Profesor Hieronimus

tłum. Katarzyna Tunkiel

czytaj online

Pobieranie e-booka

Wybierz wersję dla siebie:

.pdf

Jeśli planujesz wydruk albo lekturę na urządzeniu mobilnym bez dodatkowych aplikacji.

.pdf

.epub

Uniwersalny format e-booków, obsługiwany przez większość czytników sprzętowych i aplikacji na urządzenia mobilne.

.epub

.mobi

Natywny format dla czytnika Amazon Kindle.

.mobi

inne formaty

Profesor Hieronimus to pierwsza z dwóch wydanych w roku 1895 tzw. „powieści o szpitalach dla umysłowo chorych” autorstwa Amalie Skram, czołowej reprezentantki przełomu nowoczesnego, naturalistycznego i zaangażowanego społecznie prądu w literaturze i sztuce skandynawskiej. Wraz ze swoją kontynuacją, U Świętego Jerzego (norw. På St. Jørgen), Profesor Hieronimus stanowi głośny literacki protest przeciwko nadużyciom wobec kobiet w kontrolowanych przez mężczyzn szpitalach psychiatrycznych.

Powieść opowiada historię malarki Else Kant, która przechodzi poważne załamanie nerwowe spowodowane nieumiejętnością pogodzenia ról matki, żony, pani domu oraz artystki. Bezskutecznie usiłując ukończyć swój ostatni obraz, Else nie może spać, a nawet grozi, że odbierze sobie życie. Jej zdesperowany mąż szuka pomocy u sławnego psychiatry, tytułowego profesora Hieronimusa, który poleca umieścić żonę na jakiś czas w swojej klinice. Else, zachęcona dobrymi opiniami o lekarzu, zgadza się na pobyt w szpitalu, lecz zamiast zaznać tam upragnionej ciszy i odpoczynku, malarka trafia na hałaśliwy oddział dla umysłowo chorych, gdzie tylko pogłębia się jej bezsenność. I chociaż ma wokół siebie życzliwe pielęgniarki, Else musi stawić czoła Hieronimusowi, prawdziwemu tyranowi, który z sadystyczną wręcz satysfakcją zdaje się bawić się jej cierpieniem.

Książkę Amalie Skram można odczytywać jako powieść o artystce oraz jako rozliczenie pisarki z naturalizmem. Profesor Hieronimus zawiera liczne sceny ukazujące lęki i wyobrażenia Else Kant, powstałe na skutek niedoborów snu oraz jej trudnej sytuacji na oddziale psychiatrycznym. W ten sposób Skram zwraca się w większym stopniu ku obrazowaniu zawiłości ludzkiej psychiki, podobnie jak Knut Hamsun w opublikowanym kilka lat wcześniej Głodzie. Przede wszystkim jednak Profesor Hieronimus stanowi ostrą feministyczną krytykę nadużywania władzy i przedstawia walkę pojedynczej kobiety z systemem zbudowanym na bezwarunkowym posłuszeństwie wobec medycznego autorytetu.

Dyptyk Amalie Skram powstał w oparciu o jej własne doświadczenia i nazywany jest często dziełem autobiograficznym. W 1884 roku Norweżka wyszła po raz drugi za mąż za duńskiego pisarza Erika Skrama i przeprowadziła się do Kopenhagi. Nie mogąc pogodzić obowiązków żony, matki i pisarki, Amalie Skram załamała się psychicznie i w roku 1895 trafiła do kopenhaskiego szpitala, gdzie popadła w konflikt z psychiatrą Knudem Pontoppidanem. W drugiej części powieściowego dyptyku Else Kant zostaje przeniesiona do publicznego Szpitala Świętego Jerzego, w którym poprzysięga zemstę na Hieronimusie. Dzieło Skram można postrzegać właśnie jako formę literackiej zemsty pisarki. Jej fabularyzowane świadectwo wywołało żywą dyskusję w Kopenhadze i doprowadziło do poprawy warunków bytowych pacjentów szpitali psychiatrycznych. W wyniku publicznego sporu z Amalie Skram, Pontopiddan, pierwowzór Hieronimusa, zrezygnował ze stanowiska ordynatora w szpitalu, w którym leczyła się Skram.

Zachęcamy czytelników do przeczytania tego interesującego, a mało znanego w Polsce tekstu, który publikujemy w pierwszym polskim przekładzie — autorstwa Katarzyny Tunkiel — na portalu Wolnych Lektur.

Powieść Profesor Hieronimus Amalie Skram dostępna jest jako e-book (EPUB i Mobi) oraz plik PDF.

Ta książka jest dostępna dla tysięcy dzieciaków dzięki darowiznom od osób takich jak Ty!

Dorzuć się!

O autorze

Amalie Skram

Ur.: 22 sierpnia 1846 w Bergen
Zm.: 15 marca 1905 w Kopenhaga
Najważniejsze dzieła:: Agnete (1893), Forraadt (1892), Hellemyrsfolket (1887), Professor Hieronimus (1895)

Amalie Skram, urodzona jako Berthe Amalie Alver 22 sierpnia 1846 roku w Bergen i zmarła w 15 marca 1905 w Kopenhadze, była norweską pisarką. Do jej najbardziej znanych dzieł należy tetralogia zatytułowana Hellemyrsfolket (1887-1898), która przedstawia relacje rodzinne na przestrzeni czterech pokoleń.

Rodzice przyszłej pisarki, Mons Monsen Alver i Ingeborg Lovise Sivertsen, prowadzili niewielką firmę, która upadła, gdy Amalie miała 17 lat. Ojciec, by uniknąć więzienia, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, pozostawiając żonę z pięciorgiem dzieci.

Matka skłoniła Amalie, by poślubiła starszego, zamożnego mężczyznę, Bernta Müllera. Po trzynastu latach małżeństwa i urodzeniu dwójki dzieci przyszła pisarka przeżyła załamanie nerwowe, częściowo spowodowane niewiernością męża. Po kilku latach spędzonych w szpitalu psychiatrycznym uzyskała rozwód z Müllerem, a następnie wraz z dwoma synami, Jacobem i Ludvigiem, przeniosła się do Kristianii (dzisiejszego Oslo), gdzie rozpoczęła karierę literacką po wejściu w środowisko lokalnej bohemy, do którego należeli między innymi pisarze Arne Garborg i Bjørnstjerne Bjørnson.

W 1884 wyszła za mąż za duńskiego literata Asbjørna Olufa Erika Skrama. Para przeprowadziła się do Kopenhagi i tam urodziła się ich córka. Życie rodzinne i kariera, a także ograniczona akceptacja społeczna uchodzących wówczas za radykalne poglądów, wyrażanych w twórczości Amalie Skram, doprowadziły w 1894 roku do kolejnego załamania, po którym pisarka trafiła do szpitala psychiatrycznego niedaleko Roskilde. W 1900 roku ponownie się rozwiodła. Zmarła sześć lat później w Kopenhadze i została pochowana na cmentarzu w Bispebjerg.

Amalie Skram zadebiutowała w 1882 roku (jako Amalie Müller) opowiadaniem Madam Høiers leiefolk, opublikowanym w magazynie „Nyt Tidsskrift”. Kontynuowała pisanie aż śmierci, a jej twórczość można podzielić na trzy kategorie:
Powieści małżeńskie, poruszające tematy tabu, takie jak seksualność kobiet i ich status w społeczeństwie; teksty te często były odbierane jako nadmiernie prowokacyjne i wywoływały otwartą wrogość przedstawicieli niektórych warstw społecznych.
Powieści wielopokoleniowe, traktujące o losach rodziny na przestrzeni kilku generacji; autorka analizowała w ten sposób ówczesne instytucje społeczne i warunki życiowe społeczeństwa, walcząc zarazem o ich zmianę.
Powieści dotyczące problematyki związanej ze szpitalami psychiatrycznymi, jak np. Profesor Hieronimus i Paa St. Jørgen, w których Skram opisywała prymitywne, patologiczne wręcz warunki, panujące w owym czasie w tego typu instytucjach; teksty te wywołały wielkie poruszenie w Danii i realnie przyczyniły się do poprawy sytuacji pacjentów w tych przybytkach.

Amalie Skram jest dziś uznawana za wczesną i zdecydowaną zwolenniczkę ruchu feministycznego; w wielu tekstach norweskiej pisarki wyraźne są także watki autobiograficzne. Jej dzieła, nieco zapomniane po śmierci autorki, zostały ponownie odkryte i zyskały duże uznanie w latach 60. XX wieku. Wiele spośród nich jest obecnie dostępnych w najnowszych tłumaczeniach na język angielski. Poza wskazanymi już powyżej tekstami, warto wymienić inne, godne pogłębionej lektury, utwory autorstwa Amelie Skram, jak np.: Constance Ring, Karens Jul, Lucie, Fru Ines, Forraadt, Børnefortellinger, Kjærlighed i Nord og Syd, Mellom Slagene, Sommer, Julehelg i Mennesker (dzieło nieukończone).