Przypisy

paroksyzm — napad choroby, cios. [przypis redakcyjny]

parol — hasło, umówione słowa. [przypis redakcyjny]

parol — słowo umówione, hasło. [przypis redakcyjny]

parol (z franc.) — sława, obietnica, układ. [przypis redakcyjny]

parol (z fr.) — słowo honoru. [przypis redakcyjny]

parol (z fr.) — słowo, słowo honoru; tu: słowne poręczenie zachowania przy życiu. [przypis redakcyjny]

parość — gałąź wyrastająca u nasady pnia. [przypis redakcyjny]

parowie — fr. paires, z łac. pares: równi. [przypis redakcyjny]

parowie sądzili wedle zwyczaju swego sądownictwa — toteż wszystkie podania zaczynały się od słów: „Panie sędzio, jest zwyczajem w twoim okręgu”… etc. [przypis redakcyjny]

Par, powiada Défontaines, nie mógł powiedzieć, że nie będzie sądził, jeżeli było ich tylko czterech — trzeba było co najmniej tej liczby. [przypis redakcyjny]

Parrazys — właśc. Parrazias, sławny malarz grecki, kwitnął w pierwszej połowy IV w. przed Chr. [przypis redakcyjny]

parrycyda (łac. parricida) — ojcobójca; wróg ojczyzny, zdrajca. [przypis redakcyjny]

parrycyda (z łac. parricida) — ojcobójca, bratobójca; wróg ojczyzny, zdrajca. [przypis redakcyjny]

parschnął — dziś: parsknął. [przypis redakcyjny]

pars Graeca (łac.) — strona grecka. [przypis redakcyjny]

pars pro toto (łac.) — część zamiast całości (figura retoryczna, w której nazwa części jakiejś rzeczy służy jako określenie całości). [przypis redakcyjny]

pars regalis (łac.) — stronnik królewski. [przypis redakcyjny]

pars Romana (łac.) — strona rzymska. [przypis redakcyjny]

par super parem non habet potestatem (łac.) — równy nad równym nie ma władzy. [przypis redakcyjny]

partem (łac.) — część. [przypis redakcyjny]

partenogeneza fantomów (z gr.) — dzieworództwo, samorzutne powstawanie fantomów. [przypis redakcyjny]

partes secuti (łac.) — strony chwycili się. [przypis redakcyjny]

Partowie — irański lud Partów utworzył w III w. przed Chr. własne państwo, podniósłszy bunt przeciwko Seleucydom. Królowie jego z rodu Arsacydów podbili cały prawie Iran i Mezopotamię. Wojska Partów składały się głównie ze zwinnej jazdy. [przypis redakcyjny]

partum otii (łac.) — płodem próżnowania. [przypis redakcyjny]

partus (łac.) — owoc, płód. [przypis redakcyjny]

partus (łac.) — płód. [przypis redakcyjny]

partykularna wola — samowola; wola jednostki. [przypis redakcyjny]

partykularnej — tu: własnej, polskiej w odróżnieniu od międzynarodowej. [przypis redakcyjny]

partykularnych — szczegółowych, prywatnych. [przypis redakcyjny]

partykularny — odosobniony. [przypis redakcyjny]

partykularny — poszczególny, jednostkowy. [przypis redakcyjny]

partykularny — tu: jednostka. [przypis redakcyjny]

partykularyści — ludzie zaściankowi, ciaśni, ograniczeni. [przypis redakcyjny]

partyrowy — różnobarwny, kwiecisty. [przypis redakcyjny]

partyzana — rodzaj halabardy. [przypis redakcyjny]

partyzanci — zwolennicy stronnictwa. [przypis redakcyjny]

partyzant (daw., z fr.) — stronnik, zwolennik. [przypis redakcyjny]

partyzant (z łac.) — tu: stronnik, zwolennik. [przypis redakcyjny]

partyzan — z niem. Partisane, spisa, berdysz. [przypis redakcyjny]

paru Litwinów — szlachty polskiej z ziem litewsko-ruskich. [przypis redakcyjny]

parwa — mała. [przypis redakcyjny]

parweniusz — pogardliwie: dorobkiewicz-prostak, wzbogacony człowiek z „nizin” społecznych. [przypis redakcyjny]

paryja — wertep. [przypis redakcyjny]

Paryż, nawet zwyciężony… — w wojnie francusko–pruskiej, 1870–1871. [przypis redakcyjny]

„Paryż” za murem powązkowskim — aluzja do placu Parysowskiego, którego okolice zamieszkiwała uboga ludność Warszawy. [przypis redakcyjny]

parzyć się — do pary iść. [przypis redakcyjny]

pasamany — galony, tu: liberia. [przypis redakcyjny]

pas (daw.) — prawo przejścia. [przypis redakcyjny]

pas (fr.) — krok taneczny. [przypis redakcyjny]

pasieczników — pszczelarzy. [przypis redakcyjny]

pasieka — posiecz. [przypis redakcyjny]

pasieka — to, co się posiekało. [przypis redakcyjny]

pasieki — zasieki. [przypis redakcyjny]

pasjami lubi Polaków — w okresie tarć niemiecko–rosyjskich, na przełomie lat 70– i 80–tych, Bismarck kilkakrotnie w nieoficjalnych rozmowach i inspirowanych przez siebie artykułach wspominał o możliwości wskrzeszenia państwa polskiego. [przypis redakcyjny]

passado… punto reverso… hai! — włoskie terminy w szermierce: passado — pchnięcie z wypadem, punto reverso — cios zadany zwróconym w dół rapierem; hai — sztych (od włoskiego ai: a masz!). Merkucjo drwi z nadużywania terminów stosowanych w fechtunku, podkreślając w ten sposób, że Tybalt zna się na walce na szpady tylko z lekcji szermierki. [przypis redakcyjny]

passes (fr.) — ruchy rąk magnetyzera mające na celu wprowadzenie medium w stan hipnozy. [przypis redakcyjny]

passive — biernie. [przypis redakcyjny]

passons (fr.) — mniejsza z tym. [przypis redakcyjny]

pastele (starop.) — pasztety. [przypis redakcyjny]

pasterka — kapelusz damski z dużym prostym rondem. [przypis redakcyjny]

pasternak — rodzaj rośliny (pastinaca) do przyprawy. [przypis redakcyjny]

Pasterze, widział was Ewangelista — Apokalipsa Św. Jana rozdz. 17, gdzie mówi: Vidi mulierem sedentem super bestiam coccineam, plenam blasphemiae, habentem capita septem et cornua decem. Tu poeta może rozumie przez siedem głów i dziesięć rogów siedem sakramentów i dziesięć przykazań, które dają moc niezwyciężoną Kościołowi, gdy jego głowa jest świętobliwą i bogobojną. [przypis redakcyjny]

Pasterz idący na czele (…) kopyto — Tym pasterzem jest najwyższy pasterz duchowny, to jest papież. Tu Dante miał na myśli Bonifacego VIII, którego często razi ostrzem satyrycznym. Poeta cytuje tu prawo Mojżesza, w księdze 3, rozdz. 11, gdzie mówi: „Wszelkie bydlę, które ma rozdzielone kopyto, a przeżuwa, jeść będziecie”. Teologowie rozmaite symbole z tych słów wywodzili: przez przeżuwanie rozumieli mądrość, przez rozdwojone kopyto dobre obyczaje. Zdaje się, że poeta jako tu gromiący chciwość duchownych pasterzy, przez nierozdzielone kopyto chciał wyrazić, że pasterze radzi nauczają z ambony, ażeby drudzy skarby swe rozrzucali, a sami często przeciw zasadom ewangelicznym zaciśnioną pięść mają na datki dobroczynne. Cały zaś wykład tego miejsca zamyka się w tym krótkim sensie moralnym: jaki pasterz taka trzoda. [przypis redakcyjny]

Pastor z Wakefieldu — powieść Oliwera Goldsmitha (1728–1774), ukazała się w r. 1766, w tłumaczeniu niemieckim w r. 1767. Za pośrednictwem Herdera zapoznał się z nią Goethe w czasie pobytu w Strassburgu. Poza tym Goethe ma tu na myśli prawdopodobnie autorów powieści, powstałych pod wpływem wyżej wspomnianej powieści Goldsmitha, a więc utwory Hermesa i Zofii La Roche (1731–1807), autorki powieści Dzieje panny Sternheim (1771). [przypis redakcyjny]

pasyj (forma D.lm) — namiętności. [przypis redakcyjny]

pasyjka — Chrystus na krzyżu. [przypis redakcyjny]

pasy (mesmeryczne) — chodzi o przesuwanie rąk wzdłuż lub w poprzek ciała osoby leczonej według wskazań Franza Antona Mesmera (1734–1815); czynność ta miała na celu wywarcie korzystnego, regulującego wpływu na fluidy (czyli rodzaj energii właściwej każdej istocie zwierzęcej i ludzkiej) chorego. [przypis redakcyjny]

pasy (z wł. passo) — przejścia. [przypis redakcyjny]

pasy — z wł. passo: przejścia. [przypis redakcyjny]

pasza Alepu — Alil basza. [przypis redakcyjny]

paszalik — prowincja turecka zarządzana przez paszę. [przypis redakcyjny]

pasza sylistryjski — Mustafa. [przypis redakcyjny]

Pas za szeroki na objęcie słońca — Krąg tej światłości jest tak wielki, że wszystkie słońca razem złączone zapełnić by go nie mogły. [przypis redakcyjny]

paszczeka (daw.) — paszczęka. [przypis redakcyjny]

pasz — gra w karty. [przypis redakcyjny]

Paszkiewicz — Namiestnik Królestwa Polskiego. [przypis redakcyjny]

paszować — dziś: pasować (w grze w karty), ustępować. [przypis redakcyjny]

paszować — pasować (w kartach), ustąpić. [przypis redakcyjny]

paszport — ówcześnie: dowód osobisty uprawniający do przejazdu z miejscowości do miejscowości. [przypis redakcyjny]

paszt (daw.) — papka, ciasto. [przypis redakcyjny]

pasztetnik — specjalista przyrządzający pasztety (siekane mięso lub ryba zapieczone w powłoce z ciasta). [przypis redakcyjny]

patent oficerski — dyplom oficerski. [przypis redakcyjny]

patent — tu: dokument uprawniający do wyłącznego korzystania z wynalazku. [przypis redakcyjny]

pater nostri (łac.) — Ojcze Nasz; [właściwie: Pater Noster, ale tłumacz pozostaje tu wierny oryginałowi, w którym użyta jest liczba mnoga: paternostri (wł.), jak np. zdrowaśki; red. WL]. [przypis redakcyjny]

pater patriae (łac.) — ojcem ojczyzny. [przypis redakcyjny]

pater (starop.) — ojciec. [przypis redakcyjny]

patetycznie — z uroczystą powagą. [przypis redakcyjny]

patito — nieszczęśliwie zakochany. [przypis redakcyjny]

Patków Pruski — wieś w powiecie konstantynowskim na Podlasiu; las Rogacz znany był Żeromskiemu z pobytu w pobliskim Łysowie w r. 1890. [przypis redakcyjny]

patologiczny — tu: dotyczący choroby. [przypis redakcyjny]

patrami — ojcami. [przypis redakcyjny]

patriarcha — biskup na stolicy, na której jako pierwszy zasiadał jeden z apostołów. [przypis redakcyjny]

Patrio (…) sistro (łac.) — cytat z Eneidy (ks. VIII, w. 696), (…) dosł.: „ojcowską grzechotką zwołuje hufce” [o królowej Egiptu; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Patri patriae (łac.) — ojcu ojczyzny. [przypis redakcyjny]

patron — adwokat. [przypis redakcyjny]

patron (daw.) — tu: zawodowy obrońca sądowy, adwokat. [przypis redakcyjny]

patronizacji — [trzymać się] obrony, adwokatury. [przypis redakcyjny]

patron, na którym Chrystus wjeżdżał do Jerozolimy — według Ewangelii wjazd Chrystusa do Jerozolimy odbył się na ośle. [przypis redakcyjny]

patronów — obrońców. [przypis redakcyjny]

patron — obrońca sądowy w dawnej Polsce. [przypis redakcyjny]