową.

255

O! bo też prawda, że my nieszczęśliwi,

I czasem czuję, że pociechy słowo

Ma dźwięk szyderczy i na serce spada.

Rozpacz, WspomnieniaGdy myślą wracam w przeszłości krainy,

Widzę, jak przy nas stojąc rozpacz blada

260

Czekała szczęściem niepełnej godziny,

Aby się poznać z nami — i być z nami…

Czekała długo — przyszła, choć nieskora;

Ze wspólnych myśli jednego wieczora

Myśmy się w stronę rozbiegli myślami.

265

I dziś mi nie chcesz odkryć serca głębi,

Milczysz?…” —

— Słowo„Dziś nie chcę zabijać słowami,

Bo każde słowo do serca utonie

I tak jak sztylet dreszczem je oziębi;

270

A potem długim rozpamiętywaniem

Jak żar piekielny rozpali się w łonie,

I potem, potem — cała przyszłość twoja

Stanie się długim i ciężkim konaniem.

O! patrzaj na mnie — ta złocista zbroja

275

Dzikiego Klefta nigdy nie stroiła,

Zmieniłem szaty — tyś serce zmieniła.

Winnaś wyczytać na pobladłym czole

Myśli ukryte i obecne bole,

I wszystkie zbrodnie — a żądasz wyrazów!

280

Tak jak wędrowiec wśród grobowych głazów

Nie umiesz czytać napisów cmentarza?

Więc poznaj Lambra, jak ludzie poznali…

Jam dzisiaj królem błękitnawej fali,

Mszczę się… Dziś czarna bandera korsarza

285

Rzuca cień śmierci, gdzie dosięgną działa:

I zapomniałem zetrzeć z mego czoła

Cieniu, co dzisiaj rzuciła nań rano;

Otarłem tylko szablę krwią skalaną.

Kłócę [28] niebaczny spokojność anioła…

290

Na pół przeklęty, na pół zapomniany,

Rozpalam ogień miłosnej pochodni

I wiążę serce dwoma talizmany,

Wielkością nieszczęść — i wielkością zbrodni.

DuszaMój obraz kształty przybierze olbrzymie

295

W głębi twej duszy — jak anioł upadły,

We krwi skalany — w dział omglony dymie,

W blasku brylantów i złota wybladły.

O! bo ja miałem wielką niegdyś duszę!

Lecz gdy ją znudził smutek jednobrzmienny,

300

Idę wśród ludzi jak przez las jesienny,

Kędy pod stopą zżółkłe liście kruszę,

I gardzę liściem, co ścieżki pozłaca

Barwą uwiędłą — lecz szum ich zasmuca!

Wolę, niech moją łodzią fala rzuca,

305

Niechaj mi wzgardą za wzgardę odpłaca.

Morze — to wielka mogiła stworzenia,

Dumającemu na niej myśli płyną.

Nieraz na fali umieram z pragnienia

Jak obciążony Tantalową winą,

310

I mogę niebo przeklinać — i morze.

Usłałem sobie rozwahane łoże,

Co mi piastunki daje kołysanie;

SenBo spać nie mogłem na ziemi — a teraz

Często mię zorza śpiącego zastanie

315

I nie obudzi skrawym światłem — nieraz

Działo mi dając ranne powitanie

Zbudzić nie może — często sen przedłużę,

Aby w tym życiu żyć jak najmniej — nie snem.

Dziś nieszczęściami są mi niebios burze,

320

Lina zerwana ujęciem niewczesnem [29];

Mam jeszcze czucie… bo dziś mię rozczula,

I łzy mam w oku, gdy rozryje kula

Maszt, z którym długie przebiegałem drogi,

Wycięty z rosłej Epiru [30] topoli,

325

Co mi rodzinne wspominał rozłogi [31];

Lecz gdy mrą majtki, wtenczas po niewoli

Na moich ustach błyszczy uśmiech dziki,

Jak gdybym szydził, że niezręczni byli

Śmierci uniknąć — a ci ludzie żyli

330

Ze mną przez długie lata trosk, cierpienia,

Jak krwi tygrysy — druhy — niewolniki…

Ostatnia miłość, miłość przywyknienia,

Skamieniałego serca nie poruszy…

Ze złotem stawię człowieka na szale,

335

A potem złoto rzucam w morskie fale,

Jakby w tym była jaka wielkość duszy”. —

IX

Słucha dziewica, jej rumieniec mgławy

Zrazu rozkwitał i blasku nabywał…

Gdy zaczął mówić, to uśmiech ciekawy

340

Twarz jej oświecił — we łzy się rozpływał

I znów powracał tak w odcieniach zmienny,

Że słów kochanka wydawał się echem;

A gdy ten uśmiech gasiła zgryzota,

Gdy obumierał zadumaniem senny,

345

Podobną była do niewiasty Lota [32],

W chwili gdy tonie ostatnim uśmiechem

W nieodgadnioną boleść, w sen kamienny,

I jeszcze słucha w przeszłość odwrócona…

I tak posągów brała kształt nieżywy,

350

Tak opuściła bezwładnie ramiona,

Że z ramion szata płynąca do ziemi

Jakby w kamienne łamała się spływy.

I Lambro bladnął, i usty drżącemi

Mówił: „O luba, wybacz, że te słowa

355

Zanadto czarną malowały duszę;

Przywykłem kruszyć serca — a gdy kruszę,

Patrzeć, jak cierpią, i śmiać się szalenie.

Lecz twoja boleść, bladość marmurowa,

To już nad moje siły, nad sumnienie!

360

ZbrodniaCzy wierzysz, luba? ja się wyznać wstydzę,

Ja, korsarz krwawy! ja, ludzi morderca!

Że się zabójstwem i zbrodniami brzydzę,

Że mam myśl jedną, wielką w głębi serca,

Co kiedyś zbawi nawet pamięć moją.

365

O luba! teraz niech się ludzie boją;

Niech się przed czarnym chronią pawilonem;

Znajdę ich — zbudzę… jeśli nagłym zgonem

Bóg wielkiej we mnie myśli nie rozłamie.

SławaNa moim czole widzisz dumy znamię,

370

To jest przeczucie sławy; — tam — tam w dali

Widzę okropną przyszłość — ale sławną;

Precz te obrazy!… Luba! jakże dawno

Z tobą po obcych błądziliśmy światach!

Jakżeśmy dawno w przeczuciach szukali

375

I w oberwanych po liściu róż kwiatach

Naszej przyszłości! Z tobą moje losy

I z tobą dotąd wiążę myśli moje.

LustroCzęsto przed ludźmi w kajucie ukryty,

Jak dziecię trefię [33] przed zwierciadłem włosy,

380

Szaty poprawiam — brylantami stroję,

Bo widzę jasno — widzę w twych marzeniach

Mój własny obraz wyraźnie odbity,

Więc podobieństwa szukam w ukraszeniach

I póty śmiechem rozjaśniam jagody,

385

Aż póki czyste wróci mi zwierciadło

Obraz twych wspomnień z twarzą mniej pobladłą,

I mniej posępny i smutny — i młody.

„O! świat ten gorzki, śmiechem przeraźliwy

Dla tych, co płaczą czy to krwią, czy łzami.

390

Chroń się ty świata — bo on nie był z nami

W szczęścia godzinie, więc i dziś nie będzie;

Bo przeciw wielkim czuciom on gniewliwy

I nie przebacza tym, co toną w błędzie.

Patrz, jak ten klasztor czoło w chmurach trzyma.

395

Ja ci wynajdę mieszkanie w klasztorze;

Zamknij się w cichej celi i ze skały

Patrzaj nocami na rozległe morze,

I błękitnymi po fali oczyma

Mojego statku ścigaj żagiel biały.

400

A gdy zagrożą fali niepokoje,

Kiedy się będziesz modlić zdjęta trwogą,

Razem popłyną w niebo, jedną drogą,

Twoje modlitwy i przekleństwa moje.

„Lecz nim obierzesz klasztorny spoczynek,

405

Jutro, nim zorza świtem się rozpali,

Przyjdź do mnie sama — tam — nad brzegi fali,

Odziana płaszczem bogatych Turczynek.

I miej kalemkiar ciemny z musselinu [34]

Lub czewrę gęsto haftowaną złotem [35];

410

Niechaj się z wiatru nie wznosi polotem,

Nie zdradzi twarzy przed oczyma gminu.

Jutro — pamiętaj! — tam łódź moja czeka,

Gdzie się przy skale załamało morze.

Ja sam, przebrany w tureckim ubiorze,

415

Płynę na pogrzeb ostatniego Greka”. —

Kwiaty, ŁzySkończył — a kiedy z ostatnimi słowy

Na piersi chylił twarz cierpieniem zbladłą,

Zda się, widziałem, kilka łez upadło…

Nie wiem… to może z silniejszym powiewem

420

Opadał z drzewa kwiat pomarańczowy?

Nie wiem, czy płakał — czyli zachwiał drzewem?

X

Ranek był. Morze rozpalone świtem

Wre z dala, szumi i srebrzy sią w pianę,

Potem portową groblą odłamane,

425

Brzegi spokojnym oblewa błękitem;

A brzeg wysoko szarzeje granitem.

DrzewoWyżej palm błyszczy zieloność wesoła.

Te palmy, w niebo sięgające szczytem,

Jako nam istność malują anioła;

430

W mgle mają stopy — a w błękicie czoła.

O! jakże smutny fali szum bezdenny,

Co się z cichego morza wydobywa!

LasI ten las masztów jako las jesienny,

Z którego burza północy gniewliwa

435

Połowę jasnych liści poobrywa;

A pozostałym da rozliczne szaty,

Liść Sztatudera [36] złotem się pokrywa,

Róż Albijonu [37] płonią się szkarłaty,

Szronem się Franków osrebrzyły kwiaty.

440

Słysząc szum żagli — słyszysz jakby we śnie

Gwarzące różnym językiem narody…

Rozdarte gromem skarżą się boleśnie,

Jakby mówiły doznane przygody

I prześcignięte z wiatrami zawody.

445

A fala milczy — choć może w niej tonie

W tej chwili okręt nadziejami młody;

I jęk rozpaczy wydany przy zgonie

Uczuła fala — lecz zamknęła w łonie.

XI

OkrętOkręt troistą opasany spiżą

450

Zatknął na maszcie księżyc, trzy buńczuki [38],

Omglił się dymem — dział rozesłał huki:

I wtenczas niby szatana był tronem;

Gdy wiatr poddany dym unosił chyżo,

Wszystkie go maszty witały pokłonem;

455

A okręt ucichł, pił dumy kadzidła.

Mgła ranna, hukiem potrójnym rozbita,

Srebrne po masztach zawieszała skrzydła;

Na wschodzie skrawo dzień wschodzący świta.

Nie ma wyrazów język niezaskarbny

460

Malować słońcem ukazane czary.

Jako rozkwitłe Nilu nenufary

Z kwiatów kobierzec wiążą różnofarbny;

Jak odświeżone muszle i kamyki

Pieszczotą fali — tak na cichej wodzie,

465

Wiążąc się razem w jasne mozaiki,

Spłynęły żaglem oskrzydlone łodzie.

Tam turban kitą ozłocony świetną,

Tam srebrna dziewic zasłona powiała;

Od łodzi fala różny połysk brała,

470

Barwiona złotem lub purpurą Tyru.

Cała ta przestrzeń była łąką kwietną,

Była doliną, szalem kaszemiru [39].

Łódź każda wiosłem drugą łódź prześciga

Pod maszt fregaty, gdzie ma skonać Ryga.

475

I tak jak chciwe sępy albo kruki,

Gdy czują oddech śmierci, tak spłynęli

W bogatych łodziach po morskiej topieli

Z męczarni Greka różne brać nauki.

ŚmiechWielu jest w tłumie, co się śmiać nauczą,

480

Śmiech taki wrzkomo [40] wielkość serca kłamie!

Wielu stąd wróci i miecze rozłamie,

Co jutro w królów miały tonąć łona.

Gdy tacy zemstę aniołom poruczą,

Nieliczny może z męczarni wyłamie

485

Prawdę — że skonać nietrudno — i skona.

XII

Wstąpił na pokład Ryga wśród janczarów [41],

Kiedy chciał mówić, słowa mu nie dali;

Więc tylko okiem raz rzucił po fali,

Spojrzał na mgłami osrebrzone góry.

490

A wtenczas ucichł dźwięk niesfornych gwarów,

W szmer się zamienił gasnący — ponury,

I była cisza…Śpiew Z ciszy wybłąkana

Pieśń, między Turków urodzona tłumem,

Na kilka cichych głosów rozłamana,

495

Rośnie i z fali kołysze się szumem,

Rzuciła w tłumie grzmiące Rygi hasła:

Powstańcie, Grecy! ale Grek nie słyszy.

Powstańcie, Grecy! brzmiało — ale ciszéj [42] —

Do broni — cicho — pieśń znikła — zagasła.

500

Pieśń serce Rygi przy skonaniu kruszy,

Lecz radość widna z twarzy i z postawy.

NieśmiertelnośćJak gdyby przeczuł nieśmiertelność duszy…

Może czuł tylko nieśmiertelność sławy.

XIII

Widziałem! ja sam widziałem, o Greki!

505

Jako na wielkie wstąpił rusztowanie;

Widziałem wszystko — i tłumiłem łkanie…

On był tak młody — nie zmrużył powieki,

Choć śmierć tak bliska! choć śmierć tak straszliwa!

Jeszcze go widzę, jak zasłonę zrywa,

510

Jeszcze go widzę — jak pod nieba stropy

Na rusztowaniu stanął — i smutnemi

Oczyma dawał pożegnanie ziemi,

Siłom młodości — marzeniom młodości.

Wtem szczeble pękły wymknięte spod stopy…

515

Nie mam wyrazów… Któż mu nie zazdrości

Śmierci, teutońską [43] sprowadzonej zdradą?

Lecz któż się zemści? któż w całym narodzie?

I właśnie słońce wstawało na wschodzie,

I promień z rannej otrząśniony rosy

520

Pozłocił Rygi twarz martwą i bladą

I na ramiona spływające włosy.

Na twarzy siłę ukazał niezmienną,

Uratowaną z męczarni rozbicia;

Na twarzy walczy senna boleść życia

525

Z drugą boleścią wieczności — bezsenną.

XIV

A w tłumie widzów jedna łódź ożyła;

Jak po jeziorze trzcinami zarosłem

Wężową ścieżką z tłumu się wywiła;

Turek ją pędził obustronnym wiosłem

530

I bawił Turków, rzucając nad głowy

Tysiączne kręgi wodnistych obręczy,

Umalowane kolorami tęczy.

A łódź, jak delfin w wodzie rozigrana,

Czasem tonęła w odmęt lazurowy,

535

Równa powierzchni morza, tak że piana

Żagiel srebrzyła; czasem statek złoty

Po wierzchu fali szedł ptasimi loty,

I coraz bliższy fregaty sułtana,

Nie bacząc niby, pod srogimi kary [44]

540

Wzbronione łodziom granice przechodzi.

Nie śmieli strzelać strzegące janczary

I od płynących zdrady się nie bali;

Bo w tej złocisto malowanej łodzi

Kobieta, StrójUjrzeli postać dziewicy — i głośno

545

Śmiejąc się wszyscy — wszyscy przeklinali

Szatę turecką — zamkniętą — zazdrośną,

I ów kalemkiar z musselinu biały,

Tak gęsto lśniącym haftowany złotem,

Że go powiewy wiatru nie odwiały

550

Ani łódź szybkim odsłoniła lotem.

Ta pod zasłoną róża niewidoma,

Snadź z ciekawością dziecinną haremu,

Może przejęta zgrozą — nieruchoma,

Chciała się bliżej przypatrzyć zmarłemu?

555

Może się pod tą zasłoną ukrywa

Uśmiech w połowie ciekawy — wesoły?

Z takim uśmiechem liście róż obrywa,

Z takim uśmiechem te ziemskie anioły

Widzą zgon róży — serca — lub człowieka.

560

PożarA wtem okrętu piersi niedaleka,

Łódka uczuła silny popęd wiosła,

Biegła po fali — z fregatą się zrosła:

I wnet z jej łona dym się wybił szary,

A potem jasność błękitnawa siarki.

565

Majtek przez chwilę patrzał na pożary;

A gdy mu płomień ramiona otoczył,

Odrzucił turban i do fali skoczył.

Za zbiegłym setne strzeliły janczarki,

Przed kulą w morzu zanurzony zginął…

570

Po chwili błękit pianą się zakłócił,

Majtek na fali powierzchnie wypłynął,

Pobladłym Turkom śmiech szyderczy rzucił…

A gdy śmiech echo okrętu powtarza,

Gdy się twarz majtka słońcem oświeciła,

575

Śmiech ten poznałem — był to śmiech korsarza,

I twarz poznałem — to twarz Lambra była.

XV

PożarSpłonęła łódka — a w dymie z lazuru

Błękitna siarka błyska — zrazu blada,

Całuje okręt jak czarę z marmuru,

580

Jąć się nie może, ślizga się i spada —

Wgląda na pokład — potem z trzaskiem nagle

Czerwono dębu zajęła się ściana

I w dymu kłębie iskra zabłąkana

Jak gwiazda z nieba upadła na żagle.

585

Wnet płomień szybko aż na maszty wbiega,

Spodem okrętu roztwiera szczeliny…

Pękały szyby i rwały się liny,

I maszt z węglowym padł na pokład dźwiękiem.

Odgłos rozpaczy w trzasku się rozlega,

590

A tysiąc jęków było jednym jękiem…

Ucichły razem… huk płomieni głuchnął;

Ciszą się zdawał, gdy doń słuch nawyknął.

Nagle — w płomieniach nowy blask wybuchnął.

Jak tknięty różdżką czarowną aniołów,

595

Z gromem wulkanu cały pożar zniknął,

Zostawił przepaść — i w niej wrącą [45] pianę,

I wszystkie łodzie burzą kołysane,

A na nie chmura upadła popiołów.

XVI

PogrzebTakim był Ryga uczczony pogrzebem…

600

Nie poszedł próchnieć w marmurowe lochy,

Stos miał wzniesiony pod błękitnym niebem

Z dębów i trupów — jako do łzawicy

Do czary morza spadły jego prochy. —

ŚmierćLecz jak okropna śmierć młodej dziewicy!

605

Anielskim niby ożywiona duchem,

Kiedy ją ogień dokoła obchodzi,

Boleści żadnym nie zdradziła ruchem,

Bez jęku prochem opadła do łodzi.

XVII

A Lambro w morzu przechował się cały,

610

Do korsarskiego dopłynął okrętu;

Przywołał pazia — i na pół omdlały

Padł na kobierce — mówił — a z odmętu

Myśli zburzonych płynie mowa skora,

W stu słowach ledwo jedna myśl rozkwita…

615

Mówił do pazia: „Już pora! już pora!

Zmienić banderę… Ale czy powstaną?

Gdy krzyż na czarnej banderze zaświta,

Może powiedzą: „Szalony! za rano!”

Więc dla niczego tyle znieść męczarni?

620

Paziu! idź w góry, gdzie się Klefty kryją,

Do marmurowych zazieraj kawiarni

I pieśń im śpiewaj — i zobacz, czy żyją?

Zobacz — na grobach czy płaczą mściciele?

Lecz wróć jak zwykle lać napój makowy,

625

O każdą kroplę napoju się spierać;

Bo dzisiaj czuję straszny ciężar głowy

I ciężar myśli… wypiłbym za wiele.

Dzisiaj chcę marzyć dłużéj — i spać dłużéj —

Ale żyć muszę — z Grekami umierać…

630

Idź, dobre wieści przynieś mi z podróży…”

— „Poszedłem” —

Śpiewak cały się zapłonił,

Czuł, że się słowem nieroztropnym zdradził:

Kryjąc zmięszanie — silnie w lutnię dzwonił,

635

Ręką przez wszystkie struny przeprowadził.

Obejrzał koło Greków… myśli czyta.

Zaśmiał się gorzko — rzucił wzgardy okiem

I wyszedł… Za nim śpiesznym wyszła krokiem

Jakaś Greczynka zasłoną okryta.

640

Może ciekawa pieśni tajemnicy

Za odchodzącym paziem zawołała?

Potem z nim długo — długo rozmawiała

Na ośrebrzonej księżycem ulicy.

A choć rozmowy nie dosłyszeć dźwięku,

645

Snadź [46] gorącymi prosiła go słowy…

Musiał zezwolić — bo na jego ręku

Błysnął księżycem pierścień brylantowy.

Pieśń druga

I

PiekłoJuż noc zapada w korsarza kabinie,

Zalana falą szyba bursztynowa

650

Coraz ciemnieje; jak w piekła krainie

Mrok był ognisty i cisza grobowa,

Piekło to było… i te same słowa,

Co na piekielnej wypisane bramie,

Tu z pierwszym wiatrem na wchodzących wieją;

655

Bo kto tu wejdzie, żegna się z nadzieją [47].

Tu myśl starzeje w przeciągu godziny;

Gdy się nad głową grzmiąca fala łamie,

Gdy huczą płótna, jęczą starte liny,

Choćbyś wrażenia powiązał łańcuchem,

660

To się rozprysną — ogarnąć nie mogą

Ruchu, co ziemi wydaje się ruchem,

Pojęty tylko jednym zmysłem — trwogą.

Jest ktoś w kabinie — bo chociaż wśród cienia

Nie widać kształtu żyjącej istoty;

665

Lecz słychać często ciężkie odetchnienia.

Ktoś w tym się grobie musiał zamknąć żywy.

Jeżeli czuwa, to ma myśl zgryzoty;

Jeżeli zasnął, to ma sen straszliwy.

II

Paź wszedł… postawił na stół lampę kryształową.

670

Przy stole siedział korsarz z pochyloną głową

I zadrżał, bo te światło z marzenia go budzi,

Bo te światło natrętne było jak tłum ludzi,

Co widząc blade czoło o szaleństwo woła.

Korsarz długo ze światłem godził rysy czoła,

675

Twarz jego jakby z kruszcu łamała się twardo,

Malowana na przemian śmiechem, bólem, wzgardą;

A potem się w bezwładną spokójność przybrała;

Jeśli twarz może skonać, twarz Lambra skonała.

I spoczywał bezwładnie na stole oparty,

680

Przed nim rozwite świata znajomego karty,

Cała ziemia, ramieniem Lambra opasana,

Leżała jak w żelaznych skrętach Lewiatana [48].

A te ściany są krwawą powieścią korsarza.

Lampa, co przed nim płonie, zdjęta sprzed ołtarza,

685

Świeci zbrodni, jak niegdyś przyświecała Bogu.

Tam dalej blask księżyca rzucony na progu

Odbłyska jakby kawał śniegu błękitnawy.

I różne pawilony, z obcej wzięte nawy,

Skarżą się pod stopami korsarza rozdarte.

690

A tam — lampa oświeca pargaminu kartę,

Firman [49] — złotem w sułtańskie ustrojony słowa;

Na nim jak pieczęć z wosku leży trupia głowa,

Od sułtana samego głowy mało mniejsza,

Żółta, lśniąca i może z czaszek najpiękniejsza.

695

Dalej złotem wybite, krwią rdzawe oręże,

Nad czarami ze spiżu okręcone węże

Zginają kark do czary po szczątki trucizny.

Z tych ścian wyczytaj zbrodnie wygnańców z ojczyzny.

A sumnieniem [50] kajuty są ścienne zwierciadła,

700

Których powierzchnia parą wilgoci pobladła,

I — co dnia zasłonami grubszymi ciemnieją,

I co dnia, na co patrzą, spowiadać nie śmieją. —

Czasem słychać szum morza, czasem cichość głucha.

W ciszy korsarz podnosi blade czoło — słucha.

705

Jego myślom, w dalekie rzuconym zawody,

Odpowiadają dźwiękiem krople morskiej wody,

Co ze szczelin sączone dźwięk wydają szklanny [51],

Jak płacz łzawy dalekiej w cytrynach fontanny.

III

Czegoż paź czeka? — Powinien co nocy

710

Podawać czarę, w niej napój makowy.

SenBo Lambro, co dnia bladszy, o północy

Szaleje trucizn namiętnym piciem;

I życie mieni na sen gorączkowy,

Sen tak jasnymi grający barwami,

715

Że chwile życia zdają mu się snami,

A sen szalony wydaje się życiem.

I co dnia czara o kroplę pełniejsza

Te same widma i sny mu dawała.

A choć twarz bladła — źrennica [52] świetniejsza,

720

W ciemność wlepiona, krwawa — potem biała,

W krainę duchów biegła — i wracała

W krainę myśli… wtenczas cierpiał — szalał —

Żebrał u pazia trucizny nad miarę;

Lecz paź jak dziecku groził, nie pozwalał.

725

I nieraz w morze ciskał zgubną czarę.

IV

Lecz cóż się stało, że choć noc zapadła,

Paź jak zazwyczaj nie podaje czary?

I korsarz milczy — choć mu twarz pobladła;

Snadź, że się lęka ze wspomnień zwierciadła

730

Zamglić szaleństwem — gorączkowej mary

Owego widma płonącej fregaty,

Co stoi przed nim pełna jęków, wrzasku

Przeraźliwego — wśród płomieni blasku,

Dotknięta palcem anioła zatraty.

735

Więc nie chce trucizn — ale czy wytrzyma

Przez noc zwyczaju przełamać narowy?

Obłąkanymi spogląda oczyma,

Wstał — i na pokład wyszedł okrętowy.

V

Noc była cicha. Morze, OkrętOkręt na kotwicy

740

Niepełnym żaglem brał wiatru pieszczoty.

Powietrze szkliste, pełne tajemnicy

Księżycowego blasku i tęsknoty.

I tak się błękit ochylił dokoła,

Że maszt najwyższy, schylony u szczytu,

745

Nie śmiał jakoby wznieść dumnego czoła

Pod kryształowym sklepieniem błękitu.

A w drżącej fali jak srebrne delfiny

Igrały w koło blaski księżycowe,

A dalej mgłami błękitne krainy,

750

Archipelagu wyspy cytrynowe,

Na widnokręgu nieraz czarna skała

Albo w lodowej — albo w gwiazd koronie,

Przejdzie przez księżyc — i we mgłach zatonie.

I nieraz z szumem fali doleciała

755

Pieśń, którą słowik napełnia ogrody;

I róż woniami, co na brzegach kwitną,

Nieraz wiatr drżącą falę zakołysze.

I wszystkie barwy topią się w błękitną,

I wonie — w zapach tajemniczy wody,

760

I wszystkie dźwięki toną w wielką ciszę.

Gdy wyszedł Lambro, drużyna korsarza

Długo — ciekawie śledzi rysów lica…

Twarz jego straszną bladością przeraża,

Pobłękitniała od blasku księżyca…

765

Odeszli… Lambro osłoniony w żagle

Patrzał na morze, na odległe skały,

I patrzał długo — dumał… potem nagle

Zachwiał się — chylił i upadł — omdlały.

VI

Wnet go tłum majtków dokoła otoczy…

770

Blady był strasznie — na poły nieżywy.

I paź krzyk wydał z piersi przeraźliwy,

Gdy omdlałego przyniesiono pana.

Lambro zbielałe na krzyk podniósł oczy,

Twarz mu roztlała śmiercią obłąkana.

775

Otworzył usta — mówił nieprzytomnie:

„Kto tutaj jęczał — kto tu płakał po mnie?

Jeden znam tylko taki głos na ziemi,

W płaczu z miłośnym pomieszany dźwiękiem.

Paziu — płakałeś łzami nie twojemi,

780

Ty mnie zabijesz takim drugim jękiem!

Ten jęk dziewicy, posłyszany we śnie,

Dziwnym połamał myśli moje kształtem;

I wyciągnąłem dłonie, i sił gwałtem

Z letargu wstałem… gdzież ona?… tu była…

785

Nie — tu paź tylko. — Jakże mię boleśnie

Noc ta urokiem ciszy przeraziła!

Noc księżycowa — czemu nie ciemniejsza?

I noc przekląłem, i morza zwierciadło,

Morze tak ciche, czemu burz nie miało?

790

Gdy w nie patrzałem — moje czucie mdlało,

Patrzałem w czucie, moje czoło bladło

I mgły na serce spadały jak śniegi.

Lecz to minęło… niechaj noc przemarzę.

Paziu, daj czarę nalaną po brzegi,

795

Niech wiem przynajmniej, że w obfitej czarze

Śmierć trzymam pełną, dotkniętą ustami;

Nie spełnię całej — chociaż drżącej ręki

Nikt nie odchyli prośbą ani łzami,

Lecz nie chcę skonać, póki ziomków jęki

800

Będą pacierzem i grobu hymnami”. —

Wnet paź, posłuszny rozkazowi pana,

Podał mu czarę i odstąpił krokiem.

A czara była kształtnie dłutowana,

Niepełna z roślin wytłoczonej śliny;

805

Chwycił ją Lambro i pożerał okiem,

Blady na czole i na ustach siny.

VII

Wypił — i z wolna płomieniem rozkwita;

Z czoła zasłony opadają mgliste,

OkoW źrennicy płomień obłąkania świta,

810

Oczy tak jasne, błyszczące i szkliste,

Że można było przejrzeć w nie daleko,

Straciły barwę — stały się iskrami,

I gorączkową rozpalone śpieką,

Kryształowymi pokryły się łzami.

815

A potem czoło wsparł na drżącej dłoni,

Oczy nie miały wzroku, choć bezsenne,

I wszystkie żyły wybłysły na skroni

Jakby gałązki bluszczu powiązane;

I wszystkie włosy jak liście jesienne

820

Drżały na czole, wiatrem nie rozwiane;

I w marmurowej na pozór postawie

Rozkołysanie widać zmysłów pjane.

A o czym inni śnią — widział na jawie,

Tylko jaśniejsze. Jak węża kawały

825

Rozcięte widma jednym życiem drgały.

Ciszej! bo Senwłaśnie teraz sen czarowny

Rzucił go lotem po nieba błękicie…

Dzikiej rozkoszy urok niewymowny

W naglonym tchnieniu zamknął zmysły — życie —

830

Słowo poczęte śmiech porywa — łamie —

I śmiech poczęty w odetchnieniu kona.

Bo to nie skrzydło ani silne ramię

W lekkiej powietrza pławiło go fali;

Lecz ciężar myśli opadł z głębi łona

835

I ciężar wspomnień zniknął z uczuć szali.

WizjaStanął… i nagle tysiące błyskawic

Wieńcem ognistym mignęły dokoła.

Rzekłbyś, że tysiąc zamachniętych prawic

Wiało tysiącznym mieczem archanioła.

840

Pogasły, w błękit stopiły się ciemny,

Tak przezroczysty — głęboki — tajemny,

Jak nieskończoność… i słychać szum morza.

Potem z ciemnego błękitu przestworza

Wykwitał mglisty obraz sennych czarów.

845

I gmach z tysiącznych złożony filarów,

Lekką jasnością w powietrzu skreślony,

Od stóp korsarza w dwie się rozbiegł strony

Po całym niebie. A jedna połowa

Uwiana była z promieni księżyca,

850

Jasna i blada jak noc księżycowa,

Cała w przezroczu błękitnawo szklista;

A druga strona posępna, ognista,

Jak piekło. Wielkie zwierciadło egidy

Gmach cały kryło jasności sklepieniem;

855

Pod nim schylone duchów kariatydy [53],

Dwubarwnym światła uwiane promieniem,

Z bliska ogromne — jak ciemni szatani,

Biegły w dwie strony oddaleniem mniejsze,

I coraz dalsze — i coraz świetniejsze,

860

Jak mgliste gwiazdy niknęły w otchłani. —

A Lambro nie śmiał tchnąć — bo choć wyniosła

Była duchami otoczona sala,

Lecz taka lekka, że powietrza fala,

W otchłań człowieka tchnieniem potrącona,

865

Może by duchów kolumny rozniosła.

Więc stał — i tchnienie połykał do łona,

By czarownego nie zamglić zwierciadła.

A w lesie kolumn widział ludzkie cienie,

Kleftów od dawna pomarłych widziadła;

870

A wszyscy w gmachu wplątani promienie,

Bladzi — posępno srebrni lub ogniści,

Lekcy i liczni jako chmura liści

Wiatrem zwichrzona, wiązali się w tłumy.

Ale dotknięci żywego oczyma,

875

W twarzach zdradzili wiele ziemskiej dumy.

Widać, że znaczni rysami Kaima [54]

I strojni dotąd w blask ziemskich kolorów,

Nie mogli zasiąść wśród niebieskich chorów;

I przed oczyma Lambra na pół sini,

880

Na poły lśniący od złota, szkarłatów,

Ziemskimi barwy, jak oazis [55] kwiatów

Stali na srebrno-ognistej pustyni.

A skoro Lambro stanął w duchów kole,

Milijonowe [56] patrzały nań duchy;

885

I tak go w spojrzeń zakuli łańcuchy,

Że nie mógł zamknąć oczu — i na czole

Palące uczuł znamię duchów wzroku,

I drżał — gdy szmerem rosnącym potoku

W ciszy setnymi głosy zawołali:

890

„Czemuś nie skonał, gdy wszyscy konali?” —

VIII

Straszna twarz Lambra łamana cierpieniem,

Otworzył usta, chciał mówić — i nie mógł…

A potem słowo złamane westchnieniem,

To słowo „żyję” rzucił z głębi łona…

895

I wstał z dywanu — wyciągnął ramiona,

Widać, że walczył ze snem i sen przemógł.

Spojrzał wokoło… „Paziu! daj mi czarę;

Za mało trucizn zapalonych piłem,

Bo myślą ziemską we śnie się rozbiłem…

900

Że nie zginąłem, życie mam za karę;

A to piekielna kara niebios — życie…

Być w świecie dźwiękiem rozwiązanej struny,

Co razi serca tonące w zachwycie!

Być jako wieko przysypanej truny,

905

Co zrazu każdej garści zapomnienia

Posępnym, głuchym jękiem odpowiada;

A potem milczy… Paziu, chcę marzenia!

Lej mi trucizny, pić będę — pić będę,

Póki się wszystkich myśli nie pozbędę,

910

I tej ostatniej, co serce przejada.

Paziu, daj czarę…” —

„Próżno błagasz, panie;

Tej czary żadna nie zdobędzie siła;

Bo dziś, jak niosło twoje rozkazanie,

915

Jam czarę (kłamał) do morza wrzuci…” —

Nie skończył, Lambra przerażony wzrokiem;

Bo korsarz drżące wyciągnął ramiona

I pochylony naprzód stąpił krokiem,

Patrzał w twarz pazia i krzyknął: „To ona…

920

O nie! to widmo z piekielnej otchłani,

To mi upiora przysłali szatani,

Aby tak za mną wiecznie szedł po świecie…

Ha! wy anieli piekieł! wy nie wiecie,

Że ona żyje — i tylko dziś rano

925

W jej szaty lalkę ubrałem słomianą;

I tym podstępem omyliłem straże,

Palnego statku Turcy nie poznali…[57]

O! gdyby ona spłonęła w pożarze,

Chciałżebym z morskiej wynurzyć się fali?…

930

Po cóż te widmo?… we mnie — lub koło mnie

Wiecznie i wiecznie — czemuż ludzi twarze

W jej twarz się mienią? Paziu! chodź tu do mnie,

Chodź! niech przy lampie…”

Lecz paź nieprzytomnie

935

Nalewał napój w pozłacaną czarę

I z drżącej ręki nie liczonych wiele

Kropel trucizny upadło nad miarę.

I szedł zachwiany, i stąpał nieśmiele,

Jakby od blasku ręką zakrył oczy;

940

I tak przed lampą stanął — że ją cieniem

Swojej postaci nachylonej mroczy…

Lambro miał usta spalone pragnieniem;

Oczy, sennymi tłoczone ciężary,

Z oblicza pazia — upadły w głąb czary.

IX

945

Wypił. Wnet całe spłonęło mu lice,

W tym blasku, w oka obłąkanym rzucie

Nieodgadnioną widać tajemnicę;

Jakby niepewne boleści przeczucie.

Znów mu się senne ukazały barwy,

950

Ciemno-ognista i miesięcznej bieli:

I znów te same widział Kleftów larwy.

Stanął w ich kole, słuchał — lecz milczeli.

Anioł, DiabełA przed Kleftami stali dwaj anieli;

Jeden ognisty jak piorunu strzała,

955

Bezkarnie wzrokiem człowieka nie tknięty,

Był w Lambra myśli jako płód poczęty

I nie mógł w zmysłów narodzić się świecie.

Drugiego istność księżycowa — biała —

Miał skrzydła u głów, u rąk, u stóp trzecie [58].

960

Widać, że kiedyś był Boga aniołem,

Lecz barwy skrzydeł spłowiały, pobladły,

Musiał je zrosić ów anioł upadły

We łzach człowieka nad świata padołem.

Ma w ręku czarę, z której błękitnawy

965

Płomyk wytryska i lice mu bieli…

I w ciszy Lambra marzeń dwaj anieli

Śpiewali razem hymn straszny i krwawy.

Hymn anioła

Falo ludzi! falo ludzi!

Przewracasz się, pienisz i mętna

970

Bez wiatru usypiasz… któż ciebie obudzi?

Czy sława paląca — czy miłość namiętna?

Falo ludzi! falo ludzi!

Przed tronami niższa czołem,

Przerzedzona mieczem wroga;

975

Gdy chciałaś się modlić i modlić do Boga,

Modliłaś się do mnie, jam zemsty aniołem.

O! byłem ja nieraz w ostatnim pacierzu

Na ustach zmarłego… Ja stoję przy grobach,

Gdy krewni przychodzą ubrani w żałobach,

980

A kiedy się modlą po zmarłym rycerzu,

Wzywają mnie więcej i więcej niż Boga.

Płynęła od wschodu

Szarańcza złowroga.

Niszczona od głodu

985

Na Stambuł upadła;

Z tej chmury lazuru

Jak ciemne widziadła

Wybiło się wieży tysiące;

I rzekłbyś, że wielkie olbrzymy milczące

990

Szarańcze rozgniotły stopami z marmuru.

A potem te mrące na głazach owady

Stworzyły myśl w chmurze, co duszą jej była.

I gryzły bezsilne z marmuru posady,

I marły — a mrących myśl we mnie ożyła,

995

Myśl zemsty mrącego narodu.

A kto chce iść za mną, gdy nie śmie lud cały,

Na inne uczucia niech lice [59] ma z lodu;

Gdy lud będzie milczał, do zemsty nieśmiały,

Gdy grobów gęściejsze porosną cyprysy,

1000

Gdy głośne łez będą rozpacze;

Ja śmiechem złamane pokażę mu rysy,

Aż póki w nim śmiechu nie wzbudzę szatana;

I będzie go zgraja przeklinać spłakana,

Że z nimi na grobach nie płacze.

1005

Wylany ze łzami

Mój duch obumiera,

Mnie światło dnia plami,

Mnie księżyc otwiera

Jak kwiaty, co kwitną nocami.

1010

Ja czekam, aż Turki wychodzą z meczetu,

I płynę w ich serca przed Bogiem otwarte.

Ja jestem modlitwą na stali sztyletu.

Ja mieczem ognistym anioła

Wśród księgi wspomnienia zaginam tę kartę,

1015

Co o krew woła.

Hymn anioła

Gdzie kilka palm pustyni, gdzie wrące powietrze

Drży przebiegane falą żółtawą płomyków,

Tam ja byłem na spiekłym urodzony wietrze,

Tam jak szakal pilnuję gryzących się szyków.

1020

A kiedy trupami pustynię pokryją,

Nim księżyc się w niebie wyśrebrzy dwa razy,

Szakale nocami pieśń sławy im wyją,

Ja mszczę się umarłych — jam anioł zarazy [60],

I lecę ich żony zabijać i dzieci,

1025

Ażeby niedługo umarłych płakały.

A moje skrzydło krwi plamami świeci,

Ani ich w morza opłucze kryształy.

I lecę miasta zamieniać w pustynie;

A w miastach ludzie czują, że ja lecę

1030

W srebrnobłękitnej — w nadpowietrznej rzece,

Co nad krętymi ulicami płynie.

Z sułtana powracam ja grodu,

Sto głów dziś sułtański ściął miecznik:

A każda na postrach narodu

1035

Z bram miasta jak żółty słonecznik

Spogląda za słońcem zachodu.

I oczy wlepiły w mgłę białą,

Co kraj im rodzinny zakrywa;

I każda się zda jakby żywa,

1040

Krwią płaczą, gdy łez im nie stało.

ZemstaZemsty natchnąłem je duchem,

„Mścijcie się” — rzekłem — „dam broni…”

Czarnym zarazy łańcuchem

Sułtańskie grody związały,

1045

W meczetów zakradły się woni.

Za bramy wybiegł lud cały,

Na bramach była zaraza;

Lud martwe dał jej pokłony.

Głowy — jak królów korony

1050

Świecą na słupach z żelaza

I mają poddanych — trupy.

Z syryjskimi łupy,

Ja okręt przez wały

Po morza błękicie

1055

Do portu zawiałem.

I stał oniemiały,

Nie spuścił szalupy,

A na żaglu szczycie,

Nad cichymi trupy,

1060

Ja, anioł, siedziałem.

GróbLud widząc bitny

W grobów popiele,

Chciałem, by groby otwarli.

„Złoty aniele!” —

1065

Rzekli umarli —

„Weź z naszych grobów płomyk błękitny

I mścij się za nas”… Duch grobów wziąłem

I lecę mściwy,

Bo lud nieżywy

1070

Nazwał mnie zemsty aniołem.

Skonały dzikie dwóch aniołów pienia.

Lambro je we snach gorączkowych składał.

Hymn ostatniego tak rymami spadał,

Jak gdyby w piersi marzeń brakło tchnienia.

1075

Wstał — chciał się zbudzić — lecz padł na dywany.

Usta mu tylko drżały blade, sine,

Jakby chciał mówić — i wzrok obłąkany

Przebiegał marzeń zamgloną krainę.

A jego twarzy powleczonej w bieli

1080

Nawet szatani marzeń się przelękną.

I rzekł: Miłość, Zemsta„O duchy! — o ciemni anieli!

Wyście mi zemstę malowali piękną,

Jak najpiękniejszą ze wschodnich odalisk [61];

Bo w moim sercu miłość zapaliła.

1085

Choć sny wygasną — ona będzie żyła,

Dla niej utworzę — pośród myśli zwalisk

Krainę czucia, brylantowy Eden…

I nie sam będę… choć klasztorna krata

Już mię na wieki rozdzieliła z Idą…

1090

Szalona zemsta!… burzę świat sam jeden;

Mamże być znowu piekieł Danaidą [62]

I krew lać wiecznie do tej czary świata,

Co się krwią nigdy napełnić nie może? —

Czyż się beze mnie sam nie zemścisz, Boże?

1095

To są anieli twoi… ci… przede mną,

Przynieśli na świat myśl wielką i ciemną,

Całą na czołach ogniem wypisaną,

Ale nie mogę wyłamać z niej słowa…

Słuchajcie, ludy… mścić się nie za rano…

1100

Nie… dziś nie mogę — dziś mi cięży głowa…

Jutro — dziś w marzeń upływam potopie…

Jutro. — Lecz dzisiaj sennym wydrę cudom

Myśl wielką… potem tę myśl zmartwychwstania

Jak Kleopatry perłę w krwi roztopię

1105

W czarze z kryształu i dam czarę ludom…

A one może w chwili obłąkania

Odepchną czarę… wieczna im mogiła!

Jeżeli czarę od siebie odrzucą,

Jeżeli usta dlatego odwrócą,

1110

Że się w krwi ludzkiej myśl ta roztopiła,

Chociaż tak była bezcenna i droga,

Że o niej dotąd nie śnił nikt — prócz Boga…

Lecz niech ją pojmę — niech przeniknę jasno,

Niech mi z posianych rozkwitnie zarodów

1115

Zemsta człowieka i zemsta narodów…

Jest w sercu… w myślach… moje myśli gasną…

Znów mię ogniste porywa marzenie;

Widzę je sercem i okiem zamkniętem,

Powietrze zda się wielkim dyjamentem,

1120

W którym kolory grają i płomienie.

Szatani! o ciemni szatani!

Jak płyną wirem obrazy!

To mój okręt korsarski na ciemnej otchłani

W skrzydlate widmo się mieni;

1125

A z prawej strony anioł zarazy,

A z lewej anioł ognisty,

Liny z promieni…

I morza obrus błękitno szklisty

Nie łamie się w pianę pod statku piersiami,

1130

I okręt białymi nie szumi żaglami;

I tylko czuję, że płynę

Jak duchy w północną godzinę,

Posępny, okryty mgłami.

I mgła błękitna pobiela

1135

Uciekające wstecz brzegi,

Topią się, nikną jak śniegi.

Znów widne… tam palma drząca

Jako kapłan Izraela

Do cichej twarzy miesiąca

1140

Wznosi dłonie — twarz odwraca

I mówi modlitwy szmerem.

Anioł zemsty kieruje okrętowym sterem,

Odbłyskiem swego lica ciemny brzeg pozłaca.

Palmy się zamieniają w ogniste kolumny

1145

I brzeg cały przeraża pożarów ogromem,

Tylko czarne cyprysy nie dotknięte gromem

Stoją, zmarłego świata pilnujące trumny…

A tam… Kolonny wybrzeże,

Białe posągów narody.

1150

Wśród kolumn tureckie wieże,

Na gmachach las ostów szumi

Jak babilońskie ogrody,

I szmerem głos modlitwy Mahometa tłumi,

Głos, co się smutnym dźwiękiem po fali rozlewa.

1155

A tam, gdzie laur różowy, gdzie oliwne drzewa,

Wybłysła jedna — druga i czwarta kolumna,

Szczęty [63] gmachów Jowisza [64] ściętą mają głowę.

PtakJakaż to jaskółka dumna

Na te gzymsy marmurowe

1160

Zaniosła gniazdo? — Skonała

W tych gmachach wiara i chwała,

A ta jaskółka nie skona?

O nie… to chata Santona [65]

Na gzymsów zawisła szczycie.

1165

Posępna wokoło cisza…

Przed chatą postać derwisza

W nieba skreślona błękicie,

Jako posąg nieruchoma…

Modli się… depcąc świątynie”.

1170

Lambro marzył… a w twarzy zgryzota widoma

Czerni się i łza wstydu po licach mu płynie.

Patrzał w anioła zemsty, w anioła zarazy,

I oba stali cicho — posępnie jak głazy,

I w ich postawach ogień potępieńców bladnie.

1175

„Gdy cały kraj powstanie, ta chata upadnie” —

Rzekli… i okręt płynął na błękitne morze.

„Tam z dala okryta mgłami

Turków stolica w Bosforze.

Tysiące gmachów — meczetów

1180

I tysiące minaretów

Jakby złotymi głoskami

Jakiś napis Alkoranu [66]

Pisały w nieba błękicie.

„Zemstę będziemy winni przedwiecznemu Panu,

1185

Anioł zarazy siada na sofijskim szczycie

I patrzy na stolicę… Gdzież sen mój? — ciemnieje. —

Paziu, ty rozbić musiałeś zwierciadło,

W którym czytałem wszystko na te oczy.

Rozbić musiałeś — bo wszystko tak mgleje,

1190

Czerni się — pierżcha — rozbija — pobladło,

I coraz grubiej wzrok mi się zamroczy,

Tak że nie widzę nic, prócz myśli własnych…

O męka! męka z tych obrazów jasnych

W ciemność myślenia nagle wpaść oczyma!

1195

O jak głęboko pośród myśli tłumu

Wzrok mój zabiega — jeszcze dna nie trzyma,

To wzrok ocknienia… to promień rozumu

Budzi się z marzeń piekielnych rozkuty…”

Tu korsarz zamilkł — sam w sobie zamknięty,

1200

Długo na łożu leżał rozciągnięty,

Potem się zerwał, krzyknął: „Jam otruty”.

X

Zrazu się wahał i myśli przędziwa

Żadnymi na jaw nie śmiał wydać słowy;

Jakby się lękał, aby śmierć skwapliwa

1205

Nie rozwiązała w pół zaczętej mowy;

I widać było, jak na jego czole

Ze snu chmurami łamały się bole.

Chwyta za sztylet złotem wybijany,

A tak był drzący, że go ledwo dźwignął;

1210

I krwi gwałtownym rozigraniem chwiany,

Nad bladym paziem dłoń wzniesioną trzyma.

Palił się cały — potem cały stygnął,

Żelazo z dźwiękiem padło na podłogę.

„Paź błękitnymi ściga mię oczyma,

1215

On ma twarz Idy — zabić go nie mogę!

Idź w świat — tam ludzie wszyscy ciebie godni,

Obłudą w serca wkradaj się tajemnie;

Ty się ode mnie nauczyłeś zbrodni,

Na Boga, szczęścia nie ucz się ode mnie.

1220

Idź — weź te złoto… może nim zapłacisz

Za snu godzinę — za czarę trucizny.

Weź i tę czarę — wśród domowych zacisz

Jeżeli kiedy dożyjesz siwizny,

Niech do tej czary twoje dzieci własne

1225

Cypryjskich jagód nalewają wina;

A może zaśniesz, jak ja teraz zasnę.

Ja nie przeklinam, śmierć ciebie przeklina,

Śmierć od trucizny — bezsławna — i marna,

I nadto wczesna… Głębi mego łona

1230

Bóg tajemnicze dał zarodu ziarna,

Dał samobójczą myśl, ta wykarmiona

Rosła jak bujne głuszące rośliny,

Stała się zmysłem duszy — rozkwitała.

Czekałem tylko szczęśliwej godziny,

1235

A wtenczas dusza rozwiązana z ciała

Mogłaby skończyć pasmo wyobrażeń

Uczuciem dumy i śmiercią bez marzeń.

Wtenczas koło mnie stałyby wokoło

Z grobów wezwane dawnych druhów twarze.

1240

Z uśmiechem gorzkim odwróciłbym czoło,

Niechby widzieli, że śmierć była w czarze!

Bo oni niegdyś niedowiarstwa wzrokiem

Śledzili we mnie męstwa — nie dostrzegli…

I dziś — dziś jeszcze nie wszyscy odbiegli.

1245

Widzę ją — widzę — tam — z błękitnym okiem,

O nie — to szatan ubiera w mgłę ciemną

Takie obrazy. Wściekłość mnie porywa!

To paź… to ona… martwa… jeśliś żywa?

Ja konam! konam! — chodź ze mną! chodź ze mną!”

1250

Paź upadł we krwi. Lambro drzący, blady

Zbył w nim sztyletu — szedł — i niezatarte

Stopami krwawe powyciskał ślady,

Pot miał na czole — usta w pół otwarte.

XI

Taką twarz noszą anieli przeklęci.

1255

Na czole myśli biegające tłumem,

Nie powiązane czuciem i rozumem,

Zlały się w ciemną niepewność pamięci.

Niepomny zbrodni, którą był wykonał,

Sennymi słowy trzykroć pazia woła;

1260

ŚmierćPaź jeszcze słyszał, podniósł nieco czoła,

Westchnął głęboko — chciał mówić i skonał.

Lambro spalony truciznami bladnie,

Potem się drzący przyczołgał do stoła,

Chwycił za czarę — w czarze znalazł na dnie

1265

Męty napoju — wypił je i ożył;

I sen od powiek na chwilę oddalił,

Śmierci przyśpieszył — lecz marzeń przysporzył,

Jak lampa blaskiem ostatnim się palił.

XII

„Oto mój żywioł — ta ciemność ponura,

1270

Już do otchłani myśl moja należy.

I nieskończoność jako ciemna chmura

Świat opłynęła — myśl, gdy w nią pobieży,

Wraca zbłąkana i znów się zamyka

W sennych marzeniach — moja nie wróciła…

1275

Już nie mam myśli — odbiega mnie — znika.

Raz nad świat wzbita, nie jest częścią świata.

Zna nieskończoność, znała piekło — żyła.

Niech jak zabójca pierworodny brata

Leci, płomienną naznaczona blizną,

1280

W małej z początku żywiona iskierce,

Kiedy w popioły obróciła serce,

W proch się rozpadło dotknięte trucizną…

………………………………………………..

O jak tu ciężko… KwiatyPo co pod sklepienia

1285

Zamknięto kwiaty?… Ta woń kwiatów nudzi!…

Bo kwiaty nocą, jak dawne wspomnienia,

Kiedy rozkwitną, zabijają ludzi.

Rozbić te okna! — rozbić szklanne stropy!

Czy mi się zdaje? Zali w tym wazonie

1290

Rosnące róże i helijotropy [67]

Podobne z siebie jak krew dają wonie?

………………………………………………..

SławaWiele, tłum wspomnień zostawiam po sobie,

Sławę… i zbrodni przebieżone stopnie,

1295

I krew. — O sława! sława! to okropnie

Stać jako posąg na ojczyzny grobie.

………………………………………………..

Wyście mnie wpletli w koło Iksyjona [68],

Wyście się po mnie wiele spodziewali;

1300

CierpienieLecz miałem skute cierpieniem ramiona,

I wiecznie w tłumu zanurzony fali,

Nie mogłem czoła wznieść nad tłum — cierpiałem.

Precz, ludzie… dajcie spokojnie mi zasnąć!

Ha! i ta lampa chce ze mną zagasnąć.

1305

Świeć, blada lampo, kiedy ja się mroczę,

Świeć — i świeć jutro nad korsarza ciałem…

Dotknąłem lampy i całe przezrocze

Krwią poplamiłem. — Tu wrogi być muszą…

Wpadli na pokład i krew się rozlała.

1310

Słyszę nad głową, jak się deski kruszą,

Jak pierś okrętu rozbijają działa.

Chodźcie tu wszyscy, choć mam twarz pobladłą,

To nie od trwogi… Chodźcie wszyscy razem!

Jeszcze nad głową powieję żelazem…

1315

O jak mi ciemno!… więc wszystko przepadło?

Przekleństwo temu, co pomiędzy tłumem

Jękiem rozpaczy przeraźliwie wrzasnął,

Przekleństwo fali, co z piekielnym szumem

Drze się, szczelinę rozwierając kruchą.

1320

I okręt z głębi łona westchnął głucho…

W głąb idę…” — upadł na dywan i zasnął…

XIII

Lampa zagasła. A korsarz otruty

Przed śmierci chwilą tonął w sen głęboki…[69]

A teraz… słychać tajemnicze kroki,

1325

Ktoś przez otwarte cicho drzwi kajuty

Wchodzi ostrożnie w krainę męczarni…

„Cicho?” — rzekł — „cóż to, oboje uspieni?”

Więc nieco tajnej otworzył latarni

Rzucając kołem kilka mdłych promieni:

1330

A gdy te biegły po ścianach komnaty,

Gdy od zwierciadeł wróciły przezroczy,

Widać przychodnia… Pazia nosił szaty,

Do zabitego szat podobne krojem,

I równie bliski postawą jak strojem;

1335

Ale miał czarne, jak noc czarne oczy,

I mniej był młody i piękny na twarzy;

Bo na niej uśmiech i bladość korsarzy,

Jako na miękkim wosku odciśnięte,

Świadczą, że bolem przed latami dojrzał,

1340

Że miał już serce na czucia zamknięte.

Stał… słuchał chwilę… potem ku drzwiom spojrzał

Chcąc niezgłębioną rzucić tajemnicę,

I tak jak ludzie niepewnością chwiani,

Znów się odwrócił, z potu otarł lice

1345

I wołał coraz głośniej: „Pani! pani!

Już ranek świta… Pani! o na Boga!

Uciekaj ze mną — korzystajmy z cieni…

Bo teraz jeszcze mgłą pewniejsza droga,

I on się zbudzi… korzystajmy z mroku…

1350

Choćbyś mi dała twoich sto pierścieni,

Za sto pierścieni nie chcę czekać kary.

Ja nie wytrzymam nawet Lambra wzroku,

Bo on jak człowiek, co się mści bez miary.

Pani! odpowiedz… chwil mamy niewiele…

1355

A korsarz… Cóż to? — TrupPodłoga zroszona

I krew… na martwym spotknąłem się ciele.

Lampę odkryję… O Boże! to ona!

Sztylet ma w piersiach… to ona… zabita”.

Umilkł, tysiączne uczucie nim miota,

1360

Martwy z przestrachu — przerażeniem ożył.

Spojrzał przez okno, krzyknął: „Świta! świta!”

I z obłąkaniem chwycił za wór złota,

Wybiegł i rygle za sobą założył.

XIV

Bogini nocy przed blaskami świtu

1365

Gwiazdy z rozwianych strząsała warkoczy;

Deszczem spadały do morza błękitu,

Inne blask zorzy płonącej pochłonął.

Lambro otworzył mgliste snami oczy:

Półową czucia jeszcze we śnie tonął,

1370

Półową myśli sen przenikał zdradny,

Rozkołysany pośród burzy wrażeń.

CierpienieLecz boleść była nicią Aryjadny [70],

Po której wyszedł z labiryntu marzeń.

A szatan ciemny, co się karmi łzami,

1375

Skąpy swych darów, żadnych nie uronił;

I chwil boleściom ukradzionych snami

Większym cierpieniem i bolem dogonił.

Skoro w komnaty dzień przeniknął jasny,

Lambro krew ujrzał, stał nad martwym ciałem

1380

I rzekł: „Sztyletu głowicę poznałem.

To jam go zabił, to mój sztylet własny.

Boże! czyż w świecie byłem tak splątany

Z tym tłumem ludzi, że nawet samotny

Umrzeć nie mogę? ale w tłum wmięszany

1385

Konam — i ludzie koło mnie padają

Jak oberwany z drzewa liść stokrotny.

O! boleść! boleść umierać ze zgrają

Jak pod gruzami zawalonej ściany!

Gdzie nawet śmierci ostatnie westchnienie

1390

Głośnymi jęki ludzi zagłuszone;

Gdzie i ostatnie o zmarłym wspomnienie

Nie na człowieka, lecz na tłum upada…

Wzniosę ten zawój — pióra zakrwawione,

Ujrzę twarz pazia, czy mściwa i blada?”

XV

1395

Lambro schylony z drzeniem i nieśmiało

Zdjął zawój pazia ze strusimi pióry…

I uderzony jak gromem, o mało

Nie padł na ziemię, gdy spotkał oczyma

Na pół otwartej zrennicy lazury.

1400

Upuścił zawój — sztyletu się ima…

Potem przypomniał śmierć… sztylet odrzucił…

Bo miał na ustach gorycze napoju.

I z obłąkaniem odszedł — i znów wrócił,

I znów rękami od śmierci drzącemi

1405

Zdejmował zawój — wtenczas spod zawoju

Włos uwolniony sypał się po ziemi

Ze smutnym szmerem i dokoła twarzy

Kładł się w tysiączne pierścienie rozwity.

TrupOkropny widok! Ta krew, co się warzy,

1410

Co poplamiła jej szat aksamity,

Na twarzy smutek i miękka omdlałość,

I przezroczysta alabastru białość;

Kilka uwiędłych kwiatów w martwej dłoni

Trzyma na piersiach — a drugą dłoń dała

1415

Jak spiące dziecko za węzgłowie skroni,

W takiej postawie martwa, jakby spała.

XVI

SerceSiły korsarza na pomoc zwołane,

W serce wrzucone, z boleścią się łamią.

On tak jak ludzie, co przed sobą kłamią

1420

Moc wielką duszy — wstydzi się cierpienia.

A gdy mu własne serce zlitowane

Niosło jałmużnę łez i użalenia;

On ją odrzucił — on sercem hartownie

Boleści ciała brał i nie wydawał.

1425

Cierpienie, RozpaczAle po chwili — nowych cierpień nawał

Wszystkie mu członki połamał gwałtownie.

Straszna to boleść! Rwał na czole włosy,

Ręką bił w piersi — i krwawymi ciosy

Rozdzierał w bojach odebrane blizny.

1430

Skądże ta rozpacz? — Oto w głębi łona

Uczuł niknące cierpienie trucizny,

I myśl okropna — że siłami ciała

Bole zwycięży — trucizny pokona,

Że się wyłamie śmierci — zabijała.

1435

„Tak” — rzekł posępny — „pochowam ją święcie

W grób mój rodzinny, w ciche fal błękity.

Sam dałem rozkaz — aby na okręcie

Pod tą zasłoną pawilonu krwawą

Nie przeszła stopa ani cień kobiéty

1440

Miałżebym pierwszy łamać dane prawo?

Mogliby ze mnie urągać niegodni!

Przed nimi trzeba kryć wszystko — prócz zbrodni”. —

XVII

Otworzył okna kajuty kratowe,

Siadł nad cichymi morza zwierciadłami.

1445

Morze się lśniło ciemno-lazurowe,

Złociste słońcem — osrebrzone mgłami;

I wiatr po żaglach okrętowych szumiał.

Korsarz na łonie złożył Idy zwłoki

I długo z martwą rozstać się nie umiał.

1450

To patrzał w odmęt ciemny i głęboki,

To na jej lice zwracał smutne oczy;

A wiatr mu ranny przesłaniał oblicze

Mgłą rozwiewaną jej długich warkoczy;

Wtenczas czuł włosa wonie tajemnicze

1455

I dumał długo cichym wspomnień żalem,

Ani go zmarłej twarz raziła zbladła.

Na płeć jej, niegdyś płonącą koralem,

Śmierć bledsze barwy, ale piękne kładła.

Widząc jej kształty, zda się, że upadła

1460

W uściski Lambra zachwyceniem żywa;

I tylko drząca tuli się do łona,

O nadto skore rozstanie lękliwa.

Zda się, że szumem morza przerażona,

Od grobu lice odwrócone trzyma;

1465

I z okiem Lambra wiąże się oczyma,

I dłoń mu błędną kładzie na ramiona.

O! patrząc na nią musiał czuciom kłamać,

Jeśli łzy nie miał na cierpienia nowe!

Gdy przyszło z objęć martwych się wyłamać,

1470

Odrzucić z szyi ręce lilijowe

I twarz odsłonić z wonnej włosów chmury.

Przebył męczarnie wszystkie, wszystko przeżył…

PogrzebRzucił ją w morze i patrzał ponury,

Jak się krąg fali złamanej rozszerzył;

1475

Patrzał, jak odmęt zrastał się rozbity,

A martwe ciało, na poły widome,

Na pół morskimi przykryte błękity,

Wzruszonej morza fali się broniło,

Łamiąc się w kształty życiem nieruchome;

1480

I utonęło pod morza mogiłą.

A Lambro… on był szatanem — czy głazem?

ŚmiechLambro schylony nad takim obrazem

Śmiech miał na licach, wesołość na czole.

Ten śmiech, ustami wydany blademi,

1485

To były trucizn wracające bole,

Był to śmiech Lambra — ostatni na ziemi.

XVIII

Lambro milczący usiadł na dywanie,

Cały się mroczył i bladnął, i gasnął.

A potem głośno w obie dłonie klasnął,

1490

Wnet stary majtek wbiegł na zawołanie.

Lambro rzekł: „Majtku, niech pop okrętowy

Zapali lampy jak o wielkim święcie;

I niechaj głośno śpiewa hymn grobowy

Przy mnogich światłach, w mrocznym kadzidł dymie,

1495

Za tych, co mają skonać na okręcie

I co skonali…”

— „Panie! jakież imię

Wspomni w modlitwach? czyjeż gaśnie życie?”

— „Powiesić pazia na masztowym szczycie,

1500

Za niego modły niech wzniesie do Pana”. —

— „Lambro, twój rozkaz spełnić się nie może.

Twój paź gdzieś uszedł i zniknął od rana,

Musiał tajemnie spuścić łódź na morze.

Lecz choćby w Pera ukrywał się wieże,

1505

Choćby się w gmachach zamykał sułtana,

Nakarmię kruki jego ciała ćwiercią”. —

— „To nic… Pop niechaj odmawia pacierze

Za konających i za zmarłych duszę;

Teraz ty — odejdź… ja sam zostać muszę” —

1510

I cicho dodał: „Sam jeden — ze śmiercią”.

XIX

Oto na czarnej okrętu banderze

Martwe korsarza spoczywają zwłoki.

Majtkowie wyszli na pokład szeroki,

I słychać było szeptane pacierze,

1515

Szarawe kadzidł [71] snuły się obłoki,

W dymach żółtawe płonęły gromnice.

I był to widok pięknością straszliwy,

Gdy majtki patrząc w umarłego lice

Cicho brzęczące zrywali kotwice,

1520

I okręt płynął — a Lambro nieżywy

Po raz ostatni wędrował przez morze.

A skoro trzecie zabłysnęło zorze,

Umalowane czerwonymi świty,

Do fal rzucili ciało — i zniknęło…

1525

I dział trzydzieście [72] głęboko westchnęło

Na bezechowe otchłani błękity.

Przypisy

[1]

powstańca grecki — bohaterem tytułowym jest powstaniec, który brał udział w walkach wyzwoleńczych Greków przeciw Turkom w latach 70. XVIII w. Utwór nawiązuje również do powstania z lat 1821–30, które doprowadziło do ogłoszenia niepodległości Grecji. [przypis edytorski]

[2]

Should we again (…) destroy'd… (ang.) — Gdybyśmy znów wyzwali wroga silniejszego od nas, jego gniew mógłby znaleźć jakiś gorszy sposób zniszczenia nas, jeśli w piekle można obawiać się gorszego zniszczenia (Raj utracony, Pieśń II). [przypis edytorski]

[3]

Salamina — wyspa na M. Śródziemnym, przy której rozegrała się zwycięska dla niewielkiej floty gr. bitwa z Persami w 480 r. p.n.e. [przypis edytorski]

[4]

ostrów (daw.) — wyspa; szczególnie porosła roślinnością wyspa na rzece. [przypis edytorski]

[5]

Meduza (mit. gr.) — stwór, którego spojrzenie zamieniało w kamień. [przypis edytorski]

[6]

Laokon (mit. gr.) — właśc. Laokoon, zabity przez dwa węże morskie w zemście Apolla; zmaganie się Laokoona z wężami stanowi często wykorzystywany motyw w sztuce. [przypis edytorski]

[7]

wczora (daw.) — dziś: wczoraj. [przypis edytorski]

[8]

kaik (z tur.) — wąska, lekka łódka turecka. [przypis edytorski]

[9]

Dafne (mit. gr.) — nimfa zmieniona w drzewo wawrzynu. [przypis edytorski]

[10]

Hydra (mit. gr.) — jadowity potwór w postaci węża o wielu głowach. [przypis edytorski]

[11]

Tantal (mit. gr.) — syn Zeusa i Omfale, za zdradzanie boskich sekretów strącony do Tartaru, gdzie nad jego głową chwiał się głaz, grożąc śmiercią. [przypis edytorski]

[12]

Podobna córce głazowej Tantala,/ Gdy (…) — Te cztery wiersze są tłumaczeniem z Antygony Sofoklesa. [przypis autorski]

[13]

Ipsara — wyspa na M. Egejskim; mieszkańcy brali udział w powstaniu greckim w 1821, później wojska tur. dokonały na nich rzezi. [przypis edytorski]

[14]

snycerz — rzeźbiarz w drewnie lub kamieniu. [przypis edytorski]

[15]

harem (z arab.) — prywatna część domu, przeznaczona dla kobiet z rodziny. [przypis edytorski]

[16]

bawełnica (daw.) — tkanina bawełniana. [przypis edytorski]

[17]

asper — chodzi prawdop. o Sonchus asper, gatunek mlecza. [przypis edytorski]

[18]

napój (…) co śmierć sprowadza … — chodzi o opium, które w dużej dawce powoduje śpiączkę i śmierć. [przypis edytorski]

[19]

wyznańca — dziś: wyznawca. [przypis edytorski]

[20]

Alraszyd — właśc. Harun al-Raszid, władca muzułmański, bohater „Księgi z tysiąca i jednej nocy”. [przypis edytorski]

[21]

pokup (daw.) — popyt, zainteresowanie. [przypis edytorski]

[22]

Niegdyś nam północ miecz podała w dłonie, A potem chytra bezsilnych odbiegła (…) — Mowa o Katarzynie carowej, która Greków podburzyła do powstania i zdradziła oczekujących od niej pomocy. [przypis autorski]

[23]

… była to pieśń Rygi. — Sławny hymn powstańców, napisany przez Rygę, zaczyna się od słów: Deute, paides ton Hellenon. [przypis autorski]

[24]

kleft — powstaniec grecki, członek ruchu oporu w powstaniu 1821–1829. [przypis edytorski]

[25]

okryślić (daw.) — dziś: określić. [przypis edytorski]

[26]

misiurka (z arab.) — rodzaj hełmu, osłaniającego kark i uszy. [przypis edytorski]

[27]

zwić — tu: splot. [przypis edytorski]

[28]

kłócić — zakłócać. [przypis edytorski]

[29]

niewczesnem (daw. N) — dziś: niewczesnym. [przypis edytorski]

[30]

Epir — kraina w Grecji, nad M. Jońskim. [przypis edytorski]

[31]

rozłogi — pędy roślin płożące się po ziemi. [przypis edytorski]

[32]

niewiasta Lota — żona biblijnego Lota, zamieniona w słup soli, ponieważ obejrzała się uciekając z Sodomy. [przypis edytorski]

[33]

trefić (przestarz.) — układać włosy w loki. [przypis edytorski]

[34]

musselin (z fr.) — muślin, lekka tkanina bawełniana lub wełniana. [przypis edytorski]

[35]

I miej kalemkiar ciemny z musselinu/ Lub czewrę (…) — Rodzaj zasłony kobiet tureckich. [przypis autorski]

[36]

Sztatuder (z niem.) — właśc. Stadhouder, namiestnik niderlandzki; chodzi o Niderlandy. [przypis edytorski]

[37]

Albijon — właśc. Albion, dawna nazwa Wysp Brytyjskich. [przypis edytorski]

[38]

buńczuk — znak wojskowy i symbol władzy tureckiej w formie ogona końskiego, zatkniętego na długim kiju. [przypis edytorski]

[39]

kaszemir — właśc. kaszmir, rodzaj tkaniny. [przypis edytorski]

[40]

wrzkomo (daw.) — rzekomo. [przypis edytorski]

[41]

janczary — dzwoneczki. [przypis edytorski]

[42]

ciszéj — forma z „e pochylonym”, wymawianym jako „y”, nie została uwspółcześniona z uwagi na rym. [przypis edytorski]

[43]

teutoński (z łac.) — germański, niemiecki. [przypis edytorski]

[44]

kary (daw. N lm) — dziś: karami. [przypis edytorski]

[45]

wrący — dziś popr.: wrzący. [przypis edytorski]

[46]

snadź (przestarz.) — przecież, zapewne. [przypis edytorski]

[47]

te same słowa (…) żegna się z nadzieją… — aluzja do Boskiej komedii Dantego, gdzie napis na bramie piekieł brzmiał: „Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy tu wchodzicie” (III, 9). [przypis edytorski]

[48]

Lewiatan (z hebr.) — starotestamentowy potwór morski. [przypis edytorski]

[49]

firman (z pers.) — dokument wystawiony przez sułtana. [przypis edytorski]

[50]

sumnienie (daw.) — dziś popr.: sumienie. [przypis edytorski]

[51]

szklanny — dziś: szklany. [przypis edytorski]

[52]

źrennica — dziś: źrenica. [przypis edytorski]

[53]

kariatyda — podpora architektoniczna w kształcie postaci kobiecej. [przypis edytorski]

[54]

Kaim — właśc. Kain, biblijny bratobójca; rysy Kaina to twarz naznaczona zawiścią. [przypis edytorski]

[55]

oazis — Oasis, staroegipska miejscowość o bujnej roślinności, por. oaza. [przypis edytorski]

[56]

milijonowy — dziś popr.: milionowy. [przypis edytorski]

[57]

W jej szaty lalkę ubrałem słomianą;/ I tym podstępem omyliłem straże,/ Palnego statku Turcy nie poznali… — W ostatniej wojnie o niepodległość Grecy często pod tureckie floty puszczali statki palne napełnione lalkami, czyli tak zwanymi manekinami, aby w Turkach podejrzenia nie wzbudzać. — A łodzie takie miały pozór handlowych statków. [przypis autorski]

[58]

Miał skrzydła u głów, u rąk, u stóp trzecie… — Obraz anioła naśladowany z Miltona. [przypis autorski]

[59]

lice — dziś: lica. [przypis edytorski]

[60]

Ja mszczę się umarłych — jam anioł zarazy — Zaraza, która w ostatnich czasach mściła się na Europie opuszczającej nasza sprawę, podała mi myśl połączenia anioła zarazy z zemsty aniołem. [przypis autorski]

[61]

odaliska (z tur.) — niewolnica w haremie sułtana. [przypis edytorski]

[62]

Danaida (mit. gr.) — jedna z 50 córek Danaosa, skazanych za zabicie mężów na napełnianie beczki bez dna. [przypis edytorski]

[63]

szczęt (daw.) — pozostałość. [przypis edytorski]

[64]

Jowisz (mit. rzym.) — bóg nieba, burzy i deszczu, ojciec bogów, patron świątyni na Kapitolu w Atenach. [przypis edytorski]

[65]

to chata Santona (…) — W Atenach, na gruzach koscioła Jowisza, Santon, derwisz turecki, zbudował chatę… [przypis autorski]

[66]

Alkoran (z arab.) — Koran, święta księga muzułmanów. [przypis edytorski]

[67]

helijotrop — heliotrop, roślina o intensywnie pachnących kwiatach. [przypis edytorski]

[68]

Iksyjon (mit. gr.) — właśc. Iksjon, za zabicie krewnego przykuty w Tartarze do płonącego koła. [przypis edytorski]

[69]

korsarz otruty/ Przed śmierci chwilą tonął w sen głęboki… — Otruci napojem opium, usypiają; lecz przed śmiercią budzą się. [przypis autorski]

[70]

nić Aryjadny (mit. gr.) — Ariadna dała Tezeuszowi kłębek nici, dzięki któremu wydostał się z labiryntu po zabiciu Minotaura. [przypis edytorski]

[71]

kadzidł — kadzideł. [przypis edytorski]

[72]

trzydzieście — trzydzieści. [przypis edytorski]

Jednorazowo Miesięcznie

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Inna kwota

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

Zamknij

Proszę czekać...

Czytaj w przypisie dolnym

Zaloguj się / Załóż konto

Słuchaj od tego miejsca

Wspiera nas mniej niż 1% naszych czytelników :( Przekaż 1,5% swojego podatku na Wolne Lektury!

KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Wolne Lektury

Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

Kto raz pokocha czytanie, już nigdy nie będzie całkiem sam. Książki ratują życie. W Wolnych Lekturach znajdziecie ich bez liku.

Paulina Młynarska

Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

Zapisz się na newsletter, a nie przegapisz naszych publikacji. Zawsze możesz zrezygnować. Kliknij i podaj adres email

Nie bądź wuj ponury, wspieraj Wolne Lektury!

Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.

Regularnie dodajemy nowe książki. By ich nie przegapić, subskrybuj nasz kanał.

Kliknij obrazek, by subskrybować!

Publiczne dotacje nigdy nie pokrywają wszystkich potrzeb biblioteki. Wsparcie czytelników jest niezbędne! Kliknij i dorzuć się!

Czy wiesz, że wystarczyłoby 1000 osób, udzielających nam regularnego wsparcia, żeby zaspokoić podstawowe potrzeby Wolnych Lektur? Kliknij i dorzuć się!

Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.

Urke Nachalnik Rozpruwacze

Spis treści

Juliusz SłowackiLambroPowstańca grecki[1]

Pieśń pierwsza

I

II

III

Powieść Greka

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

Pieśń druga

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Hymn anioła

Hymn anioła

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

Przypisy

15 zł

35 zł

55 zł

200 zł

500 zł

20 zł /mies.

35 zł /mies.

55 zł /mies.

100 zł /mies.

Dane do przelewu tradycyjnego:

Fundacja Wolne Lektury

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

WBKPPLPP

Juliusz SłowackiLambroPowstańca grecki [1]