Czy się te skargi nigdy nie zakończą?

No, już ci się dosyć o tej sprawie nagadałem i nie chcę się mieszać do niej na przyszłość. Kto chce jeść bułkę z pszenicy, musi wprzód czekać na mlewo[3].

Czy nie czekałem?

Na mlewo; lecz czekać jeszcze musisz na pytlowanie[4].

Czy nie czekałem?

Jeśli czekałeś na pytlowanie, to musisz czekać i na zakis[5].

Ciągle czekałem.

Na zakis; ale to nie koniec; idzie potem zagniecenie, ulepienie bułki, rozgrzanie pieca i upieczenie. A w dodatku trzeba ci także czekać na ostygnienie, jeżeli nie chcesz sobie gęby poparzyć.

A wczoraj w wieczór wydawała mi się piękniejsza niż kiedykolwiek, niż jakakolwiek inna kobieta.

Gdyby jej włosy nie były trochę ciemniejsze od włosów Heleny, choć mniejsza o to, nie byłoby porównania między tymi dwiema kobietami. Ale że to moja krewna, nie chciałbym, jak to powiadają, trąbić jej pochwał. Chciałbym tylko, żeby kto mógł, tak jak ja wczoraj, przysłuchać się jej rozmowie. Nie mam zamiaru uwłaczać dowcipowi[7] twojej siostry Kasandry, ale…

Mówię tylko prawdę.

I to niecałą.

Wierzaj mi, nie chcę się do tej sprawy mieszać. Niech sobie będzie, jak jest: jeśli piękna, tym lepiej dla niej; jeśli niepiękna, ma na to lekarstwo we własnych rękach.

Dobry Pandarze, co mówisz, dobry Pandarze?

Na zapłatę wszystkich moich zachodów dostałem tylko kłopot. Źle sądzony przez nią, źle sądzony przez ciebie, biegałem od jednego do drugiej, lecz liche dzięki za fatygę.

Jak to? Gniewasz się, Pandarze, gniewasz się na mnie?

Dlatego że to moja krewna, to nie jest tak piękna jak Helena; a gdyby nie była moją krewną, to byłaby tak piękna w piątek jak Helena w niedzielę. Ale czy ja dbam o to? Niech sobie będzie czarna jak Murzynka[10], wszystko mi to jedno.

Alboż mówię, że nie jest piękna?

Mów albo nie mów, nie troszczę się o to. Głupia, że za ojcem nie poszła[11]. Niech sobie idzie do Greków; dam jej tę radę przy pierwszym widzeniu. Co do mnie, nie chcę się więcej do sprawy tej mieszać, nie myślę się nią zajmować.

Pandarze…

Nie ja.

Słodki Pandarze…

Proszę cię, nie mów do mnie więcej! Zostawię wszystko, jak znalazłem, i na tym koniec.

Jak każdy inny, co niepijany i niechory, a ma nogi.

Mąż ten, pani, niejedno okradł zwierzę z właściwych mu przymiotów. Jest jak lew waleczny, nieokrzesany jak niedźwiedź, jak słoń powolny; mąż, w którym natura tak pomieszała humory[17], że jego odwaga zarywa szaleństwa, a jego szaleństwo zaprawne mądrością. Nie ma ludzkiej cnoty, której by nie miał poszlaki, ani ludzkiej wady, której by nie nosił na sobie plamki; to melancholiczny bez przyczyny, to mimo woli wesoły; ma spryt do wszystkiego, ale wszystko tak robi niesprytnie, że czysty z niego podagryczny[18] Briareusz[19]: rąk co niemiara, a żadnego z nich użytku, albo krótkowidzący Argus[20]: ócz[21] bez liku, a ślepy.

Ale jakże ten człowiek, który we mnie uśmiech tylko budzi, mógł rozgniewać Hektora?

Powiadają, że wczoraj zwiódł bój z Hektorem i powalił go na ziemię. Upokorzenie i wstyd odtąd ani jeść, ani spać Hektorowi nie pozwoliły.

Kto się tu zbliża?

Stryj twój, pani, Pandarus.

Hektor, mąż to waleczny.

Ile nim być można na tej ziemi.

O czym tu mowa? O czym tu mowa?

Dzień dobry, stryju.

Dzień dobry, Kresydo; o czymże to rozmawiacie? Dzień dobry, Aleksandrze. Jakże zdrowie, synowico? Kiedy byłaś w Ilium[22]?

Dziś rano, stryju.

O czymże rozmawialiście, gdy nadszedłem? Czy Hektor był zbrojny i już wybiegł, nim przyszłaś do Ilium? Helena jeszcze nie wstała, czy nieprawda?

Hektor już wyszedł, a Helena jeszcze nie wstała.

Tak myślałem. Hektor nie zaspał dzisiaj.

O tym właśnie mówiliśmy i o jego gniewie.

Czy był w gniewie?

Przynajmniej jak on powiada.

Prawda, był w gniewie, wiem nawet dlaczego. Będzie on tam kosił wokoło siebie, mogę im to przepowiedzieć, a jest tam i Troilus, który nie bardzo daleko z tyłu za nim zostanie; niech się strzegą Troila, i to im mogę zalecić.

Co, czy i on także w gniewie?

Kto? Troilus? Troilus z nich dwóch waleczniejszy.

O Jowiszu[23]! Nie ma porównania.

Co? Nie ma porównania pomiędzy Troilem a Hektorem? Czy możesz poznać człowieka na pierwszy rzut oka?

Bardzo łatwo, jeśli go widziałam wprzódy[24] i znałam.

Więc dobrze, ja powiadam, że Troilus jest Troilus.

Mówisz to samo, co i ja mówię, bo i ja jestem pewna, że to nie Hektor.

Jak Hektor nie jest Troilem pod pewnym względem.

Żeby każdemu oddać sprawiedliwość, każdy jest samym sobą.

Samym sobą? Ach, biedny Troilus! Dałby Bóg, żeby był samym sobą!

Jest nim.

Żeby nim został, poszedłbym boso do Indii.

Nie jest przecie Hektorem.

Samym sobą? Nie jest on samym sobą. Chciałbym, żeby był samym sobą! Ale cóż robić, bogowie są nad nami; czas naprawi albo zdławi. Więc dobrze — Troilus — dobrze, dobrze — chciałbym, żeby moje serce w jej było piersiach! Nie, Hektor nie lepszy od Troila.

Przebacz!

Starszy, to prawda.

Przebacz, przebacz!

Drugi jeszcze lat tych nie doszedł; ale zaśpiewasz mi inną o nim piosenkę, gdy lat tych dojdzie. Nie tego roku będzie miał Hektor jego dowcip.

Nie potrzeba mu go, dopóki ma swój własny.

Ani jego przymiotów.

Mniejsza o nie.

Ani jego urody.

Nie byłaby mu do twarzy; lepsza jego własna.

Nie masz zdrowego sądu, synowico. Sama Helena przysięgała, dni temu kilka, że Troilus, jak na bruneta — bo jest brunet, muszę przyznać — choć niebrunet…

Ale brunet.

Na uczciwość, żeby powiedzieć prawdę, brunet i niebrunet.

Żeby powiedzieć prawdę, prawda i nieprawda.

Przenosiła[25] jego cerę nad cerę Parysa.

Parys przecie dosyć ma kolorów.

I on też.

Więc Troilus ma ich za wiele. Jeżeli go przenosiła nad Parysa, cera jego musi być rumieńsza, a że jeden dosyć ma kolorów, a drugi ma ich więcej, zbyt to płomienista pochwała dla dobrej cery. Brakowałoby tylko, żeby złoty język Heleny wychwalał Troila, że ma nos miedziany[26].

Przysięgam ci, że jak myślę, Helena kocha go więcej niż Parysa.

Jeśli to prawda, to wesoła z niej Greczynka.

Jestem tego pewien. Zbliżyła się do niego ostatnim razem we framudze okna i — wiesz, że nie ma więcej jak trzy lub cztery włosy na brodzie…

To pod tym przynajmniej względem arytmetyka szynkarczyka[27]. I bez trudności by znalazła sumę jego jednostek.

To prawda, że jeszcze młody, a przecie nie dostaje tylko trzy funty[28], żeby uniósł ten sam ciężar co brat jego Hektor.

I co, tak młody, a już tak stary nosiciel?

Otóż, żeby ci dowieść, że go Helena kocha, wyobraź sobie, zbliża się do niego i kładzie mu swoją białą rączkę na rozłupanym podbródku…

Zmiłuj się nad nami, Junono[29]! A któż mu go rozłupał?

Ach, wiesz przecie, że ma dołki. Moim zdaniem, jego uśmiech lepiej mu do twarzy niż komukolwiek w całej Frygii[30].

O, uśmiecha się walecznie!

Czy nieprawda?

Wielka prawda; powiedziałbyś, że to chmura w jesieni.

A więc dobrze. Teraz, żeby ci dowieść, że Helena kocha Troila…

Może by i Troilus chciał dowieść twojego dowodzenia.

Kto? Troilus? On dba o nią tyle, co ja o zgniłe jaje[31].

Jeśli tak lubisz zgniłe jaja jak zgniłków, to nieraz jesz kurczęta w skorupie.

Nie mogę się wstrzymać od śmiechu, gdy sobie przypomnę, jak go łechtała pod brodą. Nie ma co powiedzieć, dziwnie białą ma rączkę, muszę wyznać.

A bez przymusu.

Aż tu nagle odkrywa biały włos na jego brodzie.

Ach, biedna broda! Niejedna brodawka jest od niej bogatsza.

Dopieroż tam było śmiechu! Królowa Hekuba tak się śmiała, że oczy jej kipiały.

Młyńskimi kamieniami[32].

Śmiała się także Kasandra.

Ale mniejszy był ogień pod garnuszkiem jej oczu. Czy i jej oczy kipiały?

I Hektor śmiał się.

Ale cóż wywołało wszystkie te śmiechy?

Co? Biały włos, który Helena znalazła na brodzie Troila.

Gdyby to był włos zielony, to i ja bym się śmiała.

Mniej jednak śmiano się z białego włosa niż z jego pięknej odpowiedzi.

A cóż to była za odpowiedź?

Mówi ona: „Jest tylko pięćdziesiąt dwa włosy na twojej brodzie, a jeden z nich biały”.

To jej pytanie?

Prawda, o to nie pytaj. „Pięćdziesiąt dwa włosy[33] — odrzecze — a jeden z nich biały? Ten włos biały to mój ojciec, a wszystkie inne to jego synowie”. „Jowiszu — mówi ona — a któryż z nich jest Parys, mój małżonek?” „Rosochaty — odpowiedział — wyrwij i daj mu go”. Dopieroż było tam śmiechu! A Helena tak się zaczerwieniła, a Parys tak się sierdził[34], a wszyscy inni tak się śmiali, że to przechodzi wszystko.

Niechże i historia ta przejdzie, bo dość już długo wędruje.

Chętnie, synowico. Myśl o tym, co ci powiedziałem wczoraj.

Myślę.

Przysięgam, że to prawda. Płacze z twojej przyczyny, jakby się w kwietniu urodził[35].

Ja też w jego łzach urosnę jak pokrzywa w maju.

Słuchaj! Wracają z pola bitwy! Czy chcesz się zatrzymać, aby im się przyjrzeć w powrocie do Ilium? Dobra synowico, zostań, słodka synowico, Kresydo.

Jak ci się podoba.

Tu, tu doskonale jest miejsce; tu będziemy mogli widzieć przewybornie. Będę ci ich nazywał po imieniu w przechodzie[36], tylko uważaj Troila przed wszystkimi.

Mów ciszej!

To jest Eneasz. Czy nie wspaniały wojownik? To jeden z kwiatów trojańskich, mogę ci zaręczyć. Lecz uważaj Troila, za chwilę go zobaczysz.

A to kto jest?

To Antenor. Bystry u niego dowcip, możesz mi wierzyć, i na waleczności mu nie zbywa[37]. To mąż najzdrowszego rozsądku w całej Troi, a do tego i urodziwy. Kiedyż nadejdzie Troilus? Pokażę ci Troila niebawem. Byle mnie spostrzegł, zobaczysz, jak kiwnie na mnie głową.

Kiwnie nad tobą głową, stryju?

Zobaczysz.

Uczciwe serce! Nie bez powodu.

A, to jest Hektor, to, to, patrz tylko, to. To mi zuch dopiero! Bóg z tobą, Hektorze! To mi waleczny żołnierz, synowico. O waleczny Hektorze! Patrz, co za spojrzenie, co za mina! Czy nie okazały to człowiek?

Dzielny wojownik!

Czy nieprawda? Aż się miło robi na sercu. Patrz tylko, jak jego hełm posiekany, czy widzisz? Patrz tylko! To nie są żarty, to mi się nazywa przyłożyć ręki; niech mu teraz kto odejmie, jak to powiadają. A to mi nasiekanie!

Od miecza?

Od miecza, od czego zechcesz, to wszystko jedno dla niego. Choćby sam diabeł wsiadł na niego, to mu rzecz obojętna. Na bożą źrenicę, na taki widok miło mi się robi na sercu. Tam idzie Parys, tam idzie Parys, tam idzie Parys! Patrz tam, synowico. Czy nie piękny i to wojownik? Jak ci się zdaje? Wspaniałe widowisko! Któż to powiedział, że wraca ranny do domu? Nie ranny, wielkie szczęście! Uraduje się serce Heleny. Jakbym pragnął zobaczyć teraz Troila! Niebawem zobaczysz Troila.

A to kto?

To jest Helenus. Nie pojmuję, co się zrobiło z Troilem. To jest Helenus. Myślę, że nie ruszył dziś w pole. To Helenus.

Czy może Helenus walczyć, stryju?

Helenus? Nie — tak — może walczyć niezgorzej. Nie pojmuję, gdzie się obraca Troilus. Cicho! Czy nie słyszysz, jak lud wykrzykuje: „Troilus!”? Helenus jest kapłanem.

Cóż to za chłystek się zbliża?

Gdzie? Tam? To Deifobus. A to jest Troilus. To mi człowiek, synowico. Hm, dzielny Troilus! Książę rycerzy!

Cicho! Wstydź się, cicho!

Rycerz, UrodaUważaj[38] go, przyjrzyj mu się. O waleczny Troilus! Otwórz tylko oczy, synowico. Patrz, jak miecz jego zakrwawiony, a hełm jego straszniej posiekany od przyłbicy Hektora. A co za spojrzenie Co za chód! Cudowny młodzieniec! A jeszcze dwadzieścia trzy nie skończył! Bóg z tobą, Troilu, Bóg z tobą! Gdybym miał siostrę Grację[39] lub córkę Boginię, dałbym mu do wyboru. Cudowny człowiek! Parys? Parys przy nim błoto i zaręczam, że Helena pomieniałaby[40] się chętnie i dorzuciłaby w dodatku garść złota.

Nadchodzi więcej!

Osły, błazny, głupcy! Słoma i otręby, słoma i otręby! Rosół po obiedzie. Chciałbym żyć i umierać, patrząc na Troila. Nie poglądaj[41] dłużej! Nie poglądaj dłużej! Orły już przeleciały; to same tylko wrony i kawki, wrony i kawki! Wolałbym być takim jak Troil mężem niż Agamemnonem i całą Grecją.

Jest jednak między Grekami Achilles, dzielniejszy od Troila rycerz.

Achilles? To furman, tragarz, to czysty wielbłąd.

Dobrze, dobrze.

Dobrze, dobrze? Czy masz ty choć trochę sensu? Czy masz ty oczy? Czy wiesz ty, co to jest człowiek? Czy urodzenie, piękność, kształtna postać, wymowa, męskość, nauka, łagodność, cnota, młodość, szczodrobliwość i tak dalej nie są imbirem i solą zaprawiającą człowieka?

Może jakiego ciastucha, żeby go potem wypiec na montową[42] bułeczkę i z pieca dobyć piecuchem.

KobietaCo za dziwna z ciebie kobieta! Ani zgadnąć, gdzie twój puklerz[43].

W moich plecach, żeby bronić mojego brzucha; w moim dowcipie, żeby bronić moich fortelów; w mojej oględności, żeby bronić mojej osoby; w mojej masce, żeby bronić mojej piękności; a w tobie, żeby bronić tego wszystkiego; przy tylu puklerzach mam jeszcze tysiąc innych strażników.

Wymień mi jednego z twoich strażników.

Mam się dosyć na straży, aby się nie wygadać, i to jest najpierwszy z moich strażników. Jeśli się nie mogę ustrzec, aby mnie nie pchnięto, gdzie bym nie chciała, mogę się przynajmniej ustrzec, aby ci nie powiedzieć, jak dostałam to pchnięcie, chyba że puchlina zbyt będzie wydatna, a wtedy i straż już niepotrzebna.

Co za dziwna z ciebie kobieta!

Mój pan chciałby natychmiast mówić z tobą, panie.

Gdzie?

W twoim domu, panie, gdzie się rozbraja.

Powiedz mu, paziu, że przyjdę niebawem.

Lękam się, żeby nie był ranny. Bądź zdrowa, dobra synowico.

Żegnam cię, stryju.

Zobaczymy się za chwilę.

A przyniesiesz mi, stryju…

Zadatek miłości Troila.

Tersytesie!

Agamemnon — a gdyby Agamemnon miał wrzodzianki dotrawione po całym ciele?

Tersytesie…

I gdyby wrzodzianki te ciec zaczęły? Przypuśćmy. Wtedy przynajmniej wyciekłoby co z naszego wodza. Czy nie byłaby to materia ropna?

Psie…

Bo wyciekłoby choć trochę materii, której dopatrzyć się teraz nie mogę.

Ty synu wilczycy, gdy słyszeć nie możesz, czuj przynajmniej.

Bodaj grecka zaraza na ciebie spadła, ty mieszańcze[76] z wolim mózgiem!

Gadaj więc, ty spleśniały kisie[77], gadaj lub będę bił, póki nie wyładniejesz.

Prędzej ja ci szyderstwami wbiję do głowy trochę dowcipu i pobożności; choć myślę, że prędzej koń twój oracji się nauczy niż ty modlitwy bez książki. Bić umiesz, nieprawda? Bodaj cię okryły parchy końskie za twoje końskie żarty.

Ty zła bedłko[78], powiedz mi, co to za ogłoszenie?

Czy myślisz, że nie mam czucia, skoro mnie tak bijesz?

Ogłoszenie…

Ogłoszono cię dudkiem[79], jak mi się zdaje.

Strzeż się, jeżu, strzeż się, bo świerzbią mnie palce!

Chciałbym, żeby cię od głowy do stóp świerzbiało, a mnie drapać cię nakazano; zostałbyś z mojej łaski najobrzydliwszym w całej Grecji parszywcem. Na placu jednak nie skorzej[80] ci od innych do bicia.

Powtarzam, ogłoszenie!

Mruczysz na Achillesa i szydzisz z niego bez ustanku; zazdrościsz jednak jego wielkości, jak Cerber[81] urodzie Prozerpiny[82], dlatego też szczekasz na niego.

Pani Tersytesie…

Czemu jego bić nie spróbujesz?

Ty zakalista bułko!

Skruszyłby cię swoją pięścią jak majtek suchary.

A psie, bękarcie!

Jeszcze! Jeszcze!

Ty stołku czarownicy!

Dobrze, jeszcze! Jeszcze! Wywarzonego dowcipu, panie, tyle u ciebie w głowie mózgu co u mnie w łokciu; dardański osieł mógłby twoim być mistrzem, ty parszywy, waleczny ośle! Jesteś tu tylko, żeby grzmocić Trojan, ale każdy, byle miał odrobinę dowcipu, kupuje cię i sprzedaje jak barbarzyńskiego niewolnika. Jeśli chcesz bić mnie, zacznę od twojej pięty i powiem ci, czym jesteś, cal po calu, ty stworzenie bez wnętrzności.

Ty psie!

Ty parszywy magnacie!

Ty kundlu!

Nie żenuj się, głuptasie Marsa[83], nie żenuj się, grubiaństwo! Dalej, wielbłądzie, jeszcze, jeszcze!

Czy go tam widzisz?

Widzę, i cóż stąd?

Patrz tylko na niego.

Patrzę, i cóż stąd?

Ach, tylko dobrze mu się przypatrz.

Już mu się dobrze przypatrzyłem.

Nie, nie przyglądasz mu się dobrze, bo za kogo bądź go weźmiesz, zawsze to będzie Ajaks.

Wiem o tym, błaźnie.

Tylko że błazen sam się nie zna.

I dlatego cię biję.

Słuchaj tylko, co za chude koncepty! Słowa jego długie mają uszy. Lepiej ja mu mózg wyhuśtałem, niż on mi połamał kości. Za grosz dostanę dziewięć wróbli, a jego pia mater[84] niewarta dziewiątej części jednego wróbla. Ten pan, Achillesie, to Ajaks, który nosi dowcip swój w brzuchu, a w głowie swoje kiszki. Powiem ci, co o nim myślę.

Co?

Myślę, że ten Ajaks…

Nie, dobry Ajaksie.

Nie więcej ma dowcipu…

Muszę cię zatrzymać.

Niż trzeba na zalepienie uszka igły Heleny, za którą bić się tu przyszedł.

Cicho, błaznie!

Z całego serca pragnąłbym siedzieć spokojnie i cicho, ale żadną miarą nie chce na to pozwolić ten sam błazen, tam, spójrz tylko, czy go tam widzisz?

A ty przeklęty kundlu! Ja ci tu…

Czy chcesz mierzyć się na dowcipy z błaznem?

O nie, zaręczam, zawstydziłby go dowcip błazna.

Mów tylko uczciwie, Tersytesie.

O co spór idzie?

Żądałem od tego obrzydliwego puszczyka, żeby poszedł wywiedzieć się o treści ogłoszenia, a on tu sobie zaczął ze mnie żartować.

Nie jestem twoim sługą.

Bardzo dobrze, a co potem?

Służę tu na ochotnika.

Jednak ostatnia twoja ta służba była pańszczyzną, bo nikt się na ochotnika bić nie daje. Ajaks był tu ochotnikiem, a ty przymuszonym rekrutem.

Tak właśnie. Dobra część twojego dowcipu leży także w twoich żyłach albo kłamią ludzie. Nie lada zdobycz odniesie Hektor, rozwalając jednemu z was czaszkę; właśnie jakby zgryzł zbutwiały orzech bez jądra.

Co, i ze mną także zadzierasz?

Gadaj mi o Ulissesie i starym Nestorze! ŻartIch dowcip był już spleśniały, nim wasi dziadowie mieli paznokcie na palcach; oni to was zaprzęgli do pługa, jak dwa ciężkie woły, i kazali wam orać pole wojny.

Co? Co?

Tak jest, możecie mi wierzyć. Nu! Achillesie, nu! Ajaksie, nu!

Język ci utnę.

Mniejsza o to; będę i potem przynajmniej tak jak ty wymowny.

Dość już słów, Tersytesie, cicho!

Co? Ja mam siedzieć cicho na rozkaz Achillesowej suki? Ja?

Dostałeś i ty swoje, Patroklusie.

Wprzód was zobaczę na szubienicy wiszących jak gamonie, nim zajrzę do waszych namiotów. Pójdę, gdzie dowcip się rusza, usunę się od fakcji[85] głuptasów.

Jak to, Tersytesie, jak to? Zabłąkałeś się w labiryncie wściekłości? Więc słoń ten, Ajaks, będzie stał górą? On mnie bije, a ja z niego szydzę; co za wspaniałe zadośćuczynienie! Wolałbym jednak, żeby się to działo odwrotnie: żebym ja go grzmocił, a on ze mnie szydził. Do kroćset beczek! Jeśli trzeba, nauczę się diabłów wywoływać, ale muszę znaleźć upust mojemu obrzydzeniu i wstrętom. Mamy też i Achillesa — rzadki to inżynier. Jeśli Troja nie upadnie, póki ci dwaj jej nie podkopią, to będą stały jej mury, póki się same od starości nie rozwalą. O, ty wielki piorunogromco Olimpu[99], zapomnij, że jesteś Jowiszem, królem bogów, i ty, Merkury, strać całą wężową mądrość twojego kaduceja[100], jeśli we dwóch nie odbierzecie im tej drobnej odrobiny, tego mniej niż mało ich dowcipu! Lecz najograniczeńsza nieświadomość wie dobrze, iż go mają tak obficie mało, że nie potrafią uwolnić muchy od pająka, nie dobywając ciężkiego żelastwa na rozcięcie nitki pajęczyny. A potem ześlijcie na cały obóz pomstę albo raczej próchnienie kości[101], bo jak mi się zdaje, to jest pomsta należna walczącym za spódnicę. Odmówiłem już modlitwę, a ty, diable zazdrości, dołóż teraz twoje amen. Hej, hola! Mości Achillesie!

Kto woła? Tersytes? Dobry Tersytesie, wejdź i lżyj co wlezie.

Gdybym mógł o złoconej lalce pamiętać, nie uszedłbyś mojej baczności[102]; ale wszystko da się jeszcze naprawić. Więc zostań samym sobą! Zwykłe przekleństwo ludzkości, szaleństwo i głupota, niech będą całą twoją intratą[103]! Niech cię niebo uchowa od opiekuna, a dyscyplina niech się nigdy do ciebie nie zbliży! Niech krew będzie twoim przewodnikiem aż do śmierci! A jeśli potem ta, co cię włoży do trumny, powie, że piękny trup z ciebie, to ja przysięgnę, że całe życie samych tylko łazarzy[104] owijała. Amen. Gdzie Achilles?

Co, czy zostałeś pobożny? Odmawiasz modlitwy?

Zgadłeś; a bodaj wysłuchało mnie niebo!

Kto tu?

Tersytes, panie.

Gdzie, gdzie? Przyszedłeś? Mój ty serze, moje trawidło[105], dlaczegóż to przez tyle obiadów nie zastawiłeś się na moim stole? Powiedz mi teraz, co to jest Agamemnon?

Twój wódz, Achillesie. A teraz, z kolei, powiedz mi, Patroklu, co to jest Achilles?

Twój pan, Tersytesie. A teraz powiedz mi, jeśli łaska, co ty jesteś?

Twój znawca, Patroklu. A teraz, na zakończenie, powiedz, Patroklu, co ty jesteś?

Możesz sam na to odpowiedzieć, skoro jesteś moim znawcą.

O, powiedz, powiedz!

Przedeklinuję[106] całą kwestię: Agamemnon rozkazuje Achillesowi, Achilles jest moim panem, ja jestem Patrokla znawcą, a Patroklus jest dudkiem.

A ty łotrze!

Cicho, dudku, jeszcze nie skończyłem.

To człowiek uprzywilejowany. Prowadź rzecz dalej, Tersytesie.

Agamemnon jest dudkiem, Achilles jest dudkiem, Tersytes jest dudkiem i, jak już powiedziałem, Patroklus jest dudkiem.

Dowiedź nam tego, słuchamy.

Agamemnon jest dudkiem, bo chce rozkazywać Achillesowi; Achilles jest dudkiem, bo słucha rozkazów Agamemnona; Tersytes jest dudkiem, bo służy takiemu dudkowi; a Patroklus jest dudkiem bezwzględnym.

Dlaczego jestem dudkiem?

Pytaj o to swojego stwórcę; dla mnie jest dosyć, że nim jesteś. Ale patrz, kto się zbliża?

Patroklu, nie chcę z nimi rozmawiać. Chodź ze mną, Tersytesie!

Co za błazeństwo, co za kuglarstwo, co za łotrostwo! A wszystkiego tego przyczyną rogal[107] i ladaszczyca[108]! Wyborny powód, żeby tworzyć zazdrosne stronnictwa i krwi sobie aż na śmierć upuszczać! Bodaj toczące wrzody spadły na wszystkiego powód, a wojna i rozpusta wszystkich pożarły!

Gdzie Achilles?

W swoim namiocie, ale w złym usposobieniu, królu.

Wszystko mu to powtórzę.

Widzieliśmy go u wejścia namiotu, więc niechory.

I owszem, na lwią chorobę, na dumę serca. Możecie to nazwać melancholią, jeśli chcecie oszczędzać człowieka, ale, moim zdaniem, jest to pycha. A pycha ta skąd, skąd pochodzi? Kto nam powie jej przyczyny? Jedno słowo, królu.

Dlaczego Ajaks tak zajadle na niego szczeka?

Achilles zdmuchnął mu jego błazna.

Kogo? Tersytesa?

Właśnie.

To wkrótce oniemieje Ajaks, bo stracił jedyny swój argument.

Bynajmniej, bo jak widzisz, jego teraz argumentem ten, co mu zabrał jego argument, Achilles.

Tym lepiej; pożądańszą dla nas ich frakcja niż ich fakcja. Wielka to jednak musiała być przyjaźń, skoro potrafił ją zerwać błazen.

Przyjaźń, której nie kleiła mądrość, łatwo zrywa błazeństwo. Ale wraca już Patroklus.

Bez Achillesa.

Czymże on wyższy od innych?

Nie wyższy przynajmniej od swojej o sobie myśli.

A czy jest i tak wysoki? Czy nie myślicie, iż mu się zdaje, że jest waleczniejszym ode mnie?

Bez wątpienia.

Czy podpiszesz jego zdanie i powiesz, że to prawda?

Nie, szlachetny Ajaksie; jesteś jak on silny, jak on waleczny, jak on mądry, a nie mniej szlachetny, daleko dworniejszy, a nieskończenie powolniejszy[112] od niego.

Boć[113] i dlaczego miałby człowiek być dumny? Jak się rodzi duma? Ani wiem, co jest duma.

Tym jaśniejszy twój rozum, Ajaksie, a piękniejsza twoja cnota. PychaDumny sam się pożera. Duma jest jego własnym zwierciadłem, jego własną trąbą, jego własną kroniką; a kto się chwali inaczej jak czynami, pożera czyny w pochwale.

Nienawidzę dumnych jak ropuszej ikry.

A przecież sam się kocha; czy to nie dziwy?

Nędzny pyszałek!

Jak się doskonale opisuje!

Czy nie może być towarzyski?

Kruk kracze na czarność.

Jego humorom krwi upuszczę.

Chory chce być doktorem.

Ha, gdyby wszyscy byli mojej myśli!

Nie tak skończyłaby się sprawa; niejeden połknąłby wprzód miecz. Jak to? Więc duma ma triumfować?

Gdyby tak było, miałbyś prawo do połowy triumfu.

Nawet do dziesięciu dziesiątych.

Już ja go ugniotę i gibkim zrobię.

Jeszcze niecały gorący. Przyczyń mu jeszcze pochwał, lej, lej tylko! Ambicja jego spragniona.

Ten bękart, ten kundel, chce sobie z nas podrwiwać? Ach, czemuż nie jest Trojańczykiem!

Hola, przyjacielu, proszę cię, jedno słowo. Czy nie jesteś z orszaku młodego Parysa?

Jestem, kiedy za nim idę.

Chciałem się pytać, czy mu służysz?

Służę panu.

Szlachetnemu służysz panu; trudno go nie chwalić.

Więc chwała panu!

Wszak znasz mnie, nieprawda?

Tak jest, panie, z widzenia.

Przyjacielu, poznaj mnie lepiej, jestem pan Pandarus.

Spodziewam się, że poznam waszą dostojność lepiej.

Pragnę tego.

Wielka wasza łaskawość.

Łaskawość? Nie, przyjacielu, jestem tylko dostojny i jaśnie oświecony. ŻartCo to za muzyka?

Znam ją tylko po części: jest to muzyka instrumentalna.

Czy znasz muzykantów?

Bardzo dobrze.

Komu grają?

Słuchaczom, panie.

Dla czyjej przyjemności, przyjacielu?

Dla mojej, panie, i dla przyjemności amatorów muzyki.

Mam na myśli rozkaz, przyjacielu.

Komu mam rozkazać?

Widzę, przyjacielu, że się nie rozumiemy: ja nazbyt dworski, a ty nazbyt bystry. Na czyje żądanie ludzie ci grają?

Teraz przynajmniej wiem, o co idzie, panie. Otóż ludzie ci grają na żądanie mojego pana, Parysa, który jest tu osobiście, a z nim śmiertelna Wenus, kwintesencja piękności, niewidoma[118] dusza miłości…

Kto, synowica moja, Kresyda?

Nie, panie, Helena. Czy nie mogłeś się domyślić z przypisanych jej przymiotów?

Zdawałoby się, przyjacielu, że nie widziałeś Kresydy. Przychodzę rozmówić się z Parysem w interesie księcia Troila. Wpadnę na niego bez ceremonii, bo interes gorący.

Interes gorący! Co za frazes niedowarzony!

Piękne pozdrowienie tobie, pani, i całej tej pięknej kompanii; niech piękne życzenia prowadzą was pięknie, w pięknej mierze do pięknego celu, a przede wszystkim dla ciebie, piękna królowo, niech piękne myśli pięknym będą wezgłowiem!

Drogi panie, jak widzę, jesteś pięknych słów pełen.

Mówisz, słodka królowo, jak twoja piękna wola. Piękny książę, doskonała muzyka ucięta[119].

A ty ją uciąłeś, kuzynie; musisz ją teraz naprawić, musisz ją nadsztukować własną sztuką. Helko, to człowiek pełen harmonii.

Nie, pani, bynajmniej, na uczciwość.

O panie…

Głos mój przykry, możesz mi wierzyć, bardzo przykry.

Doskonale! Wiemy, że tak mówisz czasami przez kaprys.

Mam interes do księcia, droga królowo. Czy pozwolisz mi, mości książę, słowo jedno powiedzieć?

Nie, nie, tak się nam nie wywiniesz, musisz nam co zaśpiewać, musisz koniecznie.

O moja słodka królowo, naigrawasz się ze mnie. Otóż, mości książę, drogi pan mój i najszacowniejszy przyjaciel, a brat twój, Troilus…

Panie Pandarus, miodopłynny panie…

Daj spokój, słodka królowo, daj spokój! Poleca się uprzejmym twoim względom.

Nie wykpisz się z naszej melodii; albo inaczej niech nasza melancholia spadnie na twoją głowę!

Słodka królowo! Słodka królowo! Co to za słodka królowa, na honor!

A słodką damę zasmucić co za kwaśna obraza!

Nie, nie, na nic się to nie przyda, na nic, możesz mi wierzyć, na nic. Na takie słowa nie zważam wcale, nie, bynajmniej! Otóż pan mój prosi cię, żebyś raczył go wytłumaczyć, jeśli się przypadkiem zapyta król o niego przy wieczerzy.

Panie Pandarus…

Co rozkaże moja słodka królowa, moja najsłodsza królowa?

Jakąż to wyprawę układa? Gdzie wieczerza tej nocy?

Ale tylko, mój panie…

Co mówi moja słodka królowa? Moja synowica pogniewa się z tobą, panie. Nie należy ci wiedzieć, gdzie tej nocy wieczerza.

Zakładam się o głowę, że u mojej pięknej nieprzyjaciółki[120] Kresydy.

Nie, nie, nic podobnego; o sto mil jesteś od prawdy. Twoja nieprzyjaciółka dziś chora.

Więc dobrze, wytłumaczę go.

Wybornie, łaskawy panie. Ale skąd przyszła ci myśl wymówić nazwisko Kresydy? Ach, nie, biedna twoja nieprzyjaciółka jest chora.

Domyślam się…

Domyślasz się? Czego się domyślasz? Dalej, dajcie mi lutnię; jestem na twoje rozkazy, piękna królowo.

To mi się nazywa być uprzejmym.

Synowica moja szalenie jest zakochana w pewnej rzeczy, którą posiadasz, słodka królowo.

Dostanie ją, byle to nie był mąż mój, Parys.

Parys? Nie pragnie go wcale. On i ona to dwoje.

Nietrudno, żeby z takich dwojga zrobiło się troje.

Ani chcę więcej o tym słuchać. Wolę wam zaśpiewać moją piosneczkę.

I owszem, prosimy. Na uczciwość, słodki panie, piękne masz czoło.

Wolne żarty, wolne żarty!

Niech treścią twojej piosneczki będzie miłość; ta miłość zgubi nas wszystkich. O Kupidynie[121]! Kupidynie! Kupidynie!

Miłość? O, tak jest, miłość zgubi nas wszystkich.

Miłość! Miłość! Nie żądam nic prócz miłości.

Na uczciwość, tak właśnie zaczyna się moja piosneczka:

Prawda, zakochany po uszy.

Miłość, JedzenieJe tylko same gołębie, kochanko, a taka strawa wyrabia krew gorącą, a krew gorąca rodzi gorące myśli, a gorące myśli rodzą gorące czyny, a gorące czyny to miłość.

Czy to jest rodowód miłości? Gorąca krew, gorące myśli i gorące czyny? Toć to żmije; czy więc miłość jest żmij plemieniem? Słodki panie, kto dziś do boju wystąpił?

Hektor, Deifobus, Helenus, Antenor i całe rycerstwo trojańskie. I ja miałem ochotę zbroję dziś przywdziać, ale moja Helka ani chciała na to zezwolić. A brat mój Troilus dlaczego w domu został?

Dąsa się na coś. Ty wiesz o wszystkim, panie Pandarze.

Ja? Miodosłodka królowo, ja nie wiem o niczym. Pragnąłbym wiedzieć, jak im się dziś powiodło. Nie zapomnisz, książę, o wytłumaczeniu twojego brata?

Co do włoska.

Żegnam cię, słodka królowo.

Poleć mnie twojej synowicy.

Nie omieszkam, słodka królowo.

Co tam nowego? Gdzie pan twój? U mojej synowicy Kresydy?

Nie, panie, czeka na pana, żebyś go tam poprowadził.

Otóż i on nadchodzi. Co tam nowego? Co tam nowego?

Ruszaj stąd, pachołku.

Czy widziałeś moją synowicę?

Gotuje[126] się, przyjdzie za chwilę. Teraz musisz cały twój dowcip pokazać. Tak się rumieni i oddech ma tak prędki, jakby się jej jaki duch pokazał. Przyprowadzę ją. Nie było jeszcze piękniejszej hultajki. Oddech ma tak prędki jak dopiero co złapany wróbel.

Tylko śmiało! Na co się przyda rumieniec? Wstyd jest niemowlęciem. Masz ją teraz przed sobą. Powtórz teraz jej samej przysięgi, które mi recytowałeś. Co? Znowu się wymykasz? Czy trzeba cię pilnować, nim się ułaskawisz? Czy trzeba? Jeśli tak cofać się będziesz, wprzężemy cię do hołobli[127]. Czemu do niej nie mówisz? Dalej! Podnieś tę zasłonę i pokaż nam twój obrazek. Ach, biedne to światło dzienne! Jak się lękacie je obrazić! Gdyby było ciemno, zbliżylibyście się prędzej. Tak, tak właśnie, całuj, a dobrze przyciskaj. Co? Czy to pocałunek na wieczną dzierżawę? Tu buduj, cieślo, miłe tu powietrze! Do ostatka sobie wytrzęsiecie dusze, nim was rozłączę. Sokół będzie miał swoją sokolicę mimo wszystkich kaczek na rzece! Tylko śmiało!

Zabrałaś mi wszystkie słowa, pani.

Słowa nie płacą długów, płać uczynkiem. Ale podobno i wszystkie twoje uczynki zabierze, byle twoją czynność wzięła na próbę? Co? Znowu cmokanie? Więc słuchajcie: a na świadectwo, obie strony — wejdźcie, wejdźcie tylko. Idę wam ogień przyrządzić.

Czy chcesz wejść, panie?

O Kresydo! Ileż to razy być tam pragnąłem!

Pragnąłeś, panie? Daj to Boże! O panie!

Co daj Boże? Co znaczy ta piękna przerwa? Co za dziwne męty piękna moja kochanka ujrzała na dnie źródła naszej miłości?

Więcej mętów niż wody, jeśli moja obawa ma oczy.

Obawa przemienia cherubinów[128] na diabłów; obawa nie widzi nigdy prawdy.

Ślepa obawa, którą kieruje widzący rozum, bezpieczniej stawia nogę niż ślepy rozum, potykający się bez obawy. Lękać się najgorszego jest często najgorsze wyleczyć.

O, niech pani moja będzie bez obawy; w żadnym dramacie Kupidyna nie występują potwory.

I nic potwornego?

Nic oprócz naszych przedsięwzięć, gdy przysięgamy wylewać łez morze, żyć w płomieniach, pożerać skały, ugłaskiwać tygrysy; gdy nam się zdaje, iż trudniej będzie kochankom naszym wymyślić nowe próby niż nam pokonać nałożone trudności. To jedynie jest potwornością w miłości, moja pani, że wola jest nieskończona, a siły ograniczone, że żądza jest bez granic, a działalność jest granic niewolnikiem.

Powiadają, że wszyscy kochankowie przysięgają więcej, niż mogą wykonać, a trzymają w odwodzie siły, których nie używają nigdy; ślubują więcej niż dziesięć, a wykonywają mniej niż dziesiątą część jednego. Kto jak lew ryczy, a działa jak zając, czy nie jest potworą?

A czy są tacy na ziemi? Ja przynajmniej do liczby ich nie należę. Chwal mnie wedle tego, co zobaczysz; oceń mnie po próbie. Z odkrytą zostanę głową, póki nie zasłużę na koronę; nie domagam się nagrody dzisiaj za czyn, którego mam dokonać jutro, nie mówmy o zasłudze przed jej urodzeniem, a i po urodzeniu mówmy o niej skromnie. Prawdziwa wierność nie potrzebuje słów wielu. Troilus taki będzie dla Kresydy, że co najgorszego zdoła powiedzieć potwarz, będzie szyderstwem jego szczerości, a co najszczerszego powie prawda, nie będzie szczersze od Troila.

Czy chcesz wejść, panie?

Co? Jeszcze rumieńce? Jeszczeście nie skończyli gadaniny?

Pamiętaj, stryju, że jeśli popełnię jakie szaleństwo, tobie je przypiszę.

Dziękuję. Jeśli pan mój będzie miał z tobą chłopca, to mnie go oddasz. Bądź mu wierna, a jeśli on się zmieni, mnie rób za to wyrzuty.

Znasz teraz twoich zakładników: słowo twojego stryja i moją niezachwianą wiarę.

I za nią także daję moje słowo. Jeśli w naszej familii długiego trzeba czasu, żeby nas zyskać, jesteśmy za to wierni, raz zyskani; jesteśmy jak łopuch[129], możesz mi wierzyć; przyczepiamy się, gdzie nas rzucą.

Zgoda, handel dobity. PrzysięgaPrzypieczętujcie przysięgi, a ja będę świadkiem. Tu trzymam twoją rękę, tu rękę mojej synowicy. Jeśli wzajemnie wiary sobie nie dotrzymacie, gdy tyle zadałem sobie kłopotów, aby was połączyć, niech odtąd wszystkie biedne rajfury nazywają się aż do końca świata od mojego nazwiska: Pandarami[131]; niech wszyscy wierni kochankowie nazywają się: Troilus, wszystkie fałszywe kobiety: Kresyda, a wszystkie rajfury: Pandarus! Dodajcie: amen.

Amen.

Amen.

Amen. A teraz pokażę wam izbę; żeby łóżko nie wygadało waszych pięknych utarczek, wygniećcie je na śmierć; a teraz, marsz!

Nie.

Nie, królu.

Tym lepiej.

Dzień dobry! Dzień dobry!

Jak się masz? Jak się masz?

Co? I ten rogal mną gardzi?

Co tam nowego, Patroklu?

Dzień dobry, Ajaksie.

Hę?

Dzień dobry.

Dzień dobry dziś i dzień dobry jutro.

Cud!

Jaki?

Ajaks biega tam i sam[141] po polu, szukając samego siebie.

Jak to?

Jutro ma się mierzyć sam na sam z Hektorem, a w proroczej dumie heroicznych cięgów plecie trzy po trzy, nic nie mówiąc.

Jak to być może?

PychaStąpa jak paw nadęty, krok jeden i pauza; zamyśla się jak gospodyni, która za całą arytmetykę ma tylko głowę, żeby uregulować swój rachunek; gryzie sobie wargi z ogromnie mądrym spojrzeniem, jakby mówił: „Siedzi w tej głowie dowcip, byle chciał wyleźć”; i wielka w tym prawda, tylko że ten dowcip tak zimno tam spowity jak iskra w krzemieniu: żeby ją wywołać, trzeba wprzód dobrze krzesać. Zgubiony to człowiek na wieczne czasy, bo jeśli mu Hektor nie skręci karku w pojedynku, to on go sam sobie skręci w próżności. Nie poznał mnie; gdy mu: „Dzień dobry, Ajaksie”, powiedziałem, on mi odrzekł: „Dziękuję, Agamemnonie”. Co myślisz o człowieku, który mnie bierze za wodza? Zmienił się w rybę lądową, bezjęzyczną potworę. Bodaj przepadło dobre u ludzi imię! Można je nosić na lice i na nice[142] jak skórzany kaftan.

Musisz być moim do niego posłem, Tersycie.

Kto? Ja? Nie odpowie nikomu. Nie jego rzemiosłem odpowiadać. Mówić to dobre dla żebraków, u niego język w pięści. Odegram wam jego rolę: niech mnie pyta Patroklus, przedstawię wam Ajaksa.

Przemów do niego, Patroklu. Powiedz mu, że błagam pokornie walecznego Ajaksa, aby zaprosił do mojego namiotu najdzielniejszego Hektora, bez zbroi, aby wyrobił dla niego list żelazny u wielkomyślnego, najjaśniejszego, sześć lub siedem razy dostojnego naczelnika greckiej armii, Agamemnona, i tak dalej. Zaczynaj.

Błogosław, Jowiszu, wielkiemu Ajaksowi!

Hm!

Przychodzę w imieniu zacnego Achillesa.

Hę?

Który błaga cię pokornie, abyś raczył zaprosić Hektora do jego namiotu.

Hm!

Abyś wyrobił dla niego list żelazny u Agamemnona.

Agamemnona!

Tak jest, panie.

Ha!

Co na to odpowiadasz?

Bóg z tobą, z całego serca.

Co odpowiadasz, panie?

Jeśli będzie jutro pogoda, o jedenastej godzinie rzecz się tak lub owak rozstrzygnie: bądź co bądź, drogo zapłaci, nim mnie złapie.

Ale co odpowiadasz, panie?

Bądź zdrów, z całego serca.

Czy tylko naprawdę tak nastrojony?

Nie tak nastrojony, ale tak rozstrojony. Jaką wyda muzykę, gdy mu Hektor rozpłata czaszkę, nie wiem; ale jestem pewny, że nie wyda żadnej, chyba że skrzypek Apollo z jego żył porobi struny.

Pójdziesz do niego natychmiast z listem.

To daj mi drugi do jego konia, bo to z dwóch rozumniejsze stworzenie.

Bodaj źródło twoich myśli ustało się i znowu było czyste, bym mógł w nim osła napoić! Wolałbym być kleszczem barana niż takim walecznym nieukiem.

Ha, ha? Co tam nowego? Co tam za wiadomości od dziewictwa? To ty, moja dziewico? Gdzie moja synowica Kresyda?

Podmawiam? A do czego? Niech powie do czego. Do czego cię podmawiałem?

Ha! Ha! Nieboraczko! Biedne głupiątko! Nie spałaś tej nocy? Czy ten niedobrego oka ci zmrużyć nie pozwolił? Bierz go licho!

Kto tam? Czego żądasz? Czy drzwi chcesz wysadzić? Co się to znaczy? Czego żądasz?

Mówisz, że tu jest? To, przysięgam, więcej wiesz ode mnie. Prawda, że późno wróciłem do domu; ale cóż by tu robił?

Co?! Przypuśćmy, że nic. Skrzywdzisz go, ani wiedząc o tym. Tylko, chcąc mu służyć, szkodzisz mu i zdradzasz go przez zbytek wierności. Nie wiedz sobie nic o nim, ale idź i przyprowadź go do mnie.

Czy to być może? Ledwo zyskana, a już stracona? Bodaj diabeł porwał Antenora! Młody książę gotów zwariować. Zaraza na Antenora! Ach! Czemu też nie złamali sobie karków!

Ach! Ach!

Chciałbym tak być głęboko pod ziemią, jak jestem wysoko na ziemi.

Proszę cię, wróć do twojej komnaty. Bodajeś się była nigdy nie rodziła! Wiedziałem, że będziesz przyczyną jego śmierci. O biedny książę! Zaraza na Antenora!

Dobry mój stryju, błagam cię, na kolanach błagam cię, powiedz, co tu zaszło?

Musisz nas opuścić, dziewko, musisz nas opuścić; wymieniono cię za Antenora. Musisz pójść do twojego ojca, a porzucić Troila. To go zabije, to go otruje, nie zniesie tego.

O wielki Boże! Nie opuszczę Troi.

Musisz.

Idź, idź!