Agnes von Krusenstjerna, szwedzka pisarka–buntowniczka, od dziecka zmagała się z depresją i oczekiwaniami mieszczańskiej rodziny. W swoich opowiadaniach, pisanych w burzliwych latach międzywojnia, śmiało łamała konwenanse obyczajowe i konwencje literackie.
Dzieciństwo, młodość i starość, choroba i śmierć, rodzina i samotność, przyjaźń i zdrada, trwanie, przemijanie i powroty, miłość i nienawiść, seksualność i erotyzm, bieda i wielkie pieniądze, podróż i dom rodzinny, nuda i szaleństwo, wreszcie pozycja kobiety i wartość jej życia jako jednostki i cząstki społeczeństwa…
Można by jeszcze długo wymieniać — trudniej by było wskazać, jakiej tematyki nie dotyka Agnes von Krusenstjerna w swoim skromnym, bo liczącym niespełna 100 stron, zbiorze, zatytułowanym Zdarzyło się po drodze (Händelser på vägen). Szwedzkiej autorce w tym niewielkim, złożonym zaledwie z 12 opowiadań, tomie udało się poruszyć niemal wszystkie możliwe wątki i problemy, z jakimi spotykała się zarówno na co dzień w swoim środowisku rodzinnym i artystycznym, jak i poza jego przestrzennymi i czasowymi ramami (razem z nią wędrujemy między innymi po starej francuskiej prowincji czy wybieramy się na odległe górskie wycieczki po Europie).
Zdarzyło się po drodze to zbiór opowiadań autorstwa Agnes von Krusenstjerna, szwedzkiej pisarki modernistycznej — kontrowersyjnej i bardzo prowokatorskiej jak na tamte czasy — której życie naznaczone zostało silną depresją i częstymi pobytami w szpitalach psychiatrycznych, co znalazło odbicie także w twórczości literackiej. Jej pisarstwo wywołało wielką dyskusję wokół standardów moralnych, zwłaszcza w zakresie prawa kobiet do tak swobodnego wyrażania siebie.
Nie sposób streścić tutaj fabuły poszczególnych, króciutkich, jakby naszkicowanych piórkiem historii. Istotna jest raczej odmienna perspektywa, z jakiej patrzy autorka — jej szczególna wrażliwość i przenikliwość w ujmowaniu tradycyjnych zagadnień i konwencjonalnej na pozór tematyki w świeży sposób, narracja prowadzona często z punktu widzenia bohaterów postrzegających świat odmiennie. „Stare”, zawsze obecne w społecznej rzeczywistości, pod piórem szwedzkiej pisarki staje się „nowym”, czymś niespodziewanym i często niezrozumiałym. Nierzadko ta inna perspektywa jest niewygodna dla odbiorcy na wielu różnych poziomach — moralnym, estetycznym, społecznym czy politycznym.
Zdarzyło się po drodze to jedno z wcześniejszych — i może nie tak znanych jak trylogia Tony czy zbiór powieści pod wspólnym tytułem Uboga szlachta — dzieł szwedzkiej pisarki. Tom opowiadań opublikowany został po raz pierwszy w 1929 roku i podzielił mocno krytykę literacką w Szwecji i nie tylko. Pojawiały się opinie czytelników doceniających nonkonformizm, odwagę podjęcia ryzyka — narażającego pisarkę-kobietę na osobiste ataki, a nawet towarzyskie wykluczenie (także ze względu na wątki autobiograficzne) — i jej nowatorski styl; z drugiej strony podnosiły się dość liczne głosy oburzenia odbiorców, wskazujących na demoralizujący charakter demaskatorskiej prezentacji środowiska arystokratycznego i mieszczańskiego Szwecji w dwudziestoleciu międzywojennym. Czy ten, tak kontrowersyjny w trudnych czasach, w jakich powstawał, skandalizujący wręcz tom opowiadań broni się dzisiaj? Czy budzi nadal zdziwienie lub zgorszenie? Przekonajcie się sami — zapraszamy do lektury.
Na zbiór Zdarzyło się po drodze, przetłumaczony po raz pierwszy na język polski przez Justynę Czechowską i opublikowany w ramach skandynawskiej kolekcji Wolnych Lektur, składają się następujące opowiadania: Było sobie raz dziecko, Płonący bukiet, Pana Lundholma nie ma, Tajemnicza pani Öbeck, Bal u wojewody, Wokół krat, Figi i daktyle, Przemalowana kamienica, Zdarzyło się w pewnym pokoju, Wieczór w gospodzie, Markizat oraz Morderstwo.
