Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 457 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Szacowany czas do końca: -
Juliusz Słowacki, Książę niezłomny
  1. Bóg: 1
  2. Cierpienie: 1 2
  3. Córka: 1
  4. Czas: 1
  5. Duma: 1
  6. Groźba: 1
  7. Grzeczność: 1
  8. Honor: 1
  9. Kłamstwo: 1
  10. Kondycja ludzka: 1 2
  11. Koń: 1
  12. Król: 1
  13. Kwiaty: 1 2
  14. Miłość: 1 2 3
  15. Morze: 1
  16. Niebezpieczeństwo: 1
  17. Niewola: 1 2 3
  18. Ojciec: 1
  19. Pogrzeb: 1
  20. Pojedynek: 1
  21. Pokora: 1
  22. Proroctwo: 1 2
  23. Przemijanie: 1
  24. Smutek: 1 2
  25. Starość: 1
  26. Stoicyzm: 1
  27. Strach: 1 2
  28. Strój: 1
  29. Śmierć: 1 2 3 4
  30. Śmierć bohaterska: 1
  31. Śpiew: 1
  32. Testament: 1
  33. Trup: 1
  34. Ucieczka: 1
  35. Walka: 1
  36. Zdrada: 1
  37. Ziemia: 1

jako u mojej sfery słońcem idę -> jako za mojej sfery słońcem idę (bł. źródła)

Juliusz SłowackiKsiążę niezłomnyZ Calderona de la Barca[1]. Tragedia w trzech częściach.

DZIEŃ[2] I

Ogród nad morzem w Maurytanii. — NIEWOLNICY pracują — Wchodzi ZARA, służebna królewnej Fezu.

ZARA

1
Zaśpiewajcie, niewolnicy.
Moja pani śród łazienki
W perłowej igra miednicy
Jak łabędzie bałamutne,
5
I prosi was o piosenki,
Ale tęskne, ale smutne.

PIERWSZY NIEWOLNIK

Czyliż naszych brzęk kajdanów,
Czyliż pieśni niewolników
Rozweselić mogą panów?

Śpiew, NiewolaZARA

10
Ona lubi śpiew słowików,
Kiedy się po laurach gubi.
I piosenki wasze lubi.
Zaśpiewajcie, Feniks słucha.

NIEWOLNIK

Nasza pierś boleścią głucha.
15
Ach! Najgorsze przeznaczenie!
I najgorsze to cierpienie
Śpiewać, kiedy serce boli!
Śpiewać temu, co w niewoli.
Trzeba na to być ptaszkami
20
Bez rozumu.

ZARA

Czyż wy sami
Nie śpiewacie bez rozkazu?

NIEWOLNIK

Każda boleść chce wyrazu,
Kiedy w sercu jej za ciasno.
25
I my tłumim boleść własną.
Gdy nas z kajdan pieśń unosi.

ZARA

Zaśpiewajcie, Feniks prosi.

NIEWOLNICY

śpiewając.
CzasCzas jest panem tego świata,
Czas jest panem i mąk duszy;
30
Czegóż srogi czas nie skruszy,
Nad grobami gdy przelata!

ZARA

Dosyć pieśni, Feniksana,
Już umyta i ubrana.
Sama schodzi do ogrodu
35
Użyć porannego chłodu.
Niech się każdy kwiatek lęka,
Że pięknością go zagasi,
Bo wychodzi jak jutrzenka.
Wchodzi FENIKSANA, córka króla Fezu i niewolnice jej ESTRELLA, ROZA i SELINA.

ESTRELLA

do Feniksany.
Wstałaś, piękna?

ZARA

40
Wdzięk twój krasi
Cały ogród, oko pali.
Niech się jutrzenka nie chwali,
Że ten ogród nie ciemnieje,
Bo nie ona światło leje;
45
Bo ogród ten pośród gmachów
Nie od drzew nabrał zapachów,
Nie od róż nabrał rubinów,
Białości nie od jaśminów,
Lecz od ciebie.

FENIKSANA

do Estrelli.
50
Daj zwierciadło.

ESTRELLA

Nie dziw, piękna, żeś ciekawa
Tej płci[3], na którą nie padło
Żadnej plamki.

SmutekFENIKSANA

Głosi sława,
55
Że ja piękna, że ja mila.
Gdyby to i prawda była,
Cóż mi po tym? Kiedy źle mi!
Niewesoło na tej ziemi!

SELINA

Cóż ci jest?

FENIKSANA

60
Co jest, Selino?
Ach! Gdybym ja to sama zgadła!
Gdyby mi to od zwierciadła
Powiedziano!… Ach! Dziewczyno,
Wnet bym sama boleść własną
65
Nakarmiła do przesytu
I widziała w sercu jasno.
Ale teraz, w mgle przedświtu,
Czuję tylko, że mnie kruszy
Jakiś smutek i tęsknota;
70
I że to jest męka duszy,
Męka duszy i zgryzota,
Gdy w uczuciach się tych miota,
Których czuciem czuć nie może.

ZARA

Jeśli cię, pani, nie bawią
75
Te ogrody w barw ubiorze,
Gdzie wiośnie posągi stawią
Róże, w poplątanych czołach,
Na jaśminowych kościołach;
Obróć twe oczy na morze,
80
Kędy[4] dla twojej tęsknoty
Płynie wóz ze słońca złoty.

ROZA

Gdy taki zachód zobaczy
Na morza ognistym łonie,
Ten cały ogród w rozpaczy
85
I melancholiach utonie,
I zawoła, idąc w cień:
Ach! Jak krótki był ten dzień!

FENIKSANA

Ani się tym rozweselę,
Ani tym żądań ukorzę,
90
Że moje smutki podzielę
Pomiędzy ziemię i morze,
Że pójdę z myślami w tan
I sprzęgnę te oba światy,
Z pianami równając kwiaty,
95
Kwiaty równając do pian.
Bo ogród, kiedy zazdrosny
Spojrzy na fale szalone,
Chciałby tak płynąć jak one:
I zaraz zefir miłosny
100
Dwa razy miłośniej dysze;
I szaleniej rozkochany,
Z gałęzi, które kołysze,
Czyni kwiatów oceany.
A morze, gdy się zasmuci,
105
Spojrzawszy na te ogrody,
Wnet ucisza szklane wody;
Z fal wysokich pianę zrzuci
I drugim prawom poddane,
Równe zdobywa uroki,
110
Z szmaragdów mając zatoki,
Z błękitów piersi ulane.
I tak, tu kwiatowy łan
I ogród pełen szkarłatów
Wydaje się morzem kwiatów
115
Tam morze — ogrodem pian.
Ach! Cóż to za smutek głęboki,
Ten smutek, co w sercu ma łoże?
Że nie dba na kwiatów uroki,
Na niebo, na ziemię i morze.

ZARA

120
Wielki smutek twój! Ach! I głęboki!
Wchodzi KRÓL FEZU, ojciec Feniksany, z miniaturą w ręku.

KRÓL

Jeśli, moja Feniksano,
Na piękność i smutek chora,
Chcesz być zdrowszą dziś niż wczora,
I zdrowszą niż byłaś rano:
125
Oto jest portret Infanta[5]
Maurytanów, Tarudanta,
Który cię uleczy pewnie
Na długo… Cóż to, tak blada?…
Infant u nóg twoich składa
130
Koronę, jako królewnie,
A ten portret, choć nie gada
Za niego, u nas zagości.
Każda niema ambasada
Ambasadą jest miłości.
135
Za Infantem najgoręcej
Wstawiam się… bowiem mieć będę
Zięcia i dziesięć tysięcy
Przyprowadzonych łuczników,
Z którymi Ceutę zdobędę.
140
Płoń się, córko… tych płomyków
Miłosnych tobie pozwolę…
Owszem… serce puść na wolę,
Niech kocha przyszłego Pana.

FENIKSANA

O Boże!

KRÓL

145
Cóż tak zmieszana?

FENXANA

na stronie.
Wyrokiem śmierci!

KRÓL

Cóż, przecie?
Trwogi te łatwo ukoim.

FENIKSANA

Jestem twe posłuszne dziecię,
150
Ty ojcem… ty królem moim.
Na stronie.
Cóż mu powiem?… ach, kochanku,
Muleju, straciłeś żonę!
O! Nieszczęśliwy poranku!
155
O! Chwile nie w czas stracone!
Głośno.
Ojcze! Pokora mnie łamie
Aż tu. Klęka. Aż do twych obuwi.
Na stronie.
160
Dusza, co to myśli… kłamie!
Kłamie głos, który to mówi!

KRÓL

Weź portret.

FENIKSANA

biorąc miniaturę.
Ojciec przymusza?
Na stronie.
165
Ręce go biorą, nie dusza.
Wchodzi SELIM, dozorca niewolników.

SELIM

Mulej, twój wódz, królu panie,
Prosi cię o posłuchanie.
Z Fezańskiego morza wraca.

KRÓL

Niech wejdzie.
Wchodzi MULEJ, wódz galer fezańskich.

MULEJ

170
Gdzie zorza ozłaca
Tak wysokie pańskie progi,
Gdzie człowieka czeka z drogi
Taka zorza, córka słońca,
Któż czoła nie rozpogodzi?
175
Nie uczyni z siebie gońca,
Za którym pomyślność nie chodzi?
Pozwól mi twej ręki, pani.
Niechaj dar taki otrzymam,
Jak najwierniejsi poddani,
180
Pełni serca i przymiotów:
Bo dla usług twych miecza się imam
I dla usług twych zginąć jam gotów.

FENIKSANA

na stronie.
Cóż mu powiem? O chwilo boleści!
Cóż mu powiem? Ach, umrę z rozpaczy!
185
Głośno.
O Muleju, czy dobre są wieści?

MULEJ

Czy są dobre, sam król to zobaczy
I osądzi… podług mnie, będą dobre.

KRÓL

Cóż tam przecie?

MULEJ

190
Lecz serce miej chrobre[6]
I na wszystko, o panie, odważne,
Bo czas ważny i wieści są ważne.

KRÓL

Gadaj wszystko, co wiesz, gadaj śmiało.
Kto ma duszę na wszystko wytrwałą,
195
Złe i dobre… z równą twarzą powita.
Siadaj, córko…

MULEJ

Czyż mu wszystko obwieszczę? …

KRÓL

Niech twarz złego nie będzie mi skryta.

MULEJ

Trudno mówić… milczeć trudniej mi jeszcze.
200
Jakoś mi, panie, polecił,
Wziąwszy tylko dwie galery,
Wypłynąłem z tego portu
Zwiedzić brzegi barbaryjskie.
A jakoś chciał, bym podstąpił,
205
Aż pod to miasto przesławne,
Przed wiekami zbudowane
U Herkulesowych słupów[7],
Ceutą u ludzi nazwane.
Które słowo u Hebreów
210
I u Arabów znaczyło:
Piękność… Jakoż miasto owo
I dzisiaj w piękność rozkwita;
A na hańbę naszej wierze
I na wstyd Mahometanom,
215
Na murach dziś portugalskie
Sztandary nosi i krzyże,
I przeciwko flotom naszym
Obrócone trzyma spiże
I wieczny opór stanowi
220
I wieczną skałę zakłada
Twych zwycięstw wielkiemu Nilowi;
A z Hiszpanią aż przez morze gada…
Pod to miasto podpłynąłem,
Abym obaczył rynsztunek
225
I wierny ci zdał rachunek:
Ile wież z krzyżowym czołem
Grozi ci marnymi trwogi,
Ile w nim stoi załogi;…
Abym wypatrzył, jakimi
230
Siłami weźmiesz je, panie,
Czy od morza, czy od ziemi,
Czy przez głód, czy szturmowanie…
I wiem, że niebo ci chowa
To zwycięstwo i tę chwałę;
235
Abyś to miasto wspaniałe
Przywrócił do swej korony…
Ale dzisiaj trwoga nowa,
Inna troska, z innej strony,
Czeka cię, panie: i siły
240
Na Ceutę przygotowane
Będą Tangieru broniły…
A to wiem… bo fale szklane
Depcąc jednego poranku,
O tej godzinie, gdy zorza
245
Wyziera nad szafir morza,
A na chmur ognistych wianku
Słońce swe rozwiesza włosy
Po różach i po jaśminach,
Śnieg i ogień udając i kłosy,
250
Sypiące się na fale… w bursztynach
Owej zorzy, gościńcem odmętów
Szła girlanda szarawa okrętów,
Niby stado tak nikłe, że zrazu
Oczy moje powiedzieć nie śmiały,
255
Czy okręty to były, czy skały…
Bo jak na płótnach obrazu
Malarz, udawca natury,
Jedną kreską czyni góry,
Albo miasta, wielkie grody:
260
Tak i na błękitach wody,
Gdy cień się ze światłem pomięsza,
Niebiosa do wód się nachylą,
Myśl różne straszydła wskrzesza
I błąka i oczy się mylą…
265
Otóż zrazu myśl ciekawa
Obaczyła tylko tłum
I parę, i mgłę, i szum,
Tak blisko przy nawie nawa
I tak z daleka płynęły…
270
Potem… gdy niebios dotknęły,
Najwyższymi żaglów pióry,
Pomyśleliśmy, że chmury,
Chmury wielkie, czarne, chyże,
Co po niebie lotem gonią
275
I deszcze poczną w szafirze,
A tu kryształy uronią.
I tak długośmy mniemali;
Bo zdawała się tak wielka
Gromada ludzi… że z fali
280
Mórz nie zostanie kropelka,
Kiedy ją w hełmy rozbiorą…
Potem statki z piany runem,
Jak potwora za potworą,
Kiedy idą za Neptunem
285
I z pod skał ciągle wychodzą
Nowe i nowe straszydła…
Nagle!… gdy podniosły skrzydła,
Całe w słonecznych opalach
I otrząsły je na falach,
290
Myśleliśmy, że fale je rodzą…
Wtem bliżej… ujrzały wzroki
Wyraźniej, już nie obłoki,
Już nie skrzydła, nie trytony,
Ale jakieś Babilony,
295
Idące po złotej ziemi
Z chorągwiami ognistymi…
Wtenczas spostrzegły i żebra
Okrętów, tłukące je wały,
Pod nimi, jak góry ze srebra,
300
Pod nimi z kryształu — jak skały.
Wtenczas poznawszy, że flota
Tak wielka i tak przemożna,
Kazała rycerska cnota,
W niebezpieczeństwach ostrożna,
305
(Bo i to w rycerzu waży,
Gdy się dobrze ma na straży),
Kazała mi, mówię, panie,
Jako świadomszemu morza,
Skryć się w tajemne przystanie,
310
Między dwa skalne wydroża,
Gdziem bezpiecznie mógł stać z galerami.
Otóż ta flota przed nami
Przepłynęła… nie spostrzegła.
A ja chcąc wiedzieć, gdzie biegła?
315
Komu niosła miecz zagłady?
Wypłynąłem za nią w ślady
I tu… Bogu memu chwała…
Spotkałem jeden z Armady
Okręt,
320
Wiadomo, że cała
Flota, na morzu odkryta,
Była srogą burzą bita…
Otóż jedna smętna nawa,
Co większej doznała szkody,
325
Potrzaskana i dziurawa.
Chwiejąca się, pełna wody,
Nie mogąca jej wyzionąć.
Za każdym nowym bałwanem
Już, już… już zdająca się tonąć,
330
Stała na morzu… O! panie,
Choć ja jestem Maurytanem,
Sądzę, że politowanie
W takim nieszczęściu i stanie
Od Maurytan się należy…
335
Przybiegłem, jak sokół bieży,
I stanąłem jej przy boku…
A ci rozbici… ach! Jaka
Chęć życia w ludziach!… gdy nagle
Ujrzeli mnie jako ptaka,
340
Ze skrzydłami, ze skrą w oku,
Mimo bojaźń, sznury, żagle,
Przemieniali na drabiny
I szli w klatkę jak ptaszyny
I sami łańcuchy brali…
345
A drudzy im urągali,
Widząc schronionych bezpiecznie
I drabiny tnąc toporem,
Krzyczeli: że umrzeć z honorem
I wolnym — jest to żyć wiecznie…
350
I w morze rzucali ciała —
Portugalska próżna chwała!!!
Od jednego więc z tych wziętych
Wiem, że owe pawilony
Wypłynęły aż z Lizbony,
355
I po falach idą wzdętych
Tu na Tangier; klnąc się Bogiem
I rycerstwem, że Dej stary
Tu, nad wieżyc swoich rogiem,
Ujrzy te same sztandary,
360
Co są w Ceucie;… los batalii
To pokaże, że się mylą!…
Podług nich, król Portugalii,
Przed którym światy się chylą,
Którego zwycięska sława
365
Sztandary swoje zatyka,
Aż tam, gdzie ziemi nie stawa,
Gdzie rzymski orzeł lot traci,
Wysłał obu swoich braci,
Fernandesa i Henryka,
370
Aby tu ich wiek ciekawy
Ujrzał obu w słońcach sławy;
I za wielkie nasze klęski
Przyklasnął, jako wiek klaszcze.
Fernand to mistrz Awiceński,
375
Henryk to mistrz Chrystusowy;
Oba noszą białe płaszcze,
Rządzą wielkie dwa zakony:
Jeden krzyż ma purpurowy,
Drugi wielki krzyż zielony;
380
Oba wiodą różnej broni
Do czternastu aż tysięcy;
A niepłatnych jeszcze więcej,
Co idą jak na popisy:
A do tysiąca aż koni
385
Poprzebieranych w tygrysy,
Na jednorożce przekutych…
Taka fantazja jest u tych
Hiszpanów!!!
Te więc szeregi
390
Depcą może nasze brzegi,
Albo już u lądu stoją.
Spieszmy, o panie, z obroną.
Weź miecz i okryj się zbroją.
Weź tę chorągiew zieloną,
395
Podobną do gromów obłoka,
Chorągiew naszego Proroka.
Niech ze mną straż idzie przednia
I niech się sprawdzi nad nimi
Morabitów przepowiednia:
400
Że tu, w tych piaskach, w tej ziemi,
Co nas nosi na swym łonie,
Jest grób portugalskiej koronie.
I niech widzą nasze oczy,
Jak ta ćma czarnego sokoła
405
Przefarbuje nasze zioła
I morze krwią na czerwień przebroczy.

KRÓL

Muleju, dość! Nie mów dalej,
Bo mi żyły krwią wybryzną,
Bo dla serca, co się pali,
410
Każde słowo jest trucizną.
Pomyślę, aby te franty,
Ci dumni, zostali w Afryce.
Pomyślę, by tu ciemnice
I grób znaleźli infanty.
415
Muleju, weź nieco konnych,
Ruszaj zaraz na mórz brzegi
I broń, aby te szeregi
Brzegów naszych nieobronnych
Nie wzięły bez krwi. Krew ci powie,
420
Jak uczynić w tym razie należy;
I uczynisz, jak czynili ojcowie.
Ja tymczasem zgromadzę rycerzy
A pośpiechu i sił nie poskąpię,
I po tobie krok w krok tam nastąpię.
425
I pokażę, że dzień jeden zakończy
Krwawe nasze wiekowe turnieje;
Że mi Ceutę do korony przyłączy,
A tu Tangier krwią hiszpańską obleje.
Wychodzi.

MULEJ

O! Feniksano! Bliski czy daleki,
430
Tak skarg już moje nauczyłem wargi,
Że zawsze one gotowe do skargi,
I śmierć je chyba zagłuszy na wieki.
A choć nie umiesz zazdrości ocenić,
Choć mnie obwiniasz, że uchybiam tobie,
435
Na próżno chciałbym wyrazy odmienić,
Bo zazdrość o słów nie myśli ozdobie.
Cóż to za portret? O! Dziewczyno sroga!
Cóż to za portret ręka twoja pieści?
Któż to jest? Powiedz, kto to jest, na Boga!…
440
Ach, nie powiadaj! Dosyć już boleści…
Dość, że go twoja biała ręka trzyma,
Że nim jak różą zerwaną kołysze,
Ach, dosyć dla mnie, że widzę oczyma,
Niechaj przynajmniej z twoich ust nie słyszę.

FENIKSANA

445
Pozwoliłam ci, abyś mnie miłował,
Nie pozwoliłam, abyś mnie obrażał.

MULEJ

Jam już wyrazów prędkich pożałował,
Bom w żalu mówił i na styl nie zważał.
Ja wiem, że mówić potrzeba inaczej,
450
Ale któż myśli o słowach w rozpaczy?
Milczeć?… Ach, miłość potrafi ogłuchnąć,
Milczeć… Lecz zazdrość… ta musi wybuchnąć,
Musi wybuchnąć.

FENIKSANA

Chociaż mi się zdaje,
455
Żeś nie zasłużył, bym się tłumaczyła,
Ponieważ różnych mam wymówek siła[8],
A mam ich wiele… najlepszą ci daję.

MULEJ

Więc masz wymówkę?

FENIKSANA

Mam.

MULEJ

460
O! Bogu dzięki.

FENIKSANA

Ten portret z ojca mojego mam ręki.
A przysłał mi go…

MULEJ

Kto?

FENIKSANA

Fezki królewic.

MULEJ

465
W jakim zamiarze?

FENIKSANA

Bo mój ojciec stary,
Który się nie zna nic na sercu dziewic…

MULEJ

Co?

FENIKSANA

Pretenduje oraz ma zamiary
470
Te dwa królestwa Fezu i Tangieru…

MULEJ

Dość! Ta wymówka jest podobna zeru.
Taką wymówkę dajesz? O! Nie dzięki!
Nie dzięki tobie… Czy masz lepszą inną?

FENIKSANA

Ale ten portret ja mam z ojca ręki
475
I sądzę, żem jest zupełnie niewinną.

Miłość, Śmierć, KłamstwoMULEJ

Winnaś! Bo trzeba było… trzeba było…
Choćby ci ojciec zagrażał mogiłą
Portret odrzucić.

FENIKSANA

Jakąż dać przyczynę?

MULEJ

480
Nie wiem… co skłamać.

FENIKSANA

Z kłamstwa ja nie słynę.
Cóż miałam czynić?

MULEJ

Co? Umrzeć w potrzebie,
Ja bym to łatwo uczynił dla ciebie.

FENIKSANA

485
Przymus był wielki.

MULEJ

Ach! Serca zmienienie!

FENIKSANA

Przymus i siła.

MULEJ

Któż się podda sile?

FENIKSANA

Cóż więc być mogło?

MULEJ

490
Moje oddalenie!
Ach, oddalenie podobne mogile,
Które mnie w grobie ciemnym położyło.
A teraz jeszcze drugi raz odjadę,
A ty mnie drugą nakryjesz mogiłą.

FENIKSANA

495
Otóż, Muleju, dam ci jednę radę:
Abyś tu zaczął skarżyć się w Tangierze
I aż do Fezu ciągnął to stękanie.

MULEJ

Zaprawdę boleść moję tak rozszerzę,
Że aż do Fezu za tobą dostanie.

FENIKSANA

500
A teraz bądź zdrów, jedź, bo już nie rano.
Przymus ci każe opuścić te mury.

MULEJ

I odsyłasz mnie? O! Feniksano?
I nie oddasz mi tej miniatury?

FENIKSANA

Ach, jak smutna to chwila… ach, smutna
505
Miniatura ta na mnie spoziera!
Wychodzi.

MULEJ

Więc ci z ręku ją wyrwę, okrutna,
To, co serce mi z piersi wydziera.
Wychodzi.

ZMIANA I

Brzeg morski, słychać wrzask i zgiełk wylądowania. Wchodzą na scenę DON FERNAND i DON HENRYK, Infanci portugalscy. — DON ŻUAN COUTINIO i ŻOŁNIERZE.

ProroctwoDON FERNAND

skacząc na ląd.
Pierwszy, o! piękna Afryko, wyskoczę
Na twoje brzegi i nadepcę nogą.
510
A ty czuj, jak cię moją stopą tłoczę,
A ty czuj pana i poddaj się z trwogą.

DON HENRYK

Ja drugi skoczę na ląd.
Wyskakuje i pada.
O! Mój Boże!
515
Aż tu ścigają za mną wróżby czarne?

DON FERNAND

Nic, Don Henryku; wróżba nic nie może
Przeciw krzyżowi — strachy to są marne.
A że upadłeś? To ja tak tłumaczę,
Że ziemia, pana uczuwszy i księcia,
520
Sama się jemu chciała dać w objęcia.

DON HENRYK

Ziemia to pusta… Araby tułacze
Poszli w pustynie.

DON ŻUAN

Tangier zawarł[9] bramy.

GroźbaDON FERNAND

W mieście my naszych wrogów poszukamy.
525
Niech z harmat pierwej wystrzelą na salwy.
Ty, Don Żuanie Coutinio z Miralwy,
Idź i pod miasto podbiegnij zamknięte;
Ostrzeż, niech próżną nie drażni obroną
Ognia i miecza, bo gdy będzie wzięte,
530
Domy się zwalą w krew, kościoły spłoną.

DON ŻUAN

Wkrótce pod miejską ujrzycie mnie broną[10];
Choćby to miasto na dymu ciemnicy
Stało jak wulkan z krwi i z błyskawicy.
Odchodzi. Wchodzi BRYTASZ.

Morze, ZiemiaBRYTASZ

Chwała Bogu, że przecie stoję o swej sile
535
Na brzegu, kędy moje widzę i apryle;
A już nie te przeklęte bałwany i szkuty[11],
Kakatosy[12], maestry, gdzie człowiek ma buty,
Ale chodzić nie może; gdzie od kul ucieka,
To wpada w morze, kędy[13] pan ludożer czeka.
540
Jak to mówią u ludzi, spadł z rynny pod wodę.
Dość morza — lubię lepszą na ziemi wygodę.
Całuje ziemię.
Kochana ziemio moja, noś mnie, ja człek lądu,
Rad bym ostatecznego doczekać się sądu
545
Na ziemi, nie na morzu.

DON HENRYK

do Fernanda.
Co ty nań uważasz?

DON FERNAND

A ty czemu się wróżby[14] marnymi przerażasz?
Dlaczego smętny stoisz z rozwianymi włosy?

DON HENRYK

Duch mój pełny przestrachu. Przeciwne nam losy:
550
Z Lizbony wyjeżdżając, gdy szeregi dzielne
Wsiadały, to ja strachy widziałem śmiertelne.
Zaledwo barbaryjskich dotknęliśmy lądów,
Słońce, jak gdyby na dzień ostatecznych sądów,
W chmury krwawe zabiegło i w niebiosa wklęsło.
555
A morze ciemne, czarne, okrętami trzęsło.
I teraz, gdy nań spojrzę, to kolor ma taki
Jak krew. Patrz na niebiosa, zewsząd czarne ptaki.
Patrz nad morzem… jakby z mgły posępne osoby.
Patrz na ziemię… zdaje się, że wszędy są groby,
560
W które za każdym krokiem człowiek błędny wpada.

DON FERNAND

Moja miłość inaczej to wszystko wykłada:
Że nam burza uniosła jeden okręt zbity?
To zwyczajny przypadek. Że niebios błękity
Zaćmiły się i kolor wzięły szczerozłoty,
565
Poważny? To nie groźba, ale cześć dla floty.
Że potwory za nami wyzierały z morza?
Że czarną chmurą ptaków migotała zorza?
To nie przeciw nam wróżba, lecz strach na Araby;
Wszakże tych ptaków nasze nie niosły koraby?
570
Nie ciągnęły za sobą? Ale tu znachodzą[15]?
Więc tej arabskiej ziemi owe wróżby szkodzą,
Jeżeli są wróżbami. Maur niech patrzy na nie.
Ale my, mój Henryku, oba chrześcijanie,
My, cośmy nie dla marnej tu przyszli potęgi,
575
Nie po to, aby nami zaczernione księgi
Po wielu wiekach o nas do ludzi gadały;
My, cośmy tu dla Boga i dla jego chwały,
Abyśmy kościół jego szablami podparli;
Z tą wiedzą, że zarówno oba byśmy zmarli,
580
Choćbyśmy tylko szczęścia szukali jak drudzy;
Czegoż się boim Boga? Wierni jego słudzy!
Czemuż my się na wróżbach oparli, nie na nim?
My, cośmy przyszli z naszej krwi ofiarowaniem.
Wchodzi

DON ŻUAN

Ale cóż to od pola?

DON ŻUAN

585
Książęta,
Kiedym wasze wypełniał rozkazy,
Tam, gdzie góra w łuk zagięta
Łamie się w piętra dwa razy,
Usłyszałem w strasznej wrzawie
590
Pod nieba strefą niebieską
Zlatującą konnicę fezką…
Zdawało się, że żurawie,
Na Pigmejów w wielkim gniewie,
Szary klucz na niebie klecą[16].
595
Ziemia nie wie i wiatr nie wie,
Czy oni biegną, czy lecą.

DON FERNAND

Idźmy powitać te wrogi.
Niech strzelce staną na czoło.
Siodłać konie, a wesoło!
600
Wdziać kolczugi — od głów do nogi
Zbroić się i stawać w szyku!
O! Szczęśliwy dzień, Henryku,
Zwycięstwo nam w ręce dane.

DON HENRYK

Ja, twój brat, przy tobie stanę,
605
Piersi także mam niezłomne,
O strasznych wróżbach zapomnę
I pokażę, że śmierć mnie nie trwoży.
Wychodzą i słychać odgłos walki.

UcieczkaBRYTASZ

sam.
A ja tam, gdzie śmierć się sroży
Nie pójdę… w każdym hazardzie[17]
610
Ja stoję na ariergardzie[18]
I wulkan ze mnie wybucha.
Patrząc na walkę.
Ach jaka tam zawierucha!
Jaki blask, jaki bój srogi!
615
Niech się biją — a ja w nogi!
Ucieka.
Wchodzą DON HENRYK i DON ŻUAN.

DON HENRYK

Łatwo brać zwycięskie laury.
Uciekają zbite Maury.

DON ŻUAN

Pole całe pełne łupów,
620
Koni, mieczów, siodeł, trupów.

DON HENRYK

Gdzie Don Fernand?

DON ŻUAN

Z całą linią
Arabów znika w obłoku.

DON HENRYK

Chodźmy za nim, Don Coutinio.

DON ŻUAN

625
Zawsze obaczysz mnie przy twoim boku.
Wychodzą.

ZMIANA II

Pustynia. Wchodzi na scenę DON FERNAND ze szpadą Muleja — i MULEJ rozbrojony, z tarczą tylko.

DON FERNAND

Tu, na tej ogromnej puszczy,
Co zdaje się grobem ludzi,
Gdzie krew z ciał pobitych pluszczy,
Koń leży i pan się nie budzi,
630
Sam zostałeś, Maurze młody,
Nad pobitymi narody.
I twoje gdzieś orle źrzebie
Przez pola pobiegło krwawe,
Tocząc pianę i kurzawę,
635
Pod sobą kurz, a pianę z siebie…
I oddało cię bez broni
Łupem tej rycerskiej dłoni.
Horyzont, jak okiem objęty,
Podobien[19] do jednej trumny.
640
A ja twoim wzięciem dumny,
Więcej dumny, żeś ty wzięty,
Niż że te pola oblane
Są krwią, aż tam gdzieś w błękit giną,
Tak, że oczy smętne tą ruiną
645
I czerwienią tą jak obłąkane
Odwracają się, nie wiedząc, gdzie natrzeć
Ostrzem wzroku znużonych promieni;
Aby ciągle na nieszczęścia nie patrzeć,
Aby ciągle nie widziały czerwieni.
650
Ja, gdym cię silnym ramieniem
Wziął, mężnego tak wojaka,
Koń, NiewolaWybrałem sobie rumaka
Z próżnym siodłem i strzemieniem,
Którego ojciec był burzą,
655
A matka była płomieniem;
Bo płomienie i wiatry mu służą,
Równe jemu robiąc rodowody.
A ja jeszcze powiem, że był z wody,
Taką szerść miał i rzadkie tak piegi;
660
I tę wodę przemienię na śniegi
I znów powiem, że wody był synem.
A co do prędkości — delfinem,
A co do krwawości — był smokiem.
Co do lotu — był, mówię, obłokiem,
665
Co do nozdrza — był szczerym rubinem,
A był orłem, gdy puścił się lotem,
A gdy piersią uderzył — był grzmotem;
A pod dumnym — szedł z dumą szlachecką,
A pod starcem — jak starzec poważnie.
670
A pod cichym — spokojnie jak dziecko,
A pod silnym — jak rycerz odważnie:
I na jego kark i siodło jego
Siadłem z tobą, jak z broni kolegą;
A on zda się, jak łódź, co się ślizga,
675
Pruł się piersią przez krwawe bałwany
I gniótł pole, co krwią naszą bryzga.
Ale czy to jego wnętrzne rany?
Czy ta myśl, zwyciężonych tak bliska,
Że kark jego zwycięzca uciska,
680
Czy nad tobą może zlitowany?
Gdy pomyślał, że obu nas wiedzie,
Obu włożył na kark swój niechętny:
„A ten Hiszpan taki wesół gdzieś jedzie!
A ten Arab jedzie taki smętny!”
685
Ach i może ta myśl nie pozbyta;
Że ojczyznę zdradza, mnie unosząc,
Padł, oczyma litości nas prosząc
I załamał się na cztery kopyta
I dech oddał.
690
Smutek, CierpienieI powiedz mi teraz.
Czemuś taki smutny, przyjacielu?
Gdy się zwracam — a obracam się nieraz —
Choć mi taisz twą boleść, Arabie,
Widzę jasno, żeś pełny trosk wielu.
695
I podobnyś jest żelaznej sztabie
I tej stali, co zgięta odskoczy…
Lecz ból, wulkan, przez usta i oczy
Ciągle z ciebie jak ogień wybucha:
Niepodobna[20]! by takiego ducha
700
Marna boleść poddała swej woli?
Abyś cierpiał tak na tej niewoli,
Ty, co wolność przedałeś tak drogo.
Inna jakaś być musi przyczyna?
Jeśli troski podzielić się mogą.
705
Jeśli sądzisz, żem na to zasłużył,
Mów, o! Maurze, dla trosk to jedyna
Prawie ulga… a jam serca nie zużył
I obaczę, widząc ranę twoją,
Czy ta rana jest z tych, co się goją.

MULEJ

710
Widać, żeś równie szlachetny
Jak odważny, mój Hiszpanie.
Równie mieczem jak językiem
Umiesz czynić zwyciężonych.
Miecza twego niewolnikiem
715
Było ciało, co nie boli…
Teraz wziąłeś do niewoli
Mego ducha. Doskonały
Jesteś rycerz! Na dwie bronie;
Moc masz i w ręku… i w łonie…
720
Twoim jeńcem jestem cały.
A ponieważ ty wzruszony
Litością pytasz, Hiszpanie,
Czemu ogień i żal słony
Sypią mi z oczu perłami?
725
Uczynię tobie wyznanie
I sercu ulżę ustami.
Nie dlatego, że mnie boli
Serce i skarżyć się pragnie…
Bo nieszczęście do skarg mnie nie nagnie.
730
Ale, że to z twojej woli,
Ażebym ci się poskarżył…
Wiedz, że jestem urodzony
Synowcem króla fezkiego,
A zowią mnie Mulej Chekke[21].
735
Królewska krew płynie we mnie
I serce mi wielkie grzeje,
Bowiem ród mój uświetnili
Różni basze[22], belerbeje[23].
A rodziłem się w tym roku,
740
Gdyście wy Gelwy[24] tracili,
I ze smutnego wyroku
Matce kosztowałem życie,
Smętne fortuny igrzysko!
Gelwańskie, krwi pełne pole
745
Było mi pierwszą kołyską.
A odtąd… ciągłe niedole,
Nieszczęścia mnie ciągle gonią
I pokoju ciągle bronią.
Albowiem, kiedym do Fezu
750
Przybył, dziecko, z moim stryjem,
Przyjechała tam dziewica
I w bliskim domu, przez ścianę,
Stanęła, i odtąd serce
Zostało w niej rozkochane
755
I do śmierci tak zostanie.
Ach! Bo ta miłość, Hiszpanie!
W zawiązkach swoich tak drobna,
Zaczęta w dzieciach tak tkliwie,
Taka, zda się, niepodobna,
760
(Gdy sobie serce tłumaczy)
Ani się skończyć szczęśliwie,
Ani się skończyć inaczej,
Ani się mogąca dźwignąć,
Ani zerwać, ni ostygnąć…
765
Z tą miłością wychowani
Rośliśmy, panie, oboje.
I dziś zarówno nas rani
Ta miłość w serc naszych dwoje.
Ciskając razy niemylne
770
Na serce słabe i silne…
Ach… z moim tak uczyniła,
Jako woda z marmurami,
W które ciągle bije łzami,
I tak będzie ciągle biła,
775
Ciągle biła, aż je strawi
I w marmurze ślad zostawi;
Tak łzy me nowe i nowe
Na serce pięknej spadały,
Aż serce twarde, ze skały,
780
Serce jej dyjamentowe,
Na które sto razy spadły,
Przegryzły na wskroś i zjadły…
Ach, i nie moje to cnoty,
Że teraz serc naszych dwoje
785
Są, jakoby dwa powoje,
Wzajemnymi wite sploty.
W tym stanie przeżyłem lata,
Zapomniawszy prawie świata.
Rozpływając się w jej wdziękach,
790
W pierwszej miłości jutrzenkach,
Pijąc pierwsze tajemnicze
Troski i pierwsze słodycze…
Gdy oto, w nieszczęsnej chwili,
Rozstałem się z nią na czas krótki;
795
I stąd idą moje smutki,
Stąd płynie mój żal ogromny,
Bo ją z drugim zaręczyli,
Kiedym ja był nieprzytomny[25].
Teraz powiedz, czym szaleniec,
800
Że klnę fortunie bogini?
Tamten jest wolny… jam jeniec!
Jam jest daleko… on przy niej!

DON FERNAND

Szlachetny Maurytańczyku,
Dobrze mi smutki wykładasz.
805
Jeśli tak kochasz… jak gadasz?
Tak cierpisz?… jak w serca krzyku
Słychać, gdy boleść malujesz,
Jeśli tak z ognia usychasz?
Ach! I tak tęsknisz — jak wzdychasz,
810
Ach! I tak wzdychasz — jak czujesz,
Widzę, że wiernie miłujesz.
Więc honorowi nie skłamię,
Wodzu maurytańskich galer,
Idź i powiedz swojej damie,
815
Że portugalski kawaler
Przysłał cię za niewolnika,
A ją ci daje za pana.
A jeśli obligowana,
(Bo to dziewic serce łechce)
820
Skarby swoje poodmyka
I płacić za ciebie mi zechce,
Ten okup weź. Maurze młody,
Bo będzie wielki, jak sądzę,
Zmień na miłości pieniądze
825
I miej z niego wieczyste dochody.
A teraz jedź mi szczęśliwie,
Oto koń twój własny wraca.
Ja wiem, że kto kocha tkliwie,
Temu czas płynie leniwie;
830
Więc ci czasu, Arabie, ukraca
Moja miłość, a ty się nie zmuszaj,
Siadaj na koń, rycerzu, i ruszaj.

MULEJ

Słów mi teraz nie staje[26] w potrzebie,
Ale wdzięczność ma inne oznaki;
835
Wiem, ze daru przyjęciem pochlebię.
Lecz mi powiedz, proszę, ktoś ty taki?

DON FERNAND

Portugalczyk i szlachcic… nic więcej.

MULEJ

Pokazałeś to czynem i słowy.
Bądź co bądź, w grunt nie siałeś jałowy.
840
Twój niewolnik…

DON FERNAND

Ujeżdżaj co prędzej,
Koń twój czeka.

MULEJ

Więc otwierasz mi szranki?
Więc chcesz, aby serce w niewolniku
845
Uderzyło znów przy sercu kochanki?
Siada na koń za sceną.

DON FERNAND

Tak, zaprawdę, szlachetnym być trzeba.

MULEJ

z poza sceny, z konia.
Hej! Szlachetny mój Portugalczyku!

DON FERNAND

Co mi powiesz?

MULEJ

Gdy pozwolą mi nieba,
850
To ci kiedyś za dar taki odpłacę.

DON FERNAND

Bądź szczęśliwy!

MULEJ

Teraz ja się bogacę…
Ale dar twój, panie, nie padł w wodę
I na końcu, na ziemi odbierze
855
Swoje żniwo i swoję nagrodę.
Mój Hiszpanie, niech Allach cię strzeże.
Odjeżdża.

DON FERNAND

Jeśli Allach Bogiem, niech cię broni,
Lecz cóż to za tętent koni?
Co to za trąby i krzyki,
860
Którym powietrze przyklasło?
Tam, z drugiej strony kotły słychać Marsa hasło.
Ha! Mój brat Henryk.
Wchodzi DON HENRYK.

DON HENRYK

Gdzie jesteś, Fernandzie?
Dawno cię szukam.

DON FERNAND

865
Cóż tam za nowiny?

Walka, NiebezpieczeństwoDON HENRYK

Bracie, Fezanie idą i Murzyni,
Budząc te echa; Tarudant z wojskami
Królowi Fezu przybył dla odsieczy.
A król podparty z Maurytańczykami
870
Zrobił wycieczkę, bije nam na czoło,
Kiedy Tarudant nam odwrotu przeczy.
Śmierć bohaterskaZewsząd straszliwe nieprzyjaciół koło
W swoje żelazne objęło nas wieńce.
Oblegający my i oblężeńce,
875
Z tej ciemnej chmury, co się na nas toczy
Błyskawicami bici w same oczy,
Zmieszani… Cóż nam, Fernandzie, zostało?
Powiedz, co czynić?

DON FERNAND

Co? Umierać z chwałą.
880
Niech nacierają ci oba alianci,
My na śmierć idźmy jako wojownicy,
Jako dwaj mistrze, jako dwaj infanci,
A choćby tylko jak Portugalczycy.
Idźmy i krzyczmy hasło dwóch zakonów:
885
Ave i Chrystus… hasło nasze stare,
I stańmy oba na czele szwadronów,
I umierajmy, mój bracie, za wiarę.
Wchodzi DON ŻUAN.

DON ŻUAN

Złe lądowanie jest wszystkiemu winą.

DON FERNAND

Nie czas się teraz zatrudniać przyczyną
890
Złego… gdy zewsząd wróg i krew i jęki…
Do poratunku trzeba użyć ręki
Przeciwko siłom Tangieru i Fezu.
Za mną!… W twe Imię Przenajświętsze, Jezu!
Za mną!
Wychodzą wszyscy, z drogiej zaś strony na pustą scenę wchodzi BRYTASZ

StrachBRYTASZ

895
Otóż i śmierć! Otóż i sztuka!
Pięknie ten rycerz swoim hasłem puka
W bramy niebieskie, klucze przenajświętsze
Pewnie otworzą mu te wielkie gmachy,
Gdzie święty mieszka aż na siódmym piętrze.
900
Co do mnie, czuję nieśmiertelne strachy,
Które mi sercem jak diabły szamocą,
Rozmyślam na co my tutaj i, po co?
A z rozmyślania to wynika mego,
Że odtąd mam się już za umarłego.
Pada na ziemię i udaje zabitego. Wchodzi DON HENRYK w pojedynku z MAUREM.

MAUR

905
Kto się broni tak uparty?
Szabla moja, piorun żywy,
Który spada aż ze sfery czwartej.

DON HENRYK

depcąc Brytasza.
Choć co krok ja nieszczęśliwy
Chrześcijańskie depcę ciała,
910
Ręka moja nie omdlała,
Nie straciłem mocy w duchu.
Jeśli ja piorun? Ty trup… Ty piorun? Ja skała.
Wychodzą z Maurem, bijąc się.

BRYTASZ

I prawda, że mnie dobrze nadeptał po brzuchu.
Wchodzi DON ŻUAN w pojedynku z Mulejem.

MULEJ

O! Rycerzu! Twoje męstwo
915
Nie widzi, że słabo walczę;
Że chciałbym ci dać zwycięstwo.

DON ŻUAN

Co mi powiadasz, zuchwalcze?
Nie przyjmuję takich danin.
Broń się!
920
Depce Brytasza.
O! Straszliwa męka!
Gdzie nadepcę i spojrzę na trupa, chrześcijanin!
Wychodzą, bijąc się.

BRYTASZ

Nadeptał mnie, lecz o mnie niechaj się nie lęka.
A gdyby lżej mnie deptał, to byłby rozumny.
Wchodzi DON FERNAND, cofając się przed nacierającym KRÓLEM Fezu.

KRÓL

925
Portugalczyku dumny,
Oddaj mi twoję szpadę;
Pod strażą cię zostawię
I rękę na sercu kładę,
Że obejdę się łaskawie,
930
Choć twojego miecza znaki
Na piersi rozdartej noszę.
Powiedz, mężny, ktoś ty taki?

DON FERNAND

Nie dam ci mego nazwiska
Ani szpady… o śmierć proszę.
Wchodzi DON ŻUAN i ciałem swojem zakrywa Fernanda.

DON ŻUAN

do króla.
935
Ten miecz, o! panie, co w twym ręku błyska,
Już okręcon koło głowy;
Przez tę pierś chyba dostanie,
Jak przez mur dyjamentowy
Mego księcia. Do Fernanda. O! Mój panie! O! Mój książę! Krzep się w sobie.
940
Teraz, teraz ja przy tobie
Aż do śmierci.

KRÓL

Stój! Co słyszę?
Księcia Fernanda oglądam?
Większego łupu nie żądam
945
I ten wielki dzień zapiszę
Pomiędzy najszczęśliwszymi.
Zatrzymać ludu zagładę…
A ty królowi tej ziemi,
Fernandesie, oddaj szpadę.
Wchodzi MULEJ.

MULEJ

na stronie.
950
Co widzę? O! Biada jemu!

DON FERNAND

oddając szpadę.
Królowi tylko samemu
Oddaję ten oręż święty,
Nie chcąc jak desperat ginąć.

BRYTASZ

wstając.
Jak widzę, próżne wykręty!
Wchodzi DON HENRYK.

DON HENRYK

955
Ach! Co widzę? Brat mój wzięty!…

DON FERNAND

Patrzaj, ale boleści nie wydawaj głosem.
StoicyzmBo to, mój miły bracie, zwycięstwo nad losem.
Jeśli go człek wolny umie
Upokorzyć i poddać pod jarzmo swej dumie.

KRÓL

960
Tak, Henryku, twój brat się dostał do niewoli…
A choć mogę, i słuszność mi, sądzę, pozwoli,
Abym go na śmierć skazał, serce mam ruszone.
Bom tu przyszedł na własnej korony obronę;
A los, który mnie panem niespodzianym robi
965
Waszej krwi, więcej waszą niewolą ozdobi.
Więc owszem z ciągłą myślą o tym niewolniku
Powracaj do ojczyzny i powiedz, Henryku,
Duartowi królowi, że temu poruczę[27]
Więźnia, co mi przywiezie złote Ceuty klucze,
970
Nie inaczej. A teraz, jako moja własność,
Do Fezu za mną raczy twa książęca jasność.

DON FERNAND

Jako za mojej sfery słońcem idę wszędzie.

MULEJ

Ach! Serce moje smutek dwojaki posiędzie,
W miłości i w przyjaźni mając swe powody.

DON FERNAND

975
Henryku, ja zostaję tu pełen pogody;
Na zło i dobro… wytrwam jak ludzie niezłomni.
Jedź i proś brata, niechaj o mnie się upomni
Jako pan chrześcijański.

DON HERYK

On się zobowiąże…

DON FERNAND

przerywając, mówi z powagą.
980
Niech się upomni jako chrześcijański książę…
Jak katolik.

DON HENRYK

Takim ja, mój bracie, powrócę.

DON FERNAND

Teraz pozwól, że w twoje objęcia się rzucę
I uściskam, bracie mój, Henryku kochany!

DON HENRYK

985
Ty wzięty, a mnie kładziesz na szyję kajdany?

DON FERNAND

Bywaj zdrów, Don Żuanie.

DON ŻUAN

Żywot mój bez celu…
Ja tu, z tobą.

DON FERNAND

Więc zostań ze mną, przyjacielu.

DON HENRYK

990
O! Dzień pełny nieszczęścia!

DON FERNAND

Wszyscy bądźcie zdrowi!
Jedź, Henryku, i powiesz ode mnie królowi…
Nie, nic nie mów! Słowom to powierzać daremnie,
Ot, tylko te łzy moje zanieś mu ode mnie.
Rozchodzą się, Don Fernand z Maurami, Don Henryk ku brzegowi morskiemu.

DZIEŃ II

Oprócz króla. — Na ganku pokazuje się FENIKSANA

FENIKSANA

995
Zara! Estrella! Roza!… Cóż?
Nikogo nie ma oprócz róż?
MULEJ wychodzi z po za wzgórza.

MULEJ

Piękna! W wołaniach imię zmień,
MiłośćJa ci odpowiem, lutni słodka!
I oko twoje mnie napotka,
1000
Boś ty jest słońce, ja twój cień.
Za tobą chodzę na kształt chmur,
I słysząc echo twego głosu,
Wołanie twoje, zszedłem z gór…
Co dumasz?

FENIKSANA

1005
Ach! Z mojego losu
Girlandy sobie czarne plotę.
W górach, gdzie jedno pochlebne,
Wolne, niewdzięczne i srebrne
I słodkie i szepcące tęsknotę
1010
Źródło ma tajemną grotę,
I stamtąd strumieniem bieży
Kwiaty łąkom malujące;
Pochlebne, bo szepce coś łące,
A własnym słowom nie wierzy;
1015
Niestałe źródło i zwodne,
Bo chociaż szemrze, pogodne;
Wolne, bo otwarcie gada,
Gdy głos zefirom poruczy[28];
Szalone, bo ze skał spada,
1020
A słodkie, bo w trawach mruczy;
A głośne, bo słyszane z daleka;
A niewdzięczne, bo ucieka;
Tam, przy tym źródle, zmęczona
Ściganiem za jedną sarną,
1025
Z melancholią moją czarną
Ległam… a góry tej strona
Pokryta na kształt płomyków
Krzyczącą jaśnią gwoździków[29],
Jakoby falą karminów
1030
I szmaragdami jaśminów
Błyszczała… Ledwo z tęsknotą
Smętnym się oddałam dumom[30]
I samotnym źródła szumom
I wielkiej ciszy… gdy oto
1035
Szmer usłyszałam za sobą:
Starość, StrachPrzelękła, skoczyłam z trawy
I twarz w twarz z ciemną osobą,
Z duchem kobiecej postawy,
Z czarną spotkałam się marą:
1040
Z Afrykanką suchą, starą,
W łachmanach, z pochyłym grzbietem;
Z cieniem człowieczej postaci
I z cienia tego szkieletem
Zeszłam się. Zda się, pień drzewa,
1045
Co korę spróchniałą traci
I bursztynem się oblewa.
Gdy czarne myśli naraisz,
Czarne wróżby ci przychodzą
I straszą i sercu szkodzą,
1050
Nim się do nich przyzwyczaisz.
Gdy mnie wzięła ta szalona
Za rękę, szatańskie plemię!
Myślałam, że wrosłam w ziemię,
Że byłam drzewem jak ona…
1055
W oczach mi czarno i dymno…
Od jej rąk szło we mnie zimno;
I broniłam się daremnie,
Od niej strach przechodził we mnie…
A jej głosy obłąkane,
1060
Pełne urągań bezczelnych
I jadów pełne śmiertelnych,
Ciche, zaledwie szeptane,
W sercu się odbiły głucho,
Tak jak węże lazły w ucho.
1065
Proroctwo„Nieszczęśliwa niewiasto!” wrzasła,
„Nieszczęśliwa! Śmierci będziesz łupem!
Proś, by piękność ta twoja zagasła
Wprzód, nim zmarłych zostanie okupem.
Tak… ta piękność twoją będzie ceną
1070
A kupiony towar będzie trupem”.
To wyrzekła, a ja taką sceną
Zatrwożona i dotąd lękliwa,
Pół umarła, a jeszcze pół żywa;
Ach! I lepiej bym cała umarła!
1075
Niżby ta wróżba straszliwa,
Wiedźmie tej wydarta z gardła,
Była prawdą, nim wejdę w mogiłę,
Nim te oczy blask niebios utracą.
Ach! Więc ciało ludzkie! Ciało zgniłe
1080
Oszacują i mną żywą zapłacą.
Wychodzi.

MULEJ

Porzuć, piękna, te rozpacze,
Ja ci te sny pełne trwogi
Jedynie przez mój los srogi
Rozwiążę i wytłumaczę.
1085
Tarudanta masz być żoną!
A jeśli go nie pokonam…
(Ach! Na samę tę myśl konam! )
To pewnie, że moje łono
Na dwoje mieczem rozkroi,
1090
Nim go twa miłość napoi…
Więc zawsze widzę z daleka,
Jak mi los okrutny grozi;
Za mnie, martwego człowieka,
On cię dostał i uwozi;
1095
I tak… o! moja Syreno!
Przyszłość wróżbę sprawdzoną zobaczy;
Bo ty mego trupa będziesz ceną,
Bo z miłości skonani i z rozpaczy.
Ustępuje na stronę. — Wchodzi DON FERNAND bez broni, ale w książęcym ubiorze. — NIEWOLNICY pracujący w ogrodzie zbiegają się ku niemu.

PIERWSZY NIEWOLNIK

W tym ogrodzie, kopiąc grzędy,
1100
Skorośmy tylko postrzegli,
Panie, że przechodzisz tędy,
Wszyscyśmy oto przybiegli
U nóg twoich się położyć.

DRUGI NIEWOLNIK

Bóg nam pozwolił tej pociechy dożyć!
1105
I tę nam ulgę w nędzy dał jedyną.

PIERWSZY NIEWOLNIK

Tyś jest litosny! Bo łzy twoje płyną,
Ty niewolników litujesz się męce.

DON FERNAND

Bracia! Podajcie mi ręce.
Bóg, co widzi ludzkie duchy,
1110
On wie, że tymi rękami
Chciałbym zdjąć wasze łańcuchy,
Ale nie mogę… Bóg z wami!…
Pracujcie cicho i skromnie,
A częściej o Nim niż o mnie
1115
Pamiętajcie… Smętna chwila!…
Ale też miejcie nadzieję,
Bo zło, gdy nad miarę przeleje,
To się często na dobre przesila.
Pomnąc, że i w ostatecznym
1120
Razie odwaga pomoże,
Idźcie z losem koniecznym,
Sercami nie bądźcie w sporze.
Uwaga ta niech was czyni
Odważnymi na fortuny upiora,
1125
Bo to dziwna na świecie bogini!
Trup z niej dziś, a kwiat był wczora,
To się może znów jutro zaśmieje.
O! Boże! Cóż dawać rady!
Kiedy ten tłum taki blady
1130
I smętny… takie łzy leje!
Trzeba te nauki schować,
Aż ich serca jęk nie zgłuszy.
Chciałbym was czym udarować,
Ale nie mam nic przy duszy,
1135
Przebaczcie mi, przyjaciele!
Nadzieją się z wami dzielę,
Bo sądzę, że nam z ojczyzny,
Co pewnie tam o nas pamięta,
Przybędą wkrótce okręta,
1140
Zgoją cierpienia i blizny;
Wtenczas, co ja mam na świecie,
To będzie moje i wasze.
Wszystkich rękami opaszę!
Wszyscy ze mną pojedziecie!
1145
Teraz idźcie już, biedacy,
Srogo bardzo spracowani;
Idźcie znów do waszej pracy
I bądźcie panom poddani.

PIERWSZY NIEWOLNIK

Twoje zdrowie, panie nasz,
1150
Nieszczęsnym nam dodaje sił.

DRUGI NIEWOLNIK

Bogdaj ty setne lata żył!
Bóg ciebie weź pod swoją straż!
Niewolnicy odchodzą.

DON FERNAND

Duch mój został pełny mąk
I w smętnym dumaniu stoi,
1155
Żeście wy od moich rąk,
Biedni, tak odeszli z niczym!
Biedni! Biedni bracia moi!
Któż nad sercem niewolniczym
Ulituje się prócz Boga?
Mulej wychodzi z ukrycia, gdzie patrzał na poprzednią scenę.

MULEJ

1160
Tu byłem. I żałość sroga
Zdjęła mnie… i z uwielbieniem
Patrzałem, z jaką miłością
Traktowałeś niewolniki.

DON FERNAND

Zaprawdę, żem przejęty litością
1165
I przejęty był cierpieniem.
Patrząc na te męczenniki,
Które pan do taczek pędza…
I uczyła mnie ich nędza,
Jak znosić więzy haniebne
1170
I los swój dźwigać biednemu…
Kto wie? Może mnie samemu
Wkrótce to będzie potrzebne.

MULEJ

Co wasza jasność powiada?

DON FERNAND

Co?… kto się infantem rodził,
1175
A dziś pan nim obcy władnie,
Niech wie, że los często spada,
I spadł już i jeszcze spadnie.
W infanctwo mnie już ugodził;
A kto wie? Może niżej pokłoni?…
1180
Dzień za dniem nieszczęsny goni
I płacz z płaczem w łańcuch wiąże.

MULEJ

Nie mniejszy mój ból, o książę!
Chociaż innego rodzaju,
Bo wasza jasność do kraju,
1185
Jak sądzę, wkrótce powróci…
Ale to, co mnie tu smuci,
Gatunku znaleźć nie może;
Troska moja bezimienna…
Fortuna jak księżyc zmienna.

DON FERNAND

1190
Gość jestem na waszym dworze,
I twój los mnie serdecznie obchodzi,
A tyś mi nie dał nowiny,
Jak się tam tobie powodzi
Z sercem tej cudnej dziewczyny?

MULEJ

1195
Łaski były na mnie zlane.
Ale wielką tajemnicą
Usta przypieczętowane
I tą pieczęcią zamknięte…
Lecz przyjaźń ma prawa święte,
1200
Więc z jakąm winien różnicą,
Tym dwóm a równym potęgom,
Obojgu serca przysięgom,
Powiem mową nieudolną,
Ile mi powiedzieć wolno
1205
I com ci winien istotnie.
MiłośćMiłość ma cierpi samotnie,
I bogata jest, i biedna,
Bo jak Feniks na świecie jest jedna
I nie ma podobnej sobie.
1210
Miłość moja jest na probie,
Bo dla oka, myśli, duszy,
Feniks jest skrą wyobraźni;
Feniks powodem katuszy
Dla czucia, miłości, bojaźni.
1215
Feniks nadzieję mi niszczy,
Gdy wątpię i czuję trwogę…
Lecz gdy się na duchu wzmogę,
Feniks mi nadzieją błyszczy.
Feniks moją wieczną troską!
1220
Feniks moją iskrą boską!
Tak mej przysięgi nie łamiąc,
Przyjaźni fałszu nie zadam,
Bo o Feniksie ci gadam
I nie milcząc, i nie kłamiąc.

DON FERNAND

1225
Więc ci powiem bez ogródki,
Otwarcie, żeś nie wart litości;
Bo Feniksem są twe smutki
I Feniksem ty jesteś miłości.
Lecz mój ból, miły kolego,
1230
Mój smutek, to co innego…
Ludzie go pojmą niejedni,
Bo to jest smutek powszedni,
I wielu już tak cierpiało.
Wchodzi KRÓL Fezu.

KRÓL

Książe, oto za tą skałą
1235
I tam za tymi parowy[31]
Kazałem przyrządzić łowy.
Nim słońce swój wieniec spali
Pośród pereł i korali,
Strzelce zaskoczą z przeciwka
1240
I tygrysa nam napędzą.
Dla księcia to będzie rozrywka.

DON FERNAND

Panie, twe ręce nie szczędzą
Ciągłych łask. Utrudzasz głowę,
Zawsze wynajdując nowe
1245
Rozrywki rozrywkom bliźnie;
Jeśli tak zwykłeś, pan dziki,
Traktować twe niewolniki,
To zapomną o ojczyźnie!

KRÓL

Więźniom takim jak ty, panie,
1250
Którzy panów swoich szczycą,
Takim winien traktowanie.
Wchodzi DON ŻUAN.

DON ŻUAN

Panie, idź i spójrz strzelnicą
Na morze, a mówię szczerze,
Ujrzysz najpiękniejsze zwierzę,
1255
W którym się i dzikość szczera
I ludzka maluje sztuka.
Jedna chrześcijańska galera
Do drzwi tego portu stuka.
A taka piękna i wolna,
1260
Choć cała czarna i smolna,
Że nam pojąć niepodobna,
Patrząc na tego sokoła,
Jak ona razem wesoła
I w wesołości żałobna?
1265
Wszyscy tam wysoko stańcie,
Portugalski herb ujrzycie.
Żałoba ta po infancie
Prędko nam pociechą zlegnie,
Bo z jej lotu po błękicie
1270
Widać, że po niego biegnie.

DON FERNAND

Przyjacielu, Don Żuanie,
Omyli cię ta rachuba.
Zły to znak to jej ubranie
I ta żałoba jej gruba.
1275
Oj, byliby oni biali,
Gdyby po mnie przyjechali.
Wchodzi DON HENRYK z pergaminem w ręku, w grubej żałobie ubrany, ze świtą.

DON HENRYK

Rąk mi pozwól, Tangierski mocarzu.

KRÓL

W szczęsny czas wasza jasność przybywa…

DON FERNAND

do Żuana.
Don Żuanie, już ja na cmentarzu…

KRÓL

na stronie.
1280
Ceuta moja!

DON HENRYK

Niech mi wasza mościwa
Łaska brata uściskać pozwoli.

DON FERNAND

ściskając brata.
Mój Henryku, czemu tej niedoli
Znak na tobie? I twarz taka blada?
1285
Dość!… Twa postać mi to sama powiada.
Słów nie trzeba, bo mówią twe oczy…
Nie płacz, bracie, ja wiem, co cię boli,
Ja wiem, co ci serce tłoczy.
Masz mi donieść, że zostanę w niewoli? …
1290
Ha! To dobrze, ja tego i żądam.
Niepotrzebnie cię w żałobie oglądam,
Mogłeś przyjść tu wesoło i w bieli
I mnie mogłeś uścisnąć weselej
I ucztować na każdym popasie…
1295
Jak się ma brat mój miły i król mój?
Nic nie słucham, aż powiesz, jak ma się
Brat i pan mój…

DON HENRYK

O! bracie, ach, ból mój
Bez wyrazów… ach! Ty nie wiesz, co czuję…
1300
Niech raz tylko poselstwo sprawuję,
A ty, bracie, co mi towarzyszysz
Sercem w mowie, raz me słowa usłyszysz,
I dość będzie jednego słuchania!
Do króla Fezu.
1305
Panie, chociaż na tej górze,
Gdzieś przybył dla polowania,
Nie w stolicy twojej murze:
Podaruj mnie swą uwagą,
A tego jeńca wolnością.
1310
Kiedy wielką nawałnością,
ŚmierćKiedy wielką fal przewagą
Bici, na morskich rozruchach,
Utraciliśmy armadę;
Gdy infant został w łańcuchach;
1315
Gdy te wieści, jędze blade,
Rozkołysane przez dzwony,
Przyleciały do Lizbony
Z wiatrem, co po morzu dyszał;
Kiedy król o nich usłyszał,
1320
To bez żadnej prawie skargi
Wpadł w melancholie serdeczne,
A z melancholii w letargi,
A z letargów we sny wieczne.
I zwłoki jego dziś leżą,
1325
Płacze go ciżba nabożna;
A ludzie, patrząc, dziś wierzą,
Że z boleści umrzeć można.
Niebieska mu świeci chwała!

DON FERNAND

Tyle brata kosztowała
1330
Moja niewola!

KRÓL

Wie Alla,
Ile mnie ta śmierć zasmuca.

TestamentDON HENRYK

Otóż król, co świat porzuca,
W swym testamencie pozwala,
1335
Owszem, każe dać fortecę
Ceuty za infanta osobę…
A ja, przywdziawszy żałobę,
Od króla Alfonsa lecę,
Jako od dziedzica tronu,
1340
Którego jeszcze nie znacie,
Oto z tym aktem…

DON FERNAND

wyrywając pergamin
Stój, bracie!
Słowa te pełne pokłonu
Nie tylko że nie są godne
1345
Krwi królewskiej i wyrodne,
Niegodne są ust infanta,
Niegodne mistrza zakonu,
Od którego wiara czeka
Wsparcia i wiecznego zelanta[32];
1350
Lecz niegodne są człowieka
I niegodne barbarzyńca[33],
Co nigdy o Chrystusie nie słyszał,
Że mój brat, (niech mu Bóg świeci)
Włożył ją do testamentu,
1355
Tę klauzę[34] — to tylko na to,
Aby u ludzi wiedziano,
Że brat dba o swego brata;
Nie na to, aby czytano
I tłumaczono to słownie.
1360
Jeśli rzekł: oddajcie Ceutę,
To ma się znaczyć, że trzeba
Powolnie, albo gwałtownie,
Z pomocą ludzi i nieba
Upomnieć się o infanta.
1365
Jakżeby król katolicki
Jak on, wierny, sprawiedliwy,
Taki król jak on? — nieżywy.
Na swój proch oddany laurom
Kładł taką okropną plamę,
1370
By Ceutę oddawać Maurom,
Tę Ceutę — miasto te same,
Gdzie on pierwszy, zdjęty żarem,
W imię przenajświętsze Pańskie,
Ze szpadą i ze sztandarem
1375
Przyskoczył i chrześcijańskie
Chorągwie zatknął na wieżach.
A teraz byłożby czynem
Godnym tej sławy w rycerzach,
By miasto, które wyznało,
1380
Że Chrystus jest Boga synem,
Kościoły pozakładało,
Gdzie się imię Jego święci
Pośród serdecznych płomyków,
I męka się ma na pamięci,
1385
Aby kościoły już stare
Przez ludzi, przez katolików,
Przez ludzi, co mają wiarę
I tego Boga wyznają,
Przez ludzi, co serca mają!
1390
Przez nas! Przez Portugalczyków!
Były?!… Aby te kościoły,
Które złoconymi czoły[35]
Podpierają mleczne pasy,
Jak naszej wiary Atlasy[36];
1395
I na krzyż złoty pobożny
Wieszają słońca czerwone;
Aby przez księżyc dwurożny
Były na niebie zaćmione,
Jęcząc tak jak męczennice!
1400
Bóg, ZdradaWięc-że teraz te kaplice
Opuścilibyśmy tajnie?
Oddawszy na stodoły i stajnie,
Albo, czego ten Maur łaknie,
Na Mahometa meszkity[37]?
1405
Gdy to mówię, tchu mi braknie!
Gdy myślę, stoję jak wryty;
Język mi w ustach kościeje,
Włosy wstają, pot się leje
I drży całe moje ciało!
1410
Bo choć to nieraz bywało,
Że jaka stajnia uboga
Ugościła Pana Boga,
I dala mu sen w swoim żłobie,
Lecz meszkity? Boże Panie!
1415
Ach, to by na naszym grobie
Napisano: tu chrześcijanie,
Przewrotnym podobni panom,
Wygnali Boga z kościołów,
Boga i jego aniołów
1420
I oddali je szatanom!
I byłożby sprawiedliwie,
Ażebyśmy boże gmachy,
Gdzie my stoim jak szyldwachy[38],
Mając cały świat pod nami
1425
W zatrwożeniu i podziwie,
Teraz otwierali sami,
Wpuszczając tam nasze wrogi?
Ażeby ten lud ubogi
Chrześcijański a gorący
1430
Z miasta wychodził płaczący,
Z dobytkiem, z całą rodziną:
A my, na te łzy, co płyną,
Patrzalibyśmy, gnąc szpady?
Aby osadnik nierady[39]
1435
Zmieniał wiarę dla majątku?
Aby tam Arab dzieciątku
Urodzonemu bez winy
Wlewał fałsz trupa z Medyny[40],
Za młodu kalać zaczynał,
1440
Do swojej wiary naginał,
Do swych zapędzał namiotów,
Do swego zamykał płota?
Więc dla jednego żywota
Tyle chrześcijańskich żywotów!
1445
Tyle łez wylanych z powiek!
Cóż ja? Czym więcej niż człowiek?
Cóż mnie równa z ludzi likiem?
Czy to, że byłem infantem?
Więc oto nie infant ze mnie,
1450
Oto jestem niewolnikiem,
Już nie korony brylantem,
Gotów jak drudzy nikczemnie
Żyć i tu Pana bogacić.
NiewolaI któż wam każe tak płacić
1455
Za niewolnika? Niech płaci
Niewolnik ciałem i gardłem.
Bo kto swoję wolność straci,
Ten, mówię, ludziom umiera.
Więc ja dawno już umarłem.
1460
Któż mnie dziś z trumny wydziera?
Któż chowa na większe czyny?
Daj! Niech drę te pergaminy!
Niech drę na świstki te kartę.
Niech drę na kawałki gadu,
1465
I jeszcze je zjem już podarte,
Aby nie zostało śladu.
Drze pergaminy i kawałki połyka.
A teraz, królu i panie,
Rozkazuj mi, panuj srogo,
1470
Jak chcesz… Niewolnik zostanie,
Którego kupić nie mogą.
Każ, niech mnie łańcuchy strzegą,
Niech robią na rękach blizny;
Cierpliwością cię nasycę.
1475
Henryku! Wróć do ojczyzny
I mów: żeś mnie tu w Afryce
Zostawił pogrzebanego.
Bo ja z żywota mojego
Taką rzecz pokorną zrobię,
1480
Jakbym naprawdę był w grobie,
Wspomnienia ludzi nie warty,
Z oczu ludzkich i z myśli już starty.
Chrześcijanie! Książę Fernand już skończył
Losom swoim on jeszcze nie sprostał,
1485
Lecz co do was, czas służby już wybył.
Maury! Oto niewolnik wam został.
Niewolnicy! Brat jeden wam przybył,
Aby nędzę z niedolą połączył,
I łzy swoje połączył z waszymi.
1490
Wy, niebiosa! Oto człowiek na ziemi
Panu swemu kościoły zakłada,
Założone podpiera na skale.
Morza! Morza! Do fal waszych pada
Jedna łza, co powiększy wam fale.
1495
A wy góry! Oto człowiek pospołu
Ze zwierzęty do jaskiń ucieka.
Wichry! Wichry! Oto nędzarz was z dołu
Westchnieniami zaklina i wścieka.
A ty, ziemio! Oto garstkę popiołu
1500
Rzuca tobie i zewłok człowieka,
Co z robaków twoich włoży laury…
A to wszystko, by ten król i te Maury
I ten infant, i ziemi gdzieś końce,
Chrześcijanie, i księżyc, i słońce
1505
I niebiosa, i ziemia, i chmury
I zwierzęta, i morza, i góry
I kto jeszcze na powietrzu przytomny[41]
A pieczęć żywota nosi,
Tu widzieli: jak książę niezłomny
1510
Wiarę swoję przeświętą podnosi,
W obronie praw bożych stawa,
I przed Maurami wyznawa
Jego Przenajświętsze Imię.
A choćbym w działowym dymie,
1515
Śród mieczów i ludzkich grotów,
Bronił od ludzkiej obrazy
Niewymówionych przymiotów
Tej, co poczęła bez zmazy,
A miał w sobie sto żywotów,
1520
Oddałbym żywot sto razy!

KRÓL

Twardy, niewdzięczny człowieku!
Także mi za łaski moje
Odpłacasz?… Jak śmiesz, robaku,
Tego mi właśnie odmawiać,
1525
Czego najwięcej żądałem?
W państwie cię tak traktowałem
Jako brata, jako syna;
Nie czułeś prawie niewoli.
Lecz teraz przyszła godzina,
1530
Że cię twój łańcuch zaboli,
I los cię ukole srogi.
Tu, więźniu z duszą robaczą!
Tu sam! Niech wszyscy zobaczą,
Jak ty mi całujesz nogi…
Fernand klęka mu do nóg.

DON HENRYK

1535
O! Nieszczęście!

MULEJ

O! Cierpienie!

DON ŻUAN

Boże! Co za poniżenie!

KRÓL

Do mnie twe należy ciało.

DON FERNAND

wstając.
Tak, zaprawdę, ale mało,
1540
Mało to ci mocy doda,
Panować nad kościami moimi.
Bo Kondycja ludzkata ziemia to gospoda
W ogromnej naszej podróży;
I na to wyskoczył z ziemi
1545
Człowiek, by się z losem kłócił;
I na końcu każdej burzy
Znowu do ziemi powrócił.
Więc, żeś mi kazał pochyłą
Twarzą paść tu, gdzie proch leży,
1550
Za to ci wdzięczność należy,
Bo mnie oswajasz z mogiłą.

KRÓL

Ponieważ jesteś w niewoli,
Zatem więc idzie z porządku,
Że nie możesz mieć majątku,
1555
Ni pieniędzy, ani roli.
Więc ponieważ ciebie trwoga
Może zmusić… lub bicz pana,
Czemu mi Ceuta nie zdana?

DON FERNAND

Bo nie moja jest Ceuta, lecz Boga.

KRÓL

1560
Nie jest-że to pierwsze prawo,
Że niewolnik pana słucha?

DON FERNAND

Nie przeciwko prawom ducha
Ma niewolnik słuchać pana.
To nie pies nęcony strawą,
1565
Ale uchrystusowana
Natura z woli przymiotem.
Która służy… grzech ją maże.

KRÓL

Podły jeńcze, zabić każę.
Dam ci śmierć…

DON FERNAND

1570
Śmierć jest żywotem.

KRÓL

Więc życiem ciebie obdarzę,
Ale takim, że się zlękniesz
I sam śmierci będziesz chciwy.
Bo jam srogi.

DON FERNAND

1575
Ja cierpliwy.

KRÓL

Obaczymy — zaraz zmiękniesz.
Hej…
Wchodzi SELIM, dozorca niewolników.

SELIM

Co, panie?

KRÓL

W mgnieniu oka
1580
Wziąć go, niech mi stóp nie plami,
I porównać[42] go z jeńcami.
Niech jego postać wysoka
Ugnie się pod równą nędzą,
Niechaj go do łazien pędzą,
1585
Niech moich koni dogląda;
StrójDać mu w ręce taczki, grabie,
A zdjąć te jasne jedwabie
I ubrać w szarak ubogi;
Dać chleba, gdy jeść zażąda,
1590
Spleśniałą wodę niech pije;
Łańcuch mu włożyć na szyję,
Łańcuchami okuć nogi;
W mazamorach[43] bez podłogi
Na wilgoci niechaj lega;
1595
Niech jego orszak służebny
Tym samym prawom podlega,
Co on.

DON HENRYK

O! Wyrok haniebny!

MULEJ

O! Żałości!

DON ŻUAN

1600
O! Rozpaczy!

KRÓL

Zobaczy ten jeniec! Zobaczy!
Czy mi jego duma sprzeczna[44]
I cierpliwość na tej próbie
Wytrwa.

DON FERNAND

1605
Wierz mi, wytrwa tobie,
Bo ta cierpliwość jest wieczna.
Wychodzi za dozorcą niewolników.

KRÓL

Henryku, a co do ciebie,
To ci powrotu nie bronię.
Wracaj i powiedz w Lizbonie,
1610
Niech się w popiołach zagrzebie,
Bo stracon ratunek wszelki,
Bo jej infant, jej mistrz wielki
Został tu… czyści mi konie.
Niech mu z ratunkiem przychodzą.

DON HENRYK

1615
O! Przyjdą! Klnę się przed światem,
Że przyjdą pod Boga wodzą.
A że ja tu z moim bratem
Nie został, choć serce boli,
To dlatego, królu fezki,
1620
Że przyjdę, jak syn królewski,
Uwolnić brata z niewoli.
Wychodzi ze świtą.

KRÓL

Czyń, co ci rozum poradzi.
Wychodzi.

MULEJ

A teraz nic mi nie wadzi,
Ażebym się Fernandowi
1625
Z długu wdzięczności uiścił.
Wychodzi.

ZMIANA I

Inna strona ogrodu, z dala pracują niewolnicy i widać Fezu mury. Wchodzi DON FERNAND w niewolnika siermiędze i SELIM.

SELIM

Król każe i to stanowi,
Abyś tutaj ogród czyścił;
Posłuszny więc bądź królowi
I schyl do pracy ramiona.

DON FERNAND

1630
Cierpliwość moja srogość królewską pokona.
Wychodzi z Selimem.

PIERWSZY NIEWOLNIK

zbliża się, śpiewając.
Oj, na Tangier wysłał król…
Jaki ból! Jaki ból!
Na podbicie wysłał świata
Don Fernanda, swego brata,
1635
Posłał król! Posłał król!
Aby zawojował Fez,
Ile łez! Ile łez!
Don Fernanda wysłał król…
Ile łez! Jaki ból!
DON FERNAND wchodzi i z dala słucha tej piosenki.

DON FERNAND

1640
Już z historii mojej jest piosenka,
Już ją słyszę żałośnie śpiewaną.
Smętny jestem i serce mi pęka,
Duszę jakby mam zaturbowaną
I zlęknioną…

PIERWSZY NIEWOLNIK

nie poznając księcia.
1645
Co ci jest, niewolniku?
Czy ty nie wiesz, że wolność mieć mamy?
Infant wraca i wszyscy wracamy,
A tu na tym mogilniku[45]
Nie zostanie z nas żaden! z nas żaden!

DON FERNAND

na stronie.
1650
O! Jak prędko tę nadzieję stracicie!

PIERWSZY NIEWOLNIK

Przynieś, bracie, wody na ten gradyn[46]
Polać kwiaty.

DON FERNAND

O wodę prosicie?…
O jak dobrze! Jak dobrze, że do mnie,
1655
Który z wami smętne życie wiodę,
Udajecie się, bracia, po wodę,
Bo zaprawdę… że choć cierpię niezłomnie,
Jakiś robak, tu, serce mi toczy,
Pełne serce i łez pełne mam oczy.
Bierze wiadra na plecy i wychodzi.

NIEWOLNIK

1660
Nam do łaźni iść teraz wypada,
Gdzie już poszli wszyscy niewolnicy.
Wchodzi DON ŻUAN, szukając oczyma księcia między niewolnikami.

DON ŻUAN

Szukajmy, czy ta gromada
Gdzie mego księcia nie mieści?
Może go ci robotnicy
1665
Widzieli?… szukam go wszędzie.
Przy nim i mniej mi boleści,
I siły w sercu przybędzie…
Bracia, powiedzcie mi, proszę,
Czyście tu gdzie nie widzieli
1670
Noszącego kwiatów kosze
Księcia Fernanda?

PIERWSZY NIEWOLNIK

Nie, bracie.

DON ŻUAN

na stronie.
Pomóżcie, święci anieli!
Bo łez utrzymać nie mogę.

PIERWSZY NIEWOLNIK

1675
W łaźni go pewnie spotkacie.
Pokażemy tobie drogę
Do tej gorącej piekielni.
DON FERNAND wchodzi z wiadrami na plecach.

DON FERNAND

patrząc w niebo.
Czy się nie zlękniecie, śmiertelni,
Widząc w takim pohańbieniu
1680
I mizerii[47] infanta korony?
Mistrza Avis? Czy w zastanowieniu
Czas nie stanie, jak stają zegary!!

DON ŻUAN

O mój panie! Jaki ty zbiedniony!?
O mój panie! W jakim ty odzieniu!
1685
O! Mój książę, do jakiej ty mary
Już podobny? Jak żal cię już strawił!

DON FERNAND

W imię Ojca!… wielkiś smutek mi sprawił
Tym odkryciem, drogi don Żuanie;
Ja się chciałem tu ukryć w łachmanie
1690
Między ludźmi własnymi, w tym cebrze
Nosić wodę, jak człowiek, co żebrze
I pracuje, tak biedny jak oni.

PIERWSZY NIEWOLNIK

klękając.
Przebacz, panie! I daj mi twej dłoni,
Jam nie wiedział, kto jesteś; nas wielu
1695
Nie wiedziało…

DRUGI NIEWOLNIK

Całujemy twe nogi.
Przebacz, Panie.

DON FERNAND

Wstań, mój przyjacielu.
Ja ci równy, niewolnik ubogi,
1700
Jak ty… pana mego teraz własność.

DON ŻUAN

Wasza jasność…

DON FERNAND

Puść! Jaka tam jasność!?
Rzuć ten tytuł, mój drogi biedaku!
Jaka proszę mi jasność w żebraku?
1705
Jasność!?… jestem ci równy, kolego,
I ty teraz traktuj jak równego,
I wy wszyscy traktujcie jak brata.

DON ŻUAN

Czemuż piorun mnie w proch nie obróci!
Czemuż czaszki mi grom nie rozpłata!

DON FERNAND

1710
Don Żuanie, to serdecznie mnie smuci
Że utrzymać nie umiesz powagi
Jako szlachcic… i potępiam tę żywość…
Bo zwątpiłeś w nieba sprawiedliwość,
A tu trzeba spokojnej odwagi
1715
Ufającej.
Wchodzi ZARA z koszykiem.

ZARA

Chodźcie tu, niewolniki.
Feniks, moja pani, prosi,
Ażebyście te koszyki
Napełnili kwiatami.

DON FERNAND

1720
biorąc koszyk.
Ja pierwszy
Będę kosił je tak, jak śmierć kosi.

NIEWOLNIK

Idźmy tam, gdzie ogród szerszy.

ZARA

Ja z ganku patrzę za wami,
1725
Jak chodzicie za kwiatami
I polewacie je łzami.

DON FERNAND

do niewolników
A wy bez tych już pokłonów,
Bracia moi ukochani,
Losem my już porównani,
1730
A jeszcze królowa zgonów
Jutro we drzwi zakołace,
Szczerszą[48] równość postanowi,
Więc, bracia, na co tę pracę
Zostawiać jutro grobowi?
Wychodzi z Don Żuanem i z niewolnikami. Wchodzi FENIKSANA i ROZA.

FENIKSANA

1735
Czy posłałaś niewolniki
Po kwiaty?

ZARA

Zaraz powrócą.

FENIKSANA

Zasmuciły mnie słowiki,
Kwiaty może odesmucą
1740
I kolorami zabawią.

ROZA

Twe fantazje takie ładne
I piękne, że ach! nie zgadnę,
Jakie ciebie smutki trawią,
Gdy je kwiatami malujesz?

ZARA

1745
Cóż ty cierpisz? Cóż ty czujesz?

FENIKSANA

Nie sen to był… ale widzenie,
Ale mój los i przeznaczenie.
Bo czy nieszczęsnemu śni się,
Że znalazł gdzie skarby duże?
1750
Brylanty jak jaja kurze
W perłowej leżące misie?
Czy mu się przyśni, że czyta
Napis literami krwawymi,
Że wszystko stracił na ziemi,
1755
Tak że we śnie aż zazgrzyta?
Jeśli go nieszczęście tłoczy,
Zarówno obudzonemu
Spojrzy świat w zbudzone oczy
Nieszczęściem… Biada biednemu!
1760
Ach! I mnie nieszczęsnej biada,
Na którą los taki spada,
Że za umarłego mnie dadzą.

ZARA

Na to płacze nie poradzą.
Jeśli ciebie takie smutki rozdarły,
1765
Jakże cierpieć ma… ach, ten umarły?

FENIKSANA

Któż słyszał o takim losie,
Jak ten, co nade mną świta!
Nieszczęśliwa ja kobieta!
Wykąpana w kwiatów rosie,
1770
Jako perła czysta, biała.
Biała jak srebrne łabędzie
Przy żółci trupiego ciała.
A ten trup — ach, kto on będzie?
Zda mi się, żem go widziała,
1775
Ciągle mi się w oczach roi.
Wchodzi DON FERNAND, z koszem kwiatów i staje nagle przed Feniksaną.

DON FERNAND

Ten trup — tu — przed tobą stoi.

FENIKSANA

Co widzę? Anieli w niebie!

DON FERNAND

Cóż cię trwoży?

FENIKSANA

Ty! Twoja twarz!
1780
Strach mnie zdjął, patrząc na ciebie[49].

KwiatyDON FERNAND

I zaprawdę słuszność masz
Dziwić się fortunie światów.
Przyniosłem ci oto kwiatów
W koszyku, garstkę pokosu.
1785
Zbierałem, gnąc się ku ziemi.
Są niektóre między nimi
Hieroglify mego losu;
Wyciągnij, znajdziesz niektóre,
Co były rano szczęśliwe
1790
Jak ja…

FENIKSANA

Ręce moje chciwe
Lecą na tych róż purpurę
Jak gołębie. Ach, ten kwiat,
Który mi już w ręku spadł,
1795
Znalazłam wczoraj śród łąk
I nazwałam: maravilią.

DON FERNAND

Ach! Tak nazwij każdą lilią,
Z moich niewolniczych rąk
Podaną… czyż nie jest cudem?

Kondycja ludzkaFENIKSANA

1800
O prawda! Prawda! Lecz któż cię tak zmienił?
Kto ci te włożył łańcuchy na nogi?

DON FERNAND

Seniora, mój los.

FENIKSANA

Twój los, taki srogi?

DON FERNAND

Tak twardy, pani!

FENIKSANA

1805
Ach, tyś mnie skamienił!
Powiedz? Za cóż to?

DON FERNAND

Jesteśmy skazani,
Rodząc się tu już, na mękę i ból.

FENIKSANA

Czyż ty nie Fernand?

DON FERNAND

1810
Ja Fernand, tak, pani.

FENIKSANA

Któż skazał?

DON FERNAND

Prawo.

FENIKSANA

Któż miał prawo?

DON FERNAND

Sam król.

FENIKSANA

1815
Za cóż to?

DON FERNAND

Jeniec, do niego należę.

FENIKSANA

Zaledwo oczom zasmuconym wierzę!
Wszakże cię wczora król wysoko cenił!

DON FERNAND

A dzisiaj serce, jak widzisz, odmienił.

FENIKSANA

1820
Ach, więc-że gwiazdom, co przy sobie siedzą,
Dosyć jednego dnia, by się rozeszły.

DON FERNAND

Kwiaty, ŚmierćKwiaty, co z gwiazdą nieszczęśliwą weszły,
Same ci na to, pani, odpowiedzą.
Kwiaty, co wschodzą na ranek umyte
1825
I tak się w zorzach rozwinęły jasno,
W objęciach nocy pomarszczone zasną
I dla nich już dnie nie wrócą przeżyte!
Lilije w tęcze kolorów spowite
I umoczone w złoto i karminy,
1830
Zejdą jak duchy aniołów z doliny
Z jednym dniem życia pięknego pozbyte.
A czy to rosy spadały obfite,
Czy otulone były mgłą i tęczą,
Śmierć je znalazła w godzinę urodzin.
1835
Tak ludzie kiedyś przyjdą i zaręczą,
Że wieki, które się wloką i dręczą.
Nie były dłuższe nam od smętnych godzin.

FENIKSANA

Ranisz mnie… słyszę z daleka
W twoim głosie wieków głos.
1840
Kto cierpi na własny los,
Od cierpiącego ucieka.

DON FERNAND

A te kwiaty? Takie śliczne?

FENIKSANA

Jeżeli pomiędzy nimi
Są kwiaty hieroglificzne,
1845
Jak losy twoje, żałobne,
To je rozsypię po ziemi
I zdepcę…

DON FERNAND

Cóż cię w nich rani?

FENIKSANA

Ach, że są do gwiazd podobne!

DON FERNAND

1850
Przebacz im te grzechy, pani.

FENIKSANA

Co?

DON FERNAND

Niestałość, próżne blaski.

FENIKSANA

Nie, wszystkie wypuszczam z łaski!
Z gwiazdami zarówno cenię.

DON FERNAND

1855
Jak to?

FENIKSANA

Moje przeznaczenie
Z jedną smętną gwiazdą chodzi:
Dlatego, bo kobieta się rodzi
Gwiazdom podległa i kwiatom,
1860
Co ją prowadzą do truny[50].

DON FERNAND

Wiem, że w kwiatach są piołuny.
Ale ach! niebieskim światom
Wpływy przysądzam uczynne.

PrzemijanieFENIKSANA

Więc się dowiesz, że i gwiazdy są winne.
1865
Ach, gwiazdy! Gwiazdy, co takie gromadne,
Niebieskie mają ze słońcem sojusze
I leją w słońce całą światła duszę,
Są także dniowi jednemu podwładne.
Kwiaty błękitu — bo są takie ładne
1870
Jak te, którymi oto ziemię prószę
Kwiat ci powiada: przez dzień skonać muszę;
Gwiazda ci mówi: przez noc jednę spadnę.
Więc gdy się od gwiazd ludzkie losy sądzą,
Jeśli się od nich nasze losy winą,
1875
Nie dziw, że często spadają i błądzą,
I gdzieś w mgły ciemne niewidzialne płyną.
I naszym losem tak niestale rządzą
One, co przez noc palą się i giną.
Odchodzi.
Wchodzi na scenę MULEJ, który przy końcu tej sceny stał za drzewami.

MULEJ

Czekałem, aż się oddali
1880
Feniksana. Pierwszy raz
Od jej oka, od jej kras
Uciekam jak orzeł smętny,
Gdy na słońcu oczy spali.
Fernandzie, czy jesteś sam?

DON FERNAND

1885
Cóż mi powiesz, Muleju szlachetny?

MULEJ

Oto chciałem, abyś wiedział,
Że czasem i w sercu Maura
Znajdzie się miłość i wiara,
Radząca czyny rozpaczne.
1890
Ach, nie wiem od czego zacznę?
Nie wiem, czy ci mam powiadać,
Ile ja cierpiałem na to,
Kiedyś ty zaczął fortunie
Ulegać, pod nią upadać,
1895
Jej niesłusznej podległ zmianie
I poszedł na urąganie
I stanął za przykład losów.
Ach, jak one z ludzi szydzą!
Tyle nędzy! Tyle ciosów!
1900
Niech mnie tu ludzie nie widzą,
Że z tobą, Fernandzie, gadam.
Bo król wydał rozkaz srogi,
Aby ustępować z drogi,
Traktować cię bez respektu:
1905
Lecz ja do nóg ci upadam,
Fernandzie, pełny afektu[51]
I wielkiej wiary dla ciebie;
Twój niewolnik, a w potrzebie
Twój przyjaciel. Nie chcę tracić
1910
Tych chwil, więc krótko ci powiem,
Że przychodzę dług zapłacić,
Życie życiem, zdrowie zdrowiem,
Wolność wolnością; więc żądam…
(Daruj mi, że się oglądam,
1915
Czy nas gdzie nie widzą z murów)
Weź ten nóż, ten wianek sznurów;
Weź je o! panie… a skoro
Noc się zaczerni, gotowa
Będzie łódź pod mazamorą[52],
1920
Łódź dobra, silna i zdrowa,
Z rdzawym, pękniętym łańcuchem.
A wtenczas ty, panie, duchem
Napełń twoje niewolniki,
Rozkuj więzy; znajdziesz na to
1925
Gotowe piły, pilniki,
Zapas ubioru, bielizny;
Weź ich i na łódź skrzydlatą
Wsiadaj i uchodź szczęśliwy
Do miłej tobie ojczyzny.
1930
Ja zaś tu zostanę żywy
Odpowiadać życiem, zdrowiem,
I czym trzeba, tym odpowiem
I przed królem, i przed prawem;
Gotów twoim być zastawem,
1935
Choćby głową, jestem gotów.
To wszystko. Ach, jeszcze sądzę,
Że ci potrzebne pieniądze?
Więc oto garstka klejnotów
Za mój okup niechaj służy,
1940
Bo człowiek, gdy się zadłuży,
Połowę przyjaźni traci,
Gdy pieniądz serca przegrodzi.
Dopiero, gdy dług zapłaci
I usunie tego rocha,
1945
Z przyjacielem równiej chodzi,
Lepiej czuje, wolniej kocha.

DON FERNAND

Mówisz mi o wolnej łodzi…
Chciałbym… Lecz patrz, król nadchodzi.

MULEJ

Czy nas widział?

DON FERNAND

1950
Nie.

MULEJ

O, panie!
Skryj się.

DON FERNAND

Tutaj, w tej altanie.
Fernand kryje się do altany. — Wchodzi KRÓL i uważa to z daleka.

KRÓL

na stronie.
Gadali tajemnie oba.
1955
Jeden skrył się do altany,
Drugi stoi pomięszany.
Wcale mi się nie podoba
To zejście obu, ta zmowa.
Jeden się przede mną chowa,
1960
Drugi zlękły stoi, czeka.
Więc go podejdę z daleka,
A słuszny czy nie, powód trwogi
Usunę. Do Muleja. Bardzo się cieszę…

MULEJ

przerywając.
Panie, pozwól uściskać twe nogi…

KRÓL

1965
Żem cię spotkał tu…

MULEJ

Co mi rozkażesz?

KRÓL

Wyznam tobie, żem mocno żałosny
Z niepoddania się Ceuty.

MULEJ

O, panie!
1970
Ceutę szturmem zdobędziesz bez trudu.
Siłom twoim nie oprze się miasto.

KRÓL

Nie, Muleju, ta Ceuta się musi
Poddać sama, bez kosztu żadnego…

MULEJ

Jak to, panie?

KRÓL

1975
O tak, przyjacielu,
Myślę nędzą i głodem okropnym
Tak przycisnąć Fernanda infanta,
Że mi sam tej fortecy da klucze.
Rzecz mnie jedna tylko trwoży…
1980
Oto infant, ten książę, Muleju,
W Fezie nawet mieć może przyjaciół.
Sami jeńce go widząc w niedoli
I w cierpieniu, gotowi lada dzień
Bunt mi podnieść… a baczę też na to,
1985
Że pieniądze łakomą są rzeczą,
Więc strażniki przejęte zapłatą,
Mogą jeńca wypuścić… a nie mam
Pewnych ludzi….

MULEJ

W tej go myśli utrzymam.
1990
A tak, widząc moję dobroduszność,
O mnie bać się nie będzie.
Głośno.
Masz słuszność!
Myśli twoje biorą dobry kierunek.

KRÓL

1995
Jeden na to jest tylko ratunek,
Jeden sposób, a o tym sposobie…

MULEJ

Cóż to, panie?

KRÓL

Pod straż go dam tobie,
Bo wiem, że cię nie kupi brylantem
2000
Ani kiesą… Więc ty nad infantem
Postanowion, bądź jemu alkadem…
Ufam tobie, a jedynym zakładem
Za infanta twój honor mi stoi.
Odchodzi.

MULEJ

Słyszał wszystko i o mnie się boi,
2005
Albo sam się domyślił wszystkiego.
O! Allachu!

DON FERNAND

wychodząc z altany.
Cóż tak smutny, kolego?

MULEJ

Nie słyszałżeś, co pan ten okrutny?…

DON FERNAND

Owszem, wszystko słyszałem z altany.

MULEJ

2010
Czemuż pytasz, dlaczegom ja smutny?
Dlaczego stoję zmięszany?
Dlaczego rozmawiam z sobą?
Czemu żal mi pierś rozrywa?
Pomiędzy królem a tobą,
2015
Posłuszeństwem a przyjaźnią
Straszna się walka odbywa.
Sumienie mi będzie kaźnią,
Jeśli króla mego zdradzę;
Węgle na głowę zgromadzę,
2020
Jeżeli ciebie opuszczę…
Ach! Zaszedłem w straszną puszczę!
Myśl zbłąkanego odbiega…
Król na mnie tylko polega,
Ty we mnie masz tylko nadzieję…
2025
Radź, co czynić?

HonorDON FERNAND

Miłość grzeje,
I przyjaźń szczęście stanowi;
A choć obiedwie są święte
I zdradzone są ohydą,
2030
Lecz w porównanie nie idą
Z wiarą należną krajowi
I klękają przed nią zgięte
Te anioły naszych dusz,
Więc radzę, królowi służ
2035
Z tą wiarą niepokalaną.
A ja tu przyrzekam święcie,
Że choćby mi dziś dawano
Wolność na pierwszym okręcie,
Co do Portugalii płynie,
2040
Odrzucę, bo na mnie leży
Twój honor i przeze mnie nie zginie.

MULEJ

Jesteś zwierciadłem rycerzy!
Ale mi nie dawaj rad,
Wszak ty mi wróciłeś życie!
2045
Smętnemu wróciłeś świat!
A ja miałbym… Nie, mój książę!
Tej nocy, jak była zmowa,
U brzegu ci łódź przywiążę;
Uchodź, a moja tu głowa
2050
Odpowie.

DON FERNAND

Bracie mój miły,
Byłżebym ja sprawiedliwy?
Dałżebym ja dowód siły
I serca? Wolności chciwy,
2055
Z hańbą mego przyjaciela…
Hańbą się jego bogacąc,
Honor biorąc, serce tracąc?
Wolność, ten brylant wesela,
Jażbym jego łzami płacił?
2060
Zostawiał tu męczennikiem?
Jeżeliś miary nie stracił,
Która czyny ludzkie mierzy,
To bądź mi sam poradnikiem
I mów, czy mi to należy
2065
Uczynić?

MULEJ

Ach! Nie wiem, panie,
Co ci sam na to poradzę…
Powiem: nie, to serce pęknie,
Powiem: tak, to ciebie zdradzę,
2070
Jak przyjaciel, co sam zmięknie
I w trwodze źle radzi może.

DON FERNAND

Więc ja tu słowo położę
Niewzruszone, głaz ogromny.
Wiedz, że mnie tu sądy boże
2075
Skazały, bym wybrał miarę
Litości i tu za wiarę
Skonał jak książę niezłomny.

DZIEŃ III

W pałacu króla fezkiego. — Wchodzi KRÓL i MULEJ.

MULEJ

na stronie.
Ponieważ pomóc nie mogę
Fernandowi niczym prawie,
2080
Do króla się za nim wstawię,
Może on co postanowi
Litośniejszego z tym jeńcem.
Głośno.
Panie, służyłem ci wiernie
2085
I na lądzie, i na morzu;
Wszędzie, gdzieś mnie tylko użył…
I jeszcze tę pierś postawię…
A jeślim na łaskę zasłużył,
Dziś wysłuchaj mnie łaskawie.

KRÓL

2090
Cóż tam?

MULEJ

Fernand…

KRÓL

Dosyć tego.

MULEJ

Sądziłem, żeś mi łaskawszy?

KRÓL

O Fernandzie tym wspomniawszy,
2095
Jużeś tknął mnie i zostawiasz smętnego.

MULEJ

Jak to, panie?

KRÓL

Bo przysięgam na duszę,
Że dać chciałbym, a odmówić ci muszę.

MULEJ

Wszakże jestem strażnikiem książęcia,
2100
Czyliż nie chcesz o więźniu mieć sprawy?

KRÓL

Mów, lecz nie sądź, że będę łaskawy.

MULEJ

Ten Fernand, co z niemowlęcia
Na króla był wychowany,
A dzisiaj tak podeptany
2105
Żałośnie stopą fortuny,
I tak bliski, panie, truny,
Takim straszliwym posągiem
Do grobu po stopniach zlata,
Że fortuny dziwolągiem
2110
Wydaje się w oczach świata,
Który patrzy i drży z trwogi,
Widząc jej depcące nogi.
A myśli świat i o tobie,
O twojej mocy i sile,
2115
Co takiej wielkiej mogile
Rzuca takie wielkie ciało.
Ty go sam trzymasz przy grobie;
Tyś mu jest na piesiach skałą;
Ty, panie, pod twoje nogi
2120
Wziąłeś piersi takie dzielne,
To czoło takie naczelne!
Rzekłeś, a on dziś ubogi,
Nieszczęsny żebrak i nędzarz,
W rdzawym na szyi łańcuchu,
2125
Nie godzien twojego słuchu,
Oczu, które ty oszczędzasz,
Abyś nie stracił płaczących;
Litości u przechodzących
Prosi rękami obiema,
2130
Litości prosi i nie ma
Nawet litości!… Bo jako
Rozkazałeś, panie srogi,
Aby wymiatał podłogi
I strawę miał lada jaką,
2135
A potem odmówił strawy
I chleba dawać zabronił,
A do stajen twoich gonił
I w loch zapędził plugawy
Sypiać w mazamorach[53] ciemnych,
2140
Gdzie wilgoć ma gad i plamy.
CierpienieZ członków się jego nikczemnych
Zrobił trup, a z oczów jamy…
Te oczy, niegdyś pogodne,
Dziś na ludzi patrzą głodne,
2145
We łzach bolesnych czerwone,
Suche, głodem zapalone;
A ręce jałmużny proszą.
Bankiem swoi go wynoszą
Z mazamor jako kość bladą
2150
I gdzieś go na słońcu kładą.
Gdzieś na słońcu, pod murami;
Potem uciekają sami,
Bo… (ach, głos mi w piersiach głuchnie)
Bo ten książę trupem cuchnie,
2155
Gnije żyw, z kości opada;
Nikt z nim nie żyje, nie gada,
Nikt przy jego mazamorze
Od swądu wytrwać nie może;
Tak kość, ciało, co się cegli,
2160
Trąci i tak się rozpada,
Że go już wszyscy odbiegli.
Jeden tylko, jeden sługa
Został przy tym panu biednym
I przyjaciel jeden jednym,
2165
Szlachetny pewien kawaler.
Tych dwóch ani męka długa,
Ani dżuma, córka galer,
Nie odstraszyły od pana.
Ci dwaj, jeden mu kolana
2170
Okrywa łachmany wiela,
Drugi pierś pod głowę daje.
Chlebem z nim się oba dzielą,
Choć dla jednego nie staje
Tej cząstki… Bogi to wiedzą,
2175
Jak oni ją we trzech jedzą?…
Jeszcze często książę musi,
Gdy go chleb zebrany krztusi
A przyjaciele go śledzą,
Musi, kawałek podany
2180
Jak złodziej chować w łachmany,
Kryć się z tym, że przez obrożę
I gardło (o! jasne nieba! )
Tego żebrackiego chleba
Ten nędzarz przełknąć nie może.
2185
A zaś owych karmicieli
Służba twoja srogo karze,
Kijem biją twoje straże.
Więc przy panu jeden czuwa
I słowami go weseli,
2190
Drugi żebrze i z nim dzieli
Chleb i łzę, co chleb zatruwa.
O! skończ, panie, już tę mękę!
Ulż więźniowi w imię Boga!
Spuść mu[54], panie, podaj rękę,
2195
Nie stężaj[55] tego powroza.
Bo to już nie żal, lecz trwoga,
Nie litość bierze, lecz zgroza!

KRÓL

Przestań na tym.
Wchodzi FENIKSANA i rzuca się do nóg królowi.

FENIKSANA

Królu panie!…

KRÓL

2200
Cóż tam, moja córko miła?

FENIKSANA

Jeżelim ja zasłużyła,
Przez miłość i przez pokorę,
Na twoje, ojcze, kochanie,
Przychodzę o łaskę prosić.
2205
Niech ją z twoich rąk odbiorę.

KRÓL

Choćby królestwo! Pół berła!…
Niechaj prosi wschodu perła.

FENIKSANA

Ojcze! Fernand…

KRÓL

Dosyć! Dosyć!…
2210
Dalej nie gadaj, bo próżno.

FENIKSANA

Ojcze, zgrozą już przenika!
Daruj go jaką jałmużną,
Ulituj się niewolnika!
Nieszczęsny aż do łez wzrusza.

KRÓL

2215
A któż go do tego zmusza,
Aby cierpiał? … Nędzny, słyszę,
Lecz on sam swój wyrok pisze,
Sam swoję pieczęć przykłada.
A pod nędzą nie upada,
2220
Choć wyszedł z głodu na marę;
Ale chce cierpieć za wiarę,
Co mu niebiosa otwiera…
Chce umrzeć, niech więc umiera,
Ja zeń mej nie zdejmę nogi,
2225
Bo on sam nad sobą srogi,
Chce żyć w nędzy i plugastwie;
I nie ja się nad nim pastwię,
Ale on sam siebie męczy.
Niech mi Ceuty klucze wręczy,
2230
Dziś wolno puszczę infanta.
Wchodzi SELIM.

SELIM

Panie, przyszli dwaj posłowie.
Jeden z nich od Tarudanta,
A zaś Portugalczykowie
Drugiego przysłali w łodzi.

FENIKSANA

na stronie.
2235
Ach! Jeden po mnie przychodzi!
Tarudant po mnie przysyła!

MULEJ

na stronie.
Ach! W dniu jednym taka siła
Nieszczęść na serce mi spada!

KRÓL

Wpuścić obu… Feniksanie
2240
Tu miejsce, niech przy mnie siada.
Król siada z Feniksaną na tronie. — Wchodzi ALFONS, król portugalski w posła charakterze i TARUDANT, infant Fezu, również jako poseł.

TARUDANT

Przepotężny Fezu panie!

ALFONS

nie dając się wyprzedzić.
Przesławny Maurów tyranie!

TARUDANT

mówiąc razem z Alfonsem
Którego moc…

ALFONS

Którego siła…

TARUDANT

2245
Bogdaj trwała…

ALFONS

Bogdaj żyła…

TARUDANT

O! Zorzo tego narodu!

ALFONS

O! Jutrzenko jasna wschodu!

TARUDANT

Obyś lata…

ALFONS

2250
Obyś wieki
Wielkie i nieprzeliczone…

TARUDANT

Miał laury…

ALFONS

Nosił koronę.

TARUDANT

W każdej walce…

ALFONS

2255
W każdym czynie…

TARUDANT

do Alfonsa z gniewem.
Jak ty, psie chrześcianinie,
Ważysz mi się głos przewlekać?

ALFONS

do Tarudanta.
Jak ty się tu ważysz szczekać,
Gdzie ja gadam?

GrzecznośćTARUDANT

2260
Słuszność każe,
Że gdzie Arab tron zasiada,
Tam najpierwszy Arab gada.

ALFONS

A gdzie znają gospodarze
Grzeczność, tam prawo stanowi,
2265
Że głos pierwszy dać gościowi.

TARUDANT

Nie znam ja takiego prawa.
Niech dla gości pierwsza ława,
Ale głos…

KRÓL

Siadajcie oba
2270
I niech poseł chrześcijanów,
Jako nieznańsza osoba,
Ma głos.

ALFONS

Krótko powiem, panie.
Oto Alfons, Luzytanów
2275
Król, którego panowanie
Sławne teraz po wszej ziemi,
A ustami brązowymi
Sławy po morzach głoszone,
Pozdrawia twoją koronę,
2280
Zdrowia ci życzy i błaga:
Ponieważ ma tutaj brata,
Który się wolności wzdraga
Kupionej Ceutą i duszą,
Aby teraz ta zapłata
2285
(Nim się jędze wojny ruszą)
Dla zobopólnej ugody,
W innych mogła być pieniądzach.
Poszukaj, panie, w twych żądzach,
Oszacuj dwa takie grody
2290
Jak Ceuta, rachuj na krocie,
Każ je złożyć w srebrze, w złocie;
Alfons je pewno wypłaci
I przyjaźń z tobą zachowa.
Lecz gdy tę nadzieję straci,
2295
A z wiatrem pójdą te słowa,
Ten sam wiatr spoza odmętów
Nagna tu tysiąc okrętów;
Flotę, co już brzegów sięga,
Krzyżami zaczęła błyskać,
2300
I króla, który przysięga
Ogniem i mieczem odzyskać
Księcia i walczyć dopóty,
Aż więzień będzie rozkuty.
A te pola i doliny
2305
Szmaragdów pozbędą kłosa
I ubiorą się w rubiny,
Nim słońce zajdzie w niebiosa.

TARUDANT

Choć jako poseł zasiadam,
Lecz krewny tego mocarza,
2310
Jako taki odpowiadam
Na to, co Pana obraża
I rani. — Powiedz ode mnie
Alfonsowi, jego rzeszy,
Niechaj się na pola śpieszy,
2315
Bo nim się w blasku lazurze
Jutrzenki pokażą róże
I ozłocą wschodnie chmury,
Na ziemi będą purpury.

ALFONS

Gdybyś ku nam się podźwignął
2320
Przez jaki wielki uczynek,
Może by tu pojedynek
Tę całą sprawę rozstrzygnął.
I tak rzecz niech z nami stanie:
Niech Tarudant krwi nie skąpi,
2325
Niech wasz król przyjmie wyzwanie,
A ja w tym, że mój wystąpi.

TARUDANT

Kłamiesz! Król się twój przelęknie.
Tarudant placu dotrzyma.

ALFONS

Więc na pole…

TARUDANT

2330
Aż krwią zmięknie.

ALFONS

Aż krew wytryśnie oczyma,
Będę patrzał, czy przybędziesz?

TARUDANT

I niedługo patrzeć będziesz,
Bo ja piorun.

ALFONS

2335
Jam obłokiem!

TARUDANT

A ja piorunowym smokiem!

ALFONS

A ja wulkan z ognia łonem!

TARUDANT

A jam jędzą!

ALFONS

A ja zgonem!

PojedynekTARUDANT

2340
Słuchasz… i żyjesz? To dziw!

ALFONS

Widzisz mnie i jesteś żyw!

KRÓL

Niech wasze jasności obie
Na czas pofolgują sobie;
Bowiem i słońce już bliskie
2345
Zachodu… A niechaj pomną
Że bez mego pozwolenia
Na mojej ziemi nie mogą
Szranków mieć otwartych sobie.
A teraz niechaj pozwolą,
2350
Abym gościnnością służył.

ALFONS

Kto mnie ugaszcza niedolą
I podał czarę żałości,
Ten inaczej nie ugości
I gościną nie przynęci.
2355
Po Fernanda tu przyszedłem
I miałem to na pamięci,
Aby ludzkiej krwi oszczędzić,
A zachować króla sławę.
Teraz czekam na odprawę.

KRÓL

2360
Odprawa, królu Alfonsie,
Będzie krótka. Jasny panie!
Jeśli mi nie oddasz Ceuty,
To infant u mnie zostanie.

ALFONS

Ponieważ przychodzę zbrojny
2365
Poseł srogi, wieszczby kruk,
Ogłaszam żałobę wojny.
Do Tarudanta.
A ty czy poseł, czy wróg,
Chodź w pole. Za godzin trzy
2370
Cała niech Afryka drży.
Odchodzi.

TARUDANT

do Feniksany.
Wojny ognista pochodnia,
Która o czasie stanowi,
Twojemu niewolnikowi
Nie daje służyć inaczej,
2375
Niechaj mnie więc perła wschodnia
Zgiętego u nóg obaczy
I ręką swoją obdarzy,
A weźmie duszę w niewolę.

FENIKSANA

Nie przystoi dla mocarzy
2380
Takich jak ty, w takim dole
Zostawać, i w tej pokorze
Utracać godności miarę.

MULEJ

na stronie.
Słyszeć to i żyć! O! Boże!

KRÓL

Wasza Jasność godzin parę
2385
Niech przyjmie moją gościnę.

TARUDANT

Królu! Zaledwo godzinę
Mogę czekać. I to jeszcze
Jak ambasador obwieszczę,
Że jestem umocowany
2390
Wybiwszy mymi kolany
Przed tą pięknością dwa groby,
Prosić o dar jej osoby
I z sobą wziąć ten skarb drogi.
Przebacz, że tak krótko proszę,
2395
I tę piękną stąd unoszę
Niby orzeł, pełną trwogi.

KRÓL

We wszystkim, panie, me żądze
Prześcigasz takim życzeniem.
A ponieważ to być sądzę
2400
Naszych długów skwitowaniem
I naszych wojen skończeniem,
Ugodę potwierdzam daniem
I unieść ją stąd pozwolę;
Ale spieszny odjazd radzę,
2405
Nim wrogi zastąpią pole.

TARUDANT

Swaty ja liczne prowadzę,
W swaty wiodę wojsko całe,
Tak, że puszcze mi za małe,
A z obozów stoją miasta,
2410
Więc odjedzie ta niewiasta
Bezpieczna.

KRÓL

Dla wszelkiej pieczy,
Nie będzie i to od rzeczy,
Że, Muleju, weźmiesz Spahy[56]
2415
I odprowadzisz pod dachy
Małżeńskie tę narzeczoną.

MULEJ

na stronie.
Więc i to? … pęka mi łono!
Fortuna się koligaci[57]
Z wrogami, a ze mnie się śmieje,
2420
Ach! I Fernand we mnie traci
Przyjaciela i ostatnią nadzieję!
Wychodzą.

ZMIANA I

Ogród przy mazamerach. NIEWOLNICY wnoszą DON FERNANDA i kładą go pod murem. DOK ŻUAN i BRYTASZ.

DON FERNAND

Połóżcie tu moje ciało
Na słońcu, przy białej ścianie,
Aby mnie słońce ogrzało.
2425
Wielki Boże! Boże Panie!
Bądź pozdrowion duszą całą
Za twoje słońce wiosenne.
Pełne złotego uśmiechu.
Hiob[58] przeklinał światło dzienne,
2430
Bo urodzony był w grzechu,
W nędzy, w upadku, w obawie;
Ale ja ci błogosławię
Za dzień, co mi żyć pozwala,
Miłości goreć płomykiem.
2435
Każde drzewo się zapala
I tobie, Panie, goreje;
Każdy promień, co mnie grzeje,
Płomienistym cię językiem
Na wysokości wychwala!

BRYTASZ

2440
Czy ci tak dobrze, o panie?

DON FERNAND

Dobrze, bracie… dobrze, ciepło.
Wielkie Twoje zlitowanie,
Boże! Wielkie łaski Twoje!
Gdy mi ciało w lochu skrzepło,
2445
Ty mi dajesz światła zdroje,
Ptaszkom twoim każesz śpiewać,
Słońcu twojemu ogrzewać.
Dobry jesteś! I łaskawy!

PIERWSZY NIEWOLNIK

Pozostalibyśmy dłużej
2450
Przy tobie, ale z obawy
Nie możemy. Człowiek służy…
Czeka nas łańcuch i plaga.

DON FERNAND

Bracia, niech wam Bóg pomaga
I szczęści.

PIERWSZY NIEWOLNIK

2455
Jakie katusze!

DRUGI NIEWOLNIK

O! Jaka nędza na świecie?
Niewolnicy odchodzą.

DON FERNAND

Wy dwaj ze mną zostaniecie?

DON ŻUAN

Ach, ja, panie, odejść muszę.

DON FERNAND

Ciebie mi zawsze potrzeba
2460
Przy boku, bez ciebie się smucę.

DON ŻUAN

Panie, ja zaraz powrócę,
Pójdę tylko szukać chleba,
Abyś miał co jeść; dziś rano
Nie jadłeś. O! Biada! Biada!
2465
Odkąd Muleja zabrano,
Ziemia, zdaje się, zapada
Pod nami, okropna puszcza
Szerzy się, wszystko opuszcza!
A straszliwa blada nędza
2470
Ciągle nam karku dopędza;
Wczoraj jak straszydło krwawe,
Dziś suchsza, bladsza od trupa.
Bo kiedy biegnę po strawę,
To łajdactwa tego kupa,
2475
Co po wioskach, panie, siedzi,
Pomna na zakaz surowy,
A bojąc się, że ją śledzi
Jaki Argus[59] stuokowy[60],
Od króla stawiony na to,
2480
Chleba ani za opłatą
Nie chce dać… o twarda taka!…
Ani na prośbę żebraka
Nie chce dać, skruszona łzami,
Taki twardy los nad nami!
2485
O! panie… Lecz ktoś nadchodzi.
Don Żuan wychodzi. Brytasz klęka przy leżącym Don Fernandzie. Wchodzą KRÓL, TARUDANT, FENIKSANA i SELIM.

DON FERNAND

Głos go mój w serce ugodzi.
Może litość wydobędę
I cierpiąc, dłużej żyć będę.

SELIM

do króla.
Panie, przechodząc tą drogą,
2490
Musisz tu nadeptać nogą
Infanta.

KRÓL

do Tarudanta.
Bądź świadkiem, panie,
Jakie moje panowanie.

TARUDANT

Zamiary moje podróżne
2495
Opaźniasz[61] przez tę gościnę.

DON FERNAND

żebrząc.
O! Dajcie jaką jałmużnę
Żebrakowi, z głodu ginę!…
Niech próżno rąk nie otwieram,
Pomnijcie, żem człowiek przecie!
2500
A z nędzy, z głodu umieram,
W oczach mi głodnemu ciemno,
Ludzie! Miejcie litość nade mną
I nie odwracajcie oka.

BRYTASZ

Książę, nie tak żebrać trzeba…

DON FERNAND

2505
A jakże?

BRYTASZ

żebrząc.
W imię proroka!
I w imię siódmego nieba,
Maury, dajcie nam jałmużnę,
A niebo wam będzie dłużne
2510
I sam prorok wam zapłaci.

KRÓL

Taki nędzny, a nie traci
Żywota, nie skłania czoła…
Mistrzu infancie!

BRYTASZ

do Fernanda.
Król woła.

DON FERNAND

2515
Mylisz się, więźniu, kolego,
Mistrzem ja nie jestem zgoła,
Ni infantem… trupem obu…
Ich trupem, to co innego…
Bowiem wyglądam spod grobu;
2520
Na piasku jak nędzarz drzemię
I proszę wody kropelki…
Lecz nie infant, nie mistrz wielki…
Tamtych grobowiec naciska,
Ja jestem człowiek z nazwiska.

KRÓL

2525
Więc mi odpowiedz na imię
Fernanda.

DON FERNAND

wstając.
Teraz, ubogi,
Wstanę całować twe nogi,
Prosić o posiłek skromny.

Duma, PokoraKRÓL

2530
Zawszeż-li taki niezłomny?
I wytrwały dziś jak wczora!…
Powiedz mi, to uniżenie,
Duma to jest? Czy pokora?

DON FERNAND

Króla godność w tobie cenię,
2535
I każdym to stwierdzam czynem
To prawo, które zamyka
Zakon[62] boży: że nad gminem
Król ma sobie berło dane,
I ma mieć od niewolnika
2540
Posłuszeństwo… więc złamane
Członki przed twoją osobą
Prostując, stanę przed tobą,
Nim przed Panem Bogiem stanę…
Wiedz, że król, skąd nie bądź, nosi
2545
Taką powagę, moc bożą,
Tak się w nim siły wielmożą,
Że krew, co mu ciało rosi,
Musi wstać w ciała nicestwie[63]
I zaświadczyć o królestwie,
2550
Do cnót królewskich się dostać.
Więc nie tylko króla postać,
Ale i cnót świadczy żywość,
W sercu łaska, sprawiedliwość
I inne cnoty mocarza.
2555
A to prawo, podług wzorów
Boskich, do natury tworów
Przechodzi i tak przeraża
Samę dotkniętą naturę,
Że prawa prosto idące,
2560
O te twory królujące
Zbiwszy, nieraz cofa w górę
I cud robi niesłychany,
Jak niegdyś boże Jordany.
I tak: Królpomiędzy zwierzęty
2565
Lwu się królestwo należy.
Ten kiedy grzywę najeży
I kudłami stanie wzdęty,
Jak ogromna fala złota,
Co zwierzę przed sobą goni,
2570
To mu królewska istota
Pastwić się nad jeńcem broni.
A patrz na mórz błękit siny,
Tam królami są delfiny.
Bowiem kiedy akwilony
2575
Napędzą fale gromadą;
Fale te delfinom kładą
Srebrne i złote korony.
Jednak to królewskie plemię
Co włada na wodnym świecie,
2580
Nieraz na swym sinym grzbiecie
Człeka wynosi na ziemię
I wściekłym falom wyrywa.
Więc i orzeł, ten król trzeci,
Który po błękitach pływa
2585
I zawsze na słońce leci;
A koronę ma nie lichszą
Od innych, z tych piór na głowie,
Które mu burze rozwichrzą!
A jednak, kiedy się dowie,
2590
Że gdzie podłe żądło gadu
Do źródeł nalało jadu
I woda już śmiercią trąci,
By nie była ludzi grobem,
Rusza ją skrzydły i dziobem,
2595
I wichrzy, aż ją zamąci,
Aby swój kryształ popsuła,
Zbladła i ludu nie truła.
Królestwo roślin, kamieni
Tym samym prawom podpada.
2600
Pani owoców, grenada[64],
Co z drzewnych niby promieni
Koronę nosi i wieniec,
Gdy ją dotknie jad zarazy,
Traci ognisty rumieniec,
2605
A wewnątrz ziarnek rubiny
Wnet zamienia na topazy.
Więc śród kamiennej drużyny
Także król ma swój sakrament.
Oto, panie, ów dyjament,
2610
Co jest nad kamienną zgrają,
Twardszy od granitów kości,
Przed którym magnesy stają,
Stają w jego obecności
Pomne na króla potęgę,
2615
I tę mu zdają przysięgę
Poddaństwa, ów król tak twardy,
Tyle ma dumy i wzgardy,
Że niepomny własnej siły,
Kiedy go stal z dziecka krzykiem
2620
Zdradzi i dotknie pilnikiem
I o królestwo zalęka,
W drobne rozpada się pyły,
W proch się rozpada i pęka,
A biednej stali nie niszczy…
2625
Taka więc szlachetność błyszczy
Wszędy w królewskich sumieniach,
W zwierzętach, w rybach i ptakach,
I w roślinach, i w kamieniach;
Więc i w ludziach po tych znakach
2630
Mają być znani królowie.
Nie tylko że z wielmożności,
Nie tylko z koron na głowie;
Ale, panie, i z litości
I ze szlachetnego serca.
2635
Chrześcijanin, czy bluźnierca
Krzyżowy, gdy spojrzy we dno
Duszy, wyczyta to jedno
Prawo przez Boga wyryte,
Któreś ty w sercu zagłuszył.
2640
Nie gadam, abym cię skruszył,
Abym do litości skłonił.
Ciało me bólem rozryte
Nie tyś, ale Bóg pokłonił.
Nie chcę u twojej osoby
2645
Żebrać, życia już mam sytość.
Późna też byłaby litość;
Bo wiem, że żądło choroby
Aż w serce mnie już raniło;
Oddech mi powietrzem szkodzi,
2650
Jak nóż przez serce przechodzi
I rżnie zapalone płuca.
Ja wiem, żem już nad mogiłą,
Że mnie już żywot porzuca,
I żar wypala piekielny…
2655
I to wiem, żem jest śmiertelny,
Jak ty, panie, robak drobny,
Nie żadna anielskość dumna.
I dlatego to podobny
Kształt ma kołyska i trumna;
2660
Aby to ludzie wiedzieli,
Że na podobnej pościeli,
Gdy przyjdą na rozkaz boży,
Matka ich i śmierć położy.
Tak więc podobne do pary
2665
Przy kołysce stoją mary!
Tak podobne u podwoi
Dwojga — dwoje łóż człowieka.
Kto to wie — czegoż się boi?
Kto słyszał to — czegóż czeka?
2670
Kogo strzaskał los na ćwierci,
Naraził na nieszczęść krocie —
W czymże ufa! Czy w żywocie?
O nie, zaprawdę, że w śmierci,
W śmierci ufa! Tę ofiarę
2675
Zrób ze mnie, panie, o! proszę…
Daj śmierć — niech umrę za wiarę!
Oto ręce me podnoszę
I o śmierć, panie, cię błagam.
Nie dlatego, że się wzdragam.
2680
Żyć i cierpieć jestem nierad;
Że chcę umrzeć jak desperat;
Nie dlatego u nóg szlocham,
Ale ja się, panie, kocham
W takiej śmierci męczennika,
2685
Co krwawe ciało odmyka
I Bogu uwalnia duszę
I na wieki ją ożywia.
Więc choć grzechu prosić muszę,
Miłość mnie usprawiedliwia,
2690
Że o śmierć nieszczęsną proszę…
Oto me ręce podnoszę,
A ty daj! Lwem będziesz wtedy,
Co widząc myśliwce śmiałki,
Napastniki ojców schedy,
2695
Napada i rwie w kawałki.
Orłem będziesz, co się ciska
Na gniazd swoich rozbójnika,
W szpony mu czaszkę zamyka,
I dziób maluje rubinem
2700
Tej krwi, co z oczu wytryska.
O! Panie, będziesz delfinem.
Który na nieba lazurze
Zapowiada śmierć i burze
Ludziom grożące zalewem.
2705
Królewskim ty będziesz drzewem,
Co piorunami czerwone,
Ramiona ogołocone
W burzach rwie i tak się zżyma,
Że zda się piorun otrzyma
2710
I nad światowym zamętem
Będzie spełniało gniew boży.
Panie! Będziesz dyjamentem,
Co się na stal biedną sroży,
Gardząc kamieni motłochem.
2715
Lecz syp się w proch i zrób mnie prochem!
Bo ja nie ulegnę prędzej;
Bo im więcej cierpię nędzy,
Im więcej mnie gną rozpacze,
Im boleśniej w nędzy płaczę,
2720
Im przed tobą jestem mniejszy,
Im we wnętrznościach głodniejszy,
Im bardziej odarty z ciała
I z nadziei, i z łachmanów,
Choćby ta ziemia gnać miała
2725
Za mną szczękami kajdanów
Nawet — nawet w żywot dalszy;
Im więcej cierpię, tym stalszy
Muszę trwać przy mojej wierze.
Bo ona mnie jedna strzeże!
2730
Serce nadzieją roznieca!
Słońcem w męczeństwie oświeca!
Palmy zawiesza nad czołem!
Nie przeważysz nad kościołem,
Ile go jest w mej osobie.
2735
Z kości tych tryumfuj sobie.
Gardło masz i moje łono.
Bóg ucieczką moją i obroną!

KRÓL

To już przechodzi pojęcie!
Aby człowiek tak grobowy
2740
Bawił się takimi mowy,
Wpadał na takie sentencje
I sam się cieszył w niedoli.
Jakże ty chcesz, abym bolał!
Gdy ciebie serce nie boli.
2745
Jeśliś ty sam umrzeć wolał
Niż żyć? Nie, nie, nadaremnie,
Litości nie znajdziesz we mnie,
Pierwej miej ją sam nad sobą.
Wychodzi.

DON FERNAND

do Tarudanta.
Przed twoją, panie, osobą
2750
Uniżam się, wspomóż jeńca…

TARUDANT

odpychając go.
Nędzarzu!
Wychodzi za królem.

DON FERNAND

do Feniksany.
Więc potępieńca
Ty się ulituj, o pani,
Jeśli twa piękność jest z Boga,
2755
A nie jest wzięta z otchłani.

FENIKSANA

Ach! Jaki widok!

DON FERNAND

Ty sroga,
Odwracasz oczy?…

FENIKSANA

We łzach mi
2760
Toną… człowieku! Ach! Strach mi!
Duch mi cały z ust wyskoczy!

DON FERNAND

I dobrze, bo są też oczy
Ach! Nie do nędzy stworzone.
Dobrze, że twój wzrok roztropny.

FENIKSANA

2765
Puść mnie. Jaki ty okropny!

DON FERNAND

Okropny? Choć odwrócone,
Oczy masz pełne popłochu.
Dobrze jest, abyś wiedziała,
Że piękność twojego ciała
2770
Tyle, co mój szkielet waży,
Tyle co ja… garstkę prochu.

FENIKSANA

Puść mnie, oddech mnie twój parzy,
Głos zabija, szaty cuchną.
Puść mnie ty, człowiecze próchno!
2775
Szaty mi rękami skazisz,
Oddechem twoim zarazisz.
Puść, człowieku, bo omdleję!
Ucieka z Selimem. Wchodzi DON ŻUAN pokrwawiony i w łachmanach, z chlebem.

DON ŻUAN

Oto mnie Maury, złodzieje,
Za kawałek tego chleba
2780
Zbili — krew się ze mnie leje.
Panie, jedz.

DON FERNAND

Już mi nie trzeba
Jadła, drogi przyjacielu.
Oto już jestem u celu…
2785
Już idę…

DON ŻUAN

padając mu do nóg.
Panie mój drogi!
Czy ty już… o! ratuj, Boże…

ŚmierćDON FERNAND

Płacz tu już nic nie pomoże.
Nie martw się — ziębną mi nogi —
2790
Zaprawdę, jużem przy śmierci.
To serce, za godzin mało,
Robak śmiertelny przewierci
I znajdzie, że cię kochało,
Ciepło w nim jeszcze zostanie.
2795
Nie martw się, mój Don Żuanie.
Ja się w długą podróż wybieram…
A dla Boga tu umieram,
Chóry anielskie bogacę
I dług Panu memu płacę.
2800
Nie martw się i oczu rosą
Nie lej na ciało książęce.
Każ, niech mnie wezmą na ręce
I do mej jamy odniosą.
Już konam…

DON ŻUAN

2805
Z tą ziemią nędzy
Ostatni mój węzeł pęka!

DON FERNAND

Don Żuanie… czy później, czy prędzej
O tu.
Pokazuje na ziemię.
2810
Daj rękę. Ta ręka
Karmiła mnie — o! szlachetna!
Chociaż moja śmierć nie świetna.
Po śmierci Bóg może zdarzyć
Odmianę… więc w mazamorze,
2815
Gdzie się sam jak trup położę.
Nie rusz mnie, lecz po skonaniu,
W mistrzowym zawiń ubraniu
I zostaw tak okrytego
Cichym i spokojnym trupem,
2820
Jeśli król pozwoli na to.
A kiedy przyjdą z okupem,
To znajdą mistrza martwego
Pod zwykłą krzyżową szatą
I powiozą, gdzieś przez morza,
2825
Do kraju garstkę popiołów…
Już też, za tyle kościołów,
Da mi tam grób łaska boża!
Don Żuan i Brytasz wynoszą go.

ZMIANA II

Lądują, na brzeg morski ALFONS i DON HENRYK z rycerstwem.

ALFONS

Zostawić falom zhukanym okręta,
Co podpierały żaglami obłoki.
2830
I niechaj biją dział ogniste smoki,
I niechaj rzeka ludzi wyrzygnięta
Z okrętów płynie i ton kraj zalewa…

DON HENRYK

Zły do lądunku brzeg wybrałeś, panie,
Radziłem lepiej te masztowe drzewa
2835
Bliżej po srebrnym posunąć bałwanie
I z nich samemu Fezowi dać szturmy.
A tu, jak widzisz, maurytańskie hurmy
Rażą nas straszną szabel błyskawicą.
Tu sam Tarudant, z swą oblubienicą
2840
Z Fezu wracając, bój nam wypowiada.

ALFONS

Jasnych aniołów była to dorada[65],
Abym uczynił to, co teraz czynię:
W Fezie na oba natrafiłbym wrogi,
A tutaj jeden… o pół nie tak srogi,
2845
Stoi na polu. Więc, nim się rozwinie,
Każ huknąć w trąby.

DON HENRYK

Racz zważyć, że wojna
Za wczesna, panie, ludzie nie gotowi.

ALFONS

Na nic nie zważam, dusza moja zbrojna,
2850
A duch w mej piersi rówien piorunowi!
A duchy święte pilnują mych skroni,
A dla Afryki niosę śmierć w tej dłoni!

DON HENRYK

Lecz noc zaciąga swoje smętne kiry
Na ogień słońca, na niebios szafiry;
2855
Ona zwycięstwo tobie wydrze z roku…

ALFONS

Ha! Więc zwyciężać będziemy po ciemku.
Niechaj noc idzie z czarnymi sztandary,
Ona nie wydrze z mego ducha wiary,
Że się o sprawę biję sprawiedliwą.
2860
A jeśli Fernand mękę swą cierpliwą
Za nas, o bracie, Bogu ofiarował,
To Bóg pioruny te jasne ukował,
Którymi szyki będzie walił krwawe
A my zbierzemy zwycięstwo i sławę.

DON HENRYK

2865
Lepiej by w polu porobić przerąby…
Ściemnia się — słychać w powietrzu anielskie trąby i różne głosy duchów.

ALFONS

Cyt… słyszysz, bracie?…

DON HENRYK

Głosy jakby śnią się…

ALFONS

Głuchną… i znowu.

GŁOS FERNANDA

Alfonsie! Alfonsie!…

DON HENRYK

2870
Glos mego brata… i znów jakieś trąby
Smętne, powietrzne, rozpłakane głosy…

ALFONS

A więc to Pan Bóg z całymi niebiosy
Schyla się ku nam, owinięty nocą.
Wchodzi DUCH FERNANDA z pochodnią.

DUCH

Z błogosławieństwem tobie i z pomocą
2875
Dla twojej, Alfonsie, wiary
Pan Bóg zesłał tę noc ciemną,
I zlitowany nade mną,
Pozwolił opuścić mary,
Gdzie płakali… odejść od nich…
2880
A tu z duchów ciżbą liczną
I z tą pochodnią gromniczną
U gwiazd zapaloną wschodnich
Iść przed wami… Za mną… za mną!…
Wychodzi.

DON HENRYK

Bracie, opuszcza mnie męstwo,
2885
Zda się, że czaszkę dwujamną
Miał ten…

GŁOS FERNANDA

za sceną.
Za mną…

ALFONS

Słyszysz?…

GŁOS FERNANDA

ginący w odległości.
Za mną…

ALFONS

2890
Na koń, bracie, Bóg nam daje zwycięstwo!…
Wychodzą z wojskiem za dachem Fernanda.

ZMIANA III

Galeria w pałacu króla fezkiego. Z jednej strony wchodzi KRÓL i SELIM, z drugiej niewolnicy chrześcijanie niosą w trumnie ciało Don Fernanda. DON ŻUAN idzie za trumną.

DON ŻUAN

do króla.
Napaś oczy tym widokiem,
Oto w czterech deskach leży
Bohater, perła rycerzy,
Twoim okrutnym wyrokiem
2895
Zabity…

KRÓL

Ktoś ty jest taki?…

DON ŻUAN

Rycerz bez żadnej poszlaki…
Z nim oto dźwigałem biedę
I łez się wspólnych napiłem,
2900
Do śmierci wierny mu byłem
I za ciałem jego idę.

KRÓL

Patrzajcie się, ludzie krzyża,
Bo oto trumna się zbliża.
Trumna, co do mnie należy,
2905
A w niej oto przykład leży
Zgiętego aż do mogiły
Pod nogą króla oporu.
Niech teraz Alfonsa siły
Wyrwą go i ów sen moru
2910
Odwalą… Niech kto wyzwoli
Z tej ostatecznej niewoli,
W której mu łańcuchy śnią się?
Chodź! Chodź po brata, Alfonsie!
Chodź mu teraz z uwolnieniem!…
2915
Co do mnie… choć Ceutę tracę,
To się tym książąt zgnieceniem
I starciem więcej bogacę
W sławie, niż tysiącem grodów…
Otom upór ich zwyciężył.
2920
A jakom żywemu ciężył
Na piersiach… obaczą tłuszcze,
Że nawet tej garstce lodów
I po śmierci nie odpuszczę,
Ale kość zgnilizny bliską
2925
I to nieszczęśliwe ciało,
Z tą trumną na pół spróchniałą
Oddam na wiatrów igrzysko,
Na słońca wystawię skwary
I wiatry…

DON ŻUAN

2930
Bliskiś jest kary!
Bo oto widzę z wysoka
Chorągwie twego proroka
Niżej… a krzyże u góry…

KRÓL

Selimie… wyjdźmy na mury
2935
Zobaczyć… co za nowiny?
Wychodzą.

ZMIANA IV

Pole pod morami Fezu. Wchodzi DUCH DON FERNANDA z pochodnią, za nim zaś ALFONS z wojskiem, DON HENRYK. — FENIKSANA i TARUDANT wzięci w niewolę.

DUCH FERNANDA

Przez ciemnoście i mrok siny!
Przez skały i rozpadliny,
Gdzie orzeł latać się lęka,
Prowadziłem was bezpiecznych.
2940
Oto różana jutrzenka!
Oto Fez w ogniach słonecznych!
Więcej mi Bóg nie pozwoli…
Wykupcie mnie u pogan z niewoli.
Znika.

ALFONS

Zniknął w jutrzenki lazurze…
2945
Hej… kto tam z ludzi na murze? …
Niech król do układów stanie
Pokazuje się na murze KRÓL i SELIM.

KRÓL

z muru.
Czego chcesz, śmiały młodzianie?

ALFONS

Wypuść infanta z niewoli,
A ja ci oddam w zamianę
2950
Twoje dziecko ukochane,
Które oto w mojej mocy…
Inaczej… choć serce zaboli,
Uczynię twój dom sierocy.
Śmiercią twojej córki pusty…

KRÓL

2955
Selimie… ach, tymi usty[66]
Wydan wyrok sprawiedliwy…
Co zrobię? Fernand nieżywy,
A moja córka u wroga.
Fortuno! Fortuno sroga!
2960
Jak ty się nagle odmieniasz!

FENIKSANA

Ojcze! Czy ty zakamieniasz
Serce na twej córki głosy?
Że widzisz mnie w tej niedoli,
Widzisz z rozwianymi włosy[67],
2965
Pod toporami, pod strażą
Córka, OjciecI spokojną patrzysz twarzą
Na córki twojej więzienie.
W twoim ręku los mój cały,
W twoim głosie me zbawienie,
2970
A ty stoisz oniemiały?
Kiedy w jednym twoim słowie
Ratunek dla córki leży?
Widzisz miecz na mojej głowie
I czekasz, aż we mnie uderzy?
2975
I milczysz? Aż mnie zabiją,
Aż mi nóż utopią w łonie
I szyję zetną bułatem…
Ach, lwem ty byłeś na tronie!
Będąc ojcem, jesteś żmiją!
2980
Będąc sędzią, byłeś katem!
Nie król ty, nie sędzia, nie ojciec.

KRÓL

O! Feniksano… ta zwłoka,
Choć z twarzy mej trudno dociec
Boleści… ach, na proroka!
2985
Straszną mnie rani katuszą.
Bo wiedz, Alfonsie, że wczora
Książę się wasz rozstał z duszą
O samym zachodzie słońca,
Po wyjeździe Feniksany,
2990
I leży niepogrzebany…
A ja… wskrzesić go bezsilny
Wam… (o fortuno zdradziecka!)
Oddaję krew mego dziecka
Na zemstę…

FENIKSANA

2995
O nieomylny
Wyrok był!… jestem zgubiona!

KRÓL

Niech płynie ta krew czerwona,
Za jej duszą moja śpieszy.

DON HENRYK

Co słyszę! Mój brat nieżywy!
3000
O! więc już go nie pocieszy
Ta wolność… i pomoc próżna.

ALFONS

Nie mów tak, twój brat szczęśliwy,
Girlanda go gdzieś podróżna
Duchów i gwiazd bratnich wita.
3005
Co do mnie, treść jego woli
Nie jest mi wcale zakryta.
Prosząc, byśmy go z niewoli
Uwolnili, gdy w ciemnościach
Z pochodnią przed nami błądził,
3010
Mówił o sercu i kościach…
TrupWięc, królu, abyś nie sądził,
Że ten trup, po którym lament
Morskie podniosą Syreny,
Podlejszej jest u nas ceny,
3015
Niż jaki wschodni dyjament
I cudne piękności lice,
Za Fernanda zewłok święty
Oddam ci twoję dziewicę;
Róże dam… za dyjamenty,
3020
Śniegi dam… za te popioły;
Oddam tobie maj wesoły
A posępne wezmę grudnie;
Tę postać świecącą cudnie,
Co mi z rąk jak anioł ucieka,
3025
Zdając się młodością i chwałą,
Oddam ci za biedne ciało
Nieszczęśliwego człowieka.

KRÓL

Co mówisz?…

ALFONS

Każ spuścić trumnę…

KRÓL

3030
Ach! I czoło moje dumne
Pójdę… przed tobą uniżyć…
Spuścić tu ciało książęce…
Odchodzi. Spuszczają trumnę z murów.

ALFONS

przyjmując spuszczoną trumnę.
Przyjmuję ciebie na ręcę,
Święty! Drogi męczenniku!…
3035
Całuję twe rany i krzyże..
Proszę… pomóż mi, Henryku
Tę trumnę…

DON HENRYK

Witaj, mój bracie!…
Stawiają trumnę… Wchodzi KRÓL i uniża się do nóg Alfonsowi, który go podnosi z ziemi. — Wchodzą DON ŻUAN, BRYTASZ i NIEWOLNICY.

DON ŻUAN

A mnież to nie powitacie?

ALFONS

3040
Witaj, don Żuanie stary?
Dobry nam zdajesz rachunek
Z opieki…

DON ŻUAN

Prowadzę mary…
Póki żył, każdy frasunek[68]
3045
Podzieliłem z nim i nędzę…
A teraz (od łez mi ciemno! )
Oto on poszedł przede mną,
Ale ja go tam dopędzę,
Dopędzę…

ALFONS

obracając się ku trumnie
3050
Wuju mój drogi!
Fernandzie, pochodnio świata!
Na twoje ręce i nogi,
Jako na święte stygmata,
Kładę usta… i tę mroźną
3055
Dłoń ściskam w królewskiej dłoni…
A choć przyszedłem za późno,
Miłość moja się wyłoni
W pośmiertnej dla ciebie cześci;
I z mojej wielkiej boleści
3060
Wielkie, ze złotymi czoły
Wstaną dla ciebie kościoły.
Bowiem po śmierci się jasno
I przyjaźń ludzka pokaże…
Królu, a tobie zaś w darze
3065
Oddając twą córkę własną,
Oddaję tez Tarudanta.
Ale przez pamięć infanta,
Któremu Mulej był miły,
Proszę… abyś ten kwiat złoty,
3070
Który był ceną mogiły,
Uczynił nagrodą cnoty,
Wiary — i dał Mulejowi.

KRÓL

Wszystko u mnie twa łaska stanowi.

ALFONS

do niewolników.
PogrzebTeraz wy, coście w niewoli
3075
Nosili z księciem łańcuchy,
Z niańczynymi teraz ruchy
Nieście to ciało, powoli,
Niech spocznie… a my za trumną,
Co jest jako Arka święta,
3080
Rycerską idźmy kolumną,
Żałobni, aż na okręta;
Gdzie w srebrną złożymy skrzynię
Zewłok ten niezłomnej duszy…
I z prochem flota wyruszy
3085
I do ojczyzny popłynie.

Około 1841.

Przypisy

[1]

Calderon de la Barca (1600–1681) — poeta i dramaturg hiszpański okresu baroku. [przypis edytorski]

[2]

Dzień — odpowiednik aktu. [przypis edytorski]

[3]

płeć — tu: powierzchnia skóry. [przypis edytorski]

[4]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[5]

infant — następca tronu. [przypis edytorski]

[6]

chrobry (daw.) — odważny. [przypis edytorski]

[7]

Herkulesowe słupy — słupami Heraklesa w starożytności nazywano Cieśninę Gibraltarską. [przypis edytorski]

[8]

siła (daw.) — wiele. [przypis edytorski]

[9]

zawrzeć (daw.) — zamknąć. [przypis edytorski]

[10]

brona (daw.) — brama. [przypis edytorski]

[11]

szkuta (daw.) — niewielki jednomasztowy statek. [przypis edytorski]

[12]

kakatosy (z hiszp. a. fr.) — kakadu. [przypis edytorski]

[13]

kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

[14]

wróżby — dziś popr. forma N.lm: wróżbami. [przypis edytorski]

[15]

znachodzić — dziś popr.: znajdować. [przypis edytorski]

[16]

że żurawie, Na Pigmejów w wielkim gniewie, Szary klucz na niebie klecą — wg mit. gr. Pigmeje toczyli wojny z żurawiami. [przypis edytorski]

[17]

hazard (daw.) — niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]

[18]

ariergarda (z fr.) — straż tylna. [przypis edytorski]

[19]

podobien — dziś popr.: podobny. [przypis edytorski]

[20]

niepodobna (daw.) — nieprawdopodobne, niemożliwe. [przypis edytorski]

[21]

chekke — por. współcz. „szejk”. [przypis edytorski]

[22]

basza — dostojnik turecki. [przypis edytorski]

[23]

belerbej — namiestnik zarządzający prowincją. [przypis edytorski]

[24]

Gelwy — dziś: Dżerba, miasto w Tunezji. [przypis edytorski]

[25]

nieprzytomny (daw.) — nieobecny. [przypis edytorski]

[26]

nie staje (daw.) — nie wystarcza. [przypis edytorski]

[27]

poruczyć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

[28]

poruczyć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

[29]

gwoździki (reg.) — goździki. [przypis edytorski]

[30]

dumy — myśli, dumania. [przypis edytorski]

[31]

parowy — dziś popr. forma N.lm: parowami. [przypis edytorski]

[32]

zelant — osoba silnej wiary. [przypis edytorski]

[33]

barbarzyńca — dziś popr. forma D.lp: barbarzyńcy. [przypis edytorski]

[34]

klauza — klauzula, warunek w umowie. [przypis edytorski]

[35]

czoły — dziś popr. forma N.lm: czołami. [przypis edytorski]

[36]

Atlas (mit. gr.) — gigant, który za karę za udział w walce przeciw bogom olimpijskim z wyroku Zeusa dźwigał sklepienie niebieskie; tu przen.: podpora. [przypis edytorski]

[37]

meszkit (daw.) — meczet. [przypis edytorski]

[38]

szyldwach (daw.) — strażnik. [przypis edytorski]

[39]

nierady (daw.) — niechętny. [przypis edytorski]

[40]

trup z Medyny — Mahomet. [przypis edytorski]

[41]

przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

[42]

porównać — tu: zrównać. [przypis edytorski]

[43]

mazamory — z hiszp. mazmorra, mauretańskie kazamaty. [przypis edytorski]

[44]

sprzeczny — tu: stojący na przeszkodzie, sprzeciwiający się. [przypis edytorski]

[45]

mogilnik (daw.) — cmentarz. [przypis edytorski]

[46]

gradyn (daw.) — ogród. [przypis edytorski]

[47]

mizeria (daw.) — nieszczęście. [przypis edytorski]

[48]

szczery — tu: prawdziwy. [przypis edytorski]

[49]

Strach mnie zdjął, patrząc na ciebie — dziś popr.: strach mnie zdjął, gdy patrzyłam na ciebie. [przypis edytorski]

[50]

truna — dziś popr.: trumna. [przypis edytorski]

[51]

afekt (daw.) — uczucie. [przypis edytorski]

[52]

mazamory — z hiszp. mazmorra, mauretańskie kazamaty. [przypis edytorski]

[53]

mazamory — z hiszp. mazmorra, mauretańskie kazamaty. [przypis edytorski]

[54]

spuść mu (daw.) — tu: oszczędź mu cierpień. [przypis edytorski]

[55]

stężać — wzmacniać. [przypis edytorski]

[56]

spah a. spahis — żołnierz ciężkiej jazdy tureckiej. [przypis edytorski]

[57]

koligacić się (daw.) — wchodzić w związki pokrewieństwa. [przypis edytorski]

[58]

Hiob (bibl.) — główny bohater biblijnej Księgi Hioba, doświadczony przez Boga dla wypróbowania jego wiary. [przypis edytorski]

[59]

Argus (mit. gr.) — olbrzym o tysiącu oczu, strażnik na usługach bogini Hery. [przypis edytorski]

[60]

stuokowy — dziśm popr.: stuoki. [przypis edytorski]

[61]

opaźniasz — dziś popr.: opóźniasz. [przypis edytorski]

[62]

zakon (daw.) — prawo. [przypis edytorski]

[63]

nicestwo — tu: nicość, marność. [przypis edytorski]

[64]

grenada — dziś: granat. [przypis edytorski]

[65]

dorada — dziś popr.: rada. [przypis edytorski]

[66]

usty — dziś popr. forma N.lm: ustami. [przypis edytorski]

[67]

włosy — dziś popr. forma N.lm: włosami. [przypis edytorski]

[68]

frasunek (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard PayPal

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

x
Skopiuj link Skopiuj cytat
Zakładka Istniejąca zakładka Notka
Słuchaj od tego miejsca