Przypisy

Ani anonimowo, ani autonimowo, ani heteronimowo (gr.) — ani bezimiennie, ani pod własnym, ani pod cudzym imieniem. [przypis redakcyjny]

antropofag (gr.) — ludożerca. [przypis redakcyjny]

antynomia (z gr. ἀντί: przeciw, νόμος: prawo) — znaczy dosłownie wewnętrzna sprzeczność prawa samego z sobą, tak że dwie strony sobie przeciwne mogą je na swoją korzyść tłumaczyć. Ten odcień znaczenia prawnego zachowuje Kant w całym wykładzie Antynomii. [przypis redakcyjny]

antypatia (z gr.) — niechęć, nieprzyjaźń. [przypis redakcyjny]

Antytetyczna (gr.) — wynikająca z antytezy, z przeciwstawiania się czemuś. [przypis redakcyjny]

apostazja (z gr.) — odszczepieństwo religijne; Marcin Luter (właśc. Martin Luther, 1483–1546), niem. teolog, inicjator reformacji, przed swoim wystąpieniem publicznym z krytyką sprzedaży odpustów, które ostatecznie doprowadziło do schizmy w kościele katolickim i powstania luteranizmu, był mnichem augustiańskim w Wittenberdze (tu błąd rzeczowy u Paska). [przypis redakcyjny]

aretalog (z gr.) — głosiciel cnót, panegirysta. [przypis redakcyjny]

aromat (z gr.) — tu: przyprawy i korzenie pachnące. [przypis redakcyjny]

astrofil (z gr.) — miłośnik gwiazd. [przypis redakcyjny]

asymptota (z gr. niestykająca się) — jest to linia prosta, dążąca do zetknięcia się z linią krzywą, ciągnącą się w nieskończoność, lecz niemogąca jej dosięgnąć; tak że można ja uważać za styczną do linii krzywej w odległości nieskończenie wielkiej; stąd nazwano ją u nas ledwo-nie-styczną. [przypis redakcyjny]

bandura (z gr.) — rodzaj lutni, trzystrunowy instrument muzyczny. [przypis redakcyjny]

charakternik (z gr.) — czarodziej, czarownik. [przypis redakcyjny]

charakteryzowany (z gr.) — znamionowany, jakiś dygnitarz. [przypis redakcyjny]

chlajna (z gr.) — ciepłe wełniane okrycie u starożytnych Greków. [przypis redakcyjny]

chlamida (z gr.) — wierzchnie okrycie starożytnych Greków. [przypis redakcyjny]

Dajmonion (gr.) — wg gr. filozofa Sokratesa (469–399 p.n.e.) głos wewnętrzny pochodzenia boskiego, powstrzymujący człowieka przed niewłaściwymi czynami. [przypis redakcyjny]

diecezjalny (z gr.) — znajdujący się na obszarze zarządu jakiegoś biskupa. [przypis redakcyjny]

dragant (z gr.) — ciasto, powstałe z zagniecenia gumy draganckiej z miałkim cukrem; rodzaj cukrów ozdobnych. [przypis redakcyjny]

dryjakiew (z gr.) — lekarstwo. [przypis redakcyjny]

dyspepsja (z gr. dys: zły, peptein: trawienie) — pot. niestrawność. [przypis redakcyjny]

Εύρηκα (gr.) — znalazłem, wiem. [przypis redakcyjny]

ektoplazma (z gr.) — wydzielina z organizmu medium, z której formują się fantomy. [przypis redakcyjny]

encomia (z gr.) — pochwały. [przypis redakcyjny]

entelechia (z gr.) — u filozofa Arystotelesa przemiana zawartych w kimś lub czemś możliwości w rzeczywistość. [przypis redakcyjny]

epigoni (z gr.) — pogrobowcy, potomkowie daremnie naśladujący wielkich poprzedników. [przypis redakcyjny]

epitaphium (łac., z gr.) — napis na nagrobku. [przypis redakcyjny]

erem (z gr.) — pustelnia, samotnia. [przypis redakcyjny]

erytromania (z gr.) — maniackie upodobanie w barwie czerwonej. [przypis redakcyjny]

faeton (z gr.) — powóz lekki bez drzwiczek. [przypis redakcyjny]

filadelfia (z gr.) — miłość braterska, pobratymstwo. [przypis redakcyjny]

fizjonomja (z gr.) — oblicze. [przypis redakcyjny]

flegma (gr.) — w starej medycynie jedna z czterech „wilgotności” organizmu ludzkiego (krew, flegma żółta, biała i czarna). [przypis redakcyjny]

γνώσις χατ' έξοχήν (gr.) — doskonała wiedza. [przypis redakcyjny]

geneza (z gr.) — pochodzenie, powstanie, rozwój. [przypis redakcyjny]

ginecej (z gr. gineceum) — komnaty przeznaczone dla kobiet; tu przenośnie: kobiety, mieszkanki gineceum. [przypis redakcyjny]

Gnohti seauton (gr.) — Znaj siebie samego. [przypis redakcyjny]

hedoné (gr.) — rozkosz. [przypis redakcyjny]

hemisferna scena (z gr.) — półkula ziemska. [przypis redakcyjny]

hieroglifik (z gr.) — napis hieroglificzny a. napis w ogóle. [przypis redakcyjny]

Hiperborejczyk (z gr.) — członek ludu mieszkającego na północy, autor najprawdopodobniej określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską. [przypis redakcyjny]

hipocentaur (mit., z gr.) — istota mityczna, pół człowiek, pół koń; centaur. [przypis redakcyjny]

hiżop a. hizop (z gr.) — roślina lekarska, używana na Wschodzie jako lek. „Pokropisz mnie hiżopem, a będę oczyszczony”: formuła przy aspersji. [przypis redakcyjny]

hypothesis (z gr.) — przypuszczenie, mniemanie. [przypis redakcyjny]

idiosynkrazja (z gr. idios: własny, osobisty i synkrasis: mieszanina) — szczególny, indywidualny nawyk czy właściwość osoby lub społeczności, często wyrażająca odmienność, ekscentryzm lub osobliwość; także: wstręt, niechęć, nadwrażliwość, alergia. [przypis redakcyjny]

Izyda (z gr.) — egipska bogini zmarłych, patronka czarów. [przypis redakcyjny]

kacerz (z gr. za pośred. niem.) — zwolennik nauki chrześcijańskiej odmiennej od katolicyzmu. [przypis redakcyjny]

katalepsja (gr.) — zesztywnienie ciała połączone z utratą swobody ruchów w stanach histerii, hipnozy, letargu lub w chorobach psychicznych. [przypis redakcyjny]

katartykon (z gr. καθαίρω: czyszczę) — w pierwotnym znaczeniu [termin] służył do określenia lekarstw przeczyszczających; w przenośnym do określenia oczyszczającego wpływu muzyki, śpiewu, poezji (słynna Katharsis Arystotelesa co do wpływu tragedii na umysły). I logikę także uznano za środek oczyszczający umysł nasz z pojęć nieścisłych, niejasnych. Trentowski katartykon przezwał też czyscem, jednoczącym w sobie Kanon (czczewo) i Organon (członiec), a przez wywołanie walki między przeciwnymi sobie pojęciami, czyszczącym je. „Jak ogień złota, tak czyściec ten jest prawdziwości myślenia próbą; on wiedzie do sprawdzianu poznania” (Myślini I, 30). [przypis redakcyjny]

kategoria (z gr.) — tutaj: skwalifikowanie sprawy. [przypis redakcyjny]

kleryk (z gr.) — sposobiący się na duchownego. [przypis redakcyjny]

komata (z gr.) — znaki pisarskie. [przypis redakcyjny]

lemma (gr.) — twierdzenie, hasło. [przypis redakcyjny]

liklinos (z gr.) — świecznik. [przypis redakcyjny]

logofet (z gr.) — kanclerz. [przypis redakcyjny]

mirjady (z gr.) — dziesiątki tysięcy. [przypis redakcyjny]

mizogin (z gr.) — wróg kobiet. [przypis redakcyjny]

mizologia (z gr. μισέω: nienawidzę, λόγος: mowa, rozumowanie) — znaczyła pierwotnie nienawiść słów, potem nienawiść umiejętności. Kant bierze ją tu za nienawiść względem zasad rozumu. [przypis redakcyjny]

mneme (gr.) — pamięć. [przypis redakcyjny]

nomotetyka (z gr. νομοθετική: domyślać się, τέχνη: sztuka) — prawodawstwo, a raczej sztuka prawodawcza. [przypis redakcyjny]

noogonia (z gr. νοῦς: rozum, γίγνομαι: staję się) — oznacza teorię powstania, zrodzenia się umysłu, jak u Locke'a, z wrażeń zmysłowych (sensations). [przypis redakcyjny]

opat (z gr., za pośr. niem. Abt) — przełożony zakonu, zwany także przeorem (łac. prior). [przypis redakcyjny]

orfejski (z gr.) — tu: poetycki; przymiotnik utworzony od imienia Orfeusza, postaci wybitnego poety, śpiewaka i muzyka w mit. gr., syna patrona sztuki, boga Apollina i muzy Kaliope. Muzyka i śpiew Orfeusza miała w cudowny sposób działać na słuchaczy, jak również na zwierzęta, rośliny, a nawet przyrodę nieożywioną (morze, kamienie). Orfeusza uznawano też za twórcę orfizmu, nurtu mistyczno-religijnego, charakteryzującego się wiarą w metempsychozę (wędrówkę dusz). [przypis redakcyjny]

πατρός άγνώστον (gr.) — patros agnoston; nieznanego ojca. [przypis redakcyjny]

πόδας ώχύς (gr.) — szybkonogi. [przypis redakcyjny]

pamflet (z gr.) — obelżywe pismo ulotne. [przypis redakcyjny]

panegiryk (z gr.) — pismo pochwalne, zwłaszcza wierszowane. [przypis redakcyjny]

panegiryk (z gr.) — pochwała; tu iron.: paszkwil. [przypis redakcyjny]

panta rhei (gr.) — wszystko płynie, wszystko się zmienia. [przypis redakcyjny]

panteon (z gr.) — świątynia przeznaczona dla kultu wszystkich bogów. [przypis redakcyjny]

parabola (z gr.) — obrazek zaczerpnięty z życia dla uzmysłowienia jakiejś prawdy moralnej; przypowieść. [przypis redakcyjny]

paragon (z gr.) — zawody, współzawodnictwo. [przypis redakcyjny]

paragrafy (z gr.) — tutaj: szramy, znaki, blizny, kresy; wyrazu tego użyto tu żartobliwie. [przypis redakcyjny]

paremia (z gr. przez łac.) — przysłowie. [przypis redakcyjny]

paremia (z gr.) — przysłowie, maksyma. [przypis redakcyjny]

partenogeneza fantomów (z gr.) — dzieworództwo, samorzutne powstawanie fantomów. [przypis redakcyjny]

pedogra, właśc. podagra (z gr.) — ból stopy (szczególnie wielkiego palca) pochodzenia artretycznego. [przypis redakcyjny]

peplos (z gr.) — wierzchnie okrycie kobiece w starożytnej Grecji. [przypis redakcyjny]

period (z gr.) — okres. [przypis redakcyjny]

pirolatria (gr.) — czczenie ognia. [przypis redakcyjny]

pop (z gr.) — dosłownie ojciec; ksiądz. [przypis redakcyjny]

pragmatyczny (z gr. πράγμα: dzieło, sprawa, zwłaszcza ważna np. państwowa) — jako wyraz techniczny miał i ma przeróżne zastosowania w retoryce, historii, polityce. Kant użył go na oznaczenie pojęcia, które zwykle praktycznym nazywamy (oczywiście w szczuplejszym rozumieniu), tj. na oznaczenie przepisów, mogących znaleźć bezpośrednie w życiu potocznym zastosowanie (prawidła roztropności), zachowując dla wyrazu „praktyczny” wyższą, szlachetniejszą, „rozumową” doniosłość w dziedzinie moralności, w dziedzinie ideałów. [przypis redakcyjny]

prozelityzm (gr.) — skłanianie do przyjęcia innej wiary. [przypis redakcyjny]

schyzmatyk (z gr.) — oddzielony, odszczepiony; tutaj: nieuznający papieża za głowę kościoła. [przypis redakcyjny]

stola (łac., z gr.) — długa, fałdzista szata kobieca w staroż. Rzymie. [przypis redakcyjny]

stygmatoplastia (z gr.) — odciski w glinie lub w wosku pozostawione przez widma pojawiające się na seansach spirytystycznych. [przypis redakcyjny]

sykofant ( gr.) — oszczerca, donosiciel. [przypis redakcyjny]

symfonia (z gr.) — najwspanialsza forma muzyczna instrumentalna. [przypis redakcyjny]

tetyka (z gr. θετικός: zdatny do położenia, do postawienia, twierdzący; por. zdania tetyczne) — jest terminem rzadko używanym; chociaż związana z nim teza (θέσις) i antyteza (ἀντίθεσις) stały się bardzo pospolitymi. [przypis redakcyjny]

tyjada (z gr.) — bachantka, kobieta biorąca udział w starogreckich obrzędach religijnych ku czci Dionizosa-Bachusa. [przypis redakcyjny]

χατ' έξοχήν (gr.) — nadzwyczajnie, przede wszystkim. [przypis redakcyjny]

za antropofagów (z gr.) — ludożerców. [przypis redakcyjny]