Artysta: 1
Bogactwo: 1
Chciwość: 1
Cnota: 1 2 3
Flirt: 1 2 3
Idealista: 1 2
Interes: 1 2 3 4 5 6 7 8
Język: 1 2
Kłótnia: 1 2
Kobieta: 1 2 3 4 5 6
Koń: 1
Książka: 1 2 3
List: 1
Małżeństwo: 1 2 3 4 5 6 7 8
Matka: 1 2
Mąż: 1 2
Melancholia: 1
Miłość: 1 2 3
Miłość niespełniona: 1
Moda: 1 2 3
Nauka: 1 2 3 4
Obcy: 1
Obowiązek: 1
Ojciec: 1 2 3
Ojczyzna: 1
Oświadczyny: 1 2 3
Pan: 1
Patriota: 1 2 3 4 5
Pieniądz: 1
Podstęp: 1
Polityka: 1 2 3 4
Portret: 1
Pozory: 1 2
Pozycja społeczna: 1
Prawnik: 1 2
Przemiana: 1 2
Sarmata: 1
Sielanka: 1
Siła: 1
Sługa: 1
Spotkanie: 1
Sprawiedliwość: 1
Strach: 1
Syn: 1 2 3
Szantaż: 1 2
Szczęście: 1 2 3
Śmierć: 1
Tęsknota: 1 2
Wierność: 1
Wolność: 1
Zabawa: 1 2
Zdrada: 1 2
Zdrowie: 1
Zemsta: 1
Żona: 1 2 3

Julian Ursyn NiemcewiczPowrót posłaKomedia w 3 aktach

Osoby:

Pan Podkomorzy
Pani Podkomorzyna
Starosta Gadulski, koligat [1]Podkomorzyny
Starościna, żona jego z powtórnego małżeństwa
Teresa, córka Starosty z pierwszego małżeństwa, wychowana u Podkomorstwa
Walery, syn Podkomorstwa, amant Teresy
Szarmancki, kawaler modny zalecający się do Teresy
Agatka, pokojowa Podkomorzyny
Jakub, lokaj
Kozak[2]Szarmanckiego

Scena na wsi u Podkomorstwa.

Suponuje [3] się, że rzecz się odprawia podczas limity [4] przed zebraniem się nowego wyboru posłów na Sejm 1790 roku.

AKT I

SCENA I

Jakub i Agatka

JAKUB

nakrywając stolik

Imość panna Agatka niech się trochę krząta,

Już to będzie podobno godzina dziesiąta,

Śniadanie czy gotowe?

AGATKA

Od samego ranka

Kłócę się; zwarzyła się dwa razy śmietanka.

JAKUB

Żal mi ciebie, Agatko… Jakże się masz, zdrowa?

AGATKA

Dziękuję ci: herbata i kawa gotowa,

Lecz cóż, imość [5] śpi, pan się dopiero przebudził.

JAKUB

Pan Starosta ich wczoraj tak do późna nudził,

Jak zaczął to o sejmie, to o wojnach bajać,

Ze wszystkimi się sprzeczać, wszystkich kłócić, łajać,

Gęba się nie zamknęła przez całą wieczerzę,

Powywracał butelki, szklanki i talerze;

Na ostatek, chociaż mu nikt nie odpowiadał,

On jednak zapyrzony [6] jak gadał, tak gadał,

I dopiero jak postrzegł, że już wszyscy spali,

Że świece gasły, przecież mrucząc, wyszedł z sali,

I na schodach dokończył ostatka swej mowy;

Prawdziwyż to gaduła!

AGATKA

Potrzeba zajść w głowy

Z takimi natrętami, czyli boska kara!

Prawda, że się wybornie dobrała ta para.

Kobieta, Żona, MelancholiaBo i żona Starosty przednia w swym gatunku,

Wszystkich znudziła, wzdycha w ustawnym frasunku,

Zawsze narzeka; nie wiem co siedzi w tej głowie!

Bóg dał piękny majątek, honory i zdrowie,

A zawsze nieszczęśliwa, we dnie spać się kładzie,

A całą noc się tłucze w dzikiej promenadzie;

Płacze, patrzy na miesiąc [7], gada do obłoków,

Wzywa jakichściś cieniów, jakichściś wyroków.

Starosta się z nią żeniąc musiał być szalony,

Ach co to za różnica od nieboszczki żony!

Już teraz takich nie ma: to to pani rzadka,

Co to za gospodyni, jaka dobra matka!

Jak córkę swą kochała.

JAKUB

Pewnie, że dzisiejsza,

Mniej od pierwszej rozsądna, lecz za to modniejsza.

Byłaby z niej zrobiła pocieszne stworzenie.

Słychać za sceną trąbkę myśliwską

AGATKA

Ale co to za hałas, co to za trąbienie?

JAKUB

To zapewne Szarmancki wyjeżdża na łowy.

AGATKA

Moda, FlirtTen sowizdrzał dom cały przewrócić gotowy,

Co też on nie wyrabia! gada bez pamięci,

Lata z kąta do kąta, wierci się i kręci,

Każdą zaczepi; ja mu nie mogę darować,

Wczoraj na schodach chciał mię gwałtem pocałować;

Jam się od tej napaści jak mogła broniła,

Nareszciem go ze złości za włosy chwyciła,

Lecz śmiech mię jeszcze bierze, uciekł przelękniony;

A w ręku mym się został warkocz przyprawiony,

Chcesz? to ci podaruję tę zdobycz ogromną.

JAKUB

Nie chcę, ja mu kawałka tego nie zapomnę.

AGATKA

Nie wiem dla czego trzpiot ten u nas przesiaduje,

Widzę, że Starościnie bardzo nadskakuje,

I samemu Staroście; jeśli nie mylę się,

To podobno zamyśla o pannie Teresie.

JAKUB

Kto? on? niechże Bóg broni: takowe zamęście,

Przyniosłoby tej pannie ostatnie nieszczęście:

Któż by ją znowu oddał trzpiotowi takiemu?

AGATKA

Co jej nigdy nie godzien.

JAKUB

Dajmy pokój temu.

Oświadczyny, Małżeństwo, MążMówmy raczej o sobie: Agatko kochana!

Ja cię kocham, tyś do mnie trochę przywiązana,

Znasz mię już od lat kilku; jestem państwu wierny,

Pilny w swych powinnościach, a choć zbiorek mierny,

To go pomnoży praca, staranie, a zatem

Będzie człowiek szczęśliwym, będzie i bogatym:

Prawda, że się w podległym stanie urodziłem,

Zawsze jednak poczciwym, rządnym, wiernym byłem.

AGATKA

Nie łudziłam się nigdy chciwością majątku,

Chcę słuchać mego serca, i mego rozsądku,

Miałam znaczne dość partie; wszak wiesz, z tej tu włości

Starał się o mnie długo ów pan Podstarości,

Człek hoży, mający się wcale należycie;

Lecz jakiż los mię czekał, jakie smutne życie?

Mieć męża, co z urzędu daje ludziom plagi,

I na znak dostojeństwa, i silnej powagi,

Widzieć nad mojem łóżkiem kańczug [8] zawieszony:

Nie chcę, by kto od męża mego był dręczony.

Nie przypadł mi do serca urząd ni osoba,

Ten będzie moim mężem kto mi się podoba;

bierze go pod brodę

A tak wiesz, jeśli do mej ręki masz już prawo,

oglądając się

Państwo nadchodzi, czas już pospieszyć się z kawą,

Bądź zdrów.

SCENA II

Pani Podkomorzyna, Pan Podkomorzy i Starosta

STAROSTA

prowadząc Podkomorzynę pod rękę

Com mówił wczoraj, powtarzam dziś rano,

Cóż, waćpani nie jesteś jeszcze przekonaną?

PODKOMORZYNA

z tonem sprzykrzonym

Jestem prawdziwie, milczę, i wszystkiemu wierzę.

STAROSTA

Nie dosyć na tem, bo to zapewne nieszczerze:

Trzeba wchodzić w uwagi, przyczyny, powody,

Tym sposobem przyjdziemy do zupełnej zgody.

Otóż tak, powiedziałem wczoraj na wieczerzy,

Że ta wojna, która się wokoło nas szerzy,

Potrwa, może się mylę, może mniej lub więcej,

Potrwa lat osiemnaście i dziewięć miesięcy;

Potem zgodzą się, jak się każdy już zmorduje.

Bo zwyczajnie po wojnie pokój następuje.

PODKOMORZYNA

100

Tak dotychczas bywało, lecz siadajmy, proszę.

Siadają, Podkomorzyna nalewa kawę, wszyscy piją, jeden Starosta trzymając w ręku filiżankę, mruczy pod nosem, na boku

Ach! jakie ja też nudy z tym człekiem ponoszę.

STAROSTA

Waćpani nie pamiętasz wojny siedmioletniej.

Właśnie wtenczas, gdy umarł syn mój małoletni.

105

Pamiętam, że trybunał sądziłem w Piotrkowie.

Kasztelan był Marszałkiem, niech mu Bóg da zdrowie:

Pani wojewodziny sądziliśmy sprawę,

Nie wiem, o dożywocie, czyli [9] o zastawę:

Kiedy przyszła wiadomość, że pokój zawarty.

110

Ja właśnie u marszałka grałem wtenczas w karty,

Kazaliśmy dać wina, walnieśmy się spili

Za zdrowie Niemców, co się w owych bitwach bili;

Polityka, KłótniaOtóż pożar i dzisiaj tak będzie ognisty,

Bo jak zważam gazety i z różnych miejsc listy,

115

Jak razem kombinuję przeszłe, przyszłe rzeczy,

Wojna potrwa, i nikt mi tego nie zaprzeczy.

PODKOMORZYNA

Ale, Starosto, kawa tymczasem ostygnie.

STAROSTA

pije i gada dalej

Jak się to wszystko skończy, ja tak przewiduję,

I zobaczycie z czasem, jeśli nie zgaduję.

120

Cała ta długa wojna na tem się zakończy,

Że król pruski z cesarzem najściślej się złączy,

Anglia z Francją obronne uderzy przymierze,

Rosja Krym cały odda, a Chiny zabierze,

Szwed waleczny na zawżdy złączy się z Duńczykiem,

125

Turczyn zaś wszystkich mocarstw będzie pośrednikiem.

PODKOMORZY

Przyznać należy, że to systema jest nowe.

Względem mojej ojczyzny spokojną mam głowę,

Zawarliśmy z potężnym sąsiadem przymierze,

Jużeśmy dziś pewniejsi.

STAROSTA

130

Ja temu nie wierzę:

Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna,

Niech cicho siedzi, ale niech nie będzie czynna

A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi,

Niech się z dalekim łączy, co jej nie zaszkodzi

135

Z Hiszpanią, Portugalią, nawet z Ameryką.

PODKOMORZYNA

Z Persami, Tatarami, albo z Siczą [10] dziką.

STAROSTA

Pewnie że lepiej z nimi; pożytek stąd czysty,

Waćpani zawsze sprzeczna.

wchodzi Jakub z listem

PODKOMORZY

Cóż tam?

JAKUB

140

Z poczty listy.

PODKOMORZY

odpieczętowawszy

Patriota, TęsknotaA to od mego syna; chwalebna ich praca

Zawieszona na chwilę i syn mój powraca.

Ciesz się, kochana żono, dzisiaj go ujrzymy.

PODKOMORZYNA

Jakżem szczęśliwa! dawno już po nim tęsknimy.

PODKOMORZY

145

Jam nie tęsknił, gdy zadość czynił urzędowi;

Dom zawsze ustępować powinien krajowi.

W nieprzytomności [11] jego cieszyły mię wieści,

Że się wśród tych cnotliwych mężów syn mój mieści,

Co z przemocy i hańby kraj nasz wydobyli.

STAROSTA

150

Niedługo się tem wszystkiem będziemy cieszyli,

Polityka, PatriotaBóg wie, co porobiły sejmujące Stany,

Dlaczego ten rząd, po co te wszystkie odmiany?

Alboż źle było dotąd, a nasi przodkowie,

Nie mieliż to rozumu i oleju w głowie?

155

Byliśmy potężnymi pod ich ustawami,

Jak to Polak szczęśliwie żył pod Augustami [12]!

Co to za dwory, jakie trybunały huczne,

Co za paradne sejmy, jakie wojsko juczne.

Człek jadł, pił, nic nie robił, i suto w kieszeni,

160

Dziś się wszystko zmieniło i bardziej się zmieni,

InteresZepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy,

Liberum Veto[13], tej to wolności źrenicy!

płacze

Przedtem bez żadnych intryg, bez najmniejszej zdrady

165

Jeden poseł mógł wstrzymać sejmowe obrady,

Jeden ojczyzny całej trzymał w ręku wagę,

Powiedział: nie pozwalam, i uciekł na Pragę.

Cóż mu kto zrobił: jeszcze za tak przedni wniosek,

Miał promocje, i dostał czasem kilka wiosek;

170

Dzisiaj co kto dostanie? Nowomodne głowy

Chcą robić jakieś straże, jakiś sejm gotowy,

Czyste do despotyzmu otwierają pole.

PODKOMORZY

PrzemianaWskrzeszają mądrą wolność, skracają swywole [14].

Ten to nieszczęsny nierząd, to sejmów zrywanie,

175

Kraj zgubiło, ściągnęło obce panowanie.

Te zaborów, te srogich klęsk naszych przyczyną,

I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą;

Gnijąc w zbytkach, lenistwie, i biesiad zwyczaju,

Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju;

180

Klęskami ojców nowe plemię ostrożniejsze,

Wzgardziwszy zyski, było na całość baczniejsze.

Nieba zdarzyły porę, oni ją chwycili,

Ojczyznę z pod ciężkiego jarzma wydobyli,

Walcząc wszystkie przeszkody gorliwą robotą,

185

Idąc przykładem króla, i własną swą cnotą,

Powracają porządek, i sławę ojczyźnie.

Stokroć szczęśliwy, że choć przy późnej siwiznie,

Ujrzę, że Polska rządna i że poważana.

STAROSTA

KsiążkaWiem, że waćpanu każda przyjemna odmiana.

190

W księgach się tych dzikości wszystkich nauczyłeś,

W tych księgach, nad któremi już oczy straciłeś.

Ja, co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało,

Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało.

Równycheś sentymentów nauczył i syna,

195

Czysto w zdaniach tatunia swego przypomina.

Pięknie się na dzisiejszym sejmie popisował [15].

PODKOMORZYNA

z żywością

W nieuczciwem go zdaniu nikt nie poszlakował.

STAROSTA

Nie wiem, czyli złe zdanie, czyli też uczciwe,

Może bardzo rozumne, ale niegorliwe;

200

Każdej rzeczy jakoweś zgłębianie z daleka,

To śmieszne jakieś względy na prawa człowieka,

To zawody sumienia, to delikatności,

To jakieś szanowanie świętych praw własności.

Za naszych czasów na to wszystko nie zważano,

205

Wszyscy byli kontenci, robiono co chciano.

Rozumiesz, że syn jego dokazywał wiele,

Raz się w tydzień odezwał, lub we dwie niedziele;

Poseł gadać powinien.

PODKOMORZY

Powinien wprzód myślić.

210

W kilku zważonych słowach łatwiej rzecz jest skreślić,

Niźli w rozwlekłej mowie, bez ładu i związku,

Być upartym pozorem niby obowiązku.

Człek rozumny, co łączy światło z przekonaniem,

Długo waży, niźli się odezwie z swem zdaniem;

215

Obstaje przy niem, nie przez wrzaski przeraźliwe,

Nie dlatego, że jego, lecz że sprawiedliwe:

Człek cnotliwy jest stałym, człek próżny upartym.

STAROSTA

Ja co mówię i myślę, sposobem otwartym

Sprawiedliwość, PrawnikPowiadam, że uparty człek zawsze wygrywa.

220

Świeży mam tego przykład: rok ledwie upływa,

Kiedy byłem na dziale Chorążego synów;

Najstarszy jak się uparł, o kilka tam młynów,

Niesłusznie prawda; cośmy się go naprosili!

I nie, i nie: nareszcie bracia ustąpili.

225

Powiedzże waćpan teraz, że uparty traci.

PODKOMORZY

Wielki zaiste zaszczyt, że ukrzywdził braci.

Jakże waćpan takiego dopuściłeś działu?

STAROSTA

Mówiłem młodszym, żeby szli do Trybunału,

Nie chcieli: wolim cierpieć, niż z bratem się kłócić.

230

Niechże cierpią; lecz chcąc się do pierwszego wrócić,

Jakież waćpana zdanie o sejmie gotowym!

Czyli się to z rozumem może zgodzić zdrowym,

Żeby poseł w urzędzie był dwa lata trwale?

Sejm powinien być tylko o świętym Michale,

235

Nie więcej jak sześć niedziel [16], tak przedtem bywało.

PODKOMORZY

I to wszystkich klęsk naszych przyczyną się stało;

W nierządzie i letargu naród zanurzony,

Raz we dwa lata sejmem bywał przebudzony,

Nie dlatego by radził, lecz żeby się kłócił,

240

W nieładzie wszystko zastał, w nieładzie porzucił.

Kraj ustawnych zaradzeń może potrzebować,

Te powinien w swym rządzie bez zwłoki znajdować.

STAROSTA

Bez zwłoki! to o sejmie nie można powiedzieć,

Dzisiejszy przez dwa lata nie przestał się biedzić:

245

I cóż ci prawodawcy dobrego zrobili?

Wszystko pozaczynali, a nic nie skończyli.

PODKOMORZY

Przemiana, PatriotaNarody szybkim pędem do upadku lecą,

Lecz długo trzeba czekać, niźli się oświecą,

Nim się zwalczą przesądy, duch niezgód obłudny,

250

Nad wkorzenionym błędem tryumf światła trudny.

Czernić sejm ten już rzeczą stało się zwyczajną,

Nie zrobił tyle, co mógł, nikomu nie tajną,

Ale zważając jakie znajdował trudności,

Za to co zrobił, wiele winniśmy wdzięczności.

255

Nie podlegamy nigdy panowi [17] obcemu,

Zważmy, czemeśmy byli lat tylko dwa temu?

Wewnątrz słabi, niezgodni, srodze uciśnieni,

U postronnych nieznani, albo też wzgardzeni.

Dziś się sława narodu i powaga wraca;

260

Obywatel z radością podatek opłaca,

Przez wolny sojusz dawna świetność nam oddana,

Mamy dziś sprzymierzeńca, mieliśmy wprzód pana;

Wojska wzrastają pełne szlachetnej ochoty,

Patrz na okryte zbroją cnej młodzieży roty,

265

Skarby złotem, zbrojownie śpiżem napełnione:

Będą jeszcze dla Polski dni świetne wrócone,

Będą, byleby naród cnotą zapalony,

Chęcią dobra ojczyzny z królem połączony,

Uwodzić się namowom przewrotnym nie dawał,

270

I w zaczętej już pracy nigdy nie ustawał;

Niech każdy ma szczęśliwość powszechną w pamięci,

I miłość własną kraju miłości poświęci:

Z dawnym wyborem wkrótce nowy się połączy,

Co pierwszy nie dokonał, to drugi dokończy;

275

Czynnie robiąc, zaradzi powszechnej potrzebie,

Zyskał szczęście dla kraju, a sławę dla siebie.

STAROSTA

Wszystko to piękne słowa i piękne nadzieje,

Lecz na te obietnice ja się tylko śmieję;

W tym rządzie skryta jakaś intryga pracuje;

280

Ja się na nic nie zgodzę, zaraz protestuję,

z pasją

A gdy zdanie waćpana sprzeczne z mojem wszędzie,

Syn jego mojej córki pewnie mieć nie będzie.

PODKOMORZY

Cóż sprzeczka nasza ma się tykać mego syna?

285

Żeśmy innego zdania, to nie jego wina,

Porywczo losem córki nie zechcesz rozrządzić,

Raczysz wprzód zięcia poznać i zdatność osądzić;

Najbardziej młodych osób zważyć gust, skłonności.

STAROSTA

Znam je już, dobrodzieju.

SCENA III

Ciż sami i lokaj Starosty

oddaje bilet Podkomorzynie

LOKAJ

290

List, JęzykBilet od jejmości.

PODKOMORZYNA

czyta

291

Bardzo jestem rozgniewana, że nie mogę udać się na przyjemne ich śniadanie; głowa źle mi robiła [18] przez noc całą, i koszmar przeszkadzał mi zamknąć oko; jestem w strasznej feblesie [19], skoro będę lepiej [20], polecę w ręce kochanej kuzynki.

PODKOMORZY

Rozumie kto z waćpaństwa, co ten bilet znaczy?

PODKOMORZYNA

Kuzynka z francuskiego myśli swe tłumaczy.

PODKOMORZY

Głowa źle mi robiła! co za wyraz nowy?

PODKOMORZYNA

295

Znaczy la tête m'a fait mal francuskiemi słowy [21].

PODKOMORZY

Język, Nauka, Patriota, ObcyDziwić się nie należy, jeśli Starościna,

Nie rozumie po polsku; nie jej to jest wina,

Ale tych raczej, co jej dali wychowanie,

Co wytworności dzikiej powziąwszy mniemanie,

300

Gardząc własnym językiem i rodem, i krajem,

Chowają dzieci polskie francuskim zwyczajem,

I taką na nie baczność od kolebki łożą,

Że mamki i piastunki z zagranicy zwożą.

Któż ich do dalszej nauk doprowadza mety?

305

Madam, co we Francji robiła kornety,

Albo włóczęga Francuz; i cóż stąd wynika?

Młodzieniec zapomniawszy własnego języka,

Obcym nawet źle mówi i gdy wiek ubieży,

Uczyć się musi, co do Polaka należy,

310

Bo dotąd wskazywane mając obce wzory,

Wie dobrze kto jest Vestris [22], nie wie kto Batory.

Kobieta, CnotaPowszechniejsza jest we płci niewieściej ta wada,

Wychowanie ich z zalet pozornych się składa.

Więcej powabów niźli obyczajów liczą;

315

Schowane, żeby były pożycia słodyczą,

Nagrodą cnych postępków i skromności wzorem.

Nie — przekładają obcych śmieszności iść torem;

Wlały w nie wiele nauk ich nauczycielki,

Prócz powinności żony i obywatelki.

320

Tak w wszystkiem trzymając się obcego zwyczaju,

Widzimy cudzoziemki w własnym naszym kraju.

PODKOMORZYNA

Wyznajże, przyjacielu, żeś nazbyt surowy,

Znajdują się i w naszym kraju białogłowy,

325

Co umieją szanować święte stadła [23] związki

I pełnią dobrych matek i żon obowiązki.

PODKOMORZY

Wiem, że są takie, samaś waćpani dowodem,

Wiem, że są znakomite i cnotą, i rodem,

Co żyją skromnie, kraj swój nad wszystko kochają,

330

Obywatelskie cnoty w synów swych wpajają.

Widzieliśmy, jak idąc Rzymianek przykłady,

Dzieliły z nami chętnie publiczne nakłady,

I z skroń pozdejmowawszy przepyszne ozdoby,

Oddały je ojczyźnie: takiemi sposoby

335

Niewiasta w wolnym kraju chwały dostępuje,

Takich ja obyczaje i cnoty szanuję;

Nauka, Szczęście, MałżeństwoLecz ganić nie przestanę nierozsądne matki,

Co łożąc na swe córki majątku ostatki,

Dają im wychowanie wykwintne i modne,

340

Lecz z życiem, co wieść mają, bynajmniej niezgodne.

Cóż dalej? miasto czuwać nad rządem domowym,

Głowę nabitą mając dymem romansowym,

Dzikie jakieś pojęcie nabywszy o szczęściu,

Nie znajdują go w ciszy i słodkiem zamęściu,

345

Idą zatem rozwody, skargi, narzekanie:

A wszystkiego przyczyną zdrożne wychowanie.

STAROSTA

Ważnych uwag waćpana cierpliwie słuchałem,

Lecz się przyznam, że w duchu serdecznie się śmiałem.

Jakże waćpan, co sprzyjasz tak każdej odmianie,

350

Dziś żywo nowomodne ganisz wychowanie?

Wszak ta edukacyja, te nowe przykłady,

Równie jak sejm gotowy, jak wasze zasady,

Wyście powymyślali, dziś znów niekontenci;

NaukaWiesz waćpan, co to było za naszej pamięci!

355

Młodzieniec wiedział, że go głośna czeka sława,

Gdy umiał po łacinie i Volumen prawa;

Szedł potem do wszystkiego, i ludzie bywali,

Którzy, nic się nie ucząc, o wszystkiem gadali;

Dziś spytaj chłopca w szkołach prosto, nie zawile,

360

Rozumie Horacego, pozwu ani tyle:

Głowę mając dzikiemi rzeczami nabitą,

Wie dobrze co ananas, a nie wie co żyto.

PODKOMORZY

To niedobrze: powinien znać jedno i drugę,

Niech się naprzód sposobi na kraju usługę,

365

Niech wie dalej, jak inne narody się rządzą,

Naśladuje ich cnoty, strzeże się w czem błądzą;

Przez takową wiadomość człek światła nabiera,

Ta krajowych przesądów zasłonę rozdziera.

A jeśli w dalszym wieku zwiedzi obce kraje,

370

Niech przejmuje ich cnoty, nie śmieszne zwyczaje,

Niech z uwag swych dla kraju pożytki gotuje,

Niechaj zdobi swój umysł, lecz serca nie psuje.

STAROSTA

Mówiłeś waćpan niby na obydwie strony,

Lecz widzę za nowością zawsześ uprzedzony.

PODKOMORZY

375

Moda MałżeństwoA ja mówię, żeś waćpan przyjacielem mody.

STAROSTA

Jakże to, dobrodzieju?

PODKOMORZY

Mam tego dowody.

STAROSTA

Jakież, proszę.

PODKOMORZY

Ciężko co znaleźć na obronę;

380

Interes Oto własnym wyborem pojmując za żonę,

Damę zacną, lecz która modnem wychowaniem,

Nie zgadza się z humorem waćpana ni zdaniem.

STAROSTA

Miałem w tem tę przyczynę…

PODKOMORZY

Musiała być ważna.

STAROSTA

385

Pewnie że: dość powiedzieć, że była posażna;

Mospanie, gdzie się suma z dobrami zjednoczy,

Tam na resztę bezpiecznie można zamknąć oczy.

Zważ waćpan, jak nie miało ulgnąć [24] me serduszko;

Naprzód trzykroć gotowych [25] znaleźć pod poduszką,

390

Dobra nad samą Wisłą, klucz [26] na Ukrainie,

Zastawę w Sandomierskim i dworek w Lublinie.

I tak silnym powabom któż z nas oparłby się?

Prawda, ma swe śmieszności, ma swe widzimisię,

Lubi czasem chorować, i co mi to szkodzi,

395

Że w myślach zatopiona po miesiącu chodzi?

Że lubi lasy, zdroje, słowiki, murawy?

Niech sobie lubi; ja znów mam swoje zabawy,

Bo gdy ona w ustroniu rozwodzi swe żale,

Ja sobie gram w warcaby albo tytuń [27] palę,

400

A tak każde kontente [28].

PODKOMORZY

na boku

Łatwo temu wierzę.

Kto tak stałym umysłem wszystkie rzeczy bierze,

Temu dworek w Lublinie i nad Wisłą włości,

Łatwo słodzą niesmaki, spory i przykrości.

SCENA IV

Ciż sami i Teresa

Teresa, pocałowawszy ojca w rękę, kłania się Podkomorzemu i Podkomorzynie

STAROSTA

405

Jak się miewasz Teresiu? dobrze ci się spało?

TERESA

Nie zbyt dobrze, bo jejmość cierpiała noc całą.

PODKOMORZYNA

A miałażeś wygodę?

TERESA

W tym tak zacnym domu,

Na wygodzie, staraniu, nie zbywa nikomu;

410

Znam go od dawna, pod ich schowana dozorem,

Wasze życie i cnoty były dla mnie wzorem,

Czułych ich starań tkliwe zachowam wspomnienie.

PODKOMORZYNA

do Starosty

Co to za miłe, wdzięczne i skromne stworzenie!

Słodycz, dobre skłonności natura w nią wlała,

415

W oczach naszych w urodę i cnoty wzrastała.

Kocham ją jak mą córkę.

STAROSTA

Dobra z niej dziewczyna,

Lecz prawdę mówiąc, zawsze wolałbym mieć syna;

Ta, wziąwszy posag, Bóg wie dostanie się komu,

420

Z syna przecię i pomoc, i wygoda w domu,

Bo czy to w Trybunale sprawę poforsować,

Czy ekonoma z intrat [29] ściśle obrachować,

Czy pchnąć do Gdańska, zawsze dobrze użyć syna,

Właśnie mi się historia dobra przypomina:

425

Raz mój ojciec…

PODKOMORZYNA

Starosto! powiesz przy obiedzie,

Pójdziem do chorej. Może tymczasem nadjedzie

Syn mój i koniec długiej przyniesie tęsknocie.

Teresiu, możesz tutaj zostać przy robocie.

Wychodzą

SCENA V

TERESA

sama

430

Dziś go tedy ujrzemy [30], dzisiaj ma się wrócić,

Nie wiem, czyli się cieszyć, czyli mam się smucić,

Z skłonnością moją walczą rodziców rozkazy:

Ach! dla tkliwego serca, jak okrutne razy!

Schowana [31] z nim w tym domu, w latach mych dziecinnych

435

Miłość się przy zabawach zajęła niewinnych,

Minęły te zabawy, zostało wrażenie.

Przymuszać się ustawnie [32], co za udręczenie!

Wszystko mię zdradza, niech kto imię jego wspomni,

Zapłonienie na twarzy postrzegą przytomni.

440

Lecz czegóż się mam płonić? publiczny szacunek,

Upoważnia mój wybór i słodzi frasunek.

Dzisiaj go więc zobaczę.

SCENA VI

Teresa, Szarmancki

SZARMANCKI

wpada, nie postrzegając Teresy

Latać godzin kilka,

I jednego nie ruszyć zająca ni wilka,

445

To ostatnie nieszczęście.

postrzegając Teresę

Niech pani daruje.

Że się przed nią w zbryzganym fraku prezentuję!

Wraz stąd lecę, i włożę ciemny wigoniowy:

450

Oczy jej już mi słodzą niepomyślne łowy,

KońAle biedny kasztanek!

TERESA

I cóż mu się stało?

SZARMANCKI

Nieszczęście: wzdłuż i w poprzek zbiegłem knieję całą.

Lecę przez pole i już wypadam na drogę,

455

Gdy wtem utkwił w zagonie i wywichnął nogę.

TERESA

Żałość waćpana równie jest słuszna jak szczera.

SZARMANCKI

Od pierwszego go w Anglii kupiłem pikiera.

FlirtBył to pierwszy koń w świecie, co nie ma przykładów,

Wygrał jeden po drugim dwadzieścia zakładów:

460

Ach, gdybym tu już serca nie uwięził mego,

Wraz bym leciał do Anglii szukać podobnego!

TERESA

W tak chwalebnym zamyśle nie mogę zgadywać,

Kto by tutaj waćpana śmiał dziś zatrzymywać.

SZARMANCKI

Zezwolić na to byłabyś waćpanna skłonną?

465

widząc, że Teresa patrzy nań z podziwieniem [33]

Waćpanna dobrodziejka lubisz jeśdzić konno?

TERESA

Jeszczem nie próbowała.

SZARMANCKI

W Anglii wszystkie panny,

Czy to na polowanie, czy na spacer ranny,

470

Inaczej jak na koniu nie wyjadą prawie.

Ja sam teraz na wiosnę bawiąc się w Warszawie,

Kasztelance jednego z koni moich dałem.

Jak ma siadać, jak jeździć, sam pokazywałem;

Zrazu ledwie wyjechać śmiała na ulice.

475

Teraz, ot tak wysokie sadzi kobylice [34],

Wjeżdża na wszystkie progi i na wszystkie ganki.

TERESA

Tak śmiałej powinszować można wychowanki.

SZARMANCKI

Gdyby pani ofiarą nie wzgardziła sługi,

Cała ma stajnia na jej byłaby usługi,

480

Chciej tylko rozkazywać i dawać mi prawa.

TERESA

Wdzięczna waćpanu jestem, lecz taka zabawa,

Chociaż nie jest naganną, jednak mię nie łudzi.

SZARMANCKI

Co za rozkosz, ach! byłbym najszczęśliwszy z ludzi,

Gdybym się mógł znajdować przy niej bez ustanku,

485

Gdybym obok niej jadąc jasnego poranku,

Gdzie gwar ptasząt przyjemny, gdzie źródeł mruczenie

Mógł jej najżywsze moje malować płomienie,

I łzy moje mieszając z rosą niebios wonną…

TERESA

Waćpan widzę koniecznie chcesz się kochać konno.

490

Inna ofiarę jego przyjąć będzie zdolną,

Ja odchodzę.

Odsuwa krosienka i chce odchodzić, Szarmancki ją zatrzymuje

SZARMANCKI

Oświadczyny, InteresŻyczeniom bądź moim powolną,

Chciej mię słuchać; na silne przysięgam jej wdzięki,

Że jeśli mi nie zechcesz ubliżyć twej ręki [35],

495

Będzie mojem staraniem, byś przez to zamęście,

Znalazła, czegoś warta, znalazła twe szczęście.

W każdym razie uprzedzać będę twe życzenie,

I prawem będzie dla mnie każde twe skinienie;

Nie będzie ci zbywało na żadnej zabawie,

500

Zimę i lato siedzieć będziemy w Warszawie.

Będziesz zawsze opływać we wszystkie dostatki,

Dom modnie meblowany, wieczerze, obiadki,

Będziesz przyjmować gości i onych odwiedzać.

Karpantie z Szodoarem będą się wyprzedzać

505

Który pierwszy z Paryża nowość jej sprowadzi,

Brać będziesz co jej tylko chęć i gust doradzi;

Nareszcie: żebyś nawet w meblach była wzorem,

Sklep Hampla i Rezlera będzie ci otworem.

Jeśli ten dowód mojej miłości jest słaby…

TERESA

510

Przyznaję, że ma w sobie łudzące powaby,

Lecz ja spokojne życie nad przepych przekładam,

I w modach i Warszawie szczęścia nie zakładam.

Kłaniam waćpanu.

Odchodzi

SCENA VII

SZARMANCKI

sam

Zimne niby pożegnanie,

515

Ale jak mię to gniewa takie udawanie,

Bo to niby odmawia i niby się chwieje,

A wewnątrz wiem, że dla mnie z miłości szaleje.

Nie takie panny człowiek wyprowadzał z głowy,

Ach! żeby tylko mógł być kasztanek mój zdrowy;

520

Reszta pomyślnie idzie, Teresa mię kocha,

Ojciec mię życzy, całkiem za mną jest macocha,

Parę milijoników dobrze jest zacapić,

Przynajmniej długi człeka nie będą już trapić:

Słychać hałas za sceną; Szarmancki ogląda się

525

Cała widzę czereda wali się z hałasem,

Ja uciekam i frak mój odmienię tymczasem.

SCENA VIII

Podkomorzy, Podkomorzyna, Starosta, potem Lokaj

PODKOMORZY

Zdrowie, PozoryNo, chwała Bogu! przecież nasza Starościna

Nie ma gorączki, lepiej mieć się już zaczyna.

STAROSTA

cicho do Podkomorzego

Są to chimery, na dzień w łóżku leżeć rada;

530

Kiedy chce tylko, to ją ta słabość napada.

JAKUB

wpada z radością

Panicz nasz starszy jedzie, i barwę [36], i człeka

Wszyscyśmy rozeznali, choć jeszcze z daleka.

PODKOMORZY

Wszakżem mówił waćpani, że na obiad stanie.

PODKOMORZYNA

z radością

O Boże! jakże tkliwe będzie powitanie.

535

Czy on tylko zapewne! ach, dla matki tkliwej

Co za radość, ach! jakiż to moment szczęśliwy.

Bieży do okna i patrzy

Ach, on, ale daleko.

PODKOMORZY

idzie także do okna, Teresa z daleka za nim patrzy

Już mostek na rzece

540

Minął, ach, jak się spieszy, już wjeżdża w ulicę.

PODKOMORZYNA

Z radości wstał z powozu, i chustką znak daje.

TERESA

z pomieszaniem na boku

Radość i pomieszanie w sercu mem powstaje.

STAROSTA

Właśnie sobie wspominam, kiedym z dyrektorem,

545

Wracał ze szkół do domu nad samym wieczorem,

Spotkanie, Syn, Matka, OjciecByłem jedynak, i mnie rodzice kochali,

Ale nigdy podobnych scen nie wyrabiali.

PODKOMORZYNA

z radością

Już wjeżdża w bramę, bieżmy naprzeciwko niemu.

STAROSTA

chwytając ją za rękę i zatrzymując

Rodzice naprzeciwko synowi swojemu?

550

To wcale nie przystoi.

SCENA IX

Ciż sami, Walery

wpada z radością; matka bieży przeciw niemu i padającego na kolana chwyta za szyję

PODKOMORZYNA

Ach! mój ty kochany,

Wracasz na łono matki tak dawno czekany,

Jakże jestem szczęśliwa, że ciebie oglądam,

Nic już na świecie więcej… niczego nie żądam.

555

Ty nie wiesz co dla syna serce matki czuje!

WALERY

całując ręce matki z rozrzewnieniem

Czuję, matko, ach, radość głos mi odejmuje!

Wydziera się od matki i idzie do ojca

PODKOMORZY

ściskając go

Syn, Ojciec, PatriotaSynu mój, miło ciebie nazwać tem imieniem,

Uczciłeś je przykładnem urzędu sprawieniem;

Patrząc na cię, największy mam powód wesela,

560

Że w synu moim widzę już obywatela,

Że los wam dla ojczyzny dał wtenczas pracować,

Gdyście śmiałem działaniem mogli ją ratować;

Mnie staremu już głowę opędził wiek siwy,

Żyłem w ucisku, ani byłem tak szczęśliwy.

565

Ohydna przemoc, podłość, chciwość, duch nieśmiały,

Naród niegdyś tak sławny w ucisku trzymały;

Dziś koniec klęskom, legnę spokojny już w grobie,

Gdy zostawię ojczyznę i was w lepszej dobie.

WALERY

570

Ojcze, bodajby Bóg cię najdłużej zachował!

Jeślim się nienagannie w urzędzie sprawował,

Winienem to przestrogom, które mi dawałeś,

Prawidłom, co z dzieciństwa w serce mi wpajałeś,

Żebym kochał ojczyznę, i trzymał się cnoty.

STAROSTA

575

No, czy już się skończyły te wszystkie pieszczoty?

Walery idzie hu niemu i kłania się

Kłaniam waćpanu: a cóż ustały już przecie,

Mądre prace waćpanów tak sławne po świecie?

z urąganiem

580

Oj teraz to dopiero będziemy szczęśliwi?

Teraz!

WALERY

Byleśmy byli zgodni i cierpliwi,

Ujrzymy dobre skutki nowego porządku.

STAROSTA

Jam wszystko już przewidział z samego początku.

585

podczas gdy Starosta rozmawia z Podkomorzym, Walery wita się z Starościanką

Ciekawe między nami będzie tu spotkanie,

Gotuję jegomości niejedno pytanie.

PODKOMORZY

Potem Starosto; dziś mu spoczynku po drodze

Potrzeba.

590

PODKOMORZYNA

do Walerego

Dzisiaj wszystkie tęsknoty me słodzę,

Z radościąś dom zobaczył?

WALERY

Ach! możnaże komu

Bez czułego wzruszenia zbliżyć się do domu,

595

Ujrzeć te lube szczyty, gdzie się człek urodził,

Te lipy, pod któremi w dzieciństwie się chłodził;

Myśleć że się zbliżają chwile pożądane,

W których uściska ojca i matkę kochanę;

Któż się wtenczas nie wzruszy, któż się nie rozkwili?

PODKOMORZYNA

600

Bodajbyśmy się więcej nigdy nie dzielili.

WALERY

Syn, Obowiązek, OjczyznaA z braci mych żadnego w domu nie zastałem?

PODKOMORZY

Młodszego za towarzysza do znaku [37] oddałem,

Uczy się służby; właśnie ściągnęła brygada,

A średni zaś w cywilnej komisji zasiada;

605

Tęskno mi bez nich, ale w tem chlubę znajduję,

Że każdy syn mój służy, żaden nie próżnuje.

STAROSTA

A ja właśnie podobne ułożenie ganię,

Któż się przy gospodarstwie, przy domu zostanie?

PODKOMORZYNA

patrząc na zegarek

Już się to obiadowa przybliża godzina,

610

Może, że też już wstała z łóżka Starościna.

STAROSTA

U stołu będziem sobie gadać należycie,

I kielich za pomyślne spełnimy przybycie.

AKT II

SCENA I

Teresa

sama

TERESA

Przybył na koniec: godzin już kilka upływa

Jak w radości, bojaźni, niepewna, troskliwa,

615

Gdy każdy z nim rozmawia i wita ochoczy,

Ja ledwie nań niepewne śmiem podnosić oczy;

Pytaniami ciekawych ustawnie dręczony,

Nie dał i jednej chwili swojej ulubionej.

To serce trosków [38] pełne, i w ustawnem [39] drżeniu,

620

Wśród tylu przeszkód, po tak długiem niewidzeniu,

Co go ustawnie dręczy, co cierpi, co czuje,

Na łono przyjaciela wylać potrzebuje;

Dochowałam ci wszystkich uczuć moich święcie!

SCENA II

Teresa, Walery

WALERY

z uczuciem całując ręce Teresy

O! Boże co za radość, jak słodkie przyjęcie!

TERESA

625

Jesteś z nami, twój widok troski me osładza,

I długiej niebytności tęsknotę nagradza.

WALERY

Ta nieprzytomność [40], co nas tak długo dzieliła,

Tereso, serca twego dla mnie nie zmieniła?

TERESA

630

Mógłżeś wątpić? uczucia w dzieciństwie powzięte,

Dochowałam ci mimo przeszkody zawzięte:

Ty wśród zabaw, wśród świata wielkiego rzucony,

Samą pracą, widoków mnóstwem roztargniony,

Łatwiej ponosić mogłeś smutek oddalenia;

635

Mnie każde miejsce twoje wznawiało wspomnienia.

Przywodzić czasy z tobą strawione tak mile,

Myśleć o tobie, tobie poświęcać me chwile,

To szczęściem, zatrudnieniem to było codziennym.

WALERY

Wśród tyle roztargnienia, nie stałem się zmiennym,

640

Czas wszystek poświęcałem pierwszej powinności,

Odpoczynek wspomnieniom i czułej miłości.

Kobieta, Cnota, WiernośćAni rozumiej, żem jest tak płochy, tak słaby,

Abym się przez łudzące dał uwieść powaby.

Te piękności tak bardzo podobać się chciwe,

645

Widziałem bardziej próżne aniżeli tkliwe;

Wolą być przez czcicielów [41] roje otaczane,

Niż szczerze kochać i być nawzajem kochane.

Wierz mi: im bardziej chlubne wdzięki [42] i ozdobą,

Niejedną z nich równałem w sercu mojem z tobą,

650

Tymeś się szacowniejszą w oczach mych stawała.

TERESA

Jeślim się godną twego szacunku zdawała,

Jeśli nie wszystko we mnie podległe naganie,

Taką mię uczyniło matki twej staranie:

Wdzięczność dla niej mą tkliwość dla ciebie pomnaża,

655

Serce tobie oddane niczem się nie zraża;

Ty mnie kochasz, to dosyć: w układach swych dziwni

Ojciec mój i macocha, dotąd nam przeciwni,

Człeka pustego, trzpiota chcą mi dać za męża:

Ach! względy posłuszeństwa wstręt we mnie zwycięża.

660

z rozrzewnieniem

Z tobą żyć tylko pragnę, ciebie kochać stale.

WALERY

Duszę mi przenikają, Tereso, twe żale.

Lżejszemi być powinny, bo wspólnie cierpiemy [43];

Może, że tyle przeszkód stałością zmożemy.

665

Ojciec twój, co bogactwa nad wszystko przenosi,

Sądzi, że zbiorów jego żądza mię unosi:

Jak się myli, jak krzywdzi me szczere płomienie!

Od wszystkich jego bogactw uczynię zrzeczenie;

Niech je zatrzyma, ale niech mi odda ciebie.

670

Część moja szczupła, przecież wystarczy potrzebie;

Z tobą milsze mi będzie nad posagi hojne

Słodkie pożycie, szczęście, godziny spokojne:

To me serce nad wszystkie dostatki przenosi.

TERESA

postrzegając lokaja Starościny

Otóż człek mej macochy.

LOKAJ

675

Jejmość panny prosi.

TERESA

Powiedz, że zaraz przyjdę: masz tedy dowody,

Momentu być nie możem z sobą bez przeszkody,

Ani osłodzić trosków, ni pocieszyć żale,

Bądź mi zdrów, mój kochany, lecz nim się oddalę

680

dobywa z kieszeni pas szyty

Przyjm tę pracę rąk moich, ten dar nader skromny,

Na dowód, żeś był zawsze myślom mym przytomny;

Strzeżona ustawicznie z pracą się mą kryłam,

Ukradkiem w nocy pas ten dla ciebie uszyłam,

685

Niechaj cię dar ten o mej wierności zapewnia.

WALERY

Tereso! dobroć twoja do łez mię rozrzewnia.

TERESA

Bądź zdrów, odchodzić muszę.

SCENA III

Walery

sam, trzymając pas

WALERY

Drogi upominku!

Tyś ujmowała godzin od twego spoczynku,

690

Żeby dla mnie pracować! zakazy surowe

Wydzierają mi życia mojego połowę;

Lecz nie wydrą pociechy w sercu mym stroskanym,

I słodkiego uczucia, że jestem kochanym!

Ale któż znów nadchodzi osobność mą kłócić.

SCENA IV

Walery i Szarmancki

SZARMANCKI

ufryzowany z wielkim halsztukiem [44] i we fraku eleganckim, rzuca się na Walerego i całuje go

695

Pozwól się, przyjacielu, na łono twe rzucić,

Ucałować, przypomnieć tej przyjaźni świętej,

W młodych leciech [45] w konwikcie [46] tak czule powziętej.

Wiek minął, jakeśmy się z sobą rozdzielili,

Panowie tu na nowo Polskę przerobili,

700

Ledwiem ją poznał, kiedym wrócił z zagranicy:

Lecz jak to? lato całe strawiłem w stolicy,

Nigdzie się spotkać!

WALERY

Mocno tego żałowałem,

Moje zabawy, domy które uczęszczałem,

705

Może, że nie te były, kędyś waćpan bywał.

SZARMANCKI

Wtenczas u Kolsonowej najwięcejm przebywał,

W ulicy Ujazdowskiej: wpośród pracy takiej,

Jakżeś też nie wyjechał i razu na raki?

WALERY

Prawdziwie, że się tego nieskończenie wstydzę,

710

Lecz słodzę stratę, kiedy dziś waćpana widzę;

Jak długo odwiedzałeś waćpan cudze kraje?

SZARMANCKI

Rok tylko, alem przejął wszystkie ich zwyczaje.

Prawdziwie, już nie mogłem w ojczyźnie usiedzić [47];

Naprzód, ojciec mi kazał w sprawach się swych biedzić,

715

Jeździć po Trybunałach, to śliczne zabawy!

Wolałem przegrać dobra niż pilnować sprawy.

W rok zdało mu się oddać mię do gabinetu,

Porzuciłem: nie umiem dochować sekretu.

Dalej próbując mojej w żołnierce ochoty,

720

Nabył dla mnie chorągiew w rejmencie piechoty,

I to mi się sprzykrzyło; przecież Opatrzności

Zdało się ojca mego przenieść do wieczności!

Zobaczywszy się panem znacznego majątku,

Z radości nie wiedziałem, co robić z początku.

725

poprawiając halsztuka i desynując [48] się

To prawda, że Bóg człeka stworzył dosyć ładnie;

Żebym jednak wykształcił figurkę dokładnie,

Chciałem Paryż odwiedzić, dobra więc dzierżawą

Puściwszy, rozstałem się z kochaną Warszawą.

WALERY

730

To się waćpan podówczas w Paryżu znajdował,

Gdy rewolucja, gdy się ów zapał zajmował?

SZARMANCKI

To mię też zamieszanie z Francji wypędziło.

WALERY

Właśnie wtenczas w tym kraju zostać się godziło;

Pewnieś się waćpan starał widzieć i być wszędy,

735

Zważałeś ich ustawy, a nawet i błędy.

SZARMANCKI

Wyznam waćpanu: nie wiem, co się z niemi stało,

Bo mię wszystkie ich czyny obchodziły mało.

Dziękuję za tę sławną i wolność, i trudy:

Nie uwierzysz, w Paryżu jakie teraz nudy!

740

Nic na świecie tak wielkiej nie nagrodzi szkody;

Panienek ani ujrzysz, teatra [49], ogrody,

Bulwary i foksale [50] są prawie bez ludzi;

Człowiek nie ma co robić, cały dzień się nudzi.

Raz pamiętam, wyszedłem kupować guziki,

745

Do pąsowego fraku; kupcy, czeladniki,

Jak gdyby ich umyślnie obrano z rozsądku,

Na warcie strzegli w mieście dobrego porządku;

Tak mię to rozgniewało, żem się wraz zawinął,

I czem prędzej przez Kale [51] do Anglii popłynął.

WALERY

750

Przynajmniej ten kraj sławny, tak rozsądnie wolny,

Zastanowić uwagę waćpana był zdolny;

Rząd jego, rękodzieła i ustaw tak wiele,

Dłużej go zatrzymały.

SZARMANCKI

Trzy tylko niedziele

755

Bawiłem w Anglii; srodze powietrze niezdrowe:

Kupiłem dwie par sprzączek i szpadę stalowę;

Byłem na Parlamencie: tak jak u nas krzyki,

Lecz za to co za sklepy, łańcuszki, guziki,

Kursa [52] koni! to w świecie najlepsza ustawa.

760

Ach! przyjacielu, co to za szczęście, zabawa;

Tych się cudzoziemcowi opuścić nie godzi,

Co to za widowisko! człek w głowę zachodzi,

Nie możesz pojąć jeden za drugim jak leci,

Na takich koniach, ot tak prawie małe dzieci.

765

Pamiętam dnia jednego, śmiech mię bierze pusty,

Angielczyk [53] jeden z małą peruczką i tłusty,

Przegrał niezmierny zakład, w zapalczywym gniewie,

Chciał koniowi w łeb strzelić: przypadam szczęśliwie,

Daję sto funtów: i tak od śmierci niebogę,

770

Uwalniam biedną klaczkę, gniadą białonogę.

Potem fraszek kupiwszy moc na darowizny,

Powróciłem nareszcie do matki ojczyzny.

Kiedym ja się tak bawił, pan sławą okryty,

Chodził ustawnie koło Rzeczypospolitej,

775

Wpośród obywatelskich strawił czas swój trudów,

Winszuję bardzo ustaw, nie zazdroszczę nudów.

WALERY

Ta przyjaźń, z którąś waćpan raczył mię uprzedzić,

Jeżeli mi pozwala prawdę mu powiedzieć,

Powiem: że to bez zysku żadnego jeżdżenie,

780

Wymówić chyba może wiek, niedoświadczenie.

Odtąd innym winieneś zatrudnić się celem,

Pamiętać, żeś Polakiem, żeś obywatelem,

Żeś najpierwsze twe winien ojczyźnie usługi.

SZARMANCKI

Mam się znów dosługiwać? to sposób zbyt długi.

785

Urzędy, dostojeństwa, słowem wszystkie żądze,

Łatwe do dostąpienia, gdy człek ma pieniądze.

Będą się kłaniać, chociaż nie będę pracować.

WALERY

Będą się kłaniać, ale nie będą szanować:

Publicznego szacunku ten tylko bezpieczny [54],

790

Kto cnotliwie pracując, ludziom pożyteczny:

Ale go nie otrzyma, kto tylko próżnuje.

SZARMANCKI

Chcesz, bym był posłem na sejm, co dziś następuje?

Bardziej się jeszcze znudził, jak tu waćpanowie?

A dobrodzieju! wolę nade wszystko zdrowie;

795

ZabawaLata przeszłego gdyście na sesjach siedzieli,

Gdyście się przez dzień cały męczyli, krzyczeli

Ja z pudrem i z pomadą włos zczesawszy wonną.

Wsiadłszy w mą kariolkę [55], alboli też konno,

Obleciałem Mokotów, Wolę, Królikarnię,

800

Łazienki i Powązki; czasem Bażantarnię;

Wieczorem przebrawszy się przy powiewnym chłodzie,

Łajałem wraz z drugimi sejm w Saskim ogrodzie;

Wypiłem z przyjaciołmi ponczu dużą czarę,

Zjadłem brzoskwiń, morelów [56] za dukatów parę;

805

Potem koło dziesiątej, kończąc dzień przyjemny,

Foksalowe zabawy okrywał mrok ciemny.

WALERY

Gdyby każdy tak żyć chciał, czem by Polska była.

SZARMANCKI

Nie wiem coby z nią było, lecz by się bawiła;

Zawsze zdania waćpana są nazbyt surowe:

810

Żebyś mi też ustąpił statku [57] choć połowę!

MałżeństwoAle słyszałem, że pan myśli stan odmienić,

Że się okrutnie kocha, ma się wkrótce żenić,

Z piękną, posażną, grzeczną, słowem zacną damą.

WALERY

Ja właśnie o waćpanu słyszałem to samo.

SZARMANCKI

815

Dalibóg, że nie, ale krewne uprzykrzone

Pokoju mi nie dają, żebym pojął żonę!

Co to za kłopot, co za bieda nieustanna,

Tutaj ciągną rodzice, tu kocha się panna.

Prawie chcą mię już gwałcić; no i cóż mam robić!

820

Już z biedy na małżonka trzeba się sposobić,

Tylu prośbom, wzdychaniom dać się ułagodzić:

Prawdziwie, że to bieda pięknym się urodzić.

WALERY

Te skargi oznaczają skromnego człowieka,

Szczęśliwy, kto na piękność swą tylko narzeka!

825

Powinszować waćpanu serdecznie należy,

Najszczęśliwszyś podobno ze wszystkiej młodzieży,

Że bez najmniejszych starań, prawie przez niechcenie,

Umiesz wzbudzać w kobietach najtkliwsze płomienie.

SZARMANCKI

Szczęście się przywiązało do mojej osoby,

830

Ale wyznać należy, mam moje sposoby,

I ktokolwiek iść zechce podług mych prawideł,

Żadne kobieta jego nie uniknie sideł;

Na dowód, że na próżno pochwał mych nie liczę,

Wraz waćpanu pokażę wszystkie me zdobycze,

835

Listy, portrety, włosy, obrączki, pierścionki,

Te panienek, te wdowy, te od cudzej żonki.

WALERY

Daję wiarę, żeś waćpan był bardzo szczęśliwy,

Proszę, nie dowódź tego przez czyn nieuczciwy,

Tych, co mu zawierzyły, nie zdradzaj czułości.

SZARMANCKI

840

Otóż znowu pocieszne są delikatności!

Jeśli masz za uczciwość ochraniać kobiety,

Wierz mi, w ich oczach żadnej nie znajdziesz zalety:

Chciej się tylko w mej szkole cokolwiek przećwiczyć,

Tysiącami kochanek jak ja będziesz liczyć;

845

Muszę ci me portrety pokazać koniecznie.

WALERY

Na cóż? może się obejść bez tego bezpiecznie.

SZARMANCKI

Hej, kozak [58]!

WALERY

Ale wcale nie jestem ciekawy.

SZARMANCKI

Ale co ci to szkodzi, choćby dla zabawy?

WALERY

850

Wierz mi, gorszyć się będę z takiego uczynku.

SZARMANCKI

Kozak!

SCENA V

Ciż sami i Kozak

SZARMANCKI

Czy masz portrety, co to na kominku

Leżały, i te listy, co porozrzucane

Na stole, te pierścionki z włosów?

KOZAK

855

Maju, pane [59].

SZARMANCKI

Pokaż no.

Kozak szuka w szarawarach [60], i wyciąga portrety, listy, włosy, pierścionki

To nie wszystko, gdzie reszta, hultaju?

860

Gdzie ów mały portrecik?

KOZAK

Jej Bohu, ne znaju [61].

Szuka w szarawarach, za cholewami, znalazłszy za butem, oddaje

Potierał za cholewu [62].

SZARMANCKI

Zważaj waćpan, proszę,

865

Patrzeć na te zdobyczy, co to za rozkosze!

Walery poziera wzrokiem pogardy pełnym

WALERY

Przynajmniej nie chciej waćpan imion ich powiadać.

SZARMANCKI

Czemuż nie? tych skrupułów czas by już postradać.

krzyczy

Portret Szambelanowej; patrz jak wdzięków wiele!

870

Kochałem ją serdecznie, całe dwie niedziele.

Wyjmuje duży pierścień z włosów i przypatruje się

Już zapomniałem, czyje te włosów pierścienie;

Ha, ha, pułkownikowej, oj, ta się szalenie

Kocha we mnie, ja zaś jej nie lubiłem wcale,

875

Co to były za szlochy, narzekania, żale;

pokazuje drugi portret

Ten portret w dezabilu [63] i w nocnym negliżu,

Francuzka na wyjezdnym dała mi w Paryżu,

bierze jeden po drugim i pokazuje prędko

880

To portret Cześnikowej, włosy Podczaszanki,

Obrączka Chorążyny, pierścień Kasztelanki,

A to wachlarz kuzynki, w tem zamknięciu złotem.

Listy, chcesz czytać teraz, alboli też potem?

WALERY

Schowaj waćpan i listy, i te upominki.

SZARMANCKI

885

Kobieta, Miłość, Flirt, Zdrada, ZabawaPatrzaj, te wszystkie piękne brunetki, blondynki.

Płaczą dziś po mnie, jęczą, chorują i mdleją;

Każda, że się powrócę, cieszy się nadzieją:

Myli się, będę srogim i nieprzebłaganym,

Walery, jeśli chcesz być od kobiet kochanym,

890

Nie kochaj nigdy, wskazuj nadziei promyki.

Oj, nie wiesz jeszcze, co to są za dobrodziki [64]!

Człek, co kobiecie szczerze czucia swe oddaje,

Igrzyskiem się jej chimer i lekkości staje.

Zaraz go w poczet swoich niewolników liczy;

895

Pewna już ciebie, innej wraz szuka zdobyczy.

Porzuć więc, skoro ujrzysz cokolwiek niestałą,

I powiedz wszystkim, co się między wami działo.

WALERY

z grozą

I waćpan z tak haniebnym zdaniem śmiesz się chlubić!

Masz za żart zdradzać czułość i kobietę zgubić!

900

Wierzaj mi, nic po takim człowieku nie wróżę,

Który krzywdzi takiego, co się mścić nie może.

Osławiać tę płeć słabą jest niegodziwością,

Jest to połączyć razem występek z podłością.

Jeśli przez skłonność lub też przez świetne zalety,

905

Potrafisz zyskać ufność i serce kobiety;

Jeśli ci czucia swoje powierzy zbyt tkliwa,

Niech ten sekret na zawżdy w piersiach twych spoczywa;

Niech narzekać na ciebie nie znajdzie przyczyny,

Umiej pokryć jej słabość, a nawet i winy.

SZARMANCKI

910

Zbyt surową naukę chcesz mi waćpan dawać,

Ale najlepiej rzeczy po skutkach poznawać;

Portret, Pozory, ZdradaKto z nas szczęśliwszy? czy ja z niegodziwością,

Czy waćpan z swą dyskrecją, swą delikatnością?

Patrz:

pokazuje mu portret

WALERY

z największem zadziwieniem

915

Portret Starościanki! ach, przysięgnę śmiele,

Nie masz go z rąk jej, powiedz, przez jakie fortele

Do zbioru uwiedzionych przez sztuczne obroty,

Przydałeś obraz wdzięków, czułości i cnoty?

Powiedz, oddaj go zaraz, albo w tem żelazie,

920

Znajdziesz koniec twym zbrodniom i czułej urazie:

Uspokój mię! wszak widzisz moją zapalczywość!

SZARMANCKI

Ale po co te gniewy, dla czego ta żywość?

Gniewasz się, że kochanka ciebie oszukuje!

Śmiać się należy.

SCENA VI

Ciż sami i Starościna

STAROŚCINA

w dezabilu i z miną omdlewającą

925

Jakiż ja hałas znajduję,

patrząc na Walerego, który w pomięszaniu [65]

Cóż to? waćpan wyrabiasz tak okropne krzyki,

Parlez plus bas [66], wszakże to nie wasze sejmiki,

La tête me fait mal [67]; wszystkie nerwy mi wstrząsnąłeś

930

Z odmianą stroju, widzę, i tonu przyjąłeś.

Wolę wyjść, bo to taka turniura [68] już wasza,

Gotóweś się i na mnie porwać do pałasza.

WALERY

Waćpani dobrodziki żądaniom dogodzę,

Chciej zostać, nie lękaj się, ja z miejsc tych odchodzę.

Wychodzi

SCENA VII

Szarmancki i Starościna

STAROŚCINA

935

Quel ton [69]! po cóż tak krzyczał sposobem nieznośnym?

SZARMANCKI

Prawnik, MiłośćNie wiem, skąd mu się wzięło być ze mną zazdrosnym.

STAROŚCINA

C'est assez drôle [70] prawdziwie; to on kochać umie?

SZARMANCKI

A skąd znowu? on tego wcale nie rozumie.

Jego rzecz mowy pisać, prawo zacytować,

940

Lecz tej tkliwej czułości nie umie pojmować,

Tych rzutów serc do siebie, tego rozrzewnienia.

STAROŚCINA

Tych łez słodkich, tych nocy bezsennie trawienia.

SZARMANCKI

Bezsennie? on noc całą chrapie jak zabity.

STAROŚCINA

Ach! bo mu serca ogień nie pali ukryty,

945

Ni okrutne suwniry [71]!

płacze

SZARMANCKI

Te łzy, te rozpacze,

Porzuć proszę, bo ja się prawdziwie rozpłaczę.

STAROŚCINA

Comme vous êtes bon, honnête [72], jak masz duszę tkliwę,

Ty jeden cieszyć możesz serca nieszczęśliwe.

SZARMANCKI

950

Wszystkiego mi się zwierzyć możesz poufale,

Z dawna widzę, że smutek, ciężkie jakież żale,

Struły życie waćpani: ustawnieś stroskana.

STAROŚCINA

Twarz waćpana otwarta, dyskrecja tak znana,

955

Ufność we mnie wzbudzają; wszystko mu odkryję.

Widzisz w jakich supirach [73] i tęsknocie żyję:

Une perte cruelle [74], o Boże! w kwiecie mej młodości,

Kochałam Szambelana, cud doskonałości,

Quelle figure et quels talents [75], jak cudnie walcował,

960

Jakie fraki, halsztuki, ach! jak się fryzował!

Ja, co zawsze nad względy miłość mą przekładam,

Mimo rodziców, chciałam z nim uciec od madam,

Złączyć się z mym Idolem… Kiedy Parki [76] srogie,

Przecięły nożyczkami dni jego tak drogie.

płacze

SZARMANCKI

965

O żale! o rozpacze! o dniu nader smutny!

STAROŚCINA

Nie wiesz jeszcze przez jaki przypadek okrutny;

wyjmuje z kieszeni pulares [77] atłasowy, i z niego papiery

Oto wierszopis jeden, znany z swej czułości,

Podał go rymy swemi do nieśmiertelności.

970

Ja nie mam siły sama mówić o tej zgubie.

SZARMANCKI

Przeczytam, bo ja bardzo smutne wiersze lubię.

Szarmancki czyta

Elegia na śmierć Szambelana

„Płaczcie, małe amorki! płaczcie, Alciony [78]!

975

Szambelan już nie żyje, Szambelan zgubiony,

A z nim zginęły wdzięki, młodość i rozkosze.

Uciszcie się Zefiry!… Zgon jego ja głoszę.”

STAROŚCINA

Jak to czule pisano… O gorzkie wspomnienie!

SZARMANCKI

czyta dalej

„Febus [79] dnia tego mgliste rzucając promienie,

980

Ojciec wiecznej światłości, czynów naszych świadek,

Zapłakany przeglądał nieszczęsny przypadek.”

STAROŚCINA

Ach czemuś go nie przestrzegł, mieszkający w niebie,

O ty nielitościwy! o okrutny Febie!

SZARMANCKI

czyta dalej

„Gdy Szambelan do butów srebrne przypiął kolce,

985

I przed ganek zajechać kazał kariolce,

Wskoczył na powóz świetny, i wprędce podane,

Chwycił jak od niechcenia lejce srebrem tkane;

I bicz angielski, giętki, długi, trzaskający.

Tak podobny do bogów, w powozie stojący,

990

Przelatywał ulice wśród przepysznych gmachów,

Sięgając prawie głową latarni i dachów.

Leciał: bystre bieguny nieścignione okiem,

Okrywały go gęstym kurzawy obłokiem:

Zbiegały się do okna panny i mężatki,

995

Widzieć ten cel swych życzeń, widzieć ten cud rzadki;

Szczęśliwa! którą spostrzegł i uchylił głowy.

Już był biegu swojego dopełnił połowy,

Kiedy o ostry kamień koło rozpędzone,

Uderza, pęka, powóz schylony na stronę,

1000

Wyrzuca Szambelana; pada i umiera…

Na próżno zbroczonego stangret z krwi obciera,

Już nie żył, taka była srogich bogów wola:

Amorki duszę jego w Elizejskie pola

Przeniósłszy, postawiły między Adonisem [80],

1005

Dydoną [81], Eurydyką [82] i pięknym Parysem [83].

Tęsknota, Śmierć, Miłość niespełniona, ModaRównie świeży jak róża, żył tyle co ona,

O strato równie ciężka, jak nienagrodzona!

Nigdy więcej na świecie drugi nie powstanie,

Równie piękny młodzieniec jak ty, Szambelanie!

1010

W cóż się teraz obrócą piękne twoje sprzączki,

Konie, fraki, łańcuszki i złote obrączki?

Ach, w cóż się twoja czuła kochanka obróci!

Smutek, żałość i rozpacz życia jej ukróci.

Fatalna kariolko, ja będę przeklinał,

1015

Dzień nieszczęsny, gdzie Dangiel robić cię zaczynał.

Płaczcie, małe amorki, płaczcie, Alciony!

Szambelan już nie żyje, Szambelan zgubiony!» —

SZARMANCKI

z rozrzewnieniem

Ach, co za czułe wiersze! żal mi serce ściska,

I chociaż ten przypadek nie tyka mię z bliska,

1020

Smutny będę przez tydzień.

STAROŚCINA

Ja zaś całe życie

W plętach [84] i gorzkich żalach trawić będę skrycie.

O vous ombre cherie [85]!

płacze

SZARMANCKI

Czemuż nieba zagniewane,

1025

Złączyć nie dozwoliły serca tak dobrane?

STAROŚCINA

Tą śmiercią omylona w najtkliwszym wyborze,

Le reste de mes jours [86] chciałam przepędzić w klasztorze,

I zostać bernardynką. Małżeństwo, Mąż, InteresRodziców rozkazy,

Nowe sercu mojemu przyczyniły razy,

1030

Łącząc mię malgré moi [87] z dziwacznym człowiekiem,

Co się nie zgadza ze mną ni gustem, ni wiekiem;

Który nawet wyrazów moich nie rozumie,

Co się attandryssować [88] ni jęczeć nie umie:

I kiedy ja w najtkliwszem jestem rozkwileniu,

1035

On przychodzi mi gadać o życie, jęczmieniu,

O fryjorze [89] do Gdańska.

SZARMANCKI

A to rzecz nieznośna,

I cierpi na to dusza prawdziwie miłosna;

Delikatnej czułości waćpaniś jest wzorem,

1040

Ach! czemuż Starościanka nie idzie jej torem?

STAROŚCINA

Jakże panna Teresa waćpana znajduje?

SZARMANCKI

Kocha mię, ale tego nie dość pokazuje.

Podkomorzyc [90] ją także pono bałamuci.

STAROŚCINA

Bądź waćpan pewien, że się konkurencja skróci:

1045

En vain [91] Podkomorzyna krząta się i swata,

KsiążkaCórki naszej nie damy nigdy za sensata.

SZARMANCKI

Zamiast romansów, w których czułość i zabawa,

On by jej kazał czytać wolumina prawa.

STAROŚCINA

Zanudziłby ją na śmierć, tego nie ścierpimy,

1050

I ja, i mąż mój nawet waćpana życzymy.

SZARMANCKI

klękając z zmyślonym zapałem

Wszechmocne nieba, coście dały jednę duszę,

Bym nieszczęsnej czułości ponosił katuszę,

Dajcie drugą bym znieść mógł rozkosz niepojętę!

STAROŚCINA

Ach! wszak to słowa z Nowej Heloizy[92] wzięte!

1055

Jak szczęśliwieś przytoczył. Takiego kochanka

En verité [93] nie warta zimna Starościanka.

Mais bientôt [94] ma tu nadejść mąż mój uprzykrzony,

Chcę z nim pomówić; waćpan bądź już zapewniony,

Że koniec położymy czułej jego męce,

1060

Że Teresa już jego.

SZARMANCKI

W waćpani ja ręce,

Składam me losy, czucia i ogień ukryty.

Odchodzi

SCENA VIII

STAROŚCINA

sama

O Nieba, co to będzie za mąż wyśmienity!

Je suis fière de mon choix [95] i wielbię niebiosy;

1065

Zaraz mu Starościanka musi dać swe włosy [96].

W czułych tandressach [97] słodkie te serca daniny,

Więcej są warte, niż te głupie zaręczyny.

po chwili zamyślenia

Ils sont passés pour moi [98] te chwile miłośne,

1070

Zostały się cyprysy [99] i ciernie nieznośne.

Dni moje pełne smutku i pełne żałoby;

Z tobą ja, Jungu, mieszkać będę między groby [100].

Dobywa Nocy Junga [101] i czyta, przerywa czytanie i woła

O Jungu! twoja córka, twa córka kochana,

1075

Nigdy nie była warta mego Szambelana.

SCENA IX

Starościna i Starosta

STAROSTA

Cóż się waćpani dzieje! sądziłem, że gore,

Albo, że które w domu zemdlało lub chore.

Skądże te krzyki?

Książka, KobietaSTAROŚCINA

Mon coeur [102], źle się trochę czuję,

1080

Głowa mię boli, jakiś frisson [103] mię przejmuje.

STAROSTA

Jaki u licha frisson? ciało pewnie zdrowe,

Lecz te diabelskie książki bałamucą głowę:

Te was przenoszą w jakieś dziwaczne krainy,

I każą płakać, wzdychać, choć nie ma przyczyny.

1085

Nie w takiem matki nasze bałamuctwie żyły,

Przędły, piekły pierniki, lub w krosienkach szyły;

Były przytem wesołe, szczęśliwe i zdrowe,

Nie durzyły im głowy dymy romansowe.

STAROŚCINA

płacze

Chcieć waćpanu dogodzić, jest rzecz widzę próżna,

1090

Kiedy się nie podobam, to się rozwieść można.

STAROSTA

na boku

Tam do kata; gdyby iść chciała do rozwodu,

Utraciłbym połowę rocznego dochodu.

To nie żart, żonę taką trzeba menażować [104].

Do Starościny, śmiejąc się, i biorąc ją za rękę

1095

Nie, robaczku, ja tylko chciałem tak żartować:

To się ciebie nie tyczy, bądź uspokojoną,

Ach! drugiej takiej żony nie znalazłbym pono!

Nie rozdzielim się nigdy: lecz czemuż tak biedna,

Nie chcesz się czem rozerwać, siedzisz sama jedna?

STAROŚCINA

1100

Lubię sobie przez okno patrzeć na naturę,

Szarmancki robił ze mną maleńką lekturę;

Tout à fait garçon brave [105], i pełen tandressy [106],

Vraiment [107] bardziej nad innych wart panny Teresy:

Nie refiuzuj [108] mu dłużej.

STAROSTA

1105

Trudno trochę człeku [109]

Wybrać między młodzieżą zepsutego wieku.

Małżeństwo, Interes, ChciwośćMamy dwóch konkurentów, każdego ktoś swata,

Potrzeba wziąć za zięcia trzpiota lub sensata:

Przyznam się, wolę tego, co już jest swym panem,

1110

Nie będę się zatrudniał przynajmniej ich stanem;

Lecz sensat bez majątku, bez dóbr i pieniędzy,

Morałami swojemi nie opędzi nędzy,

Nowy przyczyni zachód, wydatek i troski,

Trzeba zaraz dać posag, lub wypuścić wioski [110].

1115

Ja zaś, niech się jak kto chce śmieje i urąga,

Ja za życia mojego nie dam i szeląga;

Niechaj się sam jegomość fortuny dorabia.

STAROŚCINA

Sielanka, Małżeństwo, Idealista, InteresVotre argent [111] Szarmanckiego zapewne nie zwabia,

Au dessus des trésors [112], nad drogie kamienie

1120

Woli regard [113] Teresy, albo jej westchnienie.

STAROSTA

I jakie? to o posag przykrzyć się nie będzie?

STAROŚCINA

Jamais [114], on sobie w malej kabance [115] osiędzie,

Na zielonym ryważu [116] jasnego strumyka,

Słuchać będzie z Teresą tkliwego słowika:

1125

A quoi bon les richesses [117]? w cichej solitudzie [118],

Żyć będą, nie zważając, co powiedzą ludzie.

Des fruits, du lait [119], to ich będzie pożywienie,

Łzy radosne napojem, pokarmem westchnienie.

STAROSTA

Jeżeli tylko takie mieć będą zabawy,

1130

Jeżeli się będą tuczyć takiemi potrawy.

To pewnie w krótkim czasie oboje wychudną,

I gościom u ichmościów będzie bardzo nudno:

Lecz powiedz szczerze, to on posagu nie żąda?

STAROŚCINA

Parole d'honneur, wcale się na to nie ogląda,

1135

Nie myśli o posagu, gdy kto kocha szczerze.

STAROSTA

To dobrze, niechże sobie córkę moją bierze,

Ja nic mu dać nie mogę, choć te wszystkie swaty,

Rozumieją, że jestem okrutnie bogaty;

Ja atoli nic nie mam, nie takie to czasy!

1140

Grunta pojałowiały, spustoszały lasy,

I w polu tego roku zupełnie chybiło;

Po nizinach wymokło, na wzgórkach spaliło:

Siana i źdźbła nie będzie, toż samo z jarzyną;

Cieszyłem się przynajmniej cokolwiek oźminą [120],

1145

Alić [121] się dowiaduję z listów ekonoma,

Że i te nie omłotne [122], sama tylko słoma;

Na przyszły rok nie myślić nawet o fryjorze.

STAROŚCINA

Mon coeur, ty jesteś pono w niedobrym humorze.

Mam cię prosić o łaskę.

Głaszcze go pod brodę

STAROSTA

1150

Powiedz, tylko śmiele,

Powiedz, me życie, mój ty kochany aniele!

STAROŚCINA

Oto przeciw kabanki coś mi dał w boskiecie [123],

Gdzie sobie przesiaduję na wiosnę i w lecie,

Jest karczma z młynem, a w niej szynkuje Żyd brzydki.

STAROSTA

1155

Cóż, że nie piękny? ale mam z niego użytki,

Z karczmy tej dwa tysiące płaci mi arendy;

STAROŚCINA

Eh! vous me sacrifierés [124] tak maleńkie względy,

Znieść karczmę, prospektowi [125] czyni mi zawadę,

A gdzie młyn, pozwól niech ja zrobię tam kaskadę:

1160

Ach! co to za delicje, wśród wód tych mruczenia,

Wśród kwiatów, słodkie będę przywodzić wspomnienia,

A berżerek [126] z daleka smutnie grając sobie,

Będzie wdzięków dodawał przy wieczornej dobie.

STAROSTA

Jak też waćpani możesz takich rzeczy prosić!

1165

Mam znów Żyda wypędzać, młyn i karczmę znosić?

Żeby zasadzać kwiaty i robić kaskady!

STAROŚCINA

Toujours je vois en vous [127] twardej duszy ślady,

Szantaż, ŻonaNie znasz się na tej tkliwej czułości, o Boże!

Co się to bardziej czuje, jak powiedzieć może.

1170

Wszak posag mój wystarczy pono na kaskadę,

Si vous êtes si cruel [128], to ja precz odjadę.

STAROSTA

Pozwól waćpani, niechaj pomówię wprzód z Żydem.

Może się to ułoży.

STAROŚCINA

To dla mnie jest wstydem,

1175

Że tego na waćpanu wyprosić nie mogę.

Rzuca się na krzesło i omdlewa

Je suis mal, je me meurs [129]!

STAROSTA

krzyczy

Ratujcie niebogę.

Przybiega Agata i lokaj, dają jej wąchać wódkę i ratują

1180

Trzeba prędko zapobiec tej nagłej chorobie,

krzyczy do ucha

Jutro Żyda wypędzę, i kaskadę zrobię,

Niechaj się uspokoi me drogie serduszko!

Nie przychodzi do siebie! nieście ją na łóżko.

Wynoszą Starościnę z krzesłem

AKT III

SCENA I

Teresa, Agatka

TERESA

1185

Podstęp, ArtystaPowiadasz, że człek, co tu przybywał kryjomo,

Był to malarz z Warszawy?

AGATKA

To wszystkim znajomo,

Ja sama nie widziałam, powiem dzisiaj szczerze,

Czemu ten Niemczyk wszystko kreślił po papierze,

1190

I gdzie mógł, na waćpannę spozierał ukradkiem?

Alić [130] się dowiaduje mój Jakub przypadkiem,

Że kochany Szarmancki sprowadził go skrycie,

I przyrzekłszy zapłacić pracę należycie,

Tajnie portret waćpanny kazał odmalować;

1195

Pewnie, żeby się potem mógł z nim popisować [131],

Żeby się chwalić.

TERESA

na boku

Otóż cała moja wina.

Otóż, Walery, twoich podejrzeń przyczyna.

AGATKA

Nieborak malarz! musiał dni tu kilka stracić,

1200

A przy końcu Szarmancki nie chciał mu zapłacić.

Rozgniewany, rzecz całą przed ludźmi powiedział.

TERESA

O niesłuszny Walery! gdybyś błąd swój wiedział,

Anibyś niestałości śmiał mojej wyrzucać,

Ani serca czułego na chwilę zasmucać.

AGATKA

1205

Panna jest widzę smutna! ach cóżbym nie dała.

Gdybym ją choć raz w życiu szczęśliwą widziała.

TERESA

Wiem, Agatko, że serce twe dla mnie przychylne;

Ale szczęście w tem życiu, tak zwodne, tak mylne

Tyle przeszkód do niego.

SCENA II

Ciż sami i Walery

WALERY

w głębi sceny

1210

Żalem obciążony,

Jakże stanę w jej oczach, smutny, obwiniony,

Ach czemże jej zmartwienie potrafię nagrodzić!

AGATKA

na boku

Ma przytomność mogłaby ich zgodzie przeszkodzić.

do Teresy

1215

Panna pozwoli, że tu dłużej nie zostanę,

Mam jeszcze dla jejmości obszywać falbanę.

Odchodzi

SCENA III

Walery, Teresa

TERESA

Walery, wieszże błędu twojego przyczynę,

Chceszże dłużej unikać?

WALERY

Wyznaję mą winę,

1220

O Tereso! miej litość nad smutnym mym stanem:

Nie byłem w pierwszym razie czucia mego panem,

Gdy mi zdrajca pokazał ten obraz tak święty,

Zadziwieniem, zazdrością i żalem przejęty,

Nieszczęśliwy! nie mogłem atoli [132] winować [133]

1225

Ciebie; przywykły tylko kochać i szanować,

Tłumiąc żal w sercu mojem, który mię przenikał,

Niespokojny, wejrzeniam twojego unikał.

Dziś jedno twoje słowo spokojność mi wraca,

Tyle frasunków jeden rzut oka zapłaca.

1230

Ach! gdy w sercu nie zgasły cnotliwe płomienie,

Łatwo się wraca ufność, łatwe pogodzenie;

ZemstaZbrodzień [134], który podstępów śmiał takich się ważyć,

Który śmiał moję [135] miłość, twę sławę znieważyć,

We krwi swej chyba zmyje urazy nieznośne.

TERESA

1235

Nie poszukuj twej krzywdy przez kroki zbyt głośne

Serce moje napełnią niepokojem, trwogą,

O prędszą jeszcze zgubę przyprawić nas mogą.

Wierz mi, człowiek ten próżny, zepsuty i hardy,

Nie zemsty, ale raczej godzien jest pogardy.

1240

Corazem nieszcześliwsza, z ojcem moim zmownie,

Macocha rękę moję dała nieodzownie:

W tym okropnym przymusie jak sobie poradzę.

Lub posłuszeństwo, lub też miłość moją zdradzę.

WALERY

Miłość z nami Tereso! ta niech koi trwogę;

1245

Mogąż rodziców twoich zakazy zbyt srogie

Przymuszać, byś niecnocie oddała twą rękę?

Dłużej znosić nie mogąc tak okropną mękę,

Pójdę do ojca twego z mojemi prośbami,

Pójdę, u nóg jego wyznam mu ze łzami,

1250

Mój stan i moją miłość, i me niepokoje;

Oświadczyny, Siła, KobietaPowiem, że ciebie kocham, żeś ty bóstwo moje.

Że serca, myśli moich tyś panią jedyną,

Że nieszczęścia naszego stanie się przyczyną,

Jeśli trwać dłużej będzie w swojej surowości.

1255

A jeśli serce jego przystępne litości,

Oddali od obojga ten cios tak głęboki,

Zmiękczy się na me prośby, cofnie swe wyroki.

TERESA

Bodajbyś mógł go zmiękczyć, i mógł go uprosić,

Tyś stalszy, mężniej możesz przeciwności znosić;

1260

Ja pod niemi upadam, biedna i trwożliwa,

Wiem tylko, że cię kocham, i żem nieszczęśliwa.

SCENA IV

Ciż sami i Podkomorzyna

PODKOMORZYNA

Smutnemi was, me dzieci kochane, znajduję,

I zmartwienia waszego przyczynę zgaduję;

1265

Ta i mnie równie żywo, jak i was obchodzi.

WALERY

Ach! matko, twoja dobroć troski nasze słodzi.

Nic tobie nie jest tajne, tyś sama patrzała

Jak szczera nasza miłość z latami wzrastała;

Karmiła ją nadzieja, dziś i ta już znika.

PODKOMORZYNA

1270

MatkaMój Walery! żal ciężki serce mi przenika;

Starosta już Teresę innemu oddaje,

Całe moje staranie dziś próżnem się staje.

Wychowując [136] was sama z dzieciństwa oboje,

Wierzcie: najsłodsze były te nadzieje moje,

1275

Że łącząc was w przyszłości związkami wiecznemi,

Syna i wychowankę ujrzę szczęśliwemi.

Cnotliwe w was skłonności nie były mi tajne,

Nie szłam nigdy przez kroki rodzicom zwyczajne,

Co surowością ufność w dzieciach wytępiają;

1280

Wasze szczęście i troski, mojemi się stają.

Kochany mój Walery, mam ciebie za świadka,

Najlepsza przyjaciółka była twoja matka.

WALERY

Tyś była zawsze naszą pociechą jedyną.

TERESA

Ach! stań się dzisiaj szczęścia naszego przyczyną.

1285

Zaklinaj ojca mego, na krwi obowiązki,

Niech przynajmniej oddali te nieszczęsne związki,

Niech się dzisiaj nie spełnia ten przymus tak srogi;

Ach! nie pojmujesz mojej żałości i trwogi,

Miej litość nad mym stanem.

PODKOMORZYNA

1290

Żal twój żywo czuję:

I jam niegdyś kochała, i łatwo pojmuję

Tę boleść, te cierpienia, tę niepewność srogą!

Niewiele prośby moje na twym ojcu mogą,

Ale pójdę do niego, i żalem przejęta.

1295

Powiem mu: niech na swoją powinność pamięta.

Niech wspomni, że jest ojcem, że w twojem zamęściu

Winien naprzód pamiętać o przyszłem twem szczęściu;

Nie zaś gwałtowny wybór przywodząc do skutku,

Stać się przyczyną twego nieszczęścia i smutku.

1300

Podając im ręce, które Walery i Teresa całują z przejęciem

O me dzieci! wszak znacie czułość mą dla siebie,

Nie opuszczę was pewnie w tak smutnej potrzebie.

STAROSTA

za sceną

To próżno: człek z waćpanem nigdy się nie zgodzi,

Ale gdzież ten Walery?

Ojciec, StrachTERESA

1305

Ojciec mój nadchodzi,

Oddalę się, i tobie poruczam mą całość [137].

PODKOMORZYNA

Patrz, jak się lęka, jaka z swym ojcem nieśmiałość!

Przykro w swych dzieciach wzbudzać uczucia podobne.

SCENA V

Podkomorzyna, Walery, Podkomorzy, Starosta

STAROSTA

A waćpaństwo tu macie colloquia [138] osobne!

1310

Może przeszkadzam?

PODKOMORZYNA

Owszem jesteśmy mu radzi.

STAROSTA

do Podkomorzyny

Kłóciłem się z mężulkiem, i cóż to poradzi?

PODKOMORZY

Ja się na mojem zdaniu nie zwykłem zasadzać,

Nawet o polityce nie chciałbym już gadać.

STAROSTA

1315

Wszak co dziś przyszło z poczty, już zgadłem we wtorek.

Postrzegając Walerego

A jakże mi się miewa mój legislatorek [139]!

Cóż to waćpan przede mną ustawicznie zmykasz,

Przechadzasz się w zamysłach, od ludzi unikasz?

1320

Może jeszcze i w domu komponujesz mowy;

Polityka, KłótniaCóż tam, prędkoż będziemy mieli Sejm gotowy?

z zgrozą

Godziłoż się w tym rządzie o sukcesji [140] gadać?

I gorszyć jeszcze naród, i w tem się go badać?

WALERY

1325

Naród jest panem naszym, wie, co pożyteczne,

Co dla kraju szkodliwe, a co jest bezpieczne.

STAROSTA

Naród o takich rzeczach gadać nie powinien.

WALERY

Ale kiedy chce gadać, ja temu nie winien.

do matki

1330

Smutne uczucia moją napełniają duszę,

Mój żal i moją rozpacz już mu odkryć muszę.

PODKOMORZYNA

Wstrzymaj się; moglibyśmy rzecz całą zepsować:

Trzeba go ułagodzić, z wolna postępować.

STAROSTA

Jakież on tajemnice waćpani odkrywa?

1335

Radzę, niech się z materią taką nie odzywa,

Bo okrutnych przypadków ja sam świadkiem byłem.

Pamiętam gdy w Radomiu trybunał sądziłem,

Jeden panicz, chcąc z światłem swem się popisywać,

Przeciw wolnym elekcjom zaczął przebąkiwać.

1340

Właśnie to było, gdyśmy od stołu wstawali,

Jakeśmy się na niego do szabel porwali,

Nas było wielu, ledwie został się przy duszy:

Wziął przez łeb krys [141] z piętnaście, a obydwie uszy

Ledwie mu Żyd cyrulik jedwabiem pozszywał.

1345

ze śmiechem

No, już się potem więcej nigdy nie odzywał.

PODKOMORZY

Prawda, że to był jeden sposób przekonania.

STAROSTA

Ale, jakże też można mieć tak dzikie zdania,

Polityka, Interes, SarmataI przez sukcesją [142] naród chcieć jarzmem uciskać?

1350

W tym przypadku, pytam się, co kto może zyskać?

Król dziś umrze, nazajutrz syn po nim nastaje.

Wszystko się w spokojności jak wprzódy zostaje;

Wszyscy cicho i nikt się nikomu nie skłoni.

W elekcji każdy swego kandydata broni.

1355

Wszyscy na koń wsiadają, i podług zwyczaju

Zaraz panowie partie [143] formują po kraju;

Ten mówi do mnie z miną rubasznie przyjemną:

„Kochany panie Piotrze, proszę, bądź waść ze mną!

Między nami, tę wioskę weź niby w dzierżawę;”

1360

Drugi, żebym był za nim, puszcza mi zastawę,

Ten daje sumę, i tak człek się zapomoże.

Prawda, z tego wszystkiego przyjść do czubów [144] może,

I tak było po śmierci Augusta wtórego [145],

Ci bili Sasów, owi bili Leszczyńskiego [146],

1365

Palili sobie wioski; no i cóż to szkodzi?

Obce wojsko, jak wkroczy, to wszystko pogodzi.

Potem amnestia, panom buławy, urzędy,

Szlachcie dadzą wójtostwa, obietnice, względy,

Nie byłoż to tak dobrze? i cóż waćpan na to?

PODKOMORZY

1370

Mówić o tem byłoby czasu próżną stratą,

Niech naród decyduje w zjazdach sejmikowych;

My tu zaś raczej mówmy o sprawach domowych.

PODKOMORZYNA

O dzieci naszych szczęściu i postanowieniu.

Jeśli można krewnego wierzyć przyrzeczeniu,

1375

Kiedyś staraniom naszym córkę swą powierzył,

Między oświadczeniami z któremiś się szerzył,

Powiedziałeś: że miałbyś za największe szczęście,

Ażebyś połączone przez wczesne zamęście,

Mógł oglądać te dzieci razem wychowane.

1380

Dziś w słowie jego nową znajduję odmianę;

Nie szemrzę na nią, ani chciwa jestem zysku,

Lecz bym nie rada widzieć dzieci tych w ucisku:

Kochali się z dzieciństwa, jakże bez litości

Czynisz wbrew córki swojej woli i skłonności?

1385

Przymusem niechętnemu chcesz jej oddać rękę,

I ojciec, własnej córce chcesz zadawać mękę.

STAROSTA

Co za męka! wszak pójdzie za człeka młodego,

Człeka, co jest swym panem, człeka majętnego.

Wszedłem dawniej z waćpaństwem w niejakieś umowy

1390

Lecz nie na pismie; wszak to było tylko słowy [147].

Naówczas ich fortuna w lepszym była stanie,

Dziś ją zmniejszyło sprawy ostatniej przegranie;

A jak się reszta między trzech synów podzieli,

Pytam się, państwo młodzi z czegóż by żyć mieli?

Pieniądz, Interes, Miłość, IdealistaPODKOMORZY

1395

Ani mnie waćpan wstydzisz, ani też zasmucasz,

Kiedy mierność majątku mojego wyrzucasz:

Mierny jest, lecz za męstwo przodkom mym nadany,

Nie wydarty, ani też podłością zebrany.

Z cnotą oddam go synom; córkim jego życzył,

1400

Nie dlatego, żeby z nią syn mój krocie liczył,

Ale żem sądził, iż z nią szczęśliwym żyć będzie.

STAROSTA

U waćpana maksymy w najpierwszym są względzie;

Co u mnie, to pieniądze.

WALERY

Jeśli o to chodzi,

1405

Ach! wiem, że się Teresa na to ze mną zgodzi:

Wyrzekam się majątku, lecz żądam osoby;

Miłość, cnotliwa miłość ta poda sposoby,

Że przy zgodzie, przy pracy, i przy rządzie dbałym

Będziemy szczęśliwymi, przestając na małym.

1410

Racz się waćpan dobrodziej prośbom mym nakłonić;

Nie chciej, u nóg twych proszę, szczęścia mego bronić:

Poświęcę życie moje, by jej stać się godnym,

By ci dowieść, że synem nie będę odrodnym.

STAROSTA

Gdybym nawet innego nie miał przedsięwzięcia,

1415

Jakżebym mógł wziąć człeka takiego za zięcia,

Co w zdaniach swoich ze mną ustawnie [148] jest sprzeczny?

Dobrodzieju! niepokój miałbym w domu wieczny.

Rząd nasz dawny ustawnie chciałbyś przeistaczać,

Przykłady Rzymian, Greków, Anglików przytaczać;

1420

Na starość chciałbyś może uczyć mię tej sztuki,

Jakże się ona zowie? tej mądrej nauki

Co to wy teraz wszyscy tak bardzo chwalicie,

Lo…gi…ki…: oj żeby tak które moje dziecię,

Umieć miało logikę, zadałbym ja jemu;

1425

A potem ciężko chybić słowu raz danemu,

Dla Szarmanckiego córka moja przyrzeczona;

Otóż z resztą kompanii nadchodzi ma żona.

SCENA IV

Ciż sami, Starościna, Teresa, Szarmancki

STAROŚCINA

C'est une chose bien affreuse [149], to rzecz niesłychana,

Wszak to Teresa sprzeczna rozkazom waćpana,

1430

Nie chce za męża chłopca najczulszego w świecie.

STAROSTA

Co tam waćpani słuchasz, co dziewczyna plecie,

Ja wiem, co robię; właśnie wskórałbym też wiele,

Gdybym chciał jeszcze zważać na te ceregiele;

Rzecz już raz ułożona, dziś się nie odmieni,

1435

Kawaler kończyć pragnie, indult [150] już w kieszeni.

Ksiądz kanonik o milę, wraz się może stawić,

A tak można wesele dziś jeszcze odprawić,

obracając się do Szarmanckiego

No, zawczasu już ściskam kochanego zięcia.

SZARMANCKI

1440

Pełen radości, pełen czułego przejęcia,

Przyjmuję wyrok z dawna ode mnie życzony,

Lecz jest podobno zwyczaj, że obydwie strony

Nim je na całe życie święte złączą związki,

Wchodzą w jakieś umowy, w jakieś obowiązki;

1445

Że się posag naznacza, intercyza pisze.

Ja o tych formalnościach nic dotąd nie słyszę,

Ślub nasz potem mógłby być za nieważny wzięty.

Nie chcąc zaś nigdy zrywać ten związek tak święty,

Chciałbym otwarcie wiedzieć na piśmie, nie słowy,

1450

Jak wielki będzie posag, i czyli gotowy?

STAROSTA

porywając się za głowę

Jak wielki będzie posag! ach, cóż się to dzieje,

To takie waćpan sobie powziąłeś nadzieje;

Za życia chcesz mi jeszcze wydzierać majątek?

A to prześliczna miłość, to piękny początek.

1455

obracając się do żony

I cóż waćpani na to? wszakżeś zapewniała,

Że miłość jego za cel posagu nie miała,

Że się fruktami [151], mlekiem karmić tylko będą,

Że w jakiejścić kabance nad rzeką osiędą.

1460

A dobrodziko! widzisz, nie o mleko chodzi,

Jegomość oczywiście na majątek godzi.

STAROŚCINA

O ciel! quelle bassesse [152], ja jej nie pojmuję,

W żadnym romansie rzecz się taka nie znajduje,

Fi donc, Monsieur Szarmancki [153], wstyd mię za waćpana.

STAROSTA

do córki cicho

1465

Bardzo dobrze robiłaś, Teresiu kochana,

Żeś się nie chciała wdawać z takim sowizdrzałem:

Chęć posagu pokrywał miłości zapałem.

Takiemu paniczowi nie oddam twej ręki.

TERESA

z uczuciem

Ach ojcze! przyjm najczulsze serca mego dzięki,

1470

W radość zamieniasz srogą i rozpacz, i trwogę.

STAROSTA

do Szarmanckiego

Choć ojciec, córki mojej przymuszać nie mogę,

Wstrętu jej przełożenie żadne nie zwycięża,

Przez żaden sposób nie chce waćpana za męża.

SZARMANCKI

1475

Z wstrętem walczyć nie można, z miejsc się tych oddalę,

Niejedna rada będzie ukoić me żale.

na boku

Tu mnie nie chcą: człek inną szczęśliwą uczyni.

STAROŚCINA

S'il a le coeur sensible [154], umrze na pustyni.

WALERY

z cicha do odchodzącego Szarmanckiego

1480

Nie chcę cię tu zawstydzać zdrad twoich odkryciem,

Oddaj portret Teresy, lub stracisz go z życiem.

SZARMANCKI

oddając portret

Weź go, nie są to rzeczy tak dla mnie łudzące,

Wszakżem ci pokazywał, mam tego tysiące.

Odchodzi

STAROSTA

oglądając się

Śliczny mi prałat, w targi chciał wchodzić o żonę,

1485

Nie uciekło to jeszcze, co jest przewleczone.

do córki

Wiem, że cię jego strata nie bardzo dotyka,

Zobaczysz, że ci znajdę ot tak frysz chłopczyka.

Nie znasz go, ani ci się można dorozumieć.

TERESA

1490

Ojcze, nie mogę dłużej uczuć moich tłumić,

U nóg je twych wyjawiam; szukać nie potrzeba

Tego, co mi z dzieciństwa przeznaczyły nieba.

Walery w sercu mojem wzbudził miłość tkliwą,

Z nim jednym tylko w świecie mogę być szczęśliwą.

1495

Oddaj mię jemu… albo rozpaczą przejęta,

Niechaj w posępnych murach klasztoru zamknięta

Dokonam opłakanych dni moich ostatki.

Zaklinam cię na pamięć ukochanej matki,

Tej matki, która gdyby na stan mój patrzyła,

1500

U nóg twoich ze łzami za mną by prosiła.

STAROSTA

Niech Walery waćpannie przestanie się marzyć.

Na co się spieszyć? może bogatszy się zdarzyć,

Lepiej mieć zawsze własny swój kawałek chleba;

Ja oświadczam, że na mnie spuszczać [155] się nie trzeba.

PODKOMORZY

1505

I jakże myślą bogactw tylko zatrudniony,

Łzami nieszczęsnej córki nie jesteś zmiękczony;

O cóż chodzi? mówiłem z samego początku,

Że Walery się zrzeka posagu, majątku;

Zapisz go waćpan, komu zdawać mu się będzie,

1510

U mnie szczęście mych dzieci w najpierwszym jest względzie.

STAROSTA

Wszystko to bardzo dobrze, lecz nie moja wina.

Jeśli będzie narzekać ta biedna dziewczyna.

PODKOMORZYNA

Z tej strony chciej swą waćpan uspokoić trwogę.

Szczęście, Małżeństwo, Cnota, BogactwoUjrzysz córkę szczęśliwą, zapewnić go mogę.

1515

Znajdze dobro ważniejsze nad wszystkie dostatki:

W mężu wzajemność, we mnie tkliwość drugiej matki.

Wierz mi: nie stadło, które wiele bogactw liczy,

Szczęśliwszego pożycia doznaje słodyczy,

Niesmak w niem i niezgoda najczęściej panuje,

1520

I ta sytość wszystkiego, co nam życie truje.

Szczęścia szukać należy w spokojnej mierności.

W tej dobranej umysłów i serca skłonności,

Kędy radość i troski razem się ponoszą,

Tam gdzie cnoty domowe pierwszą są rozkoszą.

1525

Kędy męża i żony najpierwsze staranie.

Cnotliwe i rozsądne dzieci wychowanie.

Dzieci, co postępując przykładną koleją,

Stają się ich pociechą i kraju nadzieją.

Wierz mi: takie to szczęście dzieci nasze czeka,

1530

Jest w twoim ręku; niech się dłużej nie odwleka.

STAROŚCINA

Mon ange, j'ètais contraire [156] na te [157] ich pobranie,

Mais, voyant des plus près [158] tak czułe kochanie,

Il serait cruel [159] dłużej sprzeciwiać się temu;

Proszę cię, chciej już oddać córkę Waleremu.

STAROSTA

1535

I waćpani już także? to jakaś choroba,

Cóż ja pocznę, kiedy się tak wszystkim podoba,

na boku

Szantaż, ŻonaChoć nierad, i w tem muszę mej żonie dogodzić.

Zaraz zemdleje albo zechce się rozwodzić.

1540

z żywością

Róbcie sobie, co chcecie…

TERESA

Więc ojcze kochany,

Zezwalasz na me szczęście.

WALERY

Jużeś przebłagany,

1545

Pozwól, niech u nóg złożę twych najczulsze dzięki.

STAROSTA

Porzuć waćpan te wszystkie wzdychania i jęki,

NaukaŻeń się, gdy takie szczęście ma się w tem znajdować,

Ja tylko będę jeden przypadek warować,

To jest: żebyś mi nigdy ni dzieci, ni żony,

1550

Nie uczył zdań, któremi sameś napełniony.

Synów wezmę do siebie, w ustroniu osiędę,

Nauk, rządu, pryncypiów, sam ich uczyć będę;

Bo waćpan jakbyś zaczął dawać im logikę,

Porobiłbyś subiekta równie jak sam dzikie.

WALERY

1555

Będziemy całem życiem o to się starali,

Byśmy wszyscy łask jego godnymi się stali.

PODKOMORZYNA

O! jakżem ja szczęśliwa.

TERESA

Nieba nas połączą,

1560

Walery! umartwienia dziś się nasze kończą.

WALERY

Tereso! szczęście moje zaledwie pojmuję.

STAROŚCINA

Prawdziwie, że mię widok ich attandrisuje [160].

SCENA VII i OSTATNIA

Ciż sami, Jakub i Agatka

przychodzą

PODKOMORZYNA

Cóż tam powiesz, Agatko?

AGATKA

Ja bym prośbę miała,

1565

Do pani… ale nie wiem… coś jestem nieśmiała,

Niech Jakub powie pani…

PODKOMORZY

No, cóż tam, Jakubie?

JAKUB

Nie wiem, czy mam powiedzieć!… Ja Agatę lubię,

I Agata mię lubi.

PODKOMORZY

1570

JAKUB

Oto, gdy panicz pannę Teresę już bierze,

Niechaj nam państwo także dadzą pozwolenie,

Niechaj i ja się z moją Agatką ożenię.

PODKOMORZYNA

Chcesz ty go, Agatko?

AGATKA

1575

Chcę, i proszę pani,

Ja go już dawno lubię.

PODKOMORZY

Sługa, Pan, Wolność, Szczęście, Pozycja społecznaNo, moi kochani,

Agatka obyczajna, tyś człowiek poczciwy,

Ja dwakroć w dniu dzisiejszym sądzę się szczęśliwy.

1580

Że i takiej synowy [161] Pan Bóg dał mi dożyć,

I razem do waszego szczęścia się przyłożyć.

Wszak wszyscy, co w obrębie mej włości mieszkacie,

Po dzieciach pierwsze miejsce w sercu mojem macie;

Słodko mi było waszym zatrudniać się stanem,

1585

Być raczej waszym ojcem, aniżeli panem,

Mieć nad wami staranie chciwości dalekie,

Rozciągać nie surowość, lecz tkliwą opiekę.

Dzień dzisiejszy jest dla mnie święty i radosny,

Nie chcę, ażeby obchód oznaczył go głośny,

1590

Milej mi będzie, że ci, z których żyjem pracy,

Stwierdzą go szczęściem swojem poczciwi wieśniacy;

Niech ich podległość ze dniem dzisiejszym ustanie,

Ciebie i włość mą całą wolnością nadaję.

JAKUB

Panie dobry, łaskawy, pod rządy twojemi

1595

My i rodzice nasi byli szczęśliwemi.

W dobrej i złej przygodzie z tobą razem wspólni,

Nie porzucim cię nigdy, choć będziemy wolni.

PODKOMORZY

Agatko, żona moja los twój zabezpieczy,

do Jakuba

1600

Ja ciebie nie zapomnę.

STAROSTA

Potrzebne to rzeczy!

Do czego to znów przypiąć to ich uwolnienie?

To tylko waćpan robisz dla drugich zgorszenie.

Jak wszystko, akt ten chcecie odbyć nowomodnie.

1605

Ja go chcę odbyć dawnym zwyczajom dogodnie,

Naprzód proszę, niech się to odprawi przy świécy,

Antał starego wina każ dobyć z piwnicy;

Niechaj moździerze huczą za każdym wiwatem,

Niech panna młoda z kumem, a pan młody z swatem,

1610

Ukłoniwszy się wprzódy, idą w pierwszą parę:

Jak zaś dobrze zagrzeje głowę wino stare,

Jak się tylko da słyszeć kochana bandurka [162],

Człek choć stary, z gosposią wytnie się mazurka.

STAROŚCINA

Vraiment [163] mnie się nie bardzo chce być na tej fecie [164],

1615

Wy sobie bourgeoisement [165] tańcować będziecie,

Ja się koło północy pokażę na chwilę.

STAROSTA

Ale czemuż tak późno?

STAROŚCINA

Nie jest to w mej sile,

Nie lubię tego zgiełku i tego hałasu,

1620

Wiesz, co n'est pas du bon ton [166], przyjeżdżać zawczasu.

PODKOMORZY

Te tak chlubne dla syna mego zjednoczenie,

Najczulsze serca mego dopełni życzenie,

W niem wszyscy znajdziem szczęścia naszego przyczyny.

Bodajbyśmy wraz dzieląc pomyślne godziny,

1625

Między słodkiem staraniem krewnym i domowi,

I tem co się należy własnemu krajowi,

Cnotliwie wszyscy w zgodzie i jedności żyli,

A na szczęście ojczyzny i dzieci patrzyli.

Przypisy

[1]

koligat (z łac.) — daleki krewny a. powinowaty. [przypis edytorski]

[2]

kozak — tu: służący Ukrainiec, lokaj. [przypis edytorski]

[3]

suponować (z łac.) — przypuszczać, przyjmować. [przypis edytorski]

[4]

limita a. limitacja (daw.) — zakończenie, skrócenie a. odroczenie sesji sejmowej a. sądowej. [przypis edytorski]

[5]

imość (daw.) — skrót od: jej miłość pani. [przypis edytorski]

[6]

zapyrzony — dziś: zaperzony. [przypis edytorski]

[7]

miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]

[8]

kańczug — bicz z plecionego rzemienia na krótkim kiju. [przypis edytorski]

[9]

czyli (daw.) — tu: czy też. [przypis edytorski]

[10]

Sicz Zaporoska — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]

[11]

nieprzytomność (daw.) — nieobecność. [przypis edytorski]

[12]

pod Augustami — za panowania królów Augusta II Mocnego (1670–1733) i Augusta III Sasa (1696–1763). [przypis edytorski]

[13]

Liberum Veto (łac., dosł.: wolne „nie pozwalam”) — przywilej szlachecki, pozwalający jednemu posłowi zablokować pracę sejmu nad ustawą. [przypis edytorski]

[14]

swywole — dziś: swawole. [przypis edytorski]

[15]

popisować się (daw.) — dziś: popisywać się. [przypis edytorski]

[16]

niedziela (daw.) — tu: tydzień. [przypis edytorski]

[17]

panowi — dziś popr. forma C. lp: panu. [przypis edytorski]

[18]

głowa źle mi robiła — kalka z fr. la tête m'a fait mal; sens: bolała mnie głowa. [przypis edytorski]

[19]

feblesa (neol., z fr. faiblesse) — słabość, choroba, złe samopoczucie. [przypis edytorski]

[20]

będę lepiej — kalka z fr. je serai mieux; sens: lepiej się poczuję, będę zdrowsza. [przypis edytorski]

[21]

słowy — dziś popr. forma N. lm: słowami. [przypis edytorski]

[22]

Vestris, Gaetano (1729–1808) — wł. tancerz i choreograf, dyrektor baletu opery paryskiej. [przypis edytorski]

[23]

stadło (daw.) — małżeństwo, para. [przypis edytorski]

[24]

ulgnąć — dziś: ulec. [przypis edytorski]

[25]

gotowych — gotowych pieniędzy, tj. gotówki. [przypis edytorski]

[26]

klucz — duży majątek ziemski. [przypis edytorski]

[27]

tytuń — dziś popr.: tytoń. [przypis edytorski]

[28]

kontent (daw., z łac.) — zadowolony. [przypis edytorski]

[29]

intrata (z łac.) — dochód, zysk. [przypis edytorski]

[30]

ujrzemy — dziś popr.: ujrzymy. [przypis edytorski]

[31]

schowany — tu: wychowany. [przypis edytorski]

[32]

ustawnie — tu: utawicznie, stale. [przypis edytorski]

[33]

podziwienie — tu: zdziwienie. [przypis edytorski]

[34]

kobylica — przeszkoda. [przypis edytorski]

[35]

jeśli mi nie zechcesz ubliżyć twej ręki — tj.: jeśli nie odrzucisz moich oświadczyn. [przypis edytorski]

[36]

barwa — tu: mundur woźnicy. [przypis edytorski]

[37]

znak — tu: chorągiew, jednostka wojskowa, licząca ok. 500 do 2000 jeźdźców. [przypis edytorski]

[38]

trosków — dziś popr. forma D. lm: trosk. [przypis edytorski]

[39]

ustawny — ustawiczny, ciągły. [przypis edytorski]

[40]

nieprzytomność — tu: nieobecność. [przypis edytorski]

[41]

czcicielów — dziś popr. forma D. lm: czcicieli. [przypis edytorski]

[42]

wdzięki — dziś popr. forma N. lm: wdziękami. [przypis edytorski]

[43]

cierpiemy — dziś popr.: cierpimy. [przypis edytorski]

[44]

halsztuk (z niem. Hals: szyja; Tuch: chustka) — chustka na szyję, noszona przez mężczyzn w końcu XVIII i w XIX w., poprzednik krawata. [przypis edytorski]

[45]

leciech — dziś popr. forma Ms. lm: latach. [przypis edytorski]

[46]

konwikt — klasztor; tu: szkoła przyklasztorna. [przypis edytorski]

[47]

usiedzić — dziś popr.: usiedzieć. [przypis edytorski]

[48]

desynować się (z łac. desino, desinere: zaniechać, zostawić) — wstrzymać się. [przypis edytorski]

[49]

teatra — dziś popr.: teatry. [przypis edytorski]

[50]

foksal (z ang. Fox Hall: nazwa domu handlowego) — sala, hala; dworzec. [przypis edytorski]

[51]

Kale — Calais; port w płn. Francji nad kanałem La Manche. [przypis edytorski]

[52]

kursa — tu: wyścigi. [przypis edytorski]

[53]

Angielczyk — dziś: Anglik. [przypis edytorski]

[54]

bezpieczny — tu: pewien. [przypis edytorski]

[55]

kariolka (z fr.) — lekki dwukołowy odkryty powóz. [przypis edytorski]

[56]

morelów — dziś popr. forma D. lm: morel. [przypis edytorski]

[57]

statek — tu: stateczność, powaga. [przypis edytorski]

[58]

kozak — tu: służący z Ukrainy. [przypis edytorski]

[59]

Maju, pane (ukr.) — mam, panie. [przypis edytorski]

[60]

szarawary — szerokie, bufiaste spodnie, modę na nie przejęła od Turków w XVII w. polska szlachta, a także Kozacy. [przypis edytorski]

[61]

Jej Bohu, ne znaju (ukr.) — na Boga, nie wiem. [przypis edytorski]

[62]

Potierał za cholewu (z ros.) — zgubiłem za cholewą. [przypis edytorski]

[63]

w dezabilu (z fr. déshabiller: rozbierać) — w bieliźnie, w niepełnym stroju. [przypis edytorski]

[64]

dobrodzika — dobrodziejka. [przypis edytorski]

[65]

pomięszanie (daw.) — pomieszanie, zmieszanie. [przypis edytorski]

[66]

Parlez plus bas (fr.) — proszę mówić ciszej. [przypis edytorski]

[67]

La tête me fait mal (fr.) — głowa mnie boli. [przypis edytorski]

[68]

turniura (z fr. tournure: obrót rzeczy; zwrot; postać) — tu: postawa, sposób bycia. [przypis edytorski]

[69]

Quel ton (fr.) — co za ton. [przypis edytorski]

[70]

C'est assez drôle (fr.) — to dosyć zabawne. [przypis edytorski]

[71]

suwniry (z fr. souvenir: wspomnienie, pamiątka) — wspomnienia. [przypis edytorski]

[72]

Comme vous êtes bon, honnête (fr.) — jaki pan dobry, uczciwy. [przypis edytorski]

[73]

supir (z fr. soupir) — westchnienie. [przypis edytorski]

[74]

Une perte cruelle (fr.) — okrutna strata. [przypis edytorski]

[75]

Quelle figure et quels talents (fr.) — co za twarz i co za talenty. [przypis edytorski]

[76]

Parki (mit. gr.) — trzy boginie przeznaczenia: Kloto, Lachesis i Antropos, przędły i przecinały nić ludzkiego życia. [przypis edytorski]

[77]

pulares — pugilares, portfel. [przypis edytorski]

[78]

Alciona (mit. gr.) — nawiązanie do księżniczki Alkiony, córki boga wiatrów Eola, która po stracie męża rozpaczała tak bardzo, że bogowie zamienili ją w ptaka zimorodka. [przypis edytorski]

[79]

Febus (mit. gr. i rzym.) — przydomek Apollina, boga piękna, życia i śmierci. [przypis edytorski]

[80]

Adonis (mit. gr.) — otaczany kultem piękny młodzieniec, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona. Na skutek sprzeczki bogów Adonis zginął stratowany przez dzika, po czym został wskrzeszony przez Zeusa. [przypis edytorski]

[81]

Dydona (mit. rzym.) — założycielka i królowa Kartaginy, popełniła samobójstwo, aby nie narażać Kartaginy na wojnę i uniknąć niechcianego małżeństwa. Według Eneidy Wergiliusza wzgardzona kochanka Eneasza. [przypis edytorski]

[82]

Eurydyka (mit. gr.) — ukochana żona Orfeusza, wielkiego poety i śpiewaka, który po śmierci żony poszedł po nią do krainy umarłych. [przypis edytorski]

[83]

Parys (mit. gr.) — zwany też Aleksandrem, syn króla Troi. Boginie zwróciły się do niego, aby rozstrzygnął, która z nich jest najpiękniejsza. Młodzieniec wybrał Afrodytę, ponieważ obiecała mu miłość najpiękniejszej kobiety na ziemi. Parys uwiódł więc i porwał piękną Helenę, żonę króla Sparty, wywołując w ten sposób wojnę trojańską. [przypis edytorski]

[84]

w plętach (z fr. plainte: skarga, jęk rozpaczy) — w skargach, w rozpaczy. [przypis edytorski]

[85]

O vous ombre cherie (fr.) — o wy, drogie cienie. [przypis edytorski]

[86]

le reste de mes jours (fr.) — resztę mych dni. [przypis edytorski]

[87]

malgré moi (fr.) — wbrew mojej woli. [przypis edytorski]

[88]

attandryssować (neol., z fr.) — wzruszać. [przypis edytorski]

[89]

fryjor (daw.) — spław wiosenny; przewożenie towarów rzeką na tratwach. [przypis edytorski]

[90]

Podkomorzyc — syn Podkomorzego, Walery. [przypis edytorski]

[91]

en vain (fr.) — na próżno. [przypis edytorski]

[92]

Nowa Heloiza — sentymentalna powieść epistolograficzna, napisana w 1761 r. przez Jeana Jacquesa Rousseau. Składa się z listów nauczyciela Saint-Preux i jego uczennicy Julii, których łączy niespełniona miłość. Tytuł nawiązuje do autentycznej historii z okresu średniowiecza: miłości teologa Abelarda i jego uczennicy Heloizy. [przypis edytorski]

[93]

en verité (fr.) — faktycznie, rzeczywiście. [przypis edytorski]

[94]

bientôt (fr.) — wkrótce. [przypis edytorski]

[95]

suis fière de mon choix (fr.) — jestem dumna z mojego wyboru. [przypis edytorski]

[96]

Zaraz mu Starościanka musi dać swe włosy — nawiązanie do obyczaju, zgodnie z którym panna nosi długie włosy, a mężatka krótkie (lub schowane pod czepkiem). [przypis edytorski]

[97]

tandressa (neol., z fr. tendresse) — tkliwość, czułość. [przypis edytorski]

[98]

ils sont passés pour moi (fr.) — dla mnie już przeminęły. [przypis edytorski]

[99]

cyprys — drzewo symbolizujące grób, żałobę. [przypis edytorski]

[100]

groby — dziś popr. forma N. lm: grobami. [przypis edytorski]

[101]

Jung — własc. Young, Edward (1681–1765), poeta angielski, autor poematów białym wierszem Night-Thoughts, opisujących rozważania na temat życia, śmierci i nieśmiertelności. [przypis edytorski]

[102]

mon coeur (fr.) — moje serce. [przypis edytorski]

[103]

frisson (fr.) — dreszcz. [przypis edytorski]

[104]

menażować (neol., z fr. ménager) — oszczędzać, szanować. [przypis edytorski]

[105]

tout à fait garçon brave (fr.) — całkiem dzielny chłopiec. [przypis edytorski]

[106]

tandressa (neol., z fr. tendresse) — czułość, tkliwość, delikatność uczuć. [przypis edytorski]

[107]

vraiment (fr.) — naprawdę. [przypis edytorski]

[108]

refiuzować (neol., z fr. refuser) — odmawiać, odrzucać. [przypis edytorski]

[109]

człeku — dziś popr. forma C. lp: człekowi. [przypis edytorski]

[110]

wypuścić wioski — oddać wioski w dzierżawę jako poręczenie posagu. [przypis edytorski]

[111]

votre argent (fr.) — wasze (a. pańskie) pieniądze. [przypis edytorski]

[112]

au dessus des trésors (fr.) — ponad skarby. [przypis edytorski]

[113]

regard (fr.) — spojrzenie. [przypis edytorski]

[114]

jamais (fr.) — nigdy. [przypis edytorski]

[115]

kabanka (neol., z fr. cabane) — chatka. [przypis edytorski]

[116]

ryważ (neol., z fr. rivage) — brzeg rzeki. [przypis edytorski]

[117]

à quoi bon les richesses (fr.) — po co bogactwa. [przypis edytorski]

[118]

solituda (neol., z fr. solitude) — samotność. [przypis edytorski]

[119]

des fruits, du lait (fr.) — owoce i mleko. [przypis edytorski]

[120]

oźmina — dziś popr.: ozimina; zboże siane na jesieni. [przypis edytorski]

[121]

alić (daw.) — oto, aż; jednak, wszakże. [przypis edytorski]

[122]

omłotne — nadające się do młócenia, dające dużo ziarna. [przypis edytorski]

[123]

boskiet (neol., z fr. bosquet) — gaj, park. [przypis edytorski]

[124]

vous me sacrifierés (z fr. vous me sacrifierez) — pan mi poświęci. [przypis edytorski]

[125]

prospekt (daw.) — tu: widok. [przypis edytorski]

[126]

berżerek (neol., z fr. berger) — pasterz. [przypis edytorski]

[127]

toujours je vois en vous (fr.) — zawsze widzę w panu. [przypis edytorski]

[128]

si vous êtes si cruel (fr.) — jeśli jest pan tak okrutny. [przypis edytorski]

[129]

je suis mal, je me meurs (fr.) — źle się czuję, umieram. [przypis edytorski]

[130]

alić (daw.) — oto, aż; jednak, wszakże. [przypis edytorski]

[131]

popisować — dziś popr.: popisywać. [przypis edytorski]

[132]

atoli (daw.) — jednakże, przecież. [przypis edytorski]

[133]

winować (daw.) — obwiniać. [przypis edytorski]

[134]

zbrodzień (daw.) — zbrodniarz. [przypis edytorski]

[135]

moję — dziś popr.: moją. [przypis edytorski]

[136]

wychowując was sama z dzieciństwa oboje, wierzcie, najsłodsze były te nadzieje moje — konstrukcja dziś niepoprawna, bo imiesłowowy równoważnik zdania powinien mieć ten sam podmiot, co zdanie główne; dziś popr.: „gdy was wychowywałam (…)” a. „wychowując was (…) żywiłam nadzieje”. [przypis edytorski]

[137]

całość (daw.) — bezpieczeństwo. [przypis edytorski]

[138]

colloquium (łac.) — rozmowa; tu B. lm colloquia: rozmowy. [przypis edytorski]

[139]

legislatorek (z łac. legislator: prawodawca) — pogard.: prawodawca, poseł na sejm. [przypis edytorski]

[140]

sukcesja — dziedziczenie, tu: dziedziczność tronu. [przypis edytorski]

[141]

krysa (daw.) — kreska; tu: cięcie, szrama. [przypis edytorski]

[142]

sukcesją — dziś popr. forma B. lp: sukcesję. [przypis edytorski]

[143]

partia — zorganizowany naprędce oddział uzbrojonej szlachty. [przypis edytorski]

[144]

przyjść do czubów — dojść do bitki, do walki. [przypis edytorski]

[145]

August wtóry — August II Mocny (1670–1733) z saskiej dynastii Wettynów, król Polski w latach 1697–1706 i 1709–1733. [przypis edytorski]

[146]

Leszczyński, Stanisław herbu Wieniawa (1677–1766) — król Polski w latach 1705–1709 i 1733-1736. [przypis edytorski]

[147]

słowy — dziś popr. forma N. lm: słowami. [przypis edytorski]

[148]

ustawnie (daw.) — ustawicznie, stale. [przypis edytorski]

[149]

c'est une chose bien affreuse (fr.) — to straszna rzecz. [przypis edytorski]

[150]

indult (z łac.) — zezwolenie, przywilej. [przypis edytorski]

[151]

frukt (z łac. fructum) — owoc. [przypis edytorski]

[152]

O ciel! quelle bassesse (fr.) — o nieba, co za przyziemność. [przypis edytorski]

[153]

Fi donc, Monsieur Szarmancki (fr.) — brzydko, panie Szarmancki. [przypis edytorski]

[154]

s'il a le coeur sensible (fr.) — jeśli ma wrażliwe serce. [przypis edytorski]

[155]

spuszczać się (daw.) — liczyć (na kogoś), polegać (na kimś). [przypis edytorski]

[156]

mon ange, j'ètais contraire (fr.) — aniołku, byłam przeciwna. [przypis edytorski]

[157]

te — dziś popr. forma B. lp r.n.: to. [przypis edytorski]

[158]

mais, voyant des plus près (fr.) — ale ujrzawszy z bliska. [przypis edytorski]

[159]

il serait cruel (fr.) — było by okrutne. [przypis edytorski]

[160]

attandrisować (neol., z fr.) — rozczulać. [przypis edytorski]

[161]

synowy — dziś popr. forma D. lp: synowej. [przypis edytorski]

[162]

bandurka — bandura, ukr. ludowy instrument strunowy. [przypis edytorski]

[163]

vraiment (fr.) — naprawdę. [przypis edytorski]

[164]

feta (z fr. fête) — święto. [przypis edytorski]

[165]

bourgeoisement (fr.) — tu: elegancko a. banalnie. [przypis edytorski]

[166]

n'est pas du bon ton (fr.) — nie jest w dobrym tonie. [przypis edytorski]

Jednorazowo Miesięcznie

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Inna kwota

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

Zamknij

Proszę czekać...

Czytaj w przypisie dolnym

Zaloguj się / Załóż konto

Słuchaj od tego miejsca

Jeśli wciąż chcesz mieć nasze książki zawsze pod ręką — wesprzyj Wolne Lektury 1,5%!
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Wolne Lektury

Chcemy, aby każde dziecko w Polsce miało wygodny i bezpłatny dostęp do lektur szkolnych - zróbmy to razem! Wspieraj Wolne Lektury stałą wpłatą!
Kliknij, by dowiedzieć się więcej >>>

Kto raz pokocha czytanie, już nigdy nie będzie całkiem sam. Książki ratują życie. W Wolnych Lekturach znajdziecie ich bez liku.

Paulina Młynarska

Znajdź nasze książki na Legimi! Za każdym razem, kiedy czytasz lub słuchasz Wolnych Lektur w księgarni Legimi, wspierasz naszą bibliotekę - DZIĘKUJEMY!

Zapisz się na newsletter, a nie przegapisz naszych publikacji. Zawsze możesz zrezygnować. Kliknij i podaj adres email

Przyjaciele Wolnych Lektur jako pierwsi mają dostęp do premierowych publikacji. Zadeklaruj stałą wpłatę i dołącz >>>

Audiobooki Wolnych lektur znajdziesz też na naszym kanale na YouTube.

Regularnie dodajemy nowe książki. By ich nie przegapić, subskrybuj nasz kanał.

Kliknij obrazek, by subskrybować!

Jesteś pewien, że przeczytałeś już wszystkie pozycje, które znajdują się w naszej bibliotece? Pomóż nam sprawić, żeby nie zabrakło Ci nowych lektur. Wesprzyj Wolne Lektury! Kliknij i dorzuć się!

Wolne Lektury to codzienna praca zespołu ludzi: koordynatorek, redaktorów, polonistów, programistek. Bez Twojego wsparcia nie damy rady rozwijać się dalej. Kliknij i dorzuć się!

Dlaczego warto pamiętać o Kochanowskim, w jaki sposób zmiana akcentu może symbolizować bunt, jak rymować, aby prawie nikt nie zauważył, że rymujecie - wszystkiego dowiesz się słuchając Mistrzowskiej Szkoły Poezji.

Urke Nachalnik Rozpruwacze

Spis treści

Julian Ursyn NiemcewiczPowrót posłaKomedia w 3 aktach

Osoby:

AKT I

SCENA I

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

JAKUB

AGATKA

SCENA II

STAROSTA

PODKOMORZYNA

STAROSTA

PODKOMORZYNA

STAROSTA

PODKOMORZYNA

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZYNA

STAROSTA

PODKOMORZY

JAKUB

PODKOMORZY

PODKOMORZYNA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZYNA

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

SCENA III

LOKAJ

PODKOMORZYNA

PODKOMORZY

PODKOMORZYNA

PODKOMORZY

PODKOMORZYNA

PODKOMORZY

PODKOMORZYNA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

STAROSTA

PODKOMORZY

SCENA IV

STAROSTA

TERESA

PODKOMORZYNA