Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 457 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Tak, dorzucę się do Wolnych Lektur! Tym razem nie pomogę, przechodzę prosto do biblioteki
Strona główna
Informacje Ustawienia Spis treści

Wszystkie zasoby Wolnych Lektur możesz swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać pod warunkiem zachowania warunków licencji i zgodnie z Zasadami wykorzystania Wolnych Lektur.
Ten utwór jest w domenie publicznej.
Wszystkie materiały dodatkowe (przypisy, motywy literackie) są udostępnione na Licencji Wolnej Sztuki 1.3.
Fundacja Wolne Lektury zastrzega sobie prawa do wydania krytycznego zgodnie z art. Art.99(2) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Wykorzystując zasoby z Wolnych Lektur, należy pamiętać o zapisach licencji oraz zasadach, które spisaliśmy w Zasadach wykorzystania Wolnych Lektur. Zapoznaj się z nimi, zanim udostępnisz dalej nasze książki.

Zasób opracowany na podstawie: Eliza Orzeszkowa, Drobiazgi, własnosć, nakład i druk S. Lewentala, Warszawa 1892.

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl) na podstawie tekstu dostępnego w serwisie Wikiźródła (http://pl.wikisource.org). Redakcję techniczną wykonała Paulina Choromańska, a korektę ze źródłem wikiskrybowie. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska

Ilustracja na okładce: Staffan Vilcans@Flickr, CC BY-SA 2.0.

ISBN 978-83-288-1631-2

„Pokociło się” i „Dam nogę”
Szacowany czas do końca: -
Eliza Orzeszkowa, „Pokociło się” i „Dam nogę”

Eliza Orzeszkowa

„Pokociło się” i „Dam nogę”

Spis treści

    SCENA I
  1. SCENA II

    Zmieniono zapis nagłówków scen: SCENA I-sza -> SCENA I.

    Poprawiono błędy źródła: fancuzkiego -> francuzkiego, jast -> jest, razpaczliwym -> rozpaczliwym, ZDZISŁAW! -> ZDZISŁAW.

    Eliza Orzeszkowa„Pokociło się” i „Dam nogę”Scena z życia dwóch braci

    OSOBY:

    1. WITOLD GAWDYŁŁO, obywatel wiejski, lat 40.
    2. JADWIGA, jego żona, lat 25.
    3. ZDZISŁAW PRĘDKOWSKI, koroniarz, brat Jadwigi, lat 30.

    Rzecz się dzieje w Szydoszycach, majątku Gawdyłły, na Litwie.

    SCENA I

    JADWIGA I WITOLD
    Salonik wiejski wygodnie, lecz skromnie urządzony. Na kanapie, przed stołem, zarzuconym dziennikami, siedzi Jadwiga; Witold, w długim wygodnym surducie, stoi przed nią i na rozpostartych rękach trzyma motek włóczki, którą ona zwija.

    JADWIGA

    1

    Mój drogi! prędzéj poruszaj rękoma! prędzéj! prędzéj! bo takim sposobem do wieczora chyba włóczkę tę zwijać będę.

    WITOLD

    gderliwie i z mocno litewskim akcentem.
    2

    Prędzéj! prędzéj! a to dopiéro niewiasta, w gorącéj wodzie kąpana! mnie łokieć już tak zbolał, że niech Pan Bóg broni, a ona jeszcze: prędzéj! wszystko jéj prędzéj! czysta koroniarka z ciebie!

    JADWIGA

    z wymówką.
    3

    Wstydź się, Witoldzie! znowu wymawiasz mi, żem rodem z Korony… a tyle razy już cię prosiłam…

    WITOLD

    zawstydzony.
    4

    No, przepraszam, przepraszam cię, kiciu! Tak mi się to jakoś niechcący wypstryknęło. Ale bo, widzisz, duszeczko, to ten Zdzisław draźni mię trochę temi swemi koroniarskiemi bzikami. Odkąd przyjechał tu trejkocze a trejkocze, a to czemu nie ubierzesz się staranniéj? a to: czemu u was meble takie staroświeckie? a to: czemu zaprząg taki…

    JADWIGA

    upuszczając umyślnie kłębek.
    5

    Widziu! kłębek mój! kłębek!

    WITOLD

    pośpiesznie rzucając się za kłębkiem.
    6

    Oj, pokociło się! pokociło się! pokociło!

    Wsuwa głowę pod kanapę; Jadwiga, śmiejąc się, popycha nogą kłębek, który zatacza się pod fotel. Witold biegnie ku fotelowi, ciężko upada na klęczki i wsuwa głowę pod fotel. Śmieją się oboje.

    WITOLD

    7

    Koci się! koci się! Jezus, Panna Marya! ot i znowu pokociło się!

    SCENA II

    CIŻ I ZDZISŁAW

    ZDZISŁAW

    Staje we drzwiach w eleganckiém ranném ubraniu, z laseczką w jednéj ręce, a cylindrem w drugiéj.
    8

    Co się stało? Jadwisiu, zlituj się, co się tu u was stało? koci się! okociło się! pod fotelem… w salonie… Adio! daję nogę i nie zobaczycie mię, jak na obiad!…

    JADWIGA

    9

    Zdzisiu! dajże pokój z żartami temi… chodź.

    WITOLD

    Z kłębkiem, wydobytym z pod fotela, w ręku, z osłupieniem, z za którego przebija się ironja, do Zdzisława, który zbliża się ku siostrze.
    10

    Co dajesz? co dasz? nie dosłyszałem, nogę… czy co? jak to: dasz nogę? komu? na co? za to? żebyś jeszcze rękę dawał, no, to połóżmy…[1] ale jakże to można dać nogę? co?

    ZDZISŁAW

    Mówi płynnie i prędko, żartobliwie, ale z odcieniem wyższości w głosie i postawie.
    11

    Cóż dziwnego, szwagierku? usłyszawszy wchodząc rozpaczliwe wołanie twe, mniemałem, że miał tu miejsce wypadek… nieestetycznéj wcale natury, a że właśnie przed chwilą napawałem wzrok mój cudowną zielenią niw, a powonienie uroczą wonią kwiatów, nie chciałem rozkosznych wrażeń psuć trywialnością gospodarskiéj katastrofy i zawołałem: dam nogę! to jest: ucieknę.

    WITOLD

    12

    Ach! będę teraz wiedział, że: ucieknę! mówi się w języku panów koroniarzy: dam nogę!

    ZDZISŁAW

    z żywą gestykulacyą.
    13

    Nie inaczéj, szwagierku, i jeżeli zechcesz być sprawiedliwym, podziwiać będziesz dosadność, co mówię, artystyczną plastyczność wyrażenia tego. Przez jakiż bowiem znak zewnętrzny objawia się ucieczka? Przez przyśpieszone stąpanie. Co czyni człowiek, który pośpiesznie stąpa? Posuwa on nogi swe prędko, coraz prędzéj. Kędyż posuwa je? pośród przestrzeni, w objęciach któréj szuka ratunku przed nienawistném lub zatrważającém zjawiskiem. Czémże więc jest w saméj istocie swéj owa mechaniczna czynność, dokonywana przez ustrój uciekającego człowieka? Najpewniéj, nie jest ona czém inném, jak tylko podawaniem, lub téż dawaniem nóg jego przestrzeni. Dixi.

    WITOLD

    na stronie.
    14

    Ależ gada? no gada! to dopiero język gdyby taradajka!…[2] głośno z udaną pokorą: Słuchałem, podziwiałem i umocniłem się w mniemaniu, że nas biednych, zająkliwych litwinów, Pan Bóg na to musi być[3] stworzył, żeby panowie koroniarze śmiać się z kogo mieli. Śmiejcie się sobie, drwijcie, kpijcie, na zdrowie! a my taki[4] co wiemy, to wiemy. Języków nam, tak jak wam, białoskórnicy[5] nie wyprawiali, aby mleły mowę człowieczą, niby pytel ziarno, ale kiedy przyjdzie do pracy, do czynu, wtedy… oho! kochanieńki, dużajmy się… dużajmy się…[6] ile wlezie…

    ZDZISŁAW

    z lekkiem podrażnieniem.
    15

    Dużajmy się! dużajmy się! co prawda, zbyt często panowie litwini mówicie o tém, że przewyższacie nas na polu pracy i czynu, tak często, że mamy już tego dosyć…

    WITOLD

    16

    Jeżeli wy możecie wyśmiewać się z mówienia naszego, niechże i nam wolno będzie błędy wasze wytykać. Mamy tego dosyć, jest wyrażeniem wcale nie polskiém, ale galicyzmem, czystym przekładem z francuzkiego: vous en avez assez. Litwini téż umieją czasem po francuzku tylko, że, mówiąc po polsku, z francuzkiego tłumaczyć zwyczaju nie mają. Myśmy wierni mowie ojców naszych.

    ZDZISŁAW

    17

    Znowu przechwałki!

    WITOLD

    18

    Wcale nie przechwałki, bo, jak żyję, nie słyszałem, żeby było rzeczą lisznią[7] mówić prawdę. A prawdą jest, żeśmy od was, panowie koroniarze, pracowitsi, wytrwalsi, poważniejsi, moralniejsi…

    ZDZISŁAW

    z ironją.
    19

    Skromniejsi…

    WITOLD

    20

    E! kochanieńki, daj pokój, tylkoż już ze skromnością daj pokój i brakiem jéj nam nie przytykaj, bo wié o tém dobrze świat i korona polska kędy to najżyźniéj urodziła blaga…

    ZDZISŁAW

    wesoło.
    21

    Wiem, wiem! w Koronie! wiecznie nam blagę tę w oczy rzucacie, ale mamy już tego dosyć! Muszę ja raz z tém skończyć i wytłomaczyć tobie, szwagierku, w szczególności, a całéj twojéj Litwie w ogóle, czego to właściwie objawem jest ta, tak przez was okrzyczana, blaga. Owóż, wiedziéć macie, że istnienie blagi w kraju jakimś dowodzi współrzędnego istnienia w nim cywilizacyi… czémże bowiem jest blaga, jeżeli nie naśladowaniem i udaniem wszystkiego, co świetne, wytworne, wielkie i piękne… słowem cywilizowane. A któż naśladować może to, czego nie widzi, nie słyszy, nie dotyka? gdzie są naśladowcy, tam musi być wzór; gdzie więc istnieje blaga, tam musi istniéć i cywilizacya…

    WITOLD

    z osłupieniem.
    22

    Otóż przewróciłeś kota do góry nogami!… No, już ja ciebie, braciszku, winszuję z takim wyobrażeniem o bladze i cywilizacyi.

    ZDZISŁAW

    parskając śmiechem.
    23

    Cha, cha, cha, cha! winszuję ciebie… cha, cha, cha! winszuję ciebie!… z takiém wyobrażeniem! cha, cha, cha! Winszować kogoś z czémś!… po jakiemu to, szwagierku, bo przecież nie wtrynisz we mnie, że to po polsku.

    WITOLD

    zmieszany trochę.
    24

    No, cóż tam wielkiego, Jezus, Panna Marya! chciałem powiedziéć: winszuję tobie… i tak mi się to jakoś w innych przypadkach wypstryknęło… Ale powiedz że mi i ty z łaski swojéj, co to znaczy: nie wtrynisz we mnie?… jak żyję, nie słyszałem…

    ZDZISŁAW

    nie zmieszany bynajmniéj.
    25

    To jest, szwagierku, lapsus linguae, czyli: poślizgnięcie się języka…

    WITOLD

    z tryumfem.
    26

    Aha! to i wam także języki ślizgają się czasem, choć jesteście tak cywilizowani, że aż macie blagę… A co się tycze téj cywilizacyi… to, jeżeli mię słuch nie omylił, powiedziałeś, że na Litwie cywilizacyi niéma ani ksztynki…[8]

    ZDZISŁAW

    27

    Jako żywo, nigdy o żadnéj krztynce nie mówiłem…

    JADWIGA

    rzucając na stół robotę.
    28

    Boże! jaką mi te sprzeczki przykrość sprawiają!

    WITOLD

    29

    Powiedziałeś kochanieńki…

    JADWIGA

    z prośbą do męża.
    30

    Mój Widziu…

    WITOLD

    do Jadwigi.
    31

    Nie przeszkadzaj, kiciu, bo zapomnę, co miałem powiedzieć… do Zdzisława: powiedziałeś kochanieńki, powiedziałeś, że litwini ciemni, jak tabaka w rogu, barbarzyńcy… Naturalnie, naturalnie, my ciemni, barbarzyńcy, ani słowa! Powiedz mi tylko z łaski swojéj: zkąd to był rodem Mickiewicz? co? słyszysz, braciuszku? Adam Mickiewicz! musi być z ucywilizowanéj korony był on rodem, co?

    ZDZISŁAW

    32

    Wiem, wiem, słyszałem tysiąc razy! Mickiewicz jest konikiem, na którym zawsze jeździcie, ilekroć zamarzy się wam o wyścigach z nami… Prawda, Mickiewicz był litwinem. Posiadacie tę wielką chlubę przeszłości waszéj. Ale myśmy postępowi, więcéj myślimy o teraźniejszości, niż o przeszłości… Wejdźmy na pole teraźniejszości i tu dopiéro z ironją dużajmy się…

    WITOLD

    z tłumionym gniewem.
    33

    Powtarzasz pan wyrażenia moje… ale cóż zrobić… znosić trzeba… a przy tém…

    JADWIGA

    34

    Mój Witoldzie…

    WITOLD

    do żony.
    35

    Nie przeszkadzaj, duszeczko, bo zapomnę… do Zdzisława: przytém, dowiedziéć się chciałbym, co nam tak ważnego pokazać możecie na tém polu teraźniejszości?

    ZDZISŁAW

    36

    W dziedzinie rolnictwa: gospodarstwo płodozmianne…

    WITOLD

    37

    Jest i u nas, jest i u nas!…

    ZDZISŁAW

    38

    Gdzie?

    WITOLD

    zmieszany trochę.
    39

    No, tak… tędy owędy…

    ZDZISŁAW

    40

    Aha! rozumiem. W dziedzinie przemysłu: miasta fabryczne takie, jak Łódź, Zgierz…

    WITOLD

    41

    Niemieckie kochanieńki, niemieckie…

    ZDZISŁAW

    na stronie.
    42

    Pal djabli! prawdę mówi! głośno i śmiało; co zaś do umysłowości: zkąd na wiejskie ustronia wasze leje się rosa, deszcz, co mówię, ulewa myśli i wiedzy, w postaci tych oto wskazuje na stół z dziennikami tych oto wytworów pracy naszéj, postępu naszego…

    WITOLD

    mrukliwie.
    43

    Takież tam wytwory… Jezus, Panna Marya!

    ZDZISŁAW

    z uniesieniem.
    44

    Co? co? co? jak za grosz pistolet! Otóż to wdzięczność wasza za to, że oświecamy was i cywilizujemy! Otóż to ocena, którą praca nasza spotyka od panów litwinów! To już doprawdy przechodzi wszystko! to już daléj nie idzie! porywa ze stołu zeszyt „Ateneum” i przyskakuje z nim do Witolda. Patrz! patrz na szacowne wydawnictwo, czy i ono także, jak za grosz pistolet?

    WITOLD

    namyśla się.
    45

    Hm, to prawda. Pismo to porządne, niéma co mówić, porządne, seryozne, człowiek się zeń dużo nauczyć może… uderzając się dłonią w czoło ależ… aha! Kto wydaje te piękne książeczki? powiedz! kto to taki i jak się nazywa?

    ZDZISŁAW

    nie dorozumiewając się o co idzie.
    46

    Któż? Spasowicz. To wiadomo. I cóż ztąd?

    WITOLD

    chichocząc z tryumfem.
    47

    A gdzież on urodził się, ten wielki mówca… ten szlachetny obywatel kraju… ten… ten… E, o nim, panie dobrodzieju, skórę wołową można-by zapisać i jeszcze by nie stało… Gdzież on urodził się: musi być na waszém Królestwie! co! Ehe! urodził się on w gubernii Mińskiéj, którą geografowie nie uśpieli jeszcze w granice waszego Królestwa włączyć… ha! ha! ha!…

    ZDZISŁAW

    smutnie.
    48

    Masz racyą… masz racyą… namyślając się: ależ on sam pisma swego nie redaguje… mieszka gdzieindziéj… redagują je w Warszawie, a sam przyznałeś…

    WITOLD

    z powagą.
    49

    Redaktor: Oskierko! Jak żyję, nie słyszałem, żeby Oskierkowie byli koroniarze…

    ZDZISŁAW

    niecierpliwie.
    50

    Ale czyż to jedno Ateneum jest na świecie… masz oto starożytne, zasłużone, pełne różnych osobliwości, pismo, prenumerujesz je przecie…

    WITOLD

    patrząc na pokazywany mu dziennik.
    51

    A! Tygodnik Illustrowany!… Prawda, że nie litwin… z nagłym tryumfem: Ale żonaty z litwinką! Jak Boga mego kocham, dokumentalnie wiem, że żonaty z litwinką… z Lidzkiego powiatu… czy co?

    ZDZISŁAW

    śmieje się z przymusem.
    52

    Słowem, żeby nie było litwinów i żonatych z litwinkami, świat skończył by się dziś albo jutro… przerzuca gazety i jedną z nich wysoko podnosi. Eureka! Aleksander Świętochowski… Pióro świetne jak tęcza, a ostre jak sztylet… Znakomity publicysta, autor Helwii, Niewinnych, nowelli O życie, etc., etc.. Ten chyba litwinem już nie jest…

    WITOLD

    z wahaniem.
    53

    Powiadają coś o nim… że… kacerz!… po namyśle: Ale taki pięknie pisze, niéma co mówić! Jak on, panie mój, w Helwii Cezara tego stremendził[9], to aż mię aniołowie do nieba brali, albo w Borucie nędzę tych Szlązaków tak opisał, że płakaliśmy z Jadzią obok, jak bobry… Co prawda, to prawda… przykładając sobie rękę do czoła. Ależ ja słyszałem o jakichś Świętochowskich na Litwie!… jak Boga mego… z wybuchem: Ot i znałem nawet pannę Świętochowską, gdzieś w Grodzieńskiém… Jadziu, prawda, że znałem? Zdaje się nawet, że się w niéj podkochiwałem troszynkę… przed poznaniem się z tobą, Jadziuniu, przed poznaniem… Tak, tak, to litewska familia, ci Świętochowscy… a tylko on jeden… ten tam Aleksander, jakimściś przypadkiem do Korony zakocił się…

    JADWIGA

    54

    Czy wiecie, moi drodzy, że tak mię nudzicie temi wiecznemi…

    WITOLD

    do żony.
    55

    Ależ nie przeszkadzaj, lubciu, bo zapomnę… Ot i zapomniałem! A takiego cóś ważnego miałem na języku… O! przypomniałem… do Zdzisława: Kraszewski jest litwinem!

    ZDZISŁAW

    56

    Urodził się w Warszawie.

    WITOLD

    57

    Co tam, że urodził się! Taki człowiek, jak on, wybornie bez urodzenia się swego obejść się może… Ale rodowe gniazdo jego…

    ZDZISŁAW

    58

    No tak, tak! Ale… czyliż nam brak ludzi znakomitych na wszystkich polach, abyśmy o jednego spierać się musieli! Naprzykład, lekarze nasi: Chałubiński, Baranowski, Kosiński…

    WITOLD

    59

    I u nas! i u nas! Nieboszczyk Wróblewski, nieboszczyk Habicht, nieboszczyk Zdanowicz…

    ZDZISŁAW

    60

    A światłość wiekuista niech im świeci… nasi żyją i prosperują…

    WITOLD

    61

    Nasz Cywiński téż żyje…

    ZDZISŁAW

    62

    Cieszę się tém. Ale idźmy daléj. Artyści dramatyczni: Królikowski, Żółkowski, Modrzejewska, Derynżanka, Popiel…

    WITOLD

    63

    I u nas! i u nas! Był Surewicz, była Palińska…

    ZDZISŁAW

    64

    Nasi są i świat wogóle, a prasę w szczególności sobą napełniają…

    WITOLD

    z rozpaczliwym giestem.
    65

    Na miłość Bozką! człowiecze! idżże po rozum do głowy! Jakim że sposobem, gdzie nasi artyści dramatyczni być i świat napełniać sobą mogą? Nieszlachetnie jest wymawiać komuś niedostatki, pochodzące z niezależnych od niego okoliczności!

    ZDZISŁAW

    zmieszany trochę.
    66

    Prawda… przepraszam… ale przecież malarstwo nie ulega już chyba okolicznościom niezależnym… Gdzież są wasi wielcy malarze? u nas: Matejko…

    WITOLD

    67

    Galicyanin…

    ZDZISŁAW

    68

    Ale nie litwin… Brandt, który na obrazach swych podpisuje się: Brandt z Warszawy, dla tego zapewne, aby go sobie w przyszłości Litwa nie przywłaszczyła.

    WITOLD

    z wybuchem.
    69

    Siemiradzki nasz!…

    ZDZISŁAW

    70

    Siemiradzki nie jest ani litwinem, ani koroniarzem… Jest on rzymianinem; bo do dzieł swych bierze zawsze siużety rzymskie…

    WITOLD

    71

    Siużety rzymskie! Dobry to rzymski siużet, który najpiękniejszą i najdroższą pracę swą ofiarował w darze Sukiennicom krakowskim, który głośno i śmiało mówi wszędzie i wszystkim: kim jest i jaka matka go rodziła… E! daj Boże, aby panowie koroniarze jak najwięcéj takich rzymskich siużetów mieli… żeby wszyscy w takie siużety przemienili się… Wtedy to dopiéro przyznalibyśmy im wyższość nad nami.

    ZDZISŁAW

    72

    Bagatelka! chce, abyśmy przemienili się w pięć milionów Siemiradzkich… żąda cudu, aby szacunek nam swój ofiarować… ale mniejsza o to, myśmy i bez cudu żadnego koroną kraju…

    WITOLD

    z udaną pokorą.
    73

    To prawda… a my już chyba tem tylko, co pod koroną.

    ZDZISŁAW

    74

    Więc, niby… głową?

    WITOLD

    pokornie.
    75

    Musi być…

    JADWIGA

    z niepokojem.
    76

    Zdzisiu! proszę cię: skończ tę sprzeczkę! Zdzisiu mój drogi, ustąp!..

    ZDZISŁAW

    do siostry.
    77

    Dla ciebie to zrobię! co tam zresztą. Witold poczciwy, a tylko uparty i zarozumiały, zwyczajnie jak litwin!

    WITOLD

    zrywa się i w patetycznéj pozie przed żoną stając.
    78

    Otóż i znowu, otóż i znowu wymyśla nam od upartych i zarozumiałych! Powiedz, Jadziu, powiedz że mu ty, duszeczko, czy ci źle jest na Litwie między litwinami? czy żałujesz, żeś za litwina poszła? czy ja jestem tyran, okrutnik, barbarzyńca…

    JADWIGA

    żywo.
    79

    Ależ nie, nie, Witoldzie. Nietylko bratu memu, ale i całemu światu, w każdéj chwili powiedziéć jestem gotową, żem ani przez jedną chwilę nie pożałowała tego, iż pomimo uprzedzeń rodziny, żałowała a po części i własnych, zdecydowałam się zostać twoją żoną… Litwa jest piękną, malowniczą, uroczą krainą, a tyś najlepszym z mężów…

    WITOLD

    tryumfująco do Zdzisława.
    80

    Słyszysz, kochanieńki, co? czy o którymkolwiek koroniarzu z ust kobiecych wyjść może podobne zdanie?

    ZDZISŁAW

    81

    O! dla Boga! czemuż-by nie! wychodzą różne i jeszcze lepsze; lecz co się tyczé natury litewskiéj, w żaden sposób zgodzić się nie mogę na oddawane jéj przez Jadzię pochwały.

    WITOLD

    82

    A toż dla czego?

    ZDZISŁAW

    patetycznie.
    83

    Znasz ty ten kraj, w którym Karpaty się wznoszą?

    WITOLD

    zajękliwie.
    84

    A ten… ten… w którym odwieczne puszcze wiewają…

    ZDZISŁAW

    85

    Sam wasz Kraszewski opiewał Wisłę… deklamuje:

    «Wisło moja, Wisło szara, czemu mętne wody twoje?
    Jakże mętne być nie mają, kiedy do nich łzy padają.»

    WITOLD

    idzie w drugą stronę i deklamuje także.
    86

    «Wilia naszych strumieni rodzica, dno ma złociste, a niebieskie lica, piękna litwinka…» uderza się dłonią w czoło i staje ależ u nas natura, to, Jezus, Panna Marya, jaka piękna! Białowiezka puszcza… sosny pod niebo… u stóp sosen mech… brusznice i co tam więcéj… aha! żubry! żubry, panie mój, ostatnie w Europie żubry… czy to psy? co?

    ZDZISŁAW

    lekko.
    87

    U nas żubrów niéma, ale téż i niedźwiedziów niéma…

    WITOLD

    hamując gniew.
    88

    Czy to przytyk do… do tego, że to my litwini… niedźwiedzie?

    JADWIGA

    w stronie.
    89

    Boże! oni się naprawdę pokłócą, jak tylko do niedźwiedzi przyjdzie, to już źle… wstaje, zamyśla się, po chwili z figlarnym giestem: Poczekajcie! zaraz ja was pogodzę! wybiega!

    ZDZISŁAW

    90

    Pocóż bo zaraz wszystko brać do siebie, chyba na téj zasadzie, że sztuknąć w stół, nożyce się odezwą…

    WITOLD

    ze złośliwém uradowaniem.
    91

    Sztuknąć! sztukać! sztuka! sztukają! Jak panowie koroniarze pięknie po polsku mówią, to aż miło… Ale… ale… zapomniałem zapytać się o h. Coście zrobili z naszém h? z naszém ojczystém, piękném, z naszém ukochaném h? coście uczynili z tą cząstką narodowéj spuścizny naszéj, z tą zgłoską, którą ojcowie nasi wymawiali, gdy mówili honor? Gdzieżecie je pochowali?[10] Czemuście ją na potratę[11] oddali? Mówże pan! odpowiedzi oczekuję! gdzie jest…

    ZDZISŁAW

    w osłupieniu.
    92

    Jakie ch? co za ch? nie rozumiem.

    WITOLD

    93

    Nie rozumiész! zapewne! powiedz-że: honor.

    ZDZISŁAW

    94

    No, chonor, chonor i cóż z tego.

    WITOLD

    95

    To, że mówi się po polsku nie chonor, ale honor; nie cherbata, ale herbata; nie chotel, ale hotel; nie chrymnąć, ale hrymnąć…[12] H… h… h… h… słyszysz, kochanieńki, h…

    ZDZISŁAW

    z niecierpliwością.

    Ależ mniejsza o to! mniejsza o to! aż mi w uszach od waszego ch zachuczało! Prawdę mówiąc, bez tego waszego ch wybornie żyć można… ale… bez czego życia nie pojmuję, to… to… zgadnij!

    WITOLD

    96

    No i bez czegóż tam? bez mazowieckich piachów…

    ZDZISŁAW

    97

    O nie! bez takich kobiet, jak nasze koroniarki…

    WITOLD

    98

    O Jezus, Panna Marya, i cóż tam takiego wielkiego te wasze kobiety?

    ZDZISŁAW

    99

    Pełne gustu i estetyki…

    WITOLD

    100

    Strojnisie!

    ZDZISŁAW

    101

    Pełne wdzięku…

    WITOLD

    102

    Kokietki!

    ZDZISŁAW

    103

    Wymowne…

    WITOLD

    104

    Wygadane!

    ZDZISŁAW

    105

    Ładniutkie…

    WITOLD

    106

    Malowane!

    ZDZISŁAW

    107

    Zgrabne, żwawe…

    WITOLD

    108

    Lafiryndy… fertki…

    ZDZISŁAW

    109

    O! za pozwoleniem! z pomiędzy tych to, jak je nazywacie lafirynd i fertek, wyszedł cały szereg kobiet bohaterek, kobiet uczonych i poetek, zaczynając od Wandy, która wolała rzucić się w objęcia śmierci, niźli niemca…

    WITOLD

    110

    Galicyanką była nie koroniarką… z Krakowa rodem…

    ZDZISŁAW

    111

    Potém Jadwiga, która dla dobra kraju oddała rękę swą barbarzyńcy Jagielle.

    WITOLD

    112

    Wielki to był dla niéj zaszczyt…

    ZDZISŁAW

    113

    Chrzanowska… która…

    WITOLD

    114

    E! oklepana historya!

    ZDZISŁAW

    115

    A teraz… czy istnieje u was, jak u nas, liczne grono kobiet autorek, redaktorek i instytutorek, — kobiet, które działają na polu publicznych prac i zasług, które…

    WITOLD

    116

    Niewiasty nasze cnotliwe są. Doma siedzą i len przędą.

    ZDZISŁAW

    117

    A czy w przędzeniu żadne nie zachodzą pauzy?

    WITOLD

    118

    Jakie pauzy? co za pauzy? Niéma żadnych pauz! Są one skromne…

    ZDZISŁAW

    119

    Gęsi…

    WITOLD

    120

    Oszczędne…

    ZDZISŁAW

    121

    Flądry…

    WITOLD

    122

    Gospodarne…

    ZDZISŁAW

    123

    Kucharki…

    WITOLD

    124

    Dobre matki…

    ZDZISŁAW

    125

    Kokosze…

    WITOLD

    126

    Wierne żony…

    ZDZISŁAW

    127

    Różnie bywa…

    WITOLD

    bez tchu prawie.
    128

    Co? co? co? czy dobrze słyszałem? Różnie bywa… znaczy to, że… czasem bywa… E! tego już za wiele! czarne kalumnie wasze dosięgły już cnoty i niewinności matek, żon i siostr naszych… paskudném podejrzeniem dosięgły aż do naszych ognisk domowych… Tego już za wiele… mówiłeś: gęsi! zcierpiałem…

    ZDZISŁAW

    129

    Mówiłeś: fertki, — zniosłem.

    WITOLD

    130

    Mówiłeś: flądry, — przebaczyłem.

    ZDZISŁAW

    131

    Rzekłeś: lafiryndy, — nie dosłyszałem.

    WITOLD

    132

    Kucharki, kokosze, — uśmiechnąłem się tylko szydersko…

    ZDZISŁAW

    133

    Malowane… wygadane, — puściłem mimo uszu…

    WITOLD

    134

    Ale „różnie bywa” o! Jezu, Panna Marya, panie dobrodzieju mój, tego „różnie bywa“ ani ścierpiéć, ani przebaczyć nie mogę. To: „różnie bywa” jest pieczęcią, którą pan przypieczętowałeś wszystkie… wszystkie… dzisiejsze blagi i… i… impertynencye swoje… których nadal nie życzę sobie we własnym domu… zno… zno… znosić!…

    ZDZISŁAW

    wzburzony.
    135

    Znaczyć to ma, że mi pan dom swój wymawiasz… Postępek ten, ze strony pana, jest bardzo dobrze… Gościnność, ta sławna gościnność litewska, o któréj tyle słychać za górami, daléj już iść nie może! I owszem… i owszem… rad nawet jestem, że zajście to skróci pobyt mój w tém pół dzikiém miejscu, w którém nudziło mi się śmiertelnie… porywa laskę i kapelusz. Za kwadrans już mnie tu nie będzie… choćbym miał pieszo ztąd wyjść… muszę tylko pożegnać siostrę… Pozwolisz pan, że chwilę jeszcze poczekam tu na moję siostrę… (siada przy stole, ukrywa twarz w dłoniach i mówi do siebie): Biedna siostra moja! biedna Jadwiga za barbarzyńcę Witolda wydana.

    WITOLD

    plecami zwrócony do Zdzisława na stronie.
    136

    Cości niegrzecznie znalazłem się… Jadzia będzie zmartwiona… Ale już taki i święty nie wytrzyma téj koroniarskiéj impertynentności… Fumy, panie dobrodzieju mój, fumy… blaga… płochość i do tego — złość… O złość! wygaduje na nas, głumi się[13] nad nami, a potém jeszcze o kobietach naszych powiada: „różnie bywa!” Dość już tego! — nadojadło![14].

    JADWIGA

    Wchodzi powoli bocznemi drzwiami, z otwartą książką w ręku i, nie spostrzegając niby obecnych, głośno, z pięknym polskim akcentem i głębokiém przejęciem się czyta:
    ……….«ty jesteś jak zdrowie,
    Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowié,
    Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całéj ozdobie
    Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie».
    Nie podnosząc oczu z nad książki, siada na fotelu; ciszéj w zamyśleniu powtarza:
    137

    Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowié, kto cię stracił!…

    Zdzisław podnosi twarz i patrzy na siostrę.

    WITOLD

    patrząc w ziemię.
    138

    Kto cię stracił!

    JADWIGA

    czyta.
    Panno święta, co Jasnéj bronisz Częstochowy
    I w Ostréj świecisz bramie!
    ……………………
    Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem,
    Tak nas powrócisz cudem na ojczyzny łono…

    ZDZISŁAW

    z westchnieniem.
    139

    Powrócisz!

    WITOLD

    półgłosem.
    140

    Jasnéj bronisz Częstochowy i w Ostréj świecisz bramie…

    JADWIGA

    czyta.
    Tymczasem, przenieś duszę moją utęsknioną
    Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
    Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
    Do tych pól malowanych zbożem rozmaitém,
    Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem,
    Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,
    Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała,
    A wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą
    Zieloną, na niéj zrzadka ciche grusze siedzą…

    ZDZISŁAW

    zrywając się.
    141

    Jakie to piękne!…

    WITOLD

    plecami zawsze do Zdzisława zwrócony.
    142

    Przepyszne…

    ZDZISŁAW

    143

    Co za język!..

    WITOLD

    jak wprzódy.
    144

    Cudowny!…

    ZDZISŁAW

    z lekkim uśmiechem.
    145

    Choć kaleczymy go…

    WITOLD

    Zwracając się profilem do Zdzisława, porywczo.
    146

    To i cóż! Ale w dziełach geniuszów, panie dobrodzieju mój!…

    ZDZISŁAW

    147

    Wznosi się on nad niedołęztwa nas pospolitych biedaków i dusze nam czaruje…

    WITOLD

    z uczuciem.
    148

    Aj, aj! jak czaruje!

    JADWIGA

    od niechcenia.
    149

    Bo jest naszym ojczystym i wspólnym czyta znowu.

    Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
    Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
    Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany,
    Świeciły się zdaleka pobielane ściany,
    Tém bielsze, że odbite od ciemnéj zieleni
    Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni…

    ZDZISŁAW

    do siostry, ze smutkiem w głosie.
    150

    Pamiętasz, Jadziu? tak właśnie wyglądał dworek rodziców naszych… tam… nad Pilicą. Opuściliśmy go w dzieciństwie jeszcze, wraz z odjeżdżającym na zawsze ojcem i nigdyśmy już tam więcéj nie wrócili…

    WITOLD

    do żony.
    151

    Nic to, duszeczko! nie martw się, kiciu! Tak samo chwała Bogu wyglądają dotąd jeszcze Szydoszyszki nasze!…

    ZDZISŁAW

    152

    Takie dwory wiejskie, to prawdziwa pamiątka, to karta z historyi obyczaju naszego, która dziwnie jakoś do serca przemawia…

    WITOLD

    wzdychając.
    153

    Aj, aj! jak przemawia!…

    JADWIGA

    154

    Bo jest on obyczajem ojczystym, naszym, wspólnym… Witold i Zdzisław zwracają się ku sobie twarzami, ale nie patrzą na siebie, Jadwiga przerzuca karty. Alboż ten ustęp z muzyki Jankiela! Czyta.

    Muzyk bieży do prymów, przerywa takt, zmąca,
    Porusza prymy, bieży z drążkami do basów,
    Słychać tysiące coraz głośniejszych hałasów.
    Takt marszu, wojna, atak, szturm, słychać wystrzały,
    Jęk dzieci, płacze matek… Tak mistrz doskonały
    Wydał okropność szturmu, że wieśniaczki drżały,
    Przypominając sobie ze łzami boleści.

    ZDZISŁAW

    z uniesieniem.
    155

    O, jak potężnie z kilku wierszy tych przemawia przeszłość…

    WITOLD

    nieznacznie ocierając łzę z oka.
    156

    Oj ta przeszłość… przeszłość!…

    ZDZISŁAW

    157

    Z całą boleścią swoją…

    WITOLD

    158

    Aj! aj! i jaką…

    JADWIGA

    Witold i Zdzisław podnoszą oczy i patrzą chwilę na siebie w milczeniu.

    JADWIGA

    wstając żywo.
    159

    No, uściskajcie się bracia! prędzéj!

    WITOLD

    z wahaniem i gderliwie.
    160

    Prędzéj! wszystko jéj prędzéj!

    ZDZISŁAW

    poważnie.
    161

    Witoldzie! ona ma racyą…

    WITOLD

    162

    Musi być ma… ale…

    ZDZISŁAW

    śmiejąc się.
    163

    Co tam za ale… Ja nic już nie pamiętam i ty zapomnij i przebacz… roztwiera szeroko objęcia drogi! kochany, „Pokociło się!”

    WITOLD

    rozrzewniony, ocierając znowu łzę z oka.
    164

    Najdroższy, „dam nogę!” ściskają się i całują serdecznie.

    JADWIGA

    wesoło.
    165

    Brawo! brawo! Takim powinien być raz na zawsze, koniec waszych domowych sporów i rywalizacyi…

    ZDZISŁAW

    166

    Prawda! prawda!

    WITOLD

    całując Zdzisława.
    167

    Święta prawda! przestaje całować i przez chwilę w milczeniu patrzy w oczy Zdzisławowi, potém z wyrazem prośby i zarazem tryumfu w głosie: A taki, kochanieńki, Mickiewicz był litwinem!

    Przypisy

    [1]

    połóżmy — przypuśćmy. [przypis autorski]

    [2]

    taradajka — bryczka terkocząca. [przypis autorski]

    [3]

    musi być — zapewne. [przypis autorski]

    [4]

    a my taki — pomimo wszystko. [przypis autorski]

    [5]

    białoskórnicy — garbarze. [przypis autorski]

    [6]

    dużajmy się — probójmy kto silniejszy. [przypis autorski]

    [7]

    lisznią — zbyteczną. [przypis autorski]

    [8]

    ksztynki — odrobinki. [przypis autorski]

    [9]

    stremdził — zgniótł, zdruzgotał. [przypis autorski]

    [10]

    pochowali — schowali, ukryli. [przypis autorski]

    [11]

    na potratę — na zatracenie. [przypis autorski]

    [12]

    hrymnąć — upaść, runąć. [przypis autorski]

    [13]

    głumi się — znęca się. [przypis autorski]

    [14]

    nadojadło — sprzykrzyło się. [przypis autorski]

    15 zł

    tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

    35 zł

    tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

    55 zł

    tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

    200 zł

    tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

    500 zł

    Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

    20 zł /mies.

    Dziękujemy, że jesteś z nami!

    35 zł /mies.

    W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

    55 zł /mies.

    W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

    100 zł /mies.

    W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

    Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard PayPal

    Dane do przelewu tradycyjnego:

    nazwa odbiorcy

    Fundacja Wolne Lektury

    adres odbiorcy

    ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

    numer konta

    75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

    tytuł przelewu

    Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

    wpłaty w EUR

    PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

    Wpłaty w USD

    PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

    SWIFT

    WBKPPLPP

    x
    Skopiuj link Skopiuj cytat
    Zakładka Istniejąca zakładka Notka
    Słuchaj od tego miejsca

    Pora na chwilę przerwy :)

    Podoba Ci się nasza biblioteka? Wesprzyj ją drobną wpłatą, a otrzymasz wcześniejszy dostęp do prapremier!

    Lektury szkolne za darmo dla wszystkich dzieciaków? To możliwe! Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku!
    KRS: 0000070056
    Nazwa organizacji: Wolne Lektury

    Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
    Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

    Wspieram, bo uważam że dostęp do wiedzy powinien być darmowy. Sam często korzystam z zasobów wolnelektury.pl więc wspieram jak tylko mogę.

    Adam Fidusiewicz

    Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

    Zapisz się na newsletter, a nie przegapisz naszych publikacji. Zawsze możesz zrezygnować. Kliknij i podaj adres email

    Przyjaciele Wolnych Lektur jako pierwsi mają dostęp do premierowych publikacji. Zadeklaruj stałą wpłatę i dołącz >>>

    Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.

    Regularnie dodajemy nowe książki. By ich nie przegapić, subskrybuj nasz kanał.

    Kliknij obrazek, by subskrybować!

    Lubisz czytać? Pomóż nam sprawiać, by coraz więcej książek było dostępnych za darmo w polskim Internecie! Kliknij i dorzuć się!

    W 2020 roku z biblioteki Wolne Lektury skorzystało za darmo blisko 12 milionów użytkowników, jednak wspiera nas na stałe tylko mniej niż 1% czytelników. Zmień to! Kliknij i dorzuć się!

    Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.
    • NIP: 952-187-70-87
    • KRS: 0000070056
    • REGON: 017423865
    • Numer konta: 75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
    Wolne Lektury to projekt prowadzony przez fundację Wolne Lektury.
    MKiDN
    Strona biblioteki Wolne Lektury powstała dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.