— Winicjuszu, Bóg nie pozwolił ci popełnić złego uczynku, ale zachował cię przy życiu, byś opamiętał...
— A oto powiedział nam Zbawiciel: „Jeśli by twój brat zgrzeszył przeciw tobie, strofuj go; a...
Chilo upadł twarzą na ziemię i począł jęczeć:
— Urbanie… W imię Chrystusa…
Lecz Urban rzekł...
Winicjusz również nie umiał zdać sobie sprawy z tego, co zaszło, i na dnie duszy...
Winicjusza uderzyły te słowa i wróciwszy do siebie począł rozmyślać, że może w istocie owa...
Oto oni nie zabijali przez jakąś dobroć tak wielką, że podobnej nie było dotąd na...
Oto w pierwszej chwili chciałem wołać o rózgi i rozpalone żelazo, ale zaraz potem chwycił...
— Dzięki ci panie! Jesteś miłosierny i wielki.
— Psie — rzekł Winicjusz — wiedz, żem ci przebaczył dla...
— Czemu trwożycie się w sercach? Kto z was odgadnie, co go może spotkać, zanim godzina...
Pan okazał dość miłosierdzia, gdy pozwolił na krzyż się przybić, ale odtąd będzie tylko sędzią...
Motywem tym zaznaczaliśmy nie wszystkie, lecz tylko charakterystyczne sytuacje, kiedy bohater utworu kieruje się w swym zachowaniu współczuciem i litością nad losem (ubóstwem, poniżeniem, sytuacją społeczną lub rodzinną) innej osoby. Przykładem może być tu postępowanie Wokulskiego wobec spotkanej na Powiślu Magdalenki. Wskazujemy również podobne do powyższej lub odmienne definicje miłosierdzia oraz wypowiedzi na temat roli (pozytywnej lub negatywnej), jaką miłosierdzie pełnić może w życiu jednostek i społeczeństw. Miłosierdzie stanowi kluczową wartość w wielu religiach (zarówno np. w chrześcijaństwie, jak w buddyzmie tybetańskim). W perspektywie chrześcijańskiej miłosierdzie Boga otwiera perspektywę przebaczenia, ekspiacji i zbawienia (a więc przeciwną do tej, jaką zakreśla sytuacja grzechu, upadku i zwątpienia).
