Przypisy

łacinką (…) niczyje oczy nie wytrzymają (…) czytania tak długo, jak czytania gotyku — obecnie nawet w Niemczech zapatrywania na tę sprawę już się zmieniły. Coraz częściej słychać skargi na szkodliwość gotyku. Coraz częściej też drukuje się dzieła niemieckie łacinką. Por. uwagę wydawcy 9. [przypis tłumacza]

łagodził gniewne słowa syna, który dalej chciał niszczyć to, co nie miało związku z nauczaniem Tory — Rabi Elazar źle się odnosił do tych ludzi, którzy zajmowali się bytowymi sprawami. [przypis tłumacza]

łają Teofrasta, który w dziele o bogactwach (…) — Cicero, De officiis, II, 16. [przypis tłumacza]

łamać prawa o grze w kostki… — każąc im poprzetrącać kostki u nóg, robi aluzję do wydanego zapewne wówczas rozporządzenia (lex alearia) przeciw hazardowej, a tak popularnej u południowców grze w kostki. [przypis tłumacza]

łamed waw — po hebrajsku oznacza 36; religijni Żydzi wierzą, że w każdym pokoleniu żyje trzydziestu sześciu sprawiedliwych mężów, dzięki którym świat się utrzymuje. [przypis tłumacza]

łamiąc się na dwie półkompanie — wtedy front szeroki na dwa plutony. [przypis tłumacza]

łaska uczynkowa — fr. grâce actuelle. [przypis tłumacza]

łaskę, jaką hrabia de Sérisy okazał jego bratu — por. Balzac, Kawalerskie gospodarstwo. [przypis tłumacza]

łaszkować (starop.) — łasić się. [przypis tłumacza]

łatwiej o wiele ustrzec cokolwiek posiadanego niż zdobyć — Zupełnie odwrotnie w Pierwszej mowie olintyjskiej: „często wydaje się trudniejszym ustrzec dobro niż je zdobyć”. Wiadomo, że sentencje ogólne i mądrości narodów należą szczęśliwie do tej kategorii sądów, które niosą być z równą cierpliwością prawdziwe, jak i błędne. W szkołach wymowy uczono dostosowania argumentów do potrzeby: nauka o tym nazywała się topika; powstała ze spostrzeżenia, że sentencje są wygodnymi argumentami i że wedle potrzeby dopuszczają różnorakie warianty; np. Temistios tę samą sentencję przekształca w ten sposób: „cenniejszą jest rzeczą zdobyć mienie niż zdobyte mnożyć”. [przypis tłumacza]

Łatwo też dostrzec, że strony umawiające się stałyby między sobą jedynie pod prawem natury i nie miałyby żadnej rękojmi wzajemnych swoich zobowiązań… — ponieważ nie byłoby żadnej władzy stojącej ponad stronami, która by mogła rozstrzygać ich konflikty. Rozstrzygnięcie tych sporów mogłoby zatem nastąpić tylko w drodze walki, dającej zwycięstwo silniejszemu. [przypis tłumacza]

Łatwowierny: ludzie bez oczu — Aluzja do bajek, jakie Montaigne powtarza za Pliniuszem i Herodotem (II, 12). [przypis tłumacza]

łeawdł (hebr.) — dla odróżnienia. [przypis tłumacza]

łesate (hebr. lees ata) — tymczasem. [przypis tłumacza]

łowiectwo żadnemu nie przeszkadza — łowiectwo nie przeszkadza, jak np. pijaństwo lub gra w kości, oddawaniu się literaturze, polityce lub innemu zajęciu. [przypis tłumacza]

łuk turecki — litera M, która w celtyberyckim alfabecie ma formę łuku. [przypis tłumacza]

łupał mu głowę (…) wzdłuż szwu ciemieniowego — Rabelais, opisując podobne krwawe sceny, lubi roztaczać swoją wiedzę anatomiczną. [przypis tłumacza]

la belle chocolatiére (fr.) — piękna panienka z czekolady. [przypis tłumacza]

Laberiusza — Λαβερίῳ (N), Λιβερίῳ (D). [przypis tłumacza]

Labienus (…) ze swoim wojskiem… — wedle Mommsena (Römische Geschichte, t. V, Berlin 1894) wypadki te przedstawiają się jak następuje: Na dworze partyjskim bawił Kwintus Labienus, były oficer Brutusa, syn Tytusa Labiena, który niegdyś był jednym z wodzów Juliusza Cezara, a później jego zawziętym wrogiem. Podczas wojny peruzjańskiej (r. 713 od założenia Rzymu) król Orodes usłuchał jego namowy i wysłał go wraz ze swym synem Pakorusem na czele wojska do Syrii. Namiestnik jej, Decydiusz Saxa, uległ niespodzianemu napadowi, załogi rzymskie, utworzone głównie ze starych żołnierzy republikańskich, poddały się, wszystkie miasta z wyjątkiem Tyru, którego nie można było zdobyć bez floty, otworzyły bramy zwycięzcom, a Saxa podczas ucieczki odebrał sobie życie. Pakorus uderzył tedy na Palestynę, Labienus na prowincję Azję. I tu podbili wszystkie miasta z wyjątkiem Stratonicei. „Zajęty zawikłaniami w Italii, Antoniusz nie przysyłał swoim namiestnikom posiłków i przez blisko 2 lata (od końca 713 do wiosny 715 r.) władali Syrią i większą częścią Małej Azji partyjscy wodzowie i republikański wódz Labienus Parthicus, jak sam nazywał się z bezwstydną ironią — nie Rzymianin, który zwyciężył Partów, lecz Rzymianin, który z Partami zwyciężył swoich…”. [przypis tłumacza]

labor callum obducit dolori — „Praca robi człowieka hartownym na ból” (Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], II, 14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Laborum (…) peregi — Vergilius, Aeneida, VI, 103. [przypis tłumacza]

La Bruyère, [Jean de (1645–1696)] — jeden z wielkich klasyków francuskich XVII w., moralista i psycholog. [przypis tłumacza]

[Lacedemończycy] miłowanych na tak znakomicie dzielnych ludzi wyprowadzają — Ksenofont, omówiwszy w Konstytucji Lacedemończyków II 13 Beotów i Elejczyków, wyraża pochwałę dla spartańskiego prawodawcy Likurga, że dozwala miłości widzącej cel swój w doskonaleniu i prowadzeniu do cnoty ukochanego, a zabrania surowo miłości niemoralnej. [przypis tłumacza]

Lacedemończycy prowadzili wojnę z Ateńczykami — wojna peloponeska, 430–404 p.n.e. Klearch wielokrotnie się odznaczył w ostatnim jej okresie (dekelejskim). W roku 411 pozyskał Bizancjum dla Sparty, a mianowany tam komendantem załogi i miasta (harmostą), odebrał mieszkańcom podczas oblężenia całe zboże dla swego wojska. Śmierć głodowa mieszkańców była mu obojętna. Tym ściągnął na siebie ich nienawiść. Gdy udał się do Chalkedonu (w Azji), który stanowił z Bizancjum jeden okręg administracyjny pod jego władzą, celem porozumienia się z popierającym go Farnabazosem, satrapą Bitynii i Frygii Małej, mieszczanie otwarli bramy i wpuścili Alkibiadesa. W roku 406 przed bitwą u wysp Arginuz polecał admirał Kallikratidas, by w razie jego śmierci komendę oddać Klearchowi. [przypis tłumacza]

Lacedemończyk, co żadnej siły do wojska nie przyprowadził — nieprawda (zob. ks. I, 4), Chejrisofos przyprowadził 700 hoplitów. [przypis tłumacza]

Lachaim! — toast przy wznoszeniu kielicha. [przypis tłumacza]

La Chapelle (1626–1686) — poeta francuski, nieżywiący wstrętu do butelki; częsty gość w gospodzie de la Croix w towarzystwie Moliera, Boileau i młodego wówczas Racine'a. [przypis tłumacza]

Lada co nas pociesza, lada co bowiem nas zasmuca — Por. Montaigne, Próby III, 4. [przypis tłumacza]

ladro maledetto (wł.) — przeklęty złodziej. [przypis tłumacza]

Laetius (…) honestum (łac.) — „Dobry czyn cieszy więcej, im nasz trud był większy” (Lucanus, Pharsalia, IX, 404; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Laetus (…) curare (łac.) — „Serce me rade temu, co dziś widzę:/ Co przyszłość kryje, wstręt mi śledzić za tym!” (Horatius, Odae, II, 16, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

La fama (…) sgombra (wł.) — „Sława, która słodyczą swego głosu czaruje dumnych śmiertelników i zdaje się tak powabna, jest jeno echem, snem który rozprasza się, pierzcha za najlżejszym wiatrem” (Tasso, Jerozolima Wyzwolona XIV, 63). [przypis tłumacza]

La faveur prodiguée aux mauvais ouvrages est aussi contraire aux progrés de l'esprit que le déchainement contre les bons (fr.) — Przychylność, którą trwonimy, darząc nią dzieła złe, jest dla rozwoju umysłu tak samo szkodliwa, jak namiętne występowanie przeciw dziełom dobrym. [przypis tłumacza]

La Fontaine (1621–1695) — słynny bajkopis, w życiu prywatnym nieuleczalny cygan literacki. [przypis tłumacza]

Lag-baomer — 33. dzień od święta Paschy. Jedyny dzień między Paschą a świętem Szawuot, kiedy dozwolone jest zawieranie małżeństwa i można się weselić, albowiem w tym dniu ustała panująca zaraza w kraju, podczas której umarło 24 tysiące uczniów rebego Akiwy. W tym dniu po dzień dzisiejszy urządza się dla młodzieży majówki. [przypis tłumacza]

Lag-baomer — 33. dzień od święta Paschy; jedyny dzień między Paschą a świętem Szawuot, kiedy dozwolone jest zawieranie małżeństwa i można się weselić, albowiem w tym dniu ustała panująca zaraza w kraju, podczas której umarło 24 tysiące uczniów rebego Akiwy; w tym dniu po dzień dzisiejszy urządza się dla młodzieży majówki. [przypis tłumacza]

Lagona edatera — po baskijsku: w twoje ręce, towarzyszu. [przypis tłumacza]

lakh (sanskr. lakhsza) — sto tysięcy; krocie. [przypis tłumacza]

Lakończycy delektowali swą Dianę katorgą młodych chłopiąt (…) — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

Lakończycy, idąc do bitwy, składali ofiary Muzom (…) — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

Lakonki (…) powiada Platon — por. Platon, Państwo V, 457. [przypis tłumacza]

Laktancjusz przypisuje zwierzętom nie tylko mowę, ale i śmiech — Lactancjusz, Podstawy nauki Bożej, III, 10. [przypis tłumacza]

la liberté est un fait, et non une croyance — wolność jest faktem, a nie wierzeniem. [przypis tłumacza]

la liberté est un mystère (fr.) — wolność jest tajemniczym cudem. [przypis tłumacza]

la liberté est un mystère — wolność jest tajemniczym cudem. [przypis tłumacza]

Lallemaniana — Lallemant, filolog z XVI w. [przypis tłumacza]

La Mettrie (1709–1751) — filozof francuski, słynny z dowcipu. [przypis tłumacza]

Lampsacenia — Miasto w Małej Azji, siedziba kultu Priapa, który, wedle legendy, był jego założycielem. [przypis tłumacza]

Lampsakos — kolonia fokijska w Azji Mniejszej nad Hellespontem. [przypis tłumacza]

Land w r. 1882 zauważył (…), że ten przekład [holenderski] musiał być dokonany z rękopisów — J. P. N. Land, Over de uitgaven en den text dr Ethica van Spinoza. [przypis tłumacza]

Lango — Nazwa dzisiejszej wyspy Eos, ojczyzny Hipokratesa. [przypis tłumacza]

Languidior (…) tunicam — Catullus, Carmina 67, 21. [przypis tłumacza]

La notte e bella, fa presto, Ninella… (wł.) — noc jest piękna, chodź szybko, Ninello. [przypis tłumacza]

Lanuvium i Tusculum — małe miejscowości pod Rzymem. [przypis tłumacza]

Laodikea — Λαοδίκεια, fenickie Ramitha, dziś Lâdikije (22 000 mieszkańców), miasto nadmorskie. [przypis tłumacza]

L'Aretin per Dio grazia (…) in una mano — Aretino z łaski Boga jest żywy i zdrowy./ Ale mordę ma wspaniale ozdobioną./ Więcej dostał razów niż ma palców u ręki. [przypis tłumacza]

Largus (…) lumen (łac.) — „Bogate źródło światła powszechnego, słońce,/ Zasila nieustannie całe niebo blaskiem./ Śląc fale za falami ognistych promieni” (Lucretius, De rerum natura, V, 282; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

larix — modrzew. [przypis tłumacza]

Laroche — znajomy autora. [przypis tłumacza]

Larysa, [ob. Larisa] — w odróżnieniu od innych pięciu miast tego samego imienia zwie się to miasto Tesalską Larysą, leży w urodzajnej dolinie krainy Pelasgiotis, na płd. brzegu rzeki Penejos [Pinios]. Dziś jeszcze jest znacznym miastem tego samego imienia. Rządy w nim były arystokratyczne, należały zwykle do rodu Alenadów, na którego czele stali ku końcowi wojny peloponeskiej Aristippos, znany z Anabazy przyjaciel Cyrusa Młodszego, i Medios. [przypis tłumacza]

Lar (zwykle w liczbie mnogiej: Lares) — bóstwo opiekuńcze domu rzymskiego. [przypis tłumacza]

Laska — Laska Mojżesza. [przypis tłumacza]

Laskaris — bibliotekarz Franciszka I i przyjaciel autora. [przypis tłumacza]

Laskaris — bibliotekarz Franciszka I, przyjaciel Rabelais'go. [przypis tłumacza]

laskar — nazwa majtków indyjskich, którzy służyli na okrętach europejskich. Ludzie ci należą do kasty paria [tj. pariasów; red. WL]. [przypis tłumacza]

las w Bierze — Bière: dawna nazwa lasu Fontainebleau. [przypis tłumacza]

lasy palmowe pod Jerychem — należą dziś tylko do historycznych wspomnień, gdyż islam zamienił całą tę krainę w przerażającą pustynię. Ale mimo to w samym Jerychu utrzymały się piękne ogrody i pielgrzym może spocząć nie tylko pod palmą, ale i pod oleandrem, osypanym kwiatami odurzającej woni. [przypis tłumacza]

Latent (…) possit — Cicero, Academica, II, 39. [przypis tłumacza]

La terra molle e lieta e dilettosa… (wł.) — Ziemia wesoła, luba, łatwa do uprawy, wydaje mieszkańców we wszystkim do niej podobnych (Tasso, [Jerozolima wyzwolona, ks. I, strofa LXII]). [przypis tłumacza]

Latius (…) serpunt — Rutilius, Itinerar I, 397. [przypis tłumacza]

lat siedemdziesiąt trzy na czele Grecji — 45 lat panowania Aten, od wojen perskich do wojny peloponeskiej (okres ten nazywa się pentekontaetia, tj. okrągło pięćdziesięciolecie), oraz 27 lat trwania wojny peloponeskiej = 72 lata. [przypis tłumacza]

Laudandis pretiosior ruinis — Sidonius Appolinaris, Nurbo 62. [przypis tłumacza]

Laudari (…) belle — Persius, Satirae I, 47. [przypis tłumacza]

Laudate coeli quoniam misericordiam fecit Dominus… (…) (łac.) — „Chwalcie niebiosa, ponieważ miłosierdzie uczynił Pan… ponieważ Pan odkupił Jakuba, a w Izraelu sławnym się uczynił. Tak mówi Pan, odkupiciel twój i który cię utworzył z żywota matki: Ja, Pan, wszystko czynię, sam rozciągam niebiosa, rozpościeram ziemię mocą swoją”. [przypis tłumacza]

Lazarus dormit — et deinde dixit: Lazarus mortuus est (łac.) — J 11, 11 i 14. „Łazarz śpi — a potem powiedział: Łazarz umarł”. [przypis tłumacza]

lękają się by miasta, odzyskawszy kiedyś swą wolność, nie położyły na nich swej ciężkiej ręki — tak np. Histiajos, tyran Miletu, z innymi tyranami greckich miast Azji Mniejszej strzegący mostu na Dunaju podczas wyprawy Dariusza I na Scytów (przed r. 500), tłumaczy kolegom, że muszą bronić króla perskiego, bo w razie klęski ludność miast greckich, wolnych już od jarzma, srogo się porachuje ze swymi dawnymi władcami. To trafiło wszystkim do przekonania i wniosek Miltiadesa, by most zburzyć, upadł. [przypis tłumacza]

lękam się o życie istoty, którą kocham — wciąż mowa o panu de Mora. [przypis tłumacza]

Le Bossu (1631–1681) — autor Traktatu o poemacie epicznym. [przypis tłumacza]

Lechaim — dosł.: na życie; na zdrowie (formuła toastu). [przypis tłumacza]

Lechaim! — toast przy wznoszeniu kielicha. [przypis tłumacza]

lechaim — toast przy wznoszeniu kielicha, znaczy „na życie”. [przypis tłumacza]

Lechajon — Korynt posiadał dwa duże porty: Lechajon nad Zatoką Koryncką, 2 km na północ od miasta, z którym łączył go podwójny mur, i Kenchry nad Zatoką Sarońską. Lechajon zajął w 393 r. Praksytas; Agesilaos zajmuje ponownie mury (391), które, zburzone przez Praksytasa, odbudowali w międzyczasie Ateńczycy. Korynt nie mógł używać portu w Kenchrach, gdyż Praksytas opanował (393) warownię obok niego, zwaną Lidus; zajął również port Krommion na Istmie [Przesmyku Korynckim] (ok. 30 km na północny wschód od Koryntu). [przypis tłumacza]

leciuchno (…) wyrwana — Racine, Brytanikus. [przypis tłumacza]

Lecz (…) autorem — Ustęp ten jest echem osobistych przejść Moliera i walk jego około Tartufa i Don Juana. Ustęp o owej książce opiera się na rzeczywistym fakcie; równocześnie z wystawieniem Don Juana ukazała się w Paryżu kacerska i bezecna książka, której autorstwo starali się wrogowie podsunąć Molierowi. Jakoż wkłada on w tę tyradę Alcesta akcenty najszczerszego własnego bólu i oburzenia. [przypis tłumacza]

Lecz blanszuje policzki i wdzięczyć się lubi — jadowicie, z przyciskiem. [przypis tłumacza]

lecz gdybym nie poszła / Byłby to brak posłuszeństwa — impietas sit, nisi eam, Niem. [przypis tłumacza]

Lecz i z niebem dać rady jakoś sobie można (Il-y-a avec le ciel des accomodements) — Ten wiersz stał się we Francji przysłowiem. [przypis tłumacza]

…lecz jak on pustą był istotą — wiara ludowa w Danii utrzymuje, że olchy z tyłu są puste, jak wywrócone niecki. [przypis tłumacza]

Lecz kobieta, jeśli trzeba uknuć chytry podstęp… — przycinki kobietom wkłada Plautus najchętniej w usta samych kobiet. [przypis tłumacza]

Lecz lepszy jego lud, z Italii w pierwszej potyczce odparł ich — tzw. wojna peruzjańska, czyli peruzyńska, przedstawiona niedokładnie, gdyż Lucjusz długo bronił się w Peruzjum. [przypis tłumacza]

Lecz mi przebacz… — Kleopatra przypomniała sobie zapewne przestrogi Charmiany (I, 3). [przypis tłumacza]

lecz najbardziej uderza — w oryginale: am frappantesten erhält man sie. [przypis tłumacza]

Lecz — niech się co chce dzieje — verum tamen de me quidquid est. Uss. [przypis tłumacza]

Lecz, niestety, miłością rozsądek nie włada — Jedna z tych bolesnych prawd, które Molier opłacił wieloma goryczami życia. [przypis tłumacza]

lecz nie widzi… ma swoje niebezpieczeństwa — przekład wolny (w oryginale: οὔτε… οὔτε) ze względu na styl i ton. Wszyscy tłumacze uczynili to samo. [przypis tłumacza]

lecz oni mówili, że mimo rozkazu z ich strony nie ratowałem — ale tylko prywatnie i nie w formie oskarżenia. Prawda, że z tego wynikła alternatywa: albo winien jest Teramenes, albo wodzowie, i Teramenes we własnej obronie wystąpił z oskarżeniem swych wodzów, ale jego przedstawienie sprawy nie jest całkiem ścisłe (zob. ust. 3). [przypis tłumacza]

Lecz po cóż tu u nas koło wóz swój wyprzedza? — po co wyprzedzamy kolej zdarzeń? [przypis tłumacza]

Lecz powiedz (…) żywy? — Niejeden raz smagał Molier szyderstwem modnych paniczów dworskich (Szkoła mężów, I, 1). Tu jednak ostrze tego szyderstwa zwraca się raczej przeciw Alcestowi, który poddaje się takiej rywalizacji. [przypis tłumacza]

Lecz proszę cię (…) nie będzie — Ostatnie słowa bardzo oschle. [przypis tłumacza]