Przypisy

bdellium — hebr. בדלח (bedolach), może oznaczać żywicę drzewa Commiphora africana lub rodzaj okrągłego kamienia szlachetnego; Saadia Gaon odczytuje to jako 'perły'. Do bedolach porównana jest manna, por. Numeri 11:7. Saadia ben Josef Gaon (882/892–942), rabin, filozof, komentator Biblii, badacz języka hebrajskiego. [przypis tradycyjny]

bezprawiem — hebr. חמס (chamas): 'przemoc, bezprawie', tu w znaczeniu rabunku, zob. Raszi do 6:11. [przypis tradycyjny]

brzemienności twojej — «Udręki związane ciążą», zob. Raszi do 3:16. [przypis tradycyjny]

bydlę — «Wszystko zostało stworzone ze względu na człowieka, a skoro on będzie unicestwiony, po cóż one [mają istnieć]?». Inne wyjaśnienie jest takie, że zwierzęta również postępowały niewłaściwie, zob. Raszi do 6:7. [przypis tradycyjny]

Chawila — kraina sąsiadująca z ogrodem Edenu, zob. Radak do 2:11. Radak: skrót od rabi Dawid Kimchi (1160–1235), żył we Francji, komentator Biblii, filozof i gramatyk. [przypis tradycyjny]

Cherubów — wedle midrasza: anioły zniszczenia, zob. Raszi do 3:24. [przypis tradycyjny]

Chidekel — wedle tradycji jest to rzeka Tygrys, zob. Raszi do 2:14. [przypis tradycyjny]

czterdzieści dni i czterdzieści nocy — wedle tradycyjnego poglądu czterdziestu dni potrzeba, aby ukształtował się płód w łonie, zob. Raszi do 7:4. [przypis tradycyjny]

drzewa cyprysowego — hebr. עצי גפר (acei gofer). Niektórzy odczytują to jako nazwę własną, zob.Raszi i Ibn Ezra do 6:14. [przypis tradycyjny]

duch Mój — «Mój Duch nie będzie, rozdrażniony, walczył ze sobą z powodu człowieka», zob. Raszi do 6:3. Hebr. ידון (jadon): 'walczyć' od rdzenia דין (din): 'osądzać'. Słowa z tym rdzeniem w znaczeniu 'walki, zmagania się' pojawiają się w formie מדון (madon) np. w księgach: Psalmów 80:7, Przysłów 15:18, Jeremiasza 15:10 czy jako לדין (ladin) w Kohelet 6:10. [przypis tradycyjny]

dwie żony — ludzie z pokolenia potopu mieli zwyczaj brać sobie dwie żony. Zadaniem jednej było rodzenie dzieci: tu była to Ada, drugiej zaś podawano środek powodujący bezpłodność i tę żonę mąż przeznaczał sobie do cielesnych przyjemności: tu była to Cylla, zob. Raszi do 4:19. [przypis tradycyjny]

dwudziestego siódmego — według midrasza potop trwał przez cały rok słoneczny (365 dni), zob. Raszi do 8:14. [przypis tradycyjny]

dzień i noc — «Z tego płynie wniosek, że [dzień i noc] ustały przez wszystkie dni potopu, gdy nie funkcjonował system planetarny i nie można było rozpoznać różnicy pomiędzy dniem a nocą», zob. Raszi do 8:22. [przypis tradycyjny]

figowe — chociaż Tora nie podaje, o jaki rodzaj drzewa i owocu chodziło, Talmud wskazuje, że mogło to być drzewo figowe: «czym zgrzeszyli, w tym [szukali] naprawy» (TB, Sanhedrin 70b), zob. Raszi do 3:7. [przypis tradycyjny]

Frat — wedle tradycji jest to Eufrat, zob. Raszi do 2:14. [przypis tradycyjny]

Gdzie jesteś — «[Bóg] wiedział gdzie [Adam] się znajduje, [zwrócił się do niego z pytaniem], aby rozpocząć z nim rozmowę, inaczej człowiek bałby się odpowiadać, gdyby [Bóg] nagle wymierzył mu karę», zob. Raszi do 3:9. [przypis tradycyjny]

Gdzież Hewel brat twój? — «[Bóg] wszedł z nim w rozmowę łagodnymi słowy, [z nadzieją], że może skłoni to [Kaina] do skruchy i powie: ja go zabiłem i zgrzeszyłem przeciw Tobie», zob. Raszi do 4:9. [przypis tradycyjny]

grzech się wyleguje — z gramatycznego punktu widzenia w tym wersecie istnieje niezgodność rodzajów: słowo 'grzech' hebr. חטאת (chatat) jest rodzaju żeńskiego, a słowo רבץ (rowec): 'wyleguje się' jest rodzaju męskiego, dalsza część wersetu „ku tobie [kieruje] swoje pożądanie” odnosi się do rodzaju męskiego. Raszi interpretuje to tak, że druga część wyrażenia wskazuje na יצר הרע (jecer hara): 'skłonność do złego', a jecer po hebrajsku jest słowem rodzaju męskiego, zob. Raszi do 4:7. [przypis tradycyjny]

Hewla — hebr. הבל (hewel): dosł. 'tchnienie, wyziew, opar', przenośnie także w znaczeniu 'marność, daremność'; por. Psalm 144:4 i Kohelet 1:2. W innych przekładach jako: Abel. [przypis tradycyjny]

i nie było go — hebr. ואיננו (weejnenu); Chanoch «był sprawiedliwym człowiekiem, ale o słabej woli, [skłonnym] zwrócić się ku niegodziwości. Dlatego Bóg pośpieszył się i zabrał go, sprawiając, że umarł przedwcześnie. Z tego powodu Tora używa odmiennych słów, mówiąc o jego śmierci, że „nie było go” na świecie i nie mógł dopełnić swoich lat», zob. Raszi do 5:24. [przypis tradycyjny]

istotą żyjącą — również zwierzęta określane są jako istoty żyjące, jednak człowiek różni się od nich umiejętnością rozumienia i mowy, zob. Raszi do 2:7. [przypis tradycyjny]

istoty z życiem jej, z krwią jej jeść nie będziecie — zakazane zostało odcinanie kawałków z żyjącego zwierzęcia: jak długo jego siła życiowa płynie w jego krwi, zob. Raszi do 9:4. [przypis tradycyjny]

I zamknął Wiekuisty za nim — według midrasza Bóg otoczył arkę niedźwiedziami i lwami, chroniąc w ten sposób Noacha, aby ludzie nie rozbili mu arki, a zwykłe wyjaśnienie jest takie, że zamknął wejście z powodu wzbierającej wody, zob. Raszi do 7:16. [przypis tradycyjny]

Ja zaś oto stanowię przymierze Moje z wami — midrasz uczy, że «Noach miał obawy, czy zaangażować się w płodzenie i rozmnażanie się, dopóki Bóg nie zapewnił go, że nie zniszczy już więcej świata», zob. Raszi do 9:9. [przypis tradycyjny]

jeden dzień — w hebrajskim oryginale nie zostało użyte słowo ראשון (riszon): 'pierwszy', lecz słowo אחד (echad): 'jeden', choć w odniesieniu do innych dni zastosowane są liczebniki porządkowe. Komentarz rabiniczny wyjaśnia to tak, że tego dnia Bóg był Jedyny na świecie i nawet aniołowie nie zostali jeszcze wówczas stworzeni, zob. Raszi do 1:5. Raszi: skrót od rabi Szlomo ben Icchak (1040–1105), żył we Francji, czołowy żydowski autorytet wśród komentatorów Biblii i Talmudu. [przypis tradycyjny]

jeden — hebr. אחד (echad): 'jeden, jedyny, wyjątkowy'. Midrasz tak wyjaśnia słowa Boga: «Oto on jest wyjątkowy wśród istot niższych, jak Ja jestem wyjątkowy pośród istot wyższych. Na czym polega ta wyjątkowość? Na ”wiedzy dobrego i złego”, co nie ma miejsca w przypadku zwierząt», zob. Raszi do 3:22. [przypis tradycyjny]

jedno z jego żeber — hebr. מצלעתיו (micalotaw): '[jeden] z jego boków, stron'. Słowo צלע (cela): 'bok, strona', pojawia się też w opisie budowy Miszkanu (Przybytku na pustyni), por. Exodus 26:20. W tym wersecie rabini upatrują źródło idei, że człowiek został początkowo stworzony z dwoma obliczami (TB, Eruwin 18a), por. przypis do Genesis 1:27, zob. Raszi do 2:21. [przypis tradycyjny]

krwi (…) służącej życiu waszemu — «Nawet gdy ktoś popełni samobójstwo przez uduszenie, mimo że nie będzie rozlewu krwi», zob. Raszi do 9:5. [przypis tradycyjny]

krwi — w hebr. oryginale słowo 'krew' pojawia się tu w liczbie mnogiej, co jest wyjaśnianie jako «jego krew i krew jego potomków», inne wyjaśnienie mówi, że Kain zadał mu wiele ran, zob. Raszi do 4:10. [przypis tradycyjny]

które nie są czyste — Tora nie używa tu słowa טמא (tame): 'nieczysty rytualnie', ale opisowego wyrażenia 'które nie są czyste'. [przypis tradycyjny]

ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną poniesie pomstę — oznacza to, że zemsta na Kainie nie zostanie dokonana od razu, ale dopiero, gdy pojawi się siódme pokolenie. Wtedy to zabije go Lemech, jeden z jego potomków, zob. Raszi do 4:15 i 4:19. [przypis tradycyjny]

mężczyznę i kobietę — wedle słów midrasza początkowo Bóg stworzył człowieka z dwoma obliczami, a następnie rozdzielił na dwie osoby, ale zwykłe wyjaśnienie jest takie, że tutaj Tora uczy, iż oboje zostali stworzeni szóstego dnia, dopiero w następnym rozdziale opisuje to szczegółowo, zob. Raszi do 1:27. [przypis tradycyjny]

między Bogiem a każdym jestestwem żyjącym — «Pomiędzy Boską cechą Surowego Sądu a wami», zob. Raszi do 9:16. [przypis tradycyjny]

miesiąca drugiego — nazwy miesięcy pochodzą z późniejszego okresu, z czasów po niewoli babilońskiej, zaś Tora używa dla miesięcy tylko numeracji, począwszy od miesiąca wiosennego (nazwanego później nisan). W Talmudzie istnieje spór, czy w tym wersecie mowa jest o miesiącu cheszwan (zwanym inaczej marcheszwan), czy o miesiącu ijar, zob. Raszi do 7:11. [przypis tradycyjny]

mocarze — hebr. גברים (giborim): 'mocarze', tu w negatywnym znaczeniu jako «buntujący się przeciwko Bogu», zob. Raszi do 6:4. [przypis tradycyjny]

Naama — wedle midrasza została ona żoną Noacha, zob. Raszi do 4:22. [przypis tradycyjny]

na brzuchu — wedle midrasza wąż miał nogi, których został tu pozbawiony, zob. Raszi do 3:14. [przypis tradycyjny]

na czasy — hebr. לדרת (ledorot): dosł.'na pokolenia'. Słowo דרת (dorot): 'pokolenia' zapisane jest w sposób niepełny, bez liter waw דורות i midrasz sugeruje, że «są pokolenia, które nie potrzebowały tego znaku [przymierza], ponieważ [w pokoleniach tych] żyli ludzie całkowicie sprawiedliwi, jak pokolenie Ezechiasza króla Judy czy pokolenie Szimona ben Jochaja», zob. Raszi do 9:12. [przypis tradycyjny]

nagimi — «Tora odnosi się tu do postrzegania umysłowego, a nie zaledwie wzrokowego […]. Nawet niewidomy człowiek wie, kiedy jest nagi. Co więc oznacza, że „poznali, że są nagimi”? Mieli tylko jedno przykazanie i ogołocili się z niego», zob. Raszi do 3:7. [przypis tradycyjny]

nagość ojca swojego — «Jedni mędrcy wnioskują, że go wykastrował, inni że wykorzystał go cieleśnie w amoralny sposób», zob. Raszi do 9:22. [przypis tradycyjny]

najstarszemu — nie wiadomo, czy słowo 'najstarszy' odnosi się do Jefeta, czy do Szema, midrasz po przeliczeniu lat życia Noacha i jego synów ustala, że Jefet był starszy od Szema. Raszi zwraca też uwagę, że Tora podkreśla tu pokrewieństwo tylko z Jefetem, ale nie z Chamem, zob. Raszi do 10:21. [przypis tradycyjny]

na podobieństwo i obraz swój — «Bóg wszczepił mu moc płodzenia i odtwarzania Swojego podobieństwa tak, aby dzieło człowieka było jak dzieło Najwyższego. I nie jest tak powiedziane w odniesieniu do Kaina ani Hewla, nie jest też wspomniane, ile lat żył Kain i ile miał lat, gdy spłodził swego syna Chanocha, ponieważ imię Hewla zostało wymazane, a i [ród] Kaina zginął [następnie] w potopie», zob. Ibn Ezra do 5:3. [przypis tradycyjny]

na wschodzie — zasadził ogród na wschód od Edenu, zob. Raszi do 2:8. [przypis tradycyjny]

niechaj pocieszy nas — hebr. rdzeń נחם (nacham): 'pocieszać' nie jest źródłem imienia Noach, zob. Raszi do 5:29. Por. też przypis do Genesis 6:6. [przypis tradycyjny]

nie dotykajcie się go — kobieta dodała to do Boskiego zakazu, ponieważ jedynie spożywanie owocu było im zabronione, zob. Raszi do 3:3. [przypis tradycyjny]

nienawiść wzniecę między tobą a kobietą — wedle midrasza Bóg rzekł do węża: «twoim celem było wyłącznie to, by Adam umarł, gdy pierwszy zje [ten owoc], żebyś ty mógł wziąć Chawę [Ewę] dla siebie, zacząłeś więc najpierw rozmawiać z kobietą z tego powodu, że na kobiety łatwiej wywierać wpływ, one zaś wiedzą jak wpływać na swoich mężów, i dlatego: „nienawiść wzniecę między tobą a kobietą”», zob. Raszi do 3:15. [przypis tradycyjny]

oblokę obłokiem — «Gdy pojawi się u Mnie myśl, by sprowadzić na świat ciemność i zgubę», zob. Raszi do 9:14. [przypis tradycyjny]

od — dosł. את (et): 'z Wiekuistym'. Chawa mówi tu: «Gdy stwarzał mnie i mojego męża, stwarzał nas On sam, ale w tym [przypadku] byliśmy z Nim partnerami», zob. Raszi do 4:1. [przypis tradycyjny]

o dolnych, średnich i wyższych piętrach — «Trzy piętra jedno nad drugim: najwyższe było dla ludzi, środkowe dla zwierząt, dolne na nieczystości», zob. Raszi do 6:16. [przypis tradycyjny]

ojciec Kanaana — «Niektórzy mędrcy sugerują, że to Kanaan ujrzał [Noacha] i doniósł o tym swojemu ojcu, dlatego właśnie [Kanaan] jest wspomniany w związku z tą historią i [dlatego] został przeklęty», zob. Raszi do 9:22. [przypis tradycyjny]

Olbrzymi — hebr. נפלים (nefilim): dosł. 'upadli' od נפל (nafal): 'upaść'. Raszi wyjaśnia, że byli tak nazywani, «ponieważ sami upadli i spowodowali upadek świata», zob. Raszi do 6:4. Por. także Numeri 13:33. [przypis tradycyjny]

ono to owym miastem wielkim — to odnosi się do Ninewy (Niniwy), zob. Raszi do 10:12. [przypis tradycyjny]

oschła powierzchnia ziemi — powierzchnia ziemi stała się gliniasta, zob. Raszi do 8:13. [przypis tradycyjny]

Oto zabiłem mężczyznę za ranę moją, a młodzieńca za siniec mój — Jego żony oddzieliły się od niego, ponieważ zabił Kaina oraz swojego własnego syna Tuwal-Kaina. Lemech był niewidomy, a Tuwal-Kain, który go prowadził, zobaczył Kaina i wydało mu się, że to dzikie zwierzę, powiedział do ojca, by ten strzelił z łuku. Gdy Lemech zorientował się że [zabił] Kaina, swojego przodka, uderzył dłonią o dłoń, zabijając też własnego syna, z tego powodu żony oddaliły się od [Lemecha] i musiał je zjednać słowami», zob. Raszi 4:23. Cytowana przez Rasziego opowieść łączy się z wyjaśnieniem, że znak jaki nosił Kain był to róg i przez to został on pomylony z dzikim zwierzęciem, zob. Radak do 4:23. [przypis tradycyjny]

otwór — hebr. צהר (cohar): 'jasność, lśnienie, południe'. «Wedle jednych opinii było to okno, wedle innych opinii drogi kamień, który dostarczał im światło», zob. Raszi do 6:16. [przypis tradycyjny]

owe światła wielkie — Talmud (TB, Chulin 60b) komentuje to, że słońce i księżyc «były stworzone jako [obiekty] tej samej wielkości, lecz księżyc został pomniejszony, ponieważ skarżył się, mówiąc: niemożliwe jest, by dwóch królów używało tej samej korony», zob. Raszi do 1:16. [przypis tradycyjny]

Peleg — hebr. imię Peleg pochodzi od rdzenia פלג (palag): 'rozdzielać, dzielić', ponieważ rozłam wśród ludzkości spowodowany pomieszaniem języków nastąpił za jego życia. Według midrasza Eber był prorokiem i nadał synowi imię w nawiązaniu do tego, co wydarzy się w przyszłości, zob. Raszi do 10:25. [przypis tradycyjny]

piętnaście łokci wzwyż — po tym jak wody zrównały się ze szczytami gór, wzniosły się jeszcze na 15 łokci ponad szczyty, zob. Raszi do 7:20. [przypis tradycyjny]

Piszon — wedle Rasziego jest to Nil, zob. Raszi do 2:11. [przypis tradycyjny]

począł Noach, mąż roli, i zasadził winnicę — w znaczeniu: Noach, który znał się na uprawie ziemi, pierwszy zasadził winorośl nie jako pojedynczą roślinę, ale w rzędach, w taki sposób, że utworzył winnicę, por. Ramban do 9:20. Ramban (inaczej Nachmanides) to skrót od rabi Mosze ben Nachman (1194–1270), czołowy komentator Biblii i Talmudu, rabin, filozof, kabalista i lekarz. Urodził się w Geronie w Hiszpanii i przeniósł się do Ziemi Izraela, gdzie osiedlił się w Ako. [przypis tradycyjny]

podług rodzajów swoich — hebr. למשפחתיהם (lemiszpechoteihem): dosł. 'według ich rodzin'. To uczy, że zwierzęta «zobowiązały się do łączenia się [w pary] tylko zgodnie ze swoimi gatunkami», zob. Raszi do 8:19. Jest to również najdłuższe słowo w Torze. [przypis tradycyjny]

podobieństwo — hebr. כדמותנו (kidmutenu), tu w znaczeniu: z umiejętnością rozumienia i z inteligencją, zob. Raszi do 1:26. [przypis tradycyjny]

pokarm — nie zostało ludziom dozwolone uśmiercanie zwierząt i jedzenie mięsa, mogli spożywać wyłącznie pokarm roślinny, dopiero gdy nastały czasy potomków Noacha (por. Genesis 9:3), dozwolone stało się jedzenie mięsa, zob. Raszi do 1:29. [przypis tradycyjny]

pomoc, odpowiednią jemu — hebr. עזר כנגדו (ezer kenegdo): dosł. 'pomoc naprzeciw niego', Raszi wyjaśnia: «gdy sobie zasłuży: będzie miał pomoc, gdy nie zasłuży: będzie miał walczącego z nim przeciwnika», zob. Raszi do 2:18. [przypis tradycyjny]

potem — po potopie, zob. Raszi i Ibn Ezra do 6:4. [przypis tradycyjny]

potop — hebr. מבול (mabul): 'potop', Raszi wyjaśnia to w odniesieniu do rdzeni בלה (bala): 'zniszczyć, zużyć', בלל (balal): 'pomieszać, wprowadzić zamieszanie', יבל (jawal): 'sprowadzać [w dół], spłukać', a nawet w odniesieniu do Babilonu [hebr. בבל, Bawel], jako że potop «sprowadził [arkę] do Babilonu, […] a wszystko, co zginęło w potopie, zostało tam strącone», zob. Raszi do 6:17. [przypis tradycyjny]

potwory — hebr. תנינים (taninim): 'wielkie ryby, wielkie zwierzęta morskie'. Talmud odnosi to do Lewiatana (zob. TB, Bawa Batra 74b). [przypis tradycyjny]

Pożałował — hebr. rdzeń נחם (nacham) oznacza zarówno 'pożałować', jak i 'pocieszać'. Wedle midrasza Bóg pocieszał się, że uczynił człowieka wśród istot niższych, a nie wśród tych wyższych, gdyż wówczas człowiek nakłaniałby niebiańskie istoty do buntu, zob. Raszi do 6:6. [przypis tradycyjny]

poznał — hebr. ידע (jada): 'znać, wiedzieć' jest tu użyte jako eufemizm na cielesne zbliżenie. Z formy przeszłej czasownika komentatorzy wyciągają wniosek, że poczęcie i narodziny Kaina miały miejsce jeszcze przed grzechem i wygnaniem z Edenu, zob. Raszi do 4:1. [przypis tradycyjny]

przegrody — hebr. קנים (kinim): dosł. 'gniazda', oddzielne pomieszczenia dla wszystkich rodzajów zwierząt, zob. Raszi do 6:14. [przypis tradycyjny]

przeklętą niech będzie ziemia — «Ziemia będzie ci szczędzić swojej dobroci i nie będzie wydawać plonu w pełni, bo zasiejesz a nie zbierzesz tyle, ile by się należało, gdyż większość nasion w ziemi ulegnie zniszczeniu i nie wyrosną», zob. Radak do 3:17. «Ziemia będzie ci dawać rzeczy przeklęte, takie jak muchy, pchły czy mrówki», zob. Raszi do 3:17. [przypis tradycyjny]

przeklęty Kanaan — Noach powiedział do Chama: «ty sprawiłeś, że nie spłodzę już czwartego syna, by mi służył, [zatem] niech przeklęty będzie twój czwarty syn i niech stanie się sługą dla potomków starszych braci. […] Co kierowało Chamem, że okaleczył [Noacha]? Powiedział do braci: pierwszy człowiek miał dwóch synów, i jeden zabił drugiego, żeby odziedziczyć świat, a nasz ojciec ma już trzech synów i jeszcze chce czwartego?!», zob. Raszi do 9:25. [przypis tradycyjny]

przestwór — hebr. רקיע (raki'a): 'rozciągająca się przestrzeń, sklepienie niebieskie', firmament, który zastygł w bezruchu i podtrzymywał „wody” znajdujące się ponad sklepieniem. «Pomimo tego, że niebiosa zostały stworzone pierwszego dnia, nadal były płynne. Zastygły dopiero na drugi dzień, zdjęte grozą [rozkazu] Bożego», zob. Raszi do 1:6. [przypis tradycyjny]

przymierze — «Przymierze było konieczne ze względu na owoce [zabrane do arki przez Noacha jako pożywienie], aby nie zgniły i nie zepsuły się, oraz po to, aby złoczyńcy z tego pokolenia nie zabili [Noacha]», zob. Raszi do 6:18. [przypis tradycyjny]

rozprzestrzeni — hebr. יפת (jaft) od rdzenia פתה (pata): 'rozszerzać, rozciągać': gra słów z imieniem Jefet. «Bóg rozszerzy granice terenów Jefeta, jednak Jego chwała będzie zamieszkiwać tylko w „namiotach Szema”», zob. Radak do 9:27. [przypis tradycyjny]

rozradzajcie się i rozmnażajcie — w wersecie 9:1 jest to powiedziane jako błogosławieństwo, tu w znaczeniu nakazu, zob. Raszi do 9:7. [przypis tradycyjny]

rozradzały i rozmnażały — midrasz uczy, że również zwierzętom nie wolno było się rozmnażać w arce, zob. Raszi do 8:17. [przypis tradycyjny]

skażona była ziemia — hebr. תשחת (tiszachet): 'skażona', od שחת (szachat): 'zniszczyć, zrujnować, wytępić, być zepsutym, zdeprawowanym', tu w odniesieniu do grzechów lubieżności i bałwochwalstwa, zob. Raszi do 6:11. [przypis tradycyjny]

sługą im — «Nawet gdy potomkowie Szema będą na wygnaniu, potomkowie Kanaana będą im sprzedawani jako niewolnicy», zob. Raszi do 9:27. [przypis tradycyjny]

sługą im — sługą potomków Szema, zob. Radak do 9:26. [przypis tradycyjny]

staniecie się jako Bóg — wąż zasugerował, że Bóg spożył owoc tego drzewa przed stwarzaniem świata, a po spożyciu owocu także ludzie staną się twórcami światów, zob. Raszi do 3:5. [przypis tradycyjny]

synowie Boscy — hebr. בני האלהים (bnei haelohim): 'synowie Boscy', w znaczeniu 'książęta, sędziowie, możnowładcy'. Midrasz uczy, że byli to aniołowie w randze książąt, wysłani przez Boga, którzy jednakże połączyli się z córkami ludzkimi, zob. Raszi do 6:2. Por. także inne miejsca, gdzie słowo elohim oznacza 'przywódcy, możnowładcy, zwierzchnicy, sędziowie': Exodus 4:16, 7:1, 22:7. [przypis tradycyjny]

też — wedle midrasza słowo „też” oznacza włączenie również zwierząt w spożycie owocu i w następstwa tego czynu, zob. Raszi do 3:6. [przypis tradycyjny]

ty i żona twoja — wychodzą parami, stąd wniosek, że współżycie cielesne zostało im teraz już dozwolone, por. 6:18 i 7:7, zob. Raszi do 8:16. [przypis tradycyjny]

ubolewał — «Tak działa Bóg: mimo że było Mu wiadome, iż w końcu ludzie zgrzeszą i zostaną zgładzeni [w potopie], nie powstrzymał się od stworzenia ich, ze względu na sprawiedliwych, którzy w przyszłości wywiodą się spośród nich», zob. Raszi do 6:6. [przypis tradycyjny]

Uczyńmy — według słów midrasza: ponieważ człowiek jest podobny do aniołów i mogłoby to wzbudzić ich zazdrość, Bóg w Swojej skromności naradzał się tu z aniołami, chociaż aniołowie w żaden sposób nie pomagali przy tworzeniu człowieka, zob. Raszi do 1:26. Ibn Ezra wyjaśnia, że po tym, jak ziemia i morza wydały z siebie rośliny i zwierzęta, Bóg zwrócił się do aniołów: „my zajmijmy się człowiekiem, nie zaś ziemia czy wody”, zob. Ibn Ezra do 1:26. Ibn Ezra, rabi Abraham ben Meir ibn Ezra (1092–1167), żył w Hiszpanii; uczony, poeta, filozof i komentator Biblii. [przypis tradycyjny]

u drzwi — w znaczeniu: «aż do wrót twojego grobu (czyli: do dnia śmierci) twój grzech będzie zachowany», zob. Raszi do 4:7. [przypis tradycyjny]

w bólach rodzić będziesz dzieci — «Udręki związane porodem», zob. Raszi do 3:16. [przypis tradycyjny]

według rodzaju jego — «Te, które trzymały się swojego gatunku i nie uległy zwyrodnieniu», zob. Raszi do 6:20. [przypis tradycyjny]

wglądu — hebr. להשכיל (lehaskil) pochodzi od rdzenia שכל (sechel) oznaczającego 'inteligencję, umysł, pojmowanie, rozumienie'. «Tak powiedział jej [wąż: będziecie] ”znający dobro i zło”», zob. Raszi do 3:6. [przypis tradycyjny]

Wielce, wielce pomnożę męki — «Udręki związane z wychowywaniem dzieci», zob. Raszi do 3:16. [przypis tradycyjny]

wszelkie ciało — «Nawet bydło, dzikie zwierzęta i ptaki nie łączyły się w pary z własnym gatunkiem», zob. Raszi do 6:12. [przypis tradycyjny]

wszelkiego bydła czystego — chodzi o zwierzęta „czyste rytualnie”, czyli te, które w przyszłości zostaną dozwolone Żydom do spożywania; po siedem sztuk, aby Noach mógł złożyć z nich ofiarę po potopie, zob. Raszi do 7:2. [przypis tradycyjny]

wszystkich synów Ebera — hebr. imię Eber (hebr. Ewer) pochodzi od rdzenia עבר (awar): 'przechodzić', tu w znaczeniu ludu, który przywędrował zza rzeki (Eufrat). Od niego wywodzą się Hebrajczycy, tak też Tora mówi o Abrahamie: 'haiwri', czyli ten, który przyszedł zza rzeki, por. Genesis 14:13 i Raszi do tego miejsca, zob. Raszi do 10:21. [przypis tradycyjny]

Wszystko, co się rusza i co żyje, wam będzie na pokarm — od tej pory potomkom Noacha dozwolone zostało jedzenie mięsa zwierząt, gdyż pierwszemu człowiekowi wolno było spożywać tylko pokarm roślinny, por. Genesis 1:29, zob. Raszi do 9:3. [przypis tradycyjny]

wyda — według komentarza rabinicznego, wszystkie stworzenia nieba i ziemi zostały stworzone pierwszego dnia, wymagały jedynie wydobycia i uzewnętrznienia. Każde z nich znalazło się na swoim miejscu dopiero w tym dniu, kiedy zostało to nakazane przez Boga, zob. Raszi do 1:14 i 1:24. [przypis tradycyjny]

wypuścił gołębicę — Ponieważ dalej (8:10) napisane jest, że odczekał kolejne siedem dni, wynika z tego, że i przed pierwszym wypuszczeniem gołębicy odczekał 7 dni po wysłaniu kruka, z myślą, że jeśli wody opadły, gołębica znajdzie sobie miejsce na odpoczynek i już nie wróci do Noacha, zob. Raszi do 8:8. [przypis tradycyjny]

wypuścił kruka — Noach wypuścił kruka z myślą, że ptak ten żywi się mięsem, więc jeśli wody rzeczywiście opadły na tyle, że kruk znajdzie padlinę, wówczas przyniesie kawałek mięsa w dziobie, i po tym Noach pozna, że wody ustąpiły, zob. Radak do 8:7. [przypis tradycyjny]

wyschła ziemia — powierzchnia ziemi stwardniała i była znów taka, jak dawniej, zob. Raszi do 8:14. [przypis tradycyjny]

wywiódł — werset odnosi się tylko do roślinności w ogrodzie, zob. Raszi do 2:9. [przypis tradycyjny]