Przypisy

Paktol — złotonośna rzeka w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

pakuły — krótkie włókna lnu lub konopii. [przypis redakcyjny]

pakuły — wyczeszki lnu lub konopi. [przypis redakcyjny]

pakuły — wyczeszki z lnu lub konopi. [przypis redakcyjny]

pałąk — kabłąk, łuk, część rękojeści szabli. [przypis redakcyjny]

pałać — świecić; być rozpalonym. [przypis redakcyjny]

pałace… jusupowskie — Jusupowowie: rosyjska rodzina książęca (w pałacu ich zamordowany został w roku 1916 Rasputin). [przypis redakcyjny]

pałace — wśród nich i Pałac Elizejski zbudowany w w. XVIII, siedziba prezydenta republiki. [przypis redakcyjny]

Pałac Luksemburski — okazały pałac książęcy z XVII w., na lewym brzegu Sekwany, ze słynną galerią malarstwa nowożytnego. Był siedzibą senatu. [przypis redakcyjny]

Pałac Towarzystwa Przyjaciół Nauk — Towarzystwo Przyjaciół Nauk stanowiło główne ognisko polskiego ruchu naukowego i literackiego w latach 1800–1831. Mieściło się w pałacu na Krakowskim Przedmieściu. Pałac został wzniesiony staraniem Stanisława Staszica w r. 1823; stąd zwany jest pałacem Staszica. Po zamknięciu Towarzystwa przez władze carskie gmach został przebudowany i zamieniony na gimnazjum rosyjskie (zniszczony w powstaniu warszawskim, obecnie odbudowany jest siedzibą instytutów Polskiej Akademii Nauk). [przypis redakcyjny]

Pałata (ros.) — dosłownie: izba; nazwa niektórych instytucji państwowych w Rosji carskiej; tu: gubernialna izba sądowa. [przypis redakcyjny]

pałatka (ros.) — namiot. [przypis redakcyjny]

pałkier a. pałkierz (niem. Pauker) — bijący w kotły, bębnista. [przypis redakcyjny]

pałuba — jak chochoł, słomiana osłona krzewu, może być również upleciona z trzciny. [przypis redakcyjny]

palaestram (łac. forma B.) — szkołę. [przypis redakcyjny]

Palais Royal — wspaniały pałac z XVII w., naprzeciw Louvre'u, z pięknym parkiem, niegdyś rezydencja książąt orleańskich, później siedziba Rady Państwa i słynnego teatru Komedia Francuska. [przypis redakcyjny]

palam (łac.) — jawnie. [przypis redakcyjny]

palatynki — kołnierze futrzane. [przypis redakcyjny]

palcat (daw.) — kij używany do wprawiania się w szermierce. [przypis redakcyjny]

palcat (z wł.) — laska, kij. [przypis redakcyjny]

palcy — dziś popr. forma N.lm: palcami. [przypis redakcyjny]

Palemon — legendarny wódz rzymski, który miał założyć państwo litewskie. [przypis redakcyjny]

Palenca — miasto Palenzia w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

palestrant (daw.) — członek palestry, czyli adwokat. [przypis redakcyjny]

palestra — prawnicy. [przypis redakcyjny]

palestra — szkoła. [przypis redakcyjny]

palestra — tu: zawód. [przypis redakcyjny]

palestra (z łac.) — w Polsce szlacheckiej zgromadzenie prawników oraz ich pomocników (dependentów) i uczniów przy trybunałach. [przypis redakcyjny]

paleta — naszywka. [przypis redakcyjny]

paleta (z fr. paillete) — tutaj: obszycia. [przypis redakcyjny]

Palinodia — grecka nazwa utworu odwołującego wszystkie stawiane komuś zarzuty. Przykładem odwołania jest Pieśń 16 z ks. I Horacego, w której stara się on zjednać kochankę obrażoną uprzednio złośliwą satyrą: „Nad piękną matkę gładsza jeszcze córo! / Znam, żem przewinił wolnym rymem; którą / Chcesz włóż nań karę: czy komina warty, / Czy, by po morzu błędne gonił karty. / (………) / Poprzestań żalów; i mnie w wieku młodym, / Niebacznym bystra krew była powodem; / Kiedym się gniewnym uniesiony błędem, / Rzucił za piórka ostrego zapędem. // Już ci przyrzekam na sumnienie moje, / Że jadowite żądło mu przykroję / I wziętą z zyskiem przywrócę ci sławę, / Rzuć tylko na mnie oczy twe łaskawe.” (Przekład A. Naruszewicza, tytuł: Do Panny [w książce:] A. Naruszewicz, Dzieła, Warszawa 1778, t. IV, s. 17–18). Tytuł Palinodia (w wyd. Dmochowskiego tytuł Odwołanie) jest użyty przez Krasickiego w sensie ironicznym i jak cały utwór nie jest odwołaniem. [przypis redakcyjny]

palisander — drewno z drzew południowo-amerykańskich (jacarandy), używane na forniry. [przypis redakcyjny]

palka (z łac.) — podwójna, kwadratowa chusta do nakrywania kielicha i pateny. [przypis redakcyjny]

Pallas — Atena (Minerwa) u Greków ukochana córka Zeusa, szczególniejsza opiekunka Aten, bóstwo wpływowe. [przypis redakcyjny]

Pallas — [tu:] syn Ewandra. [przypis redakcyjny]

Pallentem morte futura (łac.) — cytat z Eneidy (ks. VIII, w. 709); [dosł.: „pobladłą od zbliżającej się śmierci”, red.WL]. [przypis redakcyjny]

Pallor in ore sedet, macies in corpore toto (łac.) — bladość na twarzy siedzi, wynędznienie na całym ciele. [przypis redakcyjny]

palmam (łac. forma B.) — palmę (pierwszeństwa). [przypis redakcyjny]

palmam praecipere (łac.) — zaszczyt wydrzeć. [przypis redakcyjny]

palma rzymska — miara nieco większa od stopy paryskiej. [przypis redakcyjny]

Palnatoko — legendowy bohater duński; Bartholinus, De causis contemptae a Danis, adhuc gentilibus, mortis, cap. I. [przypis redakcyjny]

pal — spalenie. [przypis redakcyjny]

paludament — płaszcz starożytnego kroju. [przypis redakcyjny]

paludament (z łac.) — płaszcz na sposób starorzymski. [przypis redakcyjny]

paludament (z łac.) — płaszcz starożytny. [przypis redakcyjny]

p. Ambroży — Ambroży Grabowski (1782–1868), archeolog i antykwariusz. [przypis redakcyjny]

Pamela — Pamela czyli cnota nagrodzona, słynny angielski romans Richardsona (1740). [przypis redakcyjny]

Pamela — tytułowa bohaterka sentymentalnego romansu (1740) angielskiego pisarza Samuela Richardsona. [przypis redakcyjny]

pamfil a. panfil, kinal, pancerola — nazwy kart w chapance, które w układzie atutowym odpowiadały waletowi treflowemu, waletowi kierowemu i szóstce pikowej. [przypis redakcyjny]

pamfila skinalą — waleta treflowego zamienią w atutowego (kinala). [przypis redakcyjny]

pamfil (daw.) — dama atutowa w grze w mariasza. [przypis redakcyjny]

Pamfilia — kraina w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

pamflet (z gr.) — obelżywe pismo ulotne. [przypis redakcyjny]

pamiątka* (daw.) — upamiętniający znak (dziś znaczenie węższe); nieszczęsna pamiątka: znak świadczący o nieszczęściu i upamiętniający je. [przypis redakcyjny]

Pamiątka po dobrej Matce, czyli ostatnie jej rady dla córki — [zbeletryzowany traktat moralno-pedagogiczny z 1819] Klementyny Tańskiej (Hoffmanowej). [przypis redakcyjny]

pamiątka — tu: wspomnienie, ślad przeszłości, pamięć. [przypis redakcyjny]

pamięć haniebną (…) wuja i brata — Jakub, król wysp Majorki i Minorki, wuj, a Jakub, król Arragoński, brat Fryderyka, króla sycylijskiego. [przypis redakcyjny]

pamięć* — tu: znak upamiętniający lub pamiętanie. [przypis redakcyjny]

Pamiętasz wyjątek z Rufina Piotrowskiego — z Pamiętników Rufina Piotrowskiego drukowanych w „Przeglądzie poznańskim”, wydawanym przez Koźmiana. [przypis redakcyjny]

pamiętne — za trud sędziego ofiara w miarę jego stopnia rozmaita. [przypis redakcyjny]

Pamiętniki człowieka dobrze urodzonego — powieść księdza Prévost d'Exiles. Korespondencja milorda All-eye z milordem All-ear (1777–78) jest pióra M. F. Pidansat de Malrobert. [przypis redakcyjny]

p. Amorowski — car Mikołaj. [przypis redakcyjny]

pamroczyć się (daw.) — zmierzchać się. [przypis redakcyjny]

państwa multańskie — Mołdawia i Wołoszczyzna, księstwa naddunajskie, zhołdowane za Władysława Jagiełły Polsce, która jednak utraciła tu wszelkie wpływy na rzecz Turcji od czasu klęski cecorskiej (1620). [przypis redakcyjny]

państwo łubniańskie — posiadłości książęce, okolica Łubniów; Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

państwo — tu: status wielkiego pana. [przypis redakcyjny]

panacea (daw.) — lekarstwo na wszystkie choroby. [przypis redakcyjny]

panacea — lekarstwo na wszystkie choroby. [przypis redakcyjny]

panacea (starop.) — lekarstwo na wszystko; panaceej (D.lp.r.ż): panacei, tj. lekarstwa. [przypis redakcyjny]

Pan Adam — Adam Mickiewicz. [przypis redakcyjny]

pan Adam — Adam Mickiewicz. [przypis redakcyjny]

pan Adolf — Adolf Tetmajer. [przypis redakcyjny]

pan Adolf — Tetmajer. [przypis redakcyjny]

pana Felicjana — zapewne Faleńskiego. [przypis redakcyjny]

pan Ale… Kraje… — Aleksander Krajewski, sybirak (1819–1903), współpracownik „Biblioteki Warszawskiej”. [przypis redakcyjny]

pan Ambroży — Ambroży Grabowski (1782–1868). [przypis redakcyjny]

pana* — tu: męża. [przypis redakcyjny]

Pana W. K. — Kwietniewskiego. [przypis redakcyjny]

pan bełski — kasztelan bełski, Jan Aleksander Myszkowski. [przypis redakcyjny]

Pancerni i usarzy — usarzy: husarze; ten wiersz jest bliższym objaśnieniem poprzedniego. [przypis redakcyjny]

pan Czerny — Michał Czerny. [przypis redakcyjny]

Pandaemonium — Pandaemonium nazywa się w Utraconym Raju Miltona główny pałac szatana. [przypis redakcyjny]

pandekty — zbiór fragmentów z pism prawników rzymskich sporządzony na rozkaz cesarza bizantyjskiego Justyniana, zatwierdzony przez niego w r. 533, włączony do obowiązującego kodeksu praw. [przypis redakcyjny]

Pandemos (mit. gr.) — „należąca do całego ludu”, przydomek Afrodyty jako opiekunki wolnej miłości. [przypis redakcyjny]

pandita — wysoki stopień duchowny w ogólnobuddyjskiej hierarchii. [przypis redakcyjny]

Pan — duch i bóg przyrody, duch lasów, gąszczów i dolin. [przypis redakcyjny]

Pan-Dziad z lirą — tak właśnie zjawia się Wernyhora w Śnie srebrnym Salomei, z lirą, w płaszczu dziadowskim (tu jest jednak w typowym „stroju polskim”). Księżniczka mówi u Słowackiego: „Ten koń, z lirą grającą u siodła, / I z dumkarzem zapomnianym (…)”. Wernyhora zaś zapowiada: „Aż kiedyś — gdy na godzinie / Stanie miesiąc o północy, / To koń znowu z siodła skinie / Mego ducha na kurhany, / Taj znów zagra dziad z powagą (…)”. [przypis redakcyjny]

panegiryki — pochwały, przesadne mowy pochwalne, wiersze pochwalne. [przypis redakcyjny]

panegiryk (z gr.) — pismo pochwalne, zwłaszcza wierszowane. [przypis redakcyjny]

panegiryk (z gr.) — pochwała; tu iron.: paszkwil. [przypis redakcyjny]

panem owego ogrodu — w tym znaczeniu Werter będzie jedynym jego gościem. [przypis redakcyjny]

Pane Nostrum Quotidiano (łac.) — Chleba naszego powszedniego. [W rzeczywistości mieszanina łac. (nostrum) i wł. (pane, quotidiano), zatem po polsku oddaje to sformułowanie „chleba nostrum powszedniego”; red. WL]. [przypis redakcyjny]

pan Goszczyński — Seweryn Goszczyński bywał w owym czasie gościem Tetmajerów w Ludzimierzu. [przypis redakcyjny]

pan Grévy — prezydent Republiki. [przypis redakcyjny]

Pan hrabia Wielhorski proponuje wystawienie po jednym pułku z każdego województwa i utrzymywanie tych pułków zawsze w pogotowiu — Wielhorski w książce swojej sprawę wojska zupełnie pomija. Tymczasem Mably chwali projekt Wielhorskiego, polegający na stworzeniu korpusu piechoty w sile 30–40 tysięcy ludzi. Zostałby on sformowany w drodze poboru jednego żołnierza z każdej wsi, utrzymywanego na koszt tej wsi. Ten projekt, według Mably'ego, nie rani niczym przesądów szlachty, a może przyczynić się do ulżenia doli włościan. Przede wszystkim zaś nie zaniepokoi sąsiadów, bo będzie można przedstawić im to nowe wojsko jako rodzaj policji, mającej na celu jedynie zapewnienie bezpieczeństwa w kraju. Ten projekt Wielhorskiego nie jest widocznie tym samym, o którym mówi Russo. [przypis redakcyjny]

Pani Arturowa — Zofia z Branickich Arturowa Potocka. [przypis redakcyjny]

Pani Barska — Cześnik tak nazywa szablę, której używał w czasie konfederacji barskiej (1768–1772). [przypis redakcyjny]

pan I. B. — Ignacy Baranowski, słynny lekarz warszawski, przyjaciel Narcyzy. [przypis redakcyjny]

pani Bolesława — Rodysowa, przyjaciółka Grabowskich. [przypis redakcyjny]

pani B. — pani Bobrowa. [przypis redakcyjny]