Przypisy

magistraturze — urzędowi. [przypis redakcyjny]

magistraty — urzędy. [przypis redakcyjny]

magistra vitae (łac.) — popularne łacińskie przysłowie historia est magistra vitae: historia jest nauczycielką życia. [przypis redakcyjny]

magnae (…) obstinatius (łac.) — wielkie umysły tym uporczywsze, im większe trudności. [przypis redakcyjny]

Magna est veritas et praevalebit — prawda jest wielka i zwycięży. [przypis redakcyjny]

magnam partem (łac.) — wielką część. [przypis redakcyjny]

magnam popularitatem (łac.) — wielką wziętość. [przypis redakcyjny]

magna pars fui (łac.) — brałem wielki udział (zwrot przysłowiowy). [przypis redakcyjny]

Magnetyzer — człowiek posiadający umiejętność wprawiania ludzi w stan magnetyczny (hipnotyczny) zbliżony do naturalnego snu. W wieku XIX stosowano „magnetyzowanie” Jako zabieg leczniczy. [przypis redakcyjny]

magnetyzm — zjawiska, które dzisiaj znane są pod nazwą hipnozy, w XIX w. określano nazwą mesmeryzmu (od nazwiska Franza Antona Mesmera, 1734–1815) lub magnetyzmu. [przypis redakcyjny]

Magnifice domine N. N.! (…) Eleonora in Croes Dyvarne (łac.) — Wielmożny Panie! Co sercu drogie, wielbimy chętnie w duchu, pragniemy upewniać słowami, żądamy oglądać oczyma. Jaki szacunek wielmożny rodzic mój powziął dla znakomitego bohatera narodu sławnego i towarzysza takiego wodza, jakim czci go przywiązaniem, tego dowodzi bardzo częste wspominanie nazwiska Wielmożnego Pana, jako też i mocne postanowienie, w którym trwa ciągle, aby Cię kochać nie jak przybranego, lecz jakby z własnej krwi zrodzonego syna. Jeżeli zaś ojciec Cię kocha, kocha Cię niemniej córka, bo w jej duszy czuła skłonność tak niewzruszone zapuściła korzenie, że gdyby można przesłać w tym piśmie serce stroskane, każdy wyczytałby z łatwością jawne i wieczne szczerości dowody. Wyznaję teraz, co długo taiłam, że w całym życiu ubiegłem nie czułam do żadnego z mężczyzn wśród tylu ubiegających się o mą rękę przywiązania w sercu oprócz do Ciebie, Wielmożny Panie; i chętnie wierzę, że to pochodzi z woli Boga i wskutek postanowienia Jego. Jeżeli Ty, Wielmożny Panie, to samo żywisz w sercu, co wyznałeś ustami, szczęściem to nazywam; jeżeli usta dla mego uspokojenia oświadczyły mi coś wręcz przeciwnego, byłby to straszny grzech przeciw miłości bliźniego. Wyobraź sobie miłość moją, której ani odległość miejsc ani wstydliwość stanu mojego oddzielić od Ciebie nie zdoła. Bieży chyżo przez pociski, przez ogień i tyle niebezpieczeństw; śpieszy się, by zwiedzić przybytek Bellony, nie lękając się wcale jej zwolenników. O tym tylko myśli, jak wejść do obozu, i nie trwożą jej trąb marsowych dźwięki; zamierza pójść, dokąd losy wiodą i tajniki serca wołają. Bogdajby uniknęła gwałtownych wyrzutów i mogła się cieszyć ze ziszczenia zaręczeń. W ofierze składam ci wierne serce: przyjmij i pomnij na słowo Twoje, którym nadzieję wznieciłeś we mnie. Dom rodziców moich z łaski Boga dość świetny i może się równać z najstarożytniejszymi rodzinami Królestwa Polskiego. Dostatki nie tajne. Obyczaje moje, choć proste, chwaliłeś przecie; jeżeli Ci się więc podobają, nie dajże się zrazić. Wiara nie wadzi, bo wyznaję też świętej Trójcy osobę, która łaską Swoją skłania serca ludzkie. Słowa ojca mojego, że majątku za granicę królestwa wywozić nie można, niech nie będą na przeszkodzie. Zasady tej twórcą jest mój ojciec, Ty zaś tłumaczem, Ty, Wielmożny Panie, pełnomocnym wykonawcą. Twoją rzeczą będzie rozkazywać, moją słuchać. Wielmożny Ricaldus, generalny komisarz i sekretarz królestwa naszego, oddał mi przychylnych uczuć twoich dowody. O potwierdzenie ich prawdziwości proszę Boga i siostrę moją najdroższą, która z pewnością wystawi jasno skłonności moje. Ile słów, tyle westchnień; ile wspomnień, tyle łkania. Jeśliby kto zapytał: „Czemuż to czynisz?”, dość mi powiedzieć: „Odpowiadaj, serce, za mnie”. Serce moje już nie do mnie, do Ciebie należy; mnie opuściło, Tobie towarzyszy, w Tobie przemieszkuje. Czy prawdę mówię, badaj! Co ze zbuntowanym sercem czynić, poradź! Na wszystko z łatwością lek znajdziesz, skoro zechcesz. Jeżeli mię porzucisz, pamiętaj, że gniew Boski karał zawsze niewdzięczność. Tego jednak nie życzę sobie i nie wątpię o przyrzeczeniach Twoich; przestrzegam tylko, aby nie powtórzyły się zgorszenia, które u ludzi poprzednich wieków potępiamy. Teraz mi nic więcej pragnąć nie wypada, jak tylko obecności Twojej, Wielmożny Panie, w domu ojca mojego, która, tak wierzę, wszystko na lepsze obróci. Przybądź na jedną przynajmniej godzinę, o to usilnie proszę, gorąco wzywam, niecierpliwie oczekuję jako Wielmożnego Pana M. do końca życia serdecznie przywiązana Eleonora na Croes Dyvarne. [przypis redakcyjny]

magnificencją — wspaniałością, okazałością. [przypis redakcyjny]

magnificencja — tu: okazałość. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — śpiesznymi pochodami. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — śpiesznymi (wielkimi) pochodami. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — szybkimi pochodami. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — z wielkim pośpiechem. [przypis redakcyjny]

magno motu et deliberatione cum Imperio et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicam (łac.) — po wielkich zabiegach i naradach z Cesarstwem i Rzecząpospolitą Wenecką przeciw potędze otomańskiej. [przypis redakcyjny]

magno motu (łac.) — za wielkimi zabiegami. [przypis redakcyjny]

magno praesuli (łac.) — wielkiemu biskupowi. [przypis redakcyjny]

magnorum (…) admiratio (łac.) — wielkich ludzi nie chwalić, lecz podziwiać należy. [przypis redakcyjny]

magnorum nominuni (łac.) — wielkich imion. [przypis redakcyjny]

Magnus — Magnuszewski Dominik, kolega szkolny Krasińskiego i Gaszyńskiego. [przypis redakcyjny]

Magra — rzeka (?) uchodząca do morza niedaleko przylądka Judeki. [przypis redakcyjny]

Mahometa studnia — źródło Zeusen w Mekce, mające według wierzeń mahometan cudowne właściwości. [przypis redakcyjny]

Mahomet wydał to prawo: Jeżeli ktoś przebaczy krew swego brata, będzie mógł ścigać złoczyńcę o szkody i straty — wyrzekając się prawa odwetu. [przypis redakcyjny]

maître d'hôtel (fr.) — zarządzający służbą hotelową. [przypis redakcyjny]

maiestas (łac.) — powaga. [przypis redakcyjny]

Maiestatem (łac.) — Majestat. [przypis redakcyjny]

Maina (…) Wyjątki z podróży — Maina i Kościej, Wyjątki z podróży, utwory Żmichowskiej. [przypis redakcyjny]

maire du palais (fr.) — marszałek dworu. [przypis redakcyjny]

Mais c'est insipide (fr.) — to niesmaczne, nieprzyjemne, nieprzyjemnie. [przypis redakcyjny]

mais c'est insupportable! (fr.) — ale to nieznośne! [przypis redakcyjny]

Mais dans ce cas c'est bien ma femme (fr.) — Ale w takim razie to jest zapewne moja żona. [przypis redakcyjny]

Mais que Diable voulez vous que j'y fusse? (fr.) — Ale cóż, do diabła, chcecie, abym uczynił? [przypis redakcyjny]

mający lat tylko trzydzieści — gdy Stanisław August obrany został w r. 1764 królem, liczył 32 lata. [przypis redakcyjny]

Majątek hr. Henryka znajdował się w pobliżu Okopów Św. Trójcy. Komentatorzy Nie-Boskiej komedii przypominali, że majątek Krasińskich, Dunajowce, oddalony był od Okopów o osiem mil. [przypis redakcyjny]

Maja — hinduskie bóstwo wcielające świat rzeczywistości, będący jedynie złudą. [przypis redakcyjny]

Maja i Dijone — Merkury synem był Mai, a Wenus córką Diony. [przypis redakcyjny]

majak (z ros.) — słup do latarni morskiej, sygnał, znak. [przypis redakcyjny]

Maja — matka Merkurego, tu zamiast planety Merkurego. [przypis redakcyjny]

majdan — plac obozowy. [przypis redakcyjny]

majdan (z tur.) — plac wolny w obozie, rynek. [przypis redakcyjny]

majem — zielenią. [przypis redakcyjny]

Majnardyn — Mainardo, sławny lekarz w Ferrarze. [przypis redakcyjny]

majoliki — wyroby z palonej gliny, pokryte emalią o metalicznym połysku. [przypis redakcyjny]

majorat — majętność, wyłączona z działania prawa cywilnego ogólnego (zakaz odstąpienia, zastawu, obdłużenia, zapisu testamentalnego), przechodząca na mocy szczególnego statutu niepodzielnie z ojca na najstarszego syna, zwana także ordynacją; istnieje ich w Polsce kilkadziesiąt dotychczas [tj. istniało w 1926 r. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

major, minor, ogólnik, szczególnik — nie zawadzi może przypomnieć, że w logice wyróżniają się zdania (propositiones) zwane przesłanką większą i mniejszą, od tzw. wyrazów (όροι, termini), których w prawidłowym sylogizmie jest trzy: maior: będący orzeczeniem (P) w wyniku (konkluzji); minor: będący podmiotem (S) w wyniku, i medius: pośredniczący w połączeniu „minora” z „maiorem” (M), więc w wyniku zupełnie znikający. Ponieważ maior jest zawsze pojęciem ogólniejszym, a minor szczegółowszym, nazwałem pierwszy ogólnikiem, drugi szczególnikiem; medius może być nazwany pośrednikiem. Bardzo często jednak utożsamia się nazwy przesłanek z nazwami „wyrazów”. U Trentowskiego trzy te „wyrazy” mają nazwy oryginalne i, jak sam przyznaje, dzikie, zaczynające się od tych samych liter, jakie logika przyjęła: tj. Szysz (=S), Piej (=P), Mirz (=M). [przypis redakcyjny]

Majoryka — Majorka, jedna z Wysp Balearskich. [przypis redakcyjny]

majster — tu: magister, mistrz w konwikcie zakonnym. [przypis redakcyjny]

makaronizm — wtręt obcojęczny w mowie polskiej lub piśmie. [przypis redakcyjny]

makata — niewielka tkanina dekoracyjna zawieszana na ścianach lub rozkładana na meblach. [przypis redakcyjny]

Makbet — bohater tragedii Shakespeare'a pod tym samym tytułem. [przypis redakcyjny]

„Makbet” — słynna tragedia Szekspira. Bohaterem jej jest mężny wódz, którego ambicja i żądza władzy wiodą na drogę zbrodni, powodując w końcu katastrofę. Rossi wystąpił w Makbecie 27 czerwca 1878 r. [przypis redakcyjny]

Makiawel — Niccolo Machiavelli (1469–1527), włoski historyk i pisarz polityczny. W swym dziele Książę, dokonując na podstawie panujących stosunków analizy mechanizmu rządzenia, stwierdzał, że polityk nie cofa się przed użyciem podstępu i przemocy dla osiągnięcia zamierzonych przez siebie celów. W opisanej przez Machiavellego praktyce działania doszukiwano się powszechnie dyrektywy postępowania dla władcy. [przypis redakcyjny]

Makistos — góra na wyspie Eubei. [przypis redakcyjny]

Makłacy — zapewne: Morlacy, szczep słowiański mieszkający na wybrzeżu morza Adriatyckiego, w dzisiejszej Dalmacji. [przypis redakcyjny]

Makon (starop.) — prorok Mahomet. [przypis redakcyjny]

Makon — wyraz skrócony z Mahomet, prorok i założyciel Islamu. [przypis redakcyjny]

Makon — wyraz skrócony z Mahomet, prorok i założyciel islamu. [przypis redakcyjny]

Makowiecką, wdową — po Mikołaju Makowieckim, stolniku halickim. [przypis redakcyjny]

Makrobowie — „Długoletni” (gr. μακρός i βίος); naród w głębi Afryki. [przypis redakcyjny]

Makryna — Makryna Mieczysławska. [przypis redakcyjny]

Maks Müller, koryfeusz dawnej szkoły mitologicznej — [por.] Contributions to the science of mythology, London 1897, t. II s. 430–440; „próżno szukalibyśmy w jakiejkolwiek literaturze przesłanek świata duchowego, otwartego nam w Wedach… lecz może należy uczynić nam wyjątek dla Łotwy… tu spotykamy, obok idei nowszych, chrześcijańskich i mohametańskich (!!), równocześnie myśli i zwroty w swej prostocie nie tylko wedyjskie, ale wydające się nam nieraz więcej prostemi, pierwotnemi i zrozumiałemi, niż frazeologia mitologiczna hymnów wedyjskich…”. Żałując, że zbiorów zmarłego Mannhardta dotąd nie ogłoszono, woła M. Müller: „wielki skarb tu ukryty, czyż nikt go nie zdobędzie?”. Jeszcze większych rzeczy spodziewa się on po tradycji litewskiej, skoro i język litewski starożytniejszy niż łotewski. [przypis redakcyjny]

Maksymin — Trak olbrzymiego wzrostu, obwołany cesarzem po Aleksandrze Sewerze 235 r. [przypis redakcyjny]

Maksyminus — Julius Verus, sławny siłacz, okrzyknięty przez wojsko po zamordowaniu Sewera cesarzem, w końcu zabity przez własnych żołnierzy. [przypis redakcyjny]

małachaj — czapa futrzana. [przypis redakcyjny]

Małachowski, Jan — służył w wojsku i był rotmistrzem pod Rewerą Potockim; po śmierci żony został księdzem, naprzód kanonikiem krakowskim, potem biskupem chełmskim, od 1666 r. podkanclerzym koronnym, zm. 1697. [przypis redakcyjny]

mała gwiazda — Planeta Merkury. [przypis redakcyjny]

mała nie dostawa (starop.) — mało brakuje. [przypis redakcyjny]

małego jest wątku — jest uboga. [przypis redakcyjny]

małmazja (daw.) — ogólne określenie odnoszące się do słodkiego wina; pierwotnie nazwa ciemnych, aromatycznych win produkowanych w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie. [przypis redakcyjny]

małmazja — słodkie wino pochodzące z południa Europy. [przypis redakcyjny]

małmazja — wino spod miasta Napoli di Malvazia w Morei, wino kreteńskie od góry Marmy. [przypis redakcyjny]

mało (…) co (starop.) — zaledwie, trochę. [przypis redakcyjny]

Mało dbam, że ze Wschodu przybyli pasterze… — poeta wspomina tu o nieudowodnionej dostatecznie hipotezie, że państwo egipskie zostało założone przez potomków biblijnego Chama, którzy przybyli ze wschodu. [przypis redakcyjny]

małoduszność — Powyżej nie było mowy o tym wzruszeniu. Zob. inne jego określenie niżej w Przyp. do Tw. 57. Cz. IV. [przypis redakcyjny]

Mało małym nie zginął — Priama przed zemstą Heraklesa uratowała siostra Hezjona. [przypis redakcyjny]

mało przed tym (starop.) — niedawno. [przypis redakcyjny]

mało (starop.) — trochę. [przypis redakcyjny]

mało tobie po Owidiuszu, po Horacjuszu — jako nie wielce oddany w młodości naukom, nie dziw, że w Horacjuszu nie smakował; wreszcie można to uważać jedynie jako radę dla obywateli wiejskich. [przypis redakcyjny]

małowierny [rozum] (starop.) — mało mający wiary. [przypis redakcyjny]

mało — zaledwie, trochę. [przypis redakcyjny]

mały Napoleonek pojechał na wojnę do… Natalu… — Natal: port w kraju tejże nazwy w południowo–wschodniej Afryce (posiadłość brytyjska). 27 lutego 1879 Napoleon IV wyjechał do Natalu, ażeby jako ochotnik wziąć udział w walkach Anglików z Zulusami. [przypis redakcyjny]

małżeńską plami łożnicę swego brata — Tyestes uwiódł żonę swego brata, Atreusa. [przypis redakcyjny]

malabarski — pochodzący z Wybrzeża Malabarskiego (Malabaru), czyli południowo-zachodniego wybrzeża Indii nad Morzem Arabskim. [przypis redakcyjny]

malaciam in malitiam (łac.) — łagodność w złość. [przypis redakcyjny]

mala consilia ordinis intermedia (łac.) — złe rady pośredniego stanu; pośrednim stanem między królem a stanem rycerskim (szlachtą) jest senat. [przypis redakcyjny]

Malagiz — Malagigi, brat Wiwiana, syn Bowa, czarodziej. [przypis redakcyjny]

Malamokka — Malamocco, jedna z wysp na lagunach weneckich. [przypis redakcyjny]

malaria — tu: żart. rzeczownik zbiorowy oznaczający malarzy. [przypis redakcyjny]

malarzów (D., lp., rodz. m.) — dziś popr.: malarzy. [przypis redakcyjny]

Malczeski — tak podpisuje się poeta i tutaj, i na różnych dokumentach z ostatniego okresu życia. Ale jeszcze na podaniu o dymisję z wojska (12 grudnia 1815) widnieje czytelny podpis: Antoni Malczewski; tak też pisane jest jego nazwisko na wszystkich aktach krzemienieckiego liceum, i taka właśnie pisownia jest prawidłowa. Dlatego wprowadziliśmy ją u nas, mimo tego podpisu pod listem do Niemcewicza, i mimo że na karcie tytułowej I wydania z r. 1825 czytamy również: Malczeski. [przypis redakcyjny]

Malczewski naszej literaturze dał (…) pierwszą prawdziwą (…) postać kobiecą i pierwszy też prawdziwie poetyczny (…) miłosny dialog — Zwrócił na to pierwszy uwagę Stanisław Tarnowski w Historii literatury polskiej, IV, 300. [przypis redakcyjny]

Malea — niebezpieczny dla żeglarzy przylądek u wschodniego cypla Peloponezu. [przypis redakcyjny]

male cohaerens corpori suo caput (łac.) — głowa źle przylegająca do ciała. [przypis redakcyjny]

maledetto (wł.) — przeklęty. [przypis redakcyjny]

Maledicatur autem Satanas, creatura Gehennae (łac.) — Zelżony zaś niech będzie szatan, nędzny pomiot piekła. [przypis redakcyjny]

Malega — miasto Malaga w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

male … habuit senatum (łac.) — źle usposobiła senat. [przypis redakcyjny]