Spis treści
- Bezpieczeństwo: 1
- Błądzenie: 1
- Bogactwo: 1
- Bóg: 1 2 3
- Burza: 1 2
- Chleb: 1
- Choroba: 1
- Ciało: 1
- Cierpienie: 1 2 3
- Cnota: 1
- Cud: 1 2 3
- Czas: 1 2 3 4 5
- Deszcz: 1
- Dom: 1 2 3
- Drzewo: 1
- Duch: 1 2 3
- Dusza: 1 2
- Dwór: 1
- Dzieciństwo: 1 2
- Dziecko: 1 2 3 4 5
- Gotycyzm: 1
- Grzech: 1
- Gwiazda: 1
- Jedzenie: 1
- Kara: 1 2
- Kobieta: 1 2 3
- Kochanek romantyczny: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
- Kondycja ludzka: 1 2 3
- Ksiądz: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
- Książka: 1 2 3
- Los: 1
- Lustro: 1
- Łzy: 1 2 3
- Małżeństwo: 1
- Marzenie: 1 2
- Maszyna: 1
- Matka: 1
- Matka Boska: 1
- Mężczyzna: 1
- Miłość: 1 2 3 4 5 6 7
- Miłość niespełniona: 1 2
- Miłość platoniczna: 1 2
- Miłość romantyczna: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
- Miłość tragiczna: 1 2 3 4 5
- Młodość: 1 2 3
- Modlitwa: 1
- Morderstwo: 1
- Natura: 1
- Nauczyciel: 1
- Nauka: 1 2 3 4
- Noc: 1
- Obowiązek: 1
- Obraz świata: 1
- Ogień: 1 2
- Ogród: 1
- Ojciec: 1
- Oko: 1 2 3 4
- Pamięć: 1 2 3
- Pan: 1
- Pies: 1
- Pobożność: 1 2 3
- Pocałunek: 1
- Pochlebstwo: 1
- Poeta: 1
- Poezja: 1
- Portret: 1
- Pozory: 1
- Pozycja społeczna: 1
- Praca: 1
- Przemiana: 1
- Przemijanie: 1 2 3 4 5
- Przyjaźń: 1 2
- Ptak: 1
- Rośliny: 1 2
- Rozpacz: 1 2 3
- Rozstanie: 1
- Rozum: 1 2 3 4
- Ruiny: 1
- Samobójstwo: 1 2 3 4
- Samotnik: 1 2 3
- Sąd Ostateczny: 1
- Sen: 1
- Serce: 1 2 3 4
- Skąpiec: 1
- Sługa: 1 2
- Sprawiedliwość: 1
- Starość: 1
- Strach: 1 2
- Sumienie: 1 2
- Syn: 1
- Syn marnotrawny: 1
- Szaleniec: 1 2 3
- Szaleństwo: 1 2 3 4
- Szatan: 1
- Szczęście: 1
- Szkoła: 1
- Ślub: 1
- Śmiech: 1 2
- Śmierć: 1 2 3 4 5
- Śpiew: 1 2
- Tajemnica: 1 2
- Trucizna: 1 2
- Trup: 1 2 3 4
- Uczeń: 1 2
- Upiór: 1
- Urzędnik: 1 2
- Vanitas: 1 2
- Walka klas: 1
- Wąż: 1
- Wesele: 1 2
- Wierzenia: 1 2 3
- Władza: 1
- Własność: 1
- Wspomnienia: 1 2 3 4
- Wyrzuty sumienia: 1 2
- Wzrok: 1 2
- Zabawa: 1
- Zabobony: 1 2
- Zaświaty: 1 2 3 4 5
- Zazdrość: 1
- Zbrodnia: 1
- Zdrada: 1 2 3
- Zemsta: 1
- Złodziej: 1
- Zwierzęta: 1 2
- Żałoba: 1 2
- Żona: 1
- Życie jako wędrówka: 1
- Życie snem: 1
Dziady. PoemaDziady, część IV
Ich hab alle mürbe Leichenschleier auf, die in Särgen lagen — ich entfernte den erhabenen Trost der Ergebung, bloss um mir immer fort zu sagen: „Ach, so war es ja nicht! — Tausend Freuden sind auf ewig nachgeworfen in Grüfte und [du] stehst allein hier und überrechnest sie!” Dürftiger! Dürftiger! Schlage nicht das ganze zerrissene Buch der Vergangenheit auf!… Bist du noch nicht traurig genug?[1]
Jean Paul
Dziecko, Ksiądz, Książka, Pobożność, ChlebKSIĄDZ
DZIECI
KSIĄDZ
DZIECI
KSIĄDZ
DZIECI
KSIĄDZ
Kochanek romantyczny, Samotnik, TrupPUSTELNIK
DZIECI
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
Miłość, OgieńPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
Czas, Młodość, Miłość tragicznaPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
Dziecko, Kara, Miłość niespełniona, Miłość tragiczna, Szaleniec, Szczęście, ŚmiechDZIECKO
PUSTELNIK
Kochanek romantyczny, Miłość tragiczna, Samobójstwo, KsiądzPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
JedzenieKSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
Choroba, Dziecko, Kochanek romantyczny, Szaleniec, SzaleństwoKSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECIĘ
KSIĄDZ
Rozum, SerceDZIECI
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
RoślinyPUSTELNIK
DZIECI
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECI
SamobójstwoPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KsiądzKSIĄDZ
PUSTELNIK
RozstanieKSIĄDZ
PUSTELNIK
StrachKSIĄDZ
PUSTELNIK
Kondycja ludzka, Ksiądz, Śmierć, Bóg, PrzemijanieKSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECIĘ
PUSTELNIK
Kondycja ludzka, Ksiądz, Sąd Ostateczny, PracaKSIĄDZ
PUSTELNIK
Ksiądz, Miłość, Nauka, Cnota, ZaświatyKSIĄDZ
Kochanek romantyczny, Szaleństwo, ZdradaPUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
Serce, Zwierzęta, Ogień, MiłośćKSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECI
PUSTELNIK
DZIECKO
PUSTELNIK
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
DZIECIĘ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
Cud, Ksiądz, Natura, Rozum, TajemnicaPUSTELNIK
Dom, Ksiądz, Ojciec, Nauczyciel, Syn, Syn marnotrawny, Uczeń, WspomnieniaKSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
PUSTELNIK
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
SumienieKSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
ObowiązekGUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
CHÓR DZIECI
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
Bóg, Kochanek romantyczny, Miłość romantyczna, ZdradaKSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
CzasGUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
Czas, Nauka, ZbrodniaGUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
Ksiądz, WierzeniaGUSTAW
UrzędnikKSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
Duch, Rozum, Obraz świata, Trup, MaszynaGUSTAW
GŁOS Z KANTORKA
KSIĄDZ
GUSTAW
KSIĄDZ
GUSTAW
CHÓR
Przypisy
„Podniosłem wszystkie zmurszałe całuny leżące w trumnach; oddaliłem wzniosłą pociechę rezygnacji, jedynie po to, by sobie wciąż mówić: — Ach, przecież to tak nie było! Tysiąc radości zrzucono na zawsze w doły grobowe, a ty stoisz tu sam i przeliczasz je. Nienasycony! nienasycony! nie otwieraj całkowicie podartej księgi przeszłości!… Czyż nie dość jeszcze jesteś smutny?” — cytat z: Jean Paul (Jean Paul Friedrich Richter) Biographische Belustigungen unter der Gehirnschale einer Riesin. Eine Geistergeschichte (Rozrywki biograficzne pod czaszką olbrzymki. Opowieść o duchach). [przypis redakcyjny]
nie bierz tata — jesteśmy w mieszkaniu księdza grecko–katolickiego; w w. 357 mowa o jego zmarłej małżonce. [przypis redakcyjny]
Z Szyllera. — Swobodna przeróbka ostatniej zwrotki z wiersza Fryderyka Schillera Der Jungling am Bache (Młodzieniec nad potokiem). [przypis autorski]
jeszcze rano — jeszcze wcześnie. Porę akcji oznaczono niżej w w. 141: Pustelnik wszedł do Księdza tuż przed godz. 9 wieczór. Według prof. Pigonia związek chronologiczny miedzy cz. II a IV nie występuje dość jasno: w cz. II Widmo zjawia się na obrzędzie, kiedy już „przeszła północ” (w. 515), w cz. IV Pustelnik znika z plebanii właśnie o północy. Wynikałoby stąd, że akcja cz. IV rozgrywa się albo tego samego dnia, lecz wcześniej niż akcja cz. II, albo też nie tego samego roku. [przypis redakcyjny]
kitajka — rodzaj materii jedwabnej (pierwotnie chińskiej, skąd nazwa od Kitaj — Chiny), tafta. [przypis redakcyjny]
po smutkach wesele — w myśl starożytnego przysłowia: post nubila Phoebus — po chmurach słońce. [przypis redakcyjny]
żywot Heloizy — chodzi o poczytny wówczas romans J. J. Rousseau Nowa Heloiza. [przypis redakcyjny]
ogień i łzy Wertera — powieść J. W. Goethego Cierpienia młodego Wertera przedstawiała nieszczęśliwą miłość bohatera, zakończoną samobójstwem. [przypis redakcyjny]
Wzmianka nieścisła; jest to swobodny przekład wiersza nie Goethego, lecz K. E. Heitzensteina, a tylko na temat poddany przez utwór Goethego: Lotte bei Werthers Grabe (Lotta u grobu Wertera). Pieśń ta była bardzo rozpowszechniona w Niemczech. [przypis redakcyjny]
trzy świece — według wyobrażeń ludowych trzy światła miały własność przyciągania zjaw duchowych. — Te trzy światła będą gasnąć po kolei same przez się co godzina (w. 709, 1126, wskazówka po w. 1281), zamykając trzy stopnie wyznań Gustawa. Tajemnicze ich gaśnięcie ma podkreślać nadprzyrodzony charakter zjawiska Pustelnika. Według wskazówki inscenizacyjnej przed tekstem, palą się dwie świece na stole i lampka przed obrazem, a zatem trzy światła. [przypis redakcyjny]
gwiazdka wschodnia — jest ona niejako przewodniczką miłosnej opowieści Gustawa; chodzi o Wenus, która widoczna bywa najlepiej tuż przed wschodem słońca (i dlatego nazywana była Jutrzenką), ale też tuż po zachodzie słońca, w przeciwnej, zachodniej części nieba (i z tego powodu nazywano ją też Gwiazdą Zachodnią, gr. Hespero); przez romantycznego kochanka planeta Wenus zostaje utożsamiona z boginią miłości w mit. rzym., od której bierze ona swą nazwę. [przypis edytorski]
tą śmiercią może ja umrę — według odtwarzanych tu wierzeń, duch błądzący nie wiedział, jaki nań padnie ostateczny wyrok losu. [przypis redakcyjny]
Młodości… Przeniknij z końca do końca! [w. 494–7] — czterowiersz wyjęty z Ody do młodości, która z powodów cenzuralnych nie została ogłoszona w tomiku Poezyj z r. 1882. [przypis redakcyjny]
Atlas — postać z mit. gr., tytan skazany przez Zeusa na dźwiganie sklepienia nieba w płn–zach. Afryce. [przypis edytorski]
Minerwa — w mit. rzym. bogini mądrości (oraz wojny i pokoju); odpowiednik greckiej Ateny, córki Zeusa, zrodzonej z jego głowy. [przypis edytorski]
do szkarłatu — tj. do władzy, szata szkarłatna (purpurowa) była symbolem władców. [przypis redakcyjny]
litaniją mówisz o Najświętszej Pannie — Matka słyszała z ust śpiącego imię ukochanej: Maria, i zrozumiała je inaczej. [przypis redakcyjny]
Tasso — chodzi o włoskiego poetę, Torquato Tasso (1544–1595), autora niezwykle popularnego w czasach romantyzmu poematu heroicznego Jerozolima wyzwolona (1575), którego głównym bohaterem był wspomniany tu poniżej Goffred; poemat opisuje walki chrześcijan z muzułmanami podczas pierwszej krucjaty. [przypis edytorski]
Jana zwycięstwo… — chodzi o zwycięstwo króla polskiego Jana III Sobieskiego nad wojskami tureckimi pod Wiedniem (tzw. wiktoria wiedeńska, 1683). [przypis edytorski]
Russa — mocno zniekształcone przez spolszczenie pisowni i fleksji nazwisko Jean-Jacquesa Rousseau (1712–1778), szwajcarskiego pisarza, filozofa i pedagoga, autora wspomnianej tu wcześniej powieści epistolarnej Nowa Heloiza; swoją twórczością wpisującą się w nurt sentymentalizmu oraz krytyką oświeceniowego racjonalizmu i ateizmu, zapowiadał epokę romantyczną. [przypis edytorski]
drzwi przemknięto — przemknąć, w znaczeniu prowinc., stałym u Mickiewicza: uchylić. [przypis redakcyjny]
drugie imię — była to zatem uczta weselna, drugi toast na cześć pana młodego. [przypis redakcyjny]
anioł śmierci wywiódł… — wówczas to Gustaw–samobójca targnął się na swoje życie. [przypis redakcyjny]
niech, czego dotkniesz, przeleje się w złoto — według mit. gr. taką klątwą ukarali bogowie króla Midasa za nadmierną chciwość. [przypis redakcyjny]
Tag — rzeka w Hiszpanii; w jej piasku w starożytności znajdowano ziarenka złota. [przypis redakcyjny]
altarysta — ksiądz utrzymujący się z fundacji przywiązanej do jakiegoś ołtarza, później także: sługa kościelny, zakrystianin. [przypis redakcyjny]
Gustaw znika — tak jak znika duch z wybiciem godziny dwunastej, zwanej „godziną duchów”. [przypis redakcyjny]