Przypisy

iacta est alea — „Kość rzucona!”, słowa Juliusza Cezara przesadzającego Rubikon. [przypis autorski]

iakie rozrządzenie domu, gospodarstwa, dzieci i samych nawet rozrywek zastałem, opiszę ieżeli mi czas pozwoli — w drugim tomie przypadków moich. [przypis autorski]

Ibidem, s. 122. [przypis autorski]

Ibidem, s. 125. [przypis autorski]

Ibsen, Gladstone, Munch (…) jeżeli to wszystko nie skończy się na kobiecie, jestem gips — J. A. Kisielewski, W sieci. Karykatury, Warszawa 1956, s. 180–181. Pozycji Kisielewskiego na tle modernizmu i dziejów scenicznych jego komedii dotyczy kompetentne studium Romana Taborskiego „W sieci” i „Karykatury” (w tomie: Trzech dramatopisarzy modernistycznych. Przybyszewski, Kisielewski, Szukiewicz, Warszawa 1965, s. 68–101). Warto też pamiętać opinię Przybyszewskiego na temat W sieci Kisielewskiego. Zdaniem Przybyszewskiego autor odmalował „Kraków kiepskiego fin-de-siecle'u, lichego blichtru wiedeńskiej secesji i altenbergowskiego snobizmu, a równocześnie bohaterskich wysiłków, by się »z sieci« starego Krakowa wyzwolić”. Por. S. Helsztyński, J. A. Kisielewski i St. Przybyszewski w 1901 roku, „Ruch Literacki” 1937, nr 6, s. 118. [przypis autorski]

Ibsen jest na wskroś dziecięciem swego otoczenia (…) pogardą dla obłudy — J. Wojewódzki, Ibsen w Anglii, „Prawda” 1893, nr 33, s. 392. [przypis autorski]

Ich ciała wyglądały jak zamarzłe posągi; widok wstrząsający — Mielgunow, op. cit., s. 86. [przypis autorski]

i chociaż życie nasze nic nie warte: evviva l'arte! — K. Tetmajer, Poezje, S. II, s. 46. [przypis autorski]

I chwyciłaś mnie w Twe ramiona (…) czas sam siebie w ogon gryzie, bo się rozpostrzeć nie może — S. Przybyszewski, Requiem aeternam, s. 57. [przypis autorski]

I czuje sercem, że tu na tej ziemi (…) Jako się patrzą lodowe księżyce — W. Orkan, Z tej smutnej ziemi, Lwów 1902, s. 107. [przypis autorski]

Idęć ja, biedna Maryja (…) Byt w tej kurzawie tonie — J. Kasprowicz, Dzieła, IX, s. 179, 180. Rzadkie powieściowe zużytkowanie tego modernistycznego dążenia w bezkres znajdujemy w wędrówce Salki poprzez tknięty głodem i zarazą kraj w Pomorze. Opis tej wędrówki mimo momentów naturalistycznej grozy jest zupełnie pozbawiony realizmu, proporcji, jakich by się domagała powieść, jest jakby przeniesieniem Marii Egipcjanki w Gorce. Jedno wykroczenie przeciwko realizmowi, najmocniej świadczące o modernistycznym pochodzeniu tej pielgrzymki, szczególnie warto podkreślić. Oto Salka wędruje w podgórskich, wyschniętych i jałowych okolicach, „aże wreszcie, przemierzywszy słabymi kroki wszerz cały kraj nędzy, stanęła nad wielką wodą-rzeką… Nadziei wykłuty wzrok posłała na brzeg drugi — i wzrok ten zgasł od razu na wieki. Za rzeką-wodą wielką — noc wisiała. Szedł od tej nocy wiew zimny z zaciągami zgniłymi zarazy, jak od zepsutych ciał”. W przemierzanych przez Salkę, a Orkanowi dobrze znanych okolicach nigdzie taka rzeka nie płynie i płynąć nie może, ale znaleźć się ona musiała w Pomorze, bo nie obejdzie się bez niej modernistyczno-nastrojowy krajobraz. [przypis autorski]

Idę ja spełniać w pracy i pocie… — [Chomiakow, Pracownik], przekład dosłowny. [przypis autorski]

ideą bezlitosną, która wiecznie dręczy człowieka, każe mu gardzić wszystkim, co zna… — Oeuvres, t. I, s. 69. [przypis autorski]

ideę arystokratyzmu, jako reprezentanta siły — [Komentarz autora z Uwag.] Ciekawe to, że np. [w rozdziale I, we fragmencie: „Robert (…) siebie samego zaś miał za »naturę arystokratyczną«”, delikatną, trochę chorą”] występuje arystokratyzm jako słabość, u Strumieńskiego zaś mamy wahania: chcąc dostosować się do szablonu zdrowotnego, uważa, że zdegenerowanie Strumieńskich może się przerzuciło na niego ([rozdział VIII: „(…) pochodził bowiem z rodziców prostaków, którym nic nie miał do zarzucenia, ale może degeneracja Strumieńskich przerzuciła się na niego?”]), potem zaś uważa tę samą rodzinę za dobrą, starą rasę ([rozdz. VIII: „mógł siebie uważać za jeden z tych świeżych soków, którymi się zasila stara, dobra rasa”]). W jednym i drugim razie zawadza mu to, że nie jest ich synem. [przypis autorski]

ideę o ogóle wszelkiej realności postaciujemy (…) potem, za pośrednictwem wspomnianej już transcendentalnej mrzonki, zamienia się na pojęcie jakiejś rzeczy, stojącej na szczycie możliwości wszech rzeczy i dającej realne warunki do ich wyczerpującego określenia — ten ideał jestestwa najrealniejszego ze wszystkich, chociaż jest tylko wyobrażeniem, zrazu zostaje tedy realizowanym, tj. zamienionym na obiekt, a potem upostaciowanym, w końcu, wskutek naturalnego dążenia rozumu do wykończenia jedności, nawet uosobionym, jak to niebawem zaznaczymy; kierownicza bowiem jedność doświadczenia polega nie na samych zjawiskach (zmysłowości tylko), lecz na powiązaniu ich rozmaitości przez rozsądek (w apercepcji); stąd jedność najwyższej realności i wyczerpująca określność (możliwość) wszystkich rzeczy zdaje się tkwić w jakimś najwyższym rozsądku, a zatem w jakiejś umysłowości [Intelligenz]. [przypis autorski]

Idee, które kierowały życiem, zeszły, powiedziałby tu Gustave Le Bon, do ciemnego nekropolu, w którym spoczywają zmarli bogowie — por. G. Le Bon, Lois psychologiques de l'évolution des peuples, Paris, Flammarion, wyd. XVII, s. 149. [przypis autorski]

Idee w znaczeniu: wynalazki. [przypis autorski]

Identification Publica — Tożsamości Publicznej. [przypis autorski]

idrott — znaczy czyn bohaterski, dzieło bohaterskie lub szlachetne ćwiczenia fizyczne. [przypis autorski]

Idzie o dobre rozróżnienie odnośnych praw obywateli i zwierzchnika — uważny czytelniku, nie śpiesz się z oskarżeniem mnie tutaj o sprzeczność. Nie mogłem jej uniknąć w terminach z powodu ubóstwa języka; lecz poczekaj. [przypis autorski]

Ignacy Fik przeciwny był wszelkim w ogóle schematom periodyzacyjnym i na sprawę pokolenia także zapatrywał się sceptycznie — [por.] I. Fik, Linia podziału w literaturze, „Pion” 1938, nr 51–52. [przypis autorski]

ignava ratio (łac.: ospalstwo rozumu) — tak nazwali starożytni dialektycy zdradnik [sofizmat] w ten sposób brzmiący: Jeżeli los przeznaczył ci, że z tej choroby wyzdrowiejesz, to tak się stanie, czy wezwiesz lekarza czy też nie. Cyceron powiada, że ten sposób wnioskowania stąd ma swą nazwę, że jeżeli się za nim pójdzie, to nie będzie już zgoła zastosowania rozumu w życiu. To jest powodem, że sofistyczne dowodzenie czystego rozumu tą samą nazwą oznaczam. [przypis autorski]

i inni (…) — Watson, Percival, Spallanzani, a przede wszystkim biskup de Landaff; patrz Badania chemiczne, tom V (E.A.P.). [przypis autorski]

i jakaś dziwna mię pochwyca, bez brzegu i bez dna tęsknica, niewysłowiony żal — K. Tetmajer, Poezje, s. 105. [przypis autorski]

(…) i już nigdy nie rozpacza — Rozpacza, w sferze ciał znaczy także: rozstępuje, rozdziela, rozciela. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting, Berlin (1785), Primary Sources on Copyright… [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 11. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 13. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 13. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 14. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, , ch. 1 p. 14. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 1. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 2. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting… ch. 1 p. 4. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 4. [przypis autorski]

I. Kant, On the Unlawfulness of Reprinting…, ch. 1 p. 5. [przypis autorski]

I. Kant, [za:] D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 111. [przypis autorski]

I. Kant, [za:] D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 111. [przypis autorski]

ile roków (gw., daw.) — ile lat. [przypis autorski]

il Gran Cancelliere di Lituania, il Maresciallo della corte… — mowa tu zapewne o Marszałku nadw. koronnym, którym był Jan Klemens Branicki (przypisywano mu wpływ na hetmana W. lit., Sapiehę). [przypis autorski]

Il Gran Maresciallo — Jan Sobieski. [przypis autorski]

Illa-hu, Alla-hu, tymi słowami kończy się wzywanie na modlitwę czyli muczim obwoływany z wież minaretów. [przypis autorski]

I mają tylko dwa warunki z góry — Pojęcie proroków, z prawa obowiązującego w Izraelu wzięte, sądzę, że z właściwego źródła. Prorocy, fałszem dla prawdy walczący, powoływani byli przed sąd. I duchowie proroków są poddani prorokom. Patrz u św. Pawła w Listach. [przypis autorski]

imam — potomek proroka. [przypis autorski]

I ma na skrzydłach pisany gniew boży — Na skrzydłach wielu motyli, a mianowicie szarańczy, znajduje się niewyraźne znaki; lud prosty wierzy, iż to są litery arabskie i że zawierają napis: gniew boży. [przypis autorski]

imbui — gatunek drzewa. [przypis autorski]

Imię mylnie objaśniałem zwiedziony jego przyrostkiem, myśląc o jakimś Skvarcdь, ale Skw- trzyma się dosyć upornie (por. Skwierniewice, później Skierniewice: Skwierzyna). Wedle Kozierowskiego. Poznańskie II 279, piszą jezioro i miasto w XV w. Swarzadz 1408, Swarocz 1419, Swarzoncz w w. XVI; w XIV czytamy Swanrancz 1366. Swanrzancz 1377 i 1397; Swarzotsky z r. 1398 pozostaje wątpliwym. Ks. Kozierowski dodaje: „nazwa niejasna, pytanie czy rodzima; z pierwszą zgłoską swan- por. nazwę herbu Swangrody”. Pisowni swan- nie przydawałbym większego znaczenia; wprawdzie zwykłą myłką pisarską wobec kilkukrotnego powtarzania nie będzie; może pod wpływem następnej ą nosówka i do pierwszej zgłoski się dostała? Przyrostkiem jest -ięd, co jak i -ęd powtarza się nieraz w nazwach mazurskich, por. wedle notatek Pawińskiego, powtórzonych w Pracach Filologicznych VIII Molęda (jest i w Krakowie), Łabęda (ale to do łabędzi należy, Łabęcki), Mrzegenda (?). [przypis autorski]

imię tej trzeciej osoby, Duch, tj. tchnienie, jako symbol wolności — Soloviev, La Russie et l'Eglise Universelle, Paris 1889, s. 218. [przypis autorski]

I miej kalemkiar ciemny z musselinu/ Lub czewrę (…) — Rodzaj zasłony kobiet tureckich. [przypis autorski]

I mignie mu pod oczy święconym obrazkiem — Zdarzyło mi się widzieć szczególną w tym rodzaju pamiątkę. Na szabli Tureckiej, gdzie wzdłuż klingi wypisane były zdania z Alkoranu, znajdował się wyryty przy rękojeści wizerunek N. S. Panny z napisem polskim gockimi literami. Szabla ta należała do jednego Anglika, który ją we Włoszech nabył; dalekie więc, a zapewne nieraz i krwawe, odbywała podróże. Szkoda tylko, iż w napisie nie było ani roku, ani przez kogo zdobyta. [przypis autorski]

im jest znakomitszy, tym wcześniej… — Później okaże się to jasne, dlaczego ludzie wybitni już w bardzo wczesnym wieku (np. w czwartym roku życia) potrafią się kochać. [przypis autorski]

imkluz — pieniądz diabelski. [przypis autorski]

Im ktoś był niedostępniejszy takim oględzinom, tym stawał się bardziej podejrzany — Kronikarz nie ma zamiaru uogólniać. W dalszym biegu opowieści będzie miał sposobność wysławić wspaniałe na Monumencie Nędzy Polskiej postacie tych, którzy z siebie uczynili most dla Nike Skrzydlatej lub Nike chodzącej za pługiem! [przypis autorski]

im mniej mają one wykształcenia (…) tym więcej są warte — wyłączam wychowanie tyczące form: lepiej umieją wejść do salonu przy ulicy Verte niż przy ulicy Saint-Martin. [przypis autorski]

Im państwo jest bogatsze, tym bardziej jego względny zbytek je wzbogaca; wtedy trzeba się wystrzegać tworzenia względnych praw przeciw zbytkowi. Wytłumaczymy to bliżej w księdze o handlu — Patrz ks. XX, rozdz. 20. [przypis autorski]

… impedito dal mio solito dolore di testa — te ostatnie słowa w jęz. włosk dopisał Jan Kaz. własną ręką. (Przekład: „Nie piszę Ci własnoręcznie, bo mi przeszkadza zwykły mój ból głowy”). [przypis autorski]

imperator rzymski — Carducci zupełnie słusznie nazywa projektowany przez Danta związek ludów Una cristiana republica (L’opera di Dante 29). [przypis autorski]

Imperializm bierze Seillière nie politycznie, lecz indywidualnie, jako wolę potęgi… — por. [Ernest Seillière], Le Mal romantique (1908) i Le Romantisme (1925). [przypis autorski]

Impresjonizm, coraz bardziej zagłębiający się w szczegóły psychiczno-wrażeniowe (…) chce powrócić do czystej, naturalnej ludowej poezji — S. Słoński, Nasi moderniści, „Ateneum” 1899, t. II, s. 446. [przypis autorski]

Im więcej jest ludzi razem, tym bardziej są próżni i tym bardziej rodzi się w nich ochota odznaczenia się za pomocą drobnych rzeczy — W wielkim mieście, powiada autor Bajki o pszczołach, T. I., str. 133, każdy ubiera się ponad swój stan, iżby go tłum miał za coś więcej niż jest. Dla słabych umysłów jest to przyjemność prawie tak wielka jak spełnienie pragnień. [przypis autorski]

im więcej ktoś ma rozumu, tym mniej ma namiętności sprzecznych ze szczęściem drugich — to mi każe pokładać wielkie nadzieje w wyrastającym pokoleniu uprzywilejowanych. Mam nadzieję również, że mężowie, którzy przeczytają ten rozdział, będą mniejszymi despotami przez trzy dni. [przypis autorski]

Im żywiej objawia się u człowieka świadomość tego tat twam asi, czyli wewnętrznej spójni z całą naturą organiczną — Houston Stewart Chamberlain, Richard Wagner, koniec rozdz. IV. [przypis autorski]

inactwo — zmiana. [przypis autorski]

Inaczej by wyglądały losy nasze, gdyby pewni ludzie nie palili — zaznaczam również, że tytany, dla których zaciągnięcie się fajką lub przejście od fajki do papierosów jest naprawdę wykluczone, mogą bez żadnych złych następstw pozwolić sobie na okresowe palenie fajki, jako na przyjemność III klasy zapachowo-smakowo-dotykową. To wypróbowałem ostatnio na sobie ze skutkiem dodatnim. [przypis autorski]

in concluendo — przy wnioskowaniu. [przypis autorski]

indios bravos — dzicy. [przypis autorski]

indyjskie konopie — po arabsku: haszisz. [przypis autorski]

indyjskie Om — Monosylaba mistyczna, znacząca Absolut. [przypis autorski]

Indywidualizm metafizyczny estetyki Przybyszewskiego (…) wczuwanie się i wmyślanie w treść stanowiska swego aż do końca — S. Brzozowski, Dzieła wszystkie, VI, s. 159 (Współczesna krytyka literacka). [przypis autorski]

Indywidualizm ten opiera się na wierze, że człowiek wnikający w siebie, zagłębiający się we własną duszę, musi być dobrym — S. Brzozowski, Co to jest modernizm?, s. 99. [przypis autorski]

infantka w żałobnej szacie — historyczne. [przypis autorski]

Infinityzmowi przeciwstawił on relatywizm (…) bezpłodne w pozorze prawo umiał uczynić zasadą systemu i w tym jego oryginalność — por. L. Constant, La Philosophie de Renouvier, („Annales de philosophie chrétienne”, 1910, Avril). [przypis autorski]

informacje nt. Kampanii Wschodnioindyjskiej pochodzą z J. Skodlarski, Historia gospodarcza, Warszawa 2012, s. 64, http://pl.wikipedia.org/wiki/Brytyjska_Kompania_Wschodnioindyjska, http://pl.wikipedia.org/wiki/Akty_Nawigacyjne [przypis autorski]

Informacje podane za: D. Lefranc, The metamorphosis of contrefaçon…, s. 59–63. [przypis autorski]

Informacje w niniejszym akapicie podaję za: D. Lefranc, The metamorphosis of contrefaçon in French copyright law, Copyright and Piracy: An Interdisciplinary Critique, L. Bently, J. Davis, J. C. Ginsburg [red.], Cambridge 2010, s. 58–67. [przypis autorski]

Informacje w niniejszym akapicie podane za: L. Pfister, Author and Work in the French Print Privileges System…, s. 119–123. [przypis autorski]

Informacje zawarte w dwóch ostatnich akapitach podane są na postawie: M. Rose, Authors and Owners. The invention of copyright, London 1994, s. 52–68. [przypis autorski]

Informacje zawarte w niniejszym akapicie podano za: P. Gancarczyk, Muzyka wobec rewolucji druku. Przemiany w kulturze muzycznej w XVI wieku, Toruń 2011, s. 36, 46, 155–156. [przypis autorski]

in gratiam (łac.) — z powodu… dzięki… [przypis autorski]

in hejli — in: to, hejli: bardzo. [przypis autorski]

I nikt (…) nie wierzy w diamenty parańskie, z wyjątkiem złudzonych Polaków, przesyłających zwykłe krzemienie do jubilera — Poznański, jubiler z Rio de Janeiro, ul. Ourives nr 78, ma u siebie listy i krzemienie przesłane z Parany przez Polaków jako diamenty do oceny. [przypis autorski]

In illo tempore dixit Papa Romanis… — ewangelia ta satyryczna u Du Méril'a Poësies latines avant le XII siècle. p. 407. [przypis autorski]

inksi (gw.) — inni. [przypis autorski]

Inne prawo orzekło, iż ci, którzy targną się na ministrów i urzędników księcia, dopuszczają się zbrodni obrazy majestatu tak, jakby się targnęli na samego księcia. Prawo to zawdzięczamy dwom monarchom, których słabość słynna jest w historii — Arkadiusz i Honoriusz. [przypis autorski]

Inne z kruszcu Chalybów wytopione (…) — Les ponts de fer [fr.: mosty żelazne; red. WL]. [przypis autorski]

inni pisarze liczą na dobrowolne zrzeczenie się małżeństwa w tych wszystkich wypadkach, gdy z niego liche potomstwo zrodzić by się mogło — np. W.R. Grey obrabiał tę kwestię w Enigmas of life. [przypis autorski]

inni za nas, nami samymi, historię przyszłej ludzkości tworzyć będą. I kto wie, czy to nie będą u nas właśnie, jako typowi niezadowoleńcy, Żydzi (…) tak jakoś na razie to wygląda — o ile nie opamiętają się w swej zbrodniczej, opartej o krótkodystansowość i krótkowzroczność, robocie nasi antysemici. [przypis autorski]

…innych bogów miejscowych — te siedem ustępów, od „W dzisziejszym kleptomanie” do „innych bogów miejscowych”, wykreślił cenzor. [przypis autorski]

Inny przykład fantastyczny: przypuśćmy, że na biegunie temperatura wynosi absolutne 0 = 273° i że stworzenie chcące osiągnąć biegun zmniejsza się w ten sposób, że przy — 273 musi osiągnąć wielkość 0. Stworzenie takie osiągnie biegun „granicznie”, tzn. aktualnie nie osiągnie go nigdy, przybliżając się doń nieskończenie.

[przypis autorski]

inny wieszcz […] Wam odmalował pierwszy śnieg — Wiaziemski, autor utworu Pierwszy śnieg. [przypis autorski]

INO jest dziś wypróbowanym narzędziem potężnego przez Moskwę kierowanego spisku przeciw światu… — Essad Bey, op. cit., s. 162–177. [przypis autorski]

In quo nati sumus (łac.) — w czem urodziliśmy się. [przypis autorski]

In secula seculorum ament — Na wieki wieków, amen (łac.). [przypis autorski]

instalowanie Salamander na wszystkich kontynentach witano na ogół z żywym zainteresowaniem, a nawet z entuzjazmem — Por. poniższy, szalenie ciekawy wycinek, niestety w nieznanym języku i w efekcie tego niemożliwy do przetłumaczenia:

Saht na kchri te salaamander bwtat

Saghr gwan t'lap ne Salaam Ander bwtati og t'cheni berchi ne Simbwana m'bengwe ogandi sűkh na moďmoď opwana Salaam Ander sri m'oana gwen's. Og di limbw, og di bwtar na Salaam Ander kchri p'che ogandi p'we o'gwandi te ur maswâli sűkh? Na, ne ur lingo t'Islamli kcher oganda Salaam Andriaa ashti. Bend op'tonga kchri Simbwana mędh, salaam!.

[przypis autorski]

in statu quo (łac.) — w dawnym stanie. [przypis autorski]

instynktu rozrodczego, w którym też pierwotnie zwraca się jeden stwór indywidualny ku drugiemu, szukając w transcendencji pozaosobowej uczuć ratunku przed absolutną samotnością — drugi błąd Leibniza, że własności trwania samego dla siebie rozszerzył na rozciągłości i dlatego, mimo zapewnień, nie mógł z monad ukonstytuować materii martwej i musiał przyjąć „bezokienne” monady, przecząc tym najoczywistszej oczywistości. [przypis autorski]

Insz-Allah — Jeśli Allah pozwoli. [przypis autorski]

Insz-Allah, Masz-Allah, Barek-Allah — Jeśli Allah pozwoli, chwała Allachowi itd. [przypis autorski]

inteligencja (…) wiedzie do odkrycia cnoty na drodze do świątyni chwały — charakter młodego patrycjusza w r. 1822 dość wiernie oddany jest w dzielnym Bothwellu w Old Mortality. [przypis autorski]

Intercyzy, działy, testamenta z owych czasów okazują nam mieszczkę lwowską… — B. Łoziński, Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie [pełny tytuł to: Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku (1890); red. WL]. [przypis autorski]