Przypisy

dyspensi a. dyspensaci — zwolnieni od pewnych przepisów. [przypis redakcyjny]

dyspensować się — uwalniać się. [przypis redakcyjny]

dyspepsja (z gr. dys: zły, peptein: trawienie) — pot. niestrawność. [przypis redakcyjny]

dysponent — zastępca kierownika w zakładzie handlowym. [przypis redakcyjny]

dysponować — gotować na śmierć. [przypis redakcyjny]

dysponował sentencją — stanowił o wyroku. [przypis redakcyjny]

dyspozycją — [B. lp r.ż.] ustrój, przeznaczenie. [przypis redakcyjny]

dyspozycja — tu: gotowość, ochota. [przypis redakcyjny]

dyspozytor — tu: rozkazodawca. [przypis redakcyjny]

dysputować — podawać w wątpliwość, kwestyjonować. [przypis redakcyjny]

Dysputować się — prowadzić dysputę, kłócić się. [przypis redakcyjny]

dysputy — międzyzakonne, po kościołach odprawiane. [przypis redakcyjny]

dysputy — tu: żartobliwe nawiązanie do instytucji uczonych dysput w kwestiach teologicznych (prowadzonych zwłaszcza w zakonach), żywych jeszcze w tradycji XVIII wieku. [przypis redakcyjny]

dystancja — odległość. [przypis redakcyjny]

dystancji — odległości. [przypis redakcyjny]

dystrakcja — roztargnienie. [przypis redakcyjny]

dystrakcja (z łac.) — rozerwanie, niepokój. [przypis redakcyjny]

dystrybucja — tu: dawna nazwa sklepu z wyrobami tytoniowymi. [przypis redakcyjny]

dystrybucja (z łac.) — rozdział dóbr, rozprowadzenie. [przypis redakcyjny]

dystrybucji — rozdawnictwa. [przypis redakcyjny]

dystylator — tu: fabrykant wódek (dziś: destylator). [przypis redakcyjny]

dystylowali — odkraplali, wypacali. [przypis redakcyjny]

dystylują — przepędzają w alembikach. [przypis redakcyjny]

dystyngwowany — wyróżniający się, poważny, dostojny. [przypis redakcyjny]

dystyngwowany — wyróżniający się, uchodzący za coś lepszego. [przypis redakcyjny]

dystynkcją — wyróżnienie, elegancję. [przypis redakcyjny]

dystynkcji — rozróżniania, znaczenia. [przypis redakcyjny]

dystynkcji — rozróżnienia. [przypis redakcyjny]

dystynktoria — odznaki. [przypis redakcyjny]

dysydenci — innowiercy. [przypis redakcyjny]

dysydent — innowierca. [przypis redakcyjny]

dysymulowała — udawała, ukrywała. [przypis redakcyjny]

dysymulowana — cierpiana, znoszona. [przypis redakcyjny]

dysymulowane — ukrywane. [przypis redakcyjny]

dyszkant — głos chłopięcy. [przypis redakcyjny]

dywana — dziś popr. forma D. lp: dywanu. [przypis redakcyjny]

dywan — rada sułtańska. [przypis redakcyjny]

dywan — tu nie, jak poprzednio, rada, lecz sofa. [przypis redakcyjny]

dywan (tur.) — rada państwa. [przypis redakcyjny]

dywan (tur.) — rada. [przypis redakcyjny]

dywan — wyraz perski: zgromadzenie, rada państwa. [przypis redakcyjny]

dywan (z tur.) — senat, rada państwa. [przypis redakcyjny]

dywdyk a. tyftyk — bogate przykrycie na konia. [przypis redakcyjny]

dywdyk — bogate przykrycie na konie. [przypis redakcyjny]

dywidenda — zysk. [przypis redakcyjny]

dywinować — przeznaczać. [przypis redakcyjny]

dywizja — wielki oddział wojska różnej broni. [przypis redakcyjny]

dywizyja hetmańska — dywizja Sapiehy. [przypis redakcyjny]

dyzarmować — rozbroić. [przypis redakcyjny]

dyzgusty (lm) — psoty, obelgi. [przypis redakcyjny]

dyzgust (z wł.) — nieprzyjemność, przykre uchybienie. [przypis redakcyjny]

dźbłem — zamiast: źdźbłem. Wyd. Libery i Sawrymowicza tłumaczy tę formę wymową poety. [przypis redakcyjny]

dźwirze (stpol.) — drzwi. [przypis redakcyjny]

dżdża (starop.; D. lp od: deżdż) — deszczu. [przypis redakcyjny]

Dżennaty (arab. dżennet: ogród obsadzony drzewami) — raj, do którego wchodzą tylko prawowierni mahometanie. [przypis redakcyjny]

dżereń — antylopa. [przypis redakcyjny]

dżokej (z ang.) — zawodowy jeździec biorący udział w wyścigach konnych. Fakt, że Hrabia tak nazywał swoich służących, potwierdza jedynie, jak bardzo hołdował angielskiej modzie. [przypis redakcyjny]

dżuma — o wybuchu epidemii dżumy w okolicach Astrachania (miasto u ujścia Wołgi) przyniósł pierwszą wiadomość »Kurier Warszawski« z 7 stycznia 1879 r. [przypis redakcyjny]

Dżyngis-chan okazał tak wielką wzgardę meczetom — Wchodząc do meczetu w Bucharze, porwał alkoran i rzucił go pod nogi swoich koni. [przypis redakcyjny]

dzara — urzędowy dokument mongolski, nadający prawo korzystania z koni pociągowych. [przypis redakcyjny]

Dzavelas, Kitsos, gr. Κίτσος Τζαβέλας (1800–1855) — jeden z [greckich] bohaterów walk o niepodległość; [w latach 1847–1848 premier Grecji]. [przypis redakcyjny]

dzbanarz (starop.) — pijak dzbanem spełniający [toasty]. [przypis redakcyjny]

dzban — w którym nosiły wodę Danaidy (Dziewki niebogi) skazane za zabicie mężów (zob. w. 31–32) na wieczne napełnianie beczki bez dna (czyli bani bezdennej z w. 27); w mit. gr. Danaidy czerpały wodę za pomocą sit. [przypis redakcyjny]

dziać — nadziewać na „drzewa” (kopie). [przypis redakcyjny]

dziać — nadziewać, przebijać. [przypis redakcyjny]

dziać (starop.) — nazywać. [przypis redakcyjny]

dziady z Kalwaryje — Kalwaria Zebrzydowska, na południe od Krakowa, była słynnym miejscem odpustowym (15 sierpnia), gdzie też schodzili się liczni żebracy, dziadowie-lirnicy, korzystający z ogromnego nagromadzenia wiernych, nawet z odległych stron. [przypis redakcyjny]

dział asekurantem — należącym do osłony artylerii. [przypis redakcyjny]

działobitnia — bateria artyleryjska. [przypis redakcyjny]

dział — tu: wzgórek, wzniesienie. Wyrażenie gwarowe występujące na Podkarpaciu, w innych regionach Polski nieużywane. [przypis redakcyjny]

Działyński — Adam Działyński. [przypis redakcyjny]

Dziambetgierej — właśc. Dżanbeg-Girej, chan krymski w latach 1610–1623. [przypis redakcyjny]

dzianet (daw.) — rumak. [przypis redakcyjny]

dzianet — rumak. [przypis redakcyjny]

dzianet (z arab.) — wierzchowiec wyćwiczony według szkoły hiszpańskiej. [przypis redakcyjny]

dziardyn (daw., z wł.) — ogród. [przypis redakcyjny]

dziatki (daw.) — dzieci. [przypis redakcyjny]

dzicza — forma staropolska, tak jak: łodzia, pieczenia itp.; dziś: dzicz. [przypis redakcyjny]

dzięgi (daw., z rus.) — monety. [przypis redakcyjny]

dzięgiel — roślina o mocnym zapachu i ostrym smaku; w przysłowiu: dać kminu z dzięgielem, tzn. dotknąć do żywego, dać się we znaki, dokuczyć. [przypis redakcyjny]

Dzięki Bogu, że Giettator szczęśliwie dopłynął (…) — Władysław Zamojski wyjechał był wtedy do Konstantynopola w związku z nadchodzącą wojną krymską. [przypis redakcyjny]

dzięki ogólności określenia woli i pojęciu doświadczenia — Büchner pisze artykuł o Schopenhauerze, uznający jego wielki wpływ na rozwój filozoficznego myślenia. Por. Lange, op. cit., s. 90 i 162. [przypis redakcyjny]

dziękuję za bedłek — dziękuję, mam w domu lepszych rzeczy dość; fragment przysłowia: „Dziękuję za bedłek, mam doma dość rydzów”. [przypis redakcyjny]

Dziękuj i módl się do aniołów słońca — Do Boga, którego tu poeta nazywa słońcem aniołów, bo aniołów w niebiosach, jak nas nasze ziemskie słońce, Bóg, oświeca. [przypis redakcyjny]

dziecek (daw.) — 2. przypadek [D.] lm od: dziecko; [dziś: dzieci]. [przypis redakcyjny]

Dzieci dwóch braci, czyli stryjeczne, były uważane i uważały się między sobą za rodzeństwo — W istocie u Rzymian mieli jedną nazwę: braci stryjecznych nazywano braćmi. [przypis redakcyjny]

Dziecię Triptolem — według legendy greckiej syn króla krainy Eleusis, któremu bogini Demeter, z wdzięczności za udzieloną jej w Eleusis gościnę, podarowała ziarna zbóż i którego nauczyła uprawy roli. [przypis redakcyjny]

dziecina — r.m. [tj. ten dziecina]. [przypis redakcyjny]

dziecinka — zdrobnienie od dziecina (dziecko); noworodne: nowonarodzone (por. współcz. wyraz: noworodek). [przypis redakcyjny]

dziecinny — tu: dotyczący dzieci. [przypis redakcyjny]

dzieci Penna — potomkowie kwakra Williama Penna (1644–1718); Stendhal ma na myśli Amerykanów. [przypis redakcyjny]

dzieciuch mężny, co wpływ tej gwiazdy poczuł tak potężny — Wielki Can della Scala urodzony pod gwiazdą Marsa. [przypis redakcyjny]

dzieci waszej Julci są dziećmi ojca, który życie (…) przepróbował na nieudających się rzeczach — Adolf Tetmajer walczył w powstaniu r. 1830. [przypis redakcyjny]

dziecka — 4. przypadek [tj. B.] lm [dziś: dzieci]. [przypis redakcyjny]

dziecka (daw.) — 4. przypadek [tj. B.] lm [od M.lp: dziecko]. [przypis redakcyjny]

dziecko nowonarodzone i przybyłe do dawnej uprzywilejowanej właścicieli familii (…) — Ignacy Lachnicki, Biografia włościanina nad brzegami Niemna, powyżej Łosośnej mieszkającego, Warszawa 1815, s. 5. [przypis redakcyjny]

dziedziczne folwarki — zgodność tego obliczenia z rzeczywistością bardzo wątpliwa; w zaborze austr., z którego Staszic czerpie materiał porównawczy, nie było prawie szlachty szaraczkowej, tak licznej na Mazowszu, Podlasiu i niektórych warstwach litewskich; nie było także tak wielkich stosunkowo przestrzeni ziemi folwarcznej, jak na Ukrainie. [przypis redakcyjny]

Dziedziczność korony zapobiega zamieszkom, ale sprowadza niewolę; elekcja utrzymuje wolność, ale za każdym nowym panowaniem wstrząsa państwem. Niemiła to alternatywa — por. w Umowie społecznej III, 6: „Najbardziej widoczną złą stronę rządów jednego stanowi brak tej ciągłości następstwa, co tworzy przy dwóch pozostałych formach rządu nieprzerwalność związku. Po śmierci jednego króla potrzeba drugiego; elekcje wytwarzają niebezpieczne przerwy, są burzliwe, a intrygi i przekupstwo mieszają się do nich, o ile obywatele nie są bezinteresowni i prawi do tego stopnia, jakiego ta forma rządu wcale za sobą nie pociąga. Trudno żeby ten, komu państwo sprzedało się, z kolei nie sprzedał państwa i nie poszukiwał na słabych odszkodowania za pieniądze, które mu wydarli potężni. Prędzej czy później wszystko staje się przekupne przy takiej administracji, a pokój, jakiego się wówczas pod królami zażywa, jest gorszy niż nieład bezkrólewi. Cóż zrobiono dla zapobieżenia temu złu? Ustanowiono dziedziczność tronu w pewnych rodzinach i ustalono porządek dziedziczenia, zapobiegający wszelkim sporom po śmierci króla; to znaczy, że wprowadzając niedogodność regencji w miejsce niedogodności elekcji, przeniesiono pozorny spokój nad mądry zarząd, i że wolano narazić się raczej na to, żeby mieć naczelnikami dzieci, potwory, idiotów niż żeby musiano się zastanawiać nad wyborem dobrych królów”. [przypis redakcyjny]

dziegieć — produkt suchej destylacyji drzewa, złożony z różnych ciał smolistych i olejków lotnych. [przypis redakcyjny]

dzieją komu (daw.) — [tu:] nazywają. [przypis redakcyjny]