Przypisy

ainda senhor verá minha victória (port.) — jeszcze pan zobaczy moje zwycięstwo. [przypis edytorski]

alkr (port.) — miara powierzchni stosowana w Brazylii: około 2,5 hektara. [przypis edytorski]

ameizas, popr.: ameixas (port.) — śliwki. [przypis edytorski]

Ao Cidadao E. E. de V., Delegado do Inspector Geral no Desterro (port.) — Do obywatela E. E. de V., przedstawiciela Inspektora Generalnego na Uchodźstwie. [przypis edytorski]

Apresento vos o Sr. Adolf Dygasiński (…) para isto che facelitareis os passagems (port.) — Przedstawiam wam pana Adolfa Dygasińskiego, korespondenta rosyjsko-polskiego magazynu „Kurier Warszawski”, przybywającego ze Stolicy Federalnej z rekomendacją Głównego Inspektoratu w celu odwiedzenia głównych kolonii pod zarządem tej komisji; proszę o ułatwienie mu podróży. [przypis edytorski]

ara-ponga (port.) — procnias, dzwonnik nagoszyjny, rodzaj ptaków z podrodziny bławatników. [przypis edytorski]

Até logo, senhores (port.) — do zobaczenia, panowie. [przypis edytorski]

auto-da-fé (port.) — akt wiary. Była to deklaracja przyjęcia lub odrzucenia religii katolickiej w procesie inkwizycyjnym; poprzedzała wykonanie wyroku. [przypis edytorski]

auto-da-fé (port.) — dosł. akt wiary; w praktyce inkwizycji po tym akcie następowało spalenie skazańca żywcem na stosie. [przypis edytorski]

autodafé (z port. auto-da-fé: akt wiary) — końcowy etap procesu inkwizycyjnego polegający na publicznej deklaracji przyjęcia lub odrzucenia religii katolickiej przez osoby oskarżone o herezję, powrót do judaizmu, uprawianie czarów itp. Wyznaniu wiary towarzyszyła uroczystość zakończona spaleniem skazańców na stosie (wyrok był niezależny od treści deklaracji, choć tej wymagano). [przypis edytorski]

ayah (z port. aia) — służąca, opiekunka pracująca dla Europejczyków żyjących w południowej Azji. [przypis edytorski]

barbaridade (port.) — barbarzyństwo. [przypis edytorski]

Bendajeski á Curtiba, état de Paraná (port.) — Bendajeski w Curtiba, w stanie Paraná. [przypis edytorski]

benti-vi (port.) — bentewi wielki, rodzaj ptaka z rodziny tyrankowatych. [przypis edytorski]

Boca dos amorados, popr.: Boca dos Namorados (port.) — dosł.: Usta Zakochanych, punkt widokowy na Maderze na wysokości 1019 m. [przypis edytorski]

bom dia (port.) — dzień dobry. [przypis edytorski]

Botokudzi (z port.) — ogólna nazwa nadana przez portugalskich kolonizatorów koczowniczym Indianom Ameryki Południowej, prowadzącym myśliwsko-zbieracki tryb życia w małych grupach, często noszącym w rozciągniętych uszach i dolnych wargach duże drewniane krążki (port. botoque: szpunt). [przypis edytorski]

buro (z port. burro) — osioł. [przypis edytorski]

campo (port.) — pole. [przypis edytorski]

capu (port.) — żaba. [przypis edytorski]

caro amigo (port.) — drogi przyjacielu. [przypis edytorski]

carroça (port.) — wóz z dachem, zaprzężony w kilka koni lub mułów. [przypis edytorski]

Cinquo millreis! Tres!… Dois para persona! (port.) — Pięć milrejsów! Trzy!… Dwa za osobę! [przypis edytorski]

colonos (port.) — osadnicy. [przypis edytorski]

comida (port.) — jedzenie. [przypis edytorski]

conde (port.) — hrabia. [przypis edytorski]

corvo (port.) — wrona a. kruk. [przypis edytorski]

curio (port.) — ryżołusk rudobrzuchy, rodzaj ptaka z rodziny tanagrowatych. [przypis edytorski]

Curitiba (port.) — Kurytyba, miasto w płd. Brazylii, stolica stanu Parana; główny ośrodek polonijny w Brazylii. [przypis edytorski]

desgraçado estrangeiro (port.) — przeklęty obcokrajowcu. [przypis edytorski]

desgraçado (port.) — nieszczęsny, przeklęty. [przypis edytorski]

dever nunca se afastar da verdade (port.) — nigdy nie odchodzi od prawdy. [przypis edytorski]

Dom Pedro (port.) — tu: Piotr II (1825–1891), drugi i zarazem ostatni cesarz Brazylii; w 1889 zmuszony do ustąpienia z tronu, udał się na wygnanie. [przypis edytorski]

embuya a. imbuia (port.) — Ocotea porosa, gatunek drzewa rosnącego w płd. Brazylii, zwany także orzechem brazylijskim, ponieważ jego twarde drewno przypomina drewno orzechowe. [przypis edytorski]

empregado publico (port.) — pracownik publiczny. [przypis edytorski]

fazendeiro (port.; lm: fazendeiros) — fazender, właściciel brazylijskiej plantacji (fazenda), zwłaszcza kawy. [przypis edytorski]

fazendeiros (port.) — rolnicy. [przypis edytorski]

fazender (z port. fazendeiro) — właściciel dóbr ziemskich, farmer. [przypis edytorski]

filho da puta (port.) — skurwysyn. [przypis edytorski]

gaucho (port.) — południowoamerykański pasterz była, odpowiednik północnoamerykańskiego kowboja. [przypis edytorski]

gente do mato (port.) — ludzie z lasu. [przypis edytorski]

Hej, compadre! O de casa! (port.) — Hej, przyjacielu! Ty tam w domu! [przypis edytorski]

Illmo Sr. A. de A. F., chefe da commissao de Terras de Itajahy (port.) — „Szanowny Pan A. de A. F., szef do spraw kolonizacji w Itajahy” (Illmo, skrót od: ilustríssimo). [przypis edytorski]

Illmo Sr. V. de P. chefe da commissao de Terras de Blumenau (port.) — Szanowny Pan A. de A. F., szef do spraw kolonizacji w Blumenau (Illmo, skrót od: ilustríssimo). [przypis edytorski]

kaboklo (z port. caboclo) — potomek autochtonów, brazylijskich Indian. [przypis edytorski]

kaszasa (z port. cachaça) — popularny w Brazylii napój alkoholowy, produkowany z fermentowanego soku trzcinowego. [przypis edytorski]

libertade, egalidade, fraternidade, humanidade (port.) — wolność, równość, braterstwo, ludzkość; pierwsze trzy wyrazy to hasła Rewolucji Francuskiej, która obaliła monarchię i zaprowadziła republikę. [przypis edytorski]

Luiz Guimarâes ministro do Brazil, Lisboa (port.) — Luiz Guimarâes minister Brazylii, Lizbona. [przypis edytorski]

matté (port.) — susz ze zmielonych liści i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego, z którego przyrządza się napar popularny w krajach Ameryki Płd. (Argentynie, Paragwaju, Urugwaju, Brazylii) oraz w niektórych krajach Bliskiego Wschodu (Syria, Liban); inaczej także: yerba mate, herba mate, mate, chimarrão, erva mate, caá mati a. caá mate. [przypis edytorski]

morena (port.) — brunetka. [przypis edytorski]

muito bem (port.) — bardzo dobrze. [przypis edytorski]

Non, non! (…) Medicin!… Médico! (fr., port.) — Nie, nie… Lekarstwa! Lekarza! [przypis edytorski]

Ordem e progresso (port.) — „Ład i postęp”, motto Brazylii inspirowane pozytywistyczną myślą Augusta Comte. [przypis edytorski]

Os Ingleses (port.) — Anglicy. [przypis edytorski]

paciença, popr.: paciência (port.) — cierpliwość; tu: cierpliwości! [przypis edytorski]

paja (z port. palha) — słoma. [przypis edytorski]

pajor (z port. paiol) — szopa, stodoła. [przypis edytorski]

palawer (ang. palaver, z port. palavra: słowo) — w Afryce Zachodniej: zgromadzenie mieszkańców wioski w celu naradzenia się lub rozstrzygnięcia sporów; długie rozmowy pomiędzy osobami różnych kultur, np. pertraktacje między europejskimi kupcami, odkrywcami, urzędnikami kolonialnymi itp., a miejscową ludnością; także: jałowa dyskusja. [przypis edytorski]

Paranagua, patriotismo, capitano, brazileiro, Alexandria, sympatica (port.) — Paranaguá, patriotyzm, kapitan, brazylijski, Aleksandria, sympatyczna. [przypis edytorski]

para o snr. Dygasinski (port.) — dla pana Dygasińskiego. [przypis edytorski]

Patron, vamos? (port.) — Szefie, idziemy? [przypis edytorski]

pikada (z port. picada) — droga leśna. [przypis edytorski]

portrera (z port. portreiro) — ogrodzone pastwisko. [przypis edytorski]

portung (z port. portão) — brama. [przypis edytorski]

primavera (port.) — wiosna. [przypis edytorski]

rosa (z port. roça) — obszar po spalonym lesie, przygotowany pod zasiew (za: Słownik portugalsko-polski kolonisty polskiego w Brazylii, Kurtyba 1925). [przypis edytorski]

rua (port.) — ulica. [przypis edytorski]

São Tomé, Principe (port.) — dziś popr.: Wyspa Świętego Tomasza oraz Wyspa Książęca, położone w Zatoce Gwinejskiej w pobliżu równika; dawniej bezludne, odkryte przez Portugalczyków w 1471, od 1522 razem z kilkoma mniejszymi stanowiące kolonię portugalską, która w 1975 uzyskała niepodległość jako państwo o nazwie: Wyspy Świętego Tomasza i Książęca. [przypis edytorski]

sabia, właśc. sabiá-laranjeira (port.) — drozd rudobrzuchy, rodzaj ptaków z rodziny drozdowatych, narodowy ptak Brazylii. [przypis edytorski]

sai, sai (port.) — wyjdź, wyjdź. [przypis edytorski]

sapotilhas (port., lm) — owoce tropikalnej sapodilli, czyli pigwicy właściwej (Manilkara zapota). [przypis edytorski]

senhor (port.) — pan. [przypis edytorski]

Si, senhor (port.) — tak, proszę pana. [przypis edytorski]

Snr. Presidente la Comnpanha Lloyd brasileiro (port.) — Pan Prezes brazylijskiego towarzystwa Lloyd. [przypis edytorski]

szikota (z port. chicote) — bicz. [przypis edytorski]

toldo (z port.) — wieś indiańska. [przypis edytorski]

tropa (port.) — stado koni lub bydła. [przypis edytorski]

Um polaco mais (port.) — jeszcze jeden Polak. [przypis edytorski]

una revoluçao, popr.: uma revoluçao (port.) — rewolucja. [przypis edytorski]

vagabundos e revolucioneiros, popr.: …revolucionários (port.) — włóczędzy i rewolucjoniści. [przypis edytorski]

vaga-lume (port.) — potoczna portugalska nazwa chrząszczy z rodzin Elateridae, Phengodidae i Lampyridae zdolnych do bioluminescencji (wytwarzania światła). [przypis edytorski]

valentão (port.) — zabijaka, drab, awanturnik. [przypis edytorski]

venda (port.) — karczma, sklep; w dalszej części tekstu używana jest forma spolszczona: wenda. [przypis edytorski]

wendziarz (z port.) — kupiec. [przypis edytorski]