Przypisy

antecesorowie — poprzednicy, przodkowie. [przypis redakcyjny]

antecesor — przodek. [przypis redakcyjny]

antecessor (z łac.) — poprzednik. [przypis redakcyjny]

ante fores (łac.) — przede drzwiami. [przypis redakcyjny]

Antej właśc. Anteusz (mit. gr.) — olbrzym, który odzyskiwał siłę, skoro znużony padł i ciałem dotknął się ziemi. Charakterystyczna dla epoki (gdy szkoła jeszcze była przeniknięta kultem klasycyzmu) obfitość przenośni mitologicznych. [przypis redakcyjny]

antemurale Christianitatis (łac.) — przedmurzem chrześcijaństwa. [przypis redakcyjny]

Antenor — Trojanin, miał po zburzeniu Troi przybyć do Italii i założyć miasto Padwę. [przypis redakcyjny]

ante omnia (łac.) — przede wszystkim. [przypis redakcyjny]

ante saecula (łac.) — przed wiekami. [przypis redakcyjny]

ante sessionem (łac.) — przed posiedzeniem. [przypis redakcyjny]

ante triduum (łac.) — przed trzema dniami. [przypis redakcyjny]

Anteus — syn Neptuna i Ziemi, król Libii, siłacz, pokonany przez Herkulesa. [przypis redakcyjny]

Anteus — syn Posejdona i Ziemi, olbrzym; dopóki dotykał ziemi, nikt go nie mógł w zapasach pokonać. [przypis redakcyjny]

Anteus — syn Posejdona i Ziemi, olbrzym, panował w Libii; posiadał tę własność, że nie mógł być w zapasach pokonany, dopóki dotykał ziemi. [przypis redakcyjny]

Antevorta — rzymska bogini losu. [przypis redakcyjny]

anticipative prophetia (łac.) — poprzednie proroctwo, przepowiednia. [przypis redakcyjny]

antidotum — środek przeciw truciźnie. Odtrutka. [przypis redakcyjny]

Antiochia — miasto w Syrii nad rzeką Orontesem. [przypis redakcyjny]

Antiochia — miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]

antiqua alba (łac.) — starożytna alba, tj. długa biała szata. [przypis redakcyjny]

antiquitates (łac.) — starożytności. [przypis redakcyjny]

antiquo usu practicatum (łac.) — dawnym zwyczajem uświęcone. [przypis redakcyjny]

antistes (łac.) — biskupem. [przypis redakcyjny]

Antoine-Jean Gros (1771–1835) — fr. malarz historyczny, autor licznych obrazów sławiących epopeję napoleońską oraz portretów m.in. ks. J. Poniatowskiego i J. Ursyna Niemcewicza; późniejszy malarz oficjalny cesarstwa i Restauracji, który jako oficer armii włoskiej poznał Napoleona i uzyskał jego protekcję dzięki obrazowi Bonaparte na moście pod Arcole. [przypis redakcyjny]

Antoine Marie de Lavalette — napoleoński minister i radca stanu, skazany na śmierć za udział w Stu Dniach, w przeddzień egzekucji zdołał zbiec z więzienia w przebraniu żony. [przypis redakcyjny]

Antona — hrabstwo Southampton w Anglii. [przypis redakcyjny]

Antoni Czajkowski (1816–1873) — profesor literatury polskiej w Krakowie. [przypis redakcyjny]

Antoni Małecki — wydawca listów Słowackiego i autor pierwszej o nim monografii. [przypis redakcyjny]

Antoni Szabrański (1802–1882) — współredaktor „Biblioteki Warszawskiej”. [przypis redakcyjny]

Antoni Szandlerowski (1878–1911) — poeta i dramatopisarz Młodej Polski, w którego twórczości egzaltowany erotyzm łączył się z motywami mistyczno-religijnymi. [przypis redakcyjny]

Antoniusz i Krassus łatwo weszli do kraju Partów, ale na swoje nieszczęście — Krassus, kolega Cezara i Pompejusza w triumwiracie, przedsięwziął wyprawę na Partów. Wśród stepów Mezopotamii północnej i w pustyni doznał wielkich strat od ich konnicy, która unikając walnej bitwy, nieustannie szarpała i trapiła armię rzymską, przeszkadzając jej zaopatrywać się w niezbędne środki. Partowie, zwabiwszy wreszcie Krassusa na układy i zamordowawszy go podstępnie, zniszczyli całą jego armię pod Carrhae (w 53 r). Antoniusz, który na skutek układu z Oktawianem w Brundisium objął władzę na Wschodzie, przedsięwziął w 56 r. wyprawę na Partów. Wypadła ona również niepomyślnie. [przypis redakcyjny]

Antoni Wojtach — służący Augusta Cieszkowskiego. [przypis redakcyjny]

Antoś — Antoni Wojtach, służący. [przypis redakcyjny]

antraks — słabość, na którą umarł Witold. [przypis redakcyjny]

antre (fr. entrée) — wchodne, wstęp. [przypis redakcyjny]

antreprenerowi — przedsiębiorcy, gospodarzowi. [przypis redakcyjny]

antropofag (gr.) — ludożerca. [przypis redakcyjny]

antropoid — małpa człekokształtna. [przypis redakcyjny]

Antygona nie jest najpierwszą tragedią Sofoklesa — patrz przypisek [autora] CC. [przypis redakcyjny]

antykamera (daw.) — przedpokój, poczekalnia. [przypis redakcyjny]

antykamera (daw.) — przedpokój. [przypis redakcyjny]

antyka używających — [postępujących wg] starej mody, [dawnego] obyczaju. [przypis redakcyjny]

antykwi — starszej reguły [zakonnej]. [przypis redakcyjny]

antymon — metal srebrzystobiały, kruchy. [przypis redakcyjny]

antynomia (z gr. ἀντί: przeciw, νόμος: prawo) — znaczy dosłownie wewnętrzna sprzeczność prawa samego z sobą, tak że dwie strony sobie przeciwne mogą je na swoją korzyść tłumaczyć. Ten odcień znaczenia prawnego zachowuje Kant w całym wykładzie Antynomii. [przypis redakcyjny]

antypast (daw.) — przystawka, potrawa podawana w celu zaostrzenia apetytu. [przypis redakcyjny]

antypast (daw.) — przystawka, przekąska. [przypis redakcyjny]

antypast (z wł.) — przekąska. [przypis redakcyjny]

antypatia (z gr.) — niechęć, nieprzyjaźń. [przypis redakcyjny]

Antytetyczna (gr.) — wynikająca z antytezy, z przeciwstawiania się czemuś. [przypis redakcyjny]

Anubisz — syn Ozyrysa i Neftys, bóg egipski z psią głową. [przypis redakcyjny]

A ogród — jeszcze na początku panowania Stanisława Augusta modne były ogrody „francuskie”, odznaczające się symetrią i sztucznością doprowadzoną czasem do dziwactwa. Krasicki tak o nich pisze w Listach o ogrodach: „Nie dość było kunsztownej sztuce holenderskich zwłaszcza i niemieckich ogrodników czynić z drzew słupy, obeliski i piramidy, ledwo pojętym wysileniem przeistaczali je w posągi: „Grał na cytrze Apollo z jodły złotowłosy, / Ceres z szyszek borowych piastowała kłosy, / Błyszczał Neptun trójzębny od bzowego lustru, / Jowisz w zapale rzucał pioruny z ligustru, / Mars z figi, rozjuszony zabójczym rzemiosłem, / Bachus na tyce chmielu z Sylenem i osłem, Wenus / wdzięczna jałowcem z uśmiechu i giestu, Gracyje / porzeczkowe, Kupido z agrestu”. / (I. Krasicki, Dzieła prozą, t. V, s. 393). Nowa moda, związana z sentymentalizmem, zastąpiła ogród „francuski” „angielskim”, który miał naśladować swobodną i dziką naturę. Gust francuskiego rokoka wprowadził do ogrodów „angielskich” architekturę sielanki dworskiej. Całe urządzenie ogrodu żony modnej, a więc belwederki, meczeciki, domki pustelnika, świątynie Diany spotykamy w opisach słynnych wówczas ogrodów, jak Solca Kazimierza Poniatowskiego, brata królewskiego, czy Arkadii Heleny Radziwiłłowej. [przypis redakcyjny]

Apage, apage Satanas! (łac.) — precz, precz, szatanie. [przypis redakcyjny]

Apage, Satana (łac.) — precz, szatanie. [przypis redakcyjny]

Apage satanas! (łac.) — Precz, szatanie! [przypis redakcyjny]

apagogiczny — gr. άπαγωγή znaczyło w języku prawnym odprowadzenie schwytanego na uczynku przestępcy przed sędziego lub też do więzienia i wytoczoną przeciw niemu skargę. W języku filozoficznym użyto pochodzącego stąd przymiotnika apagogicus na oznaczenie dowodu nie-wprost, tylko przez okazanie, iż przeciwne twierdzenie jest fałszem; zatem demonstratio apagogica itd. indirecta są to równoznaczniki. Wyrażenie Kanta: ostensiver Beweis, na oznaczenie dowodu wprost: demonstratio directa, nie utrzymało się w logice. [przypis redakcyjny]

Apamia — miasto Apamea w Syrii. [przypis redakcyjny]

A pan wszystkich naucza… — ironiczny przytyk do nieuctwa szlachty, bowiem Rubens nie zajmował się rzeźbą, a Van Dyck architekturą. [przypis redakcyjny]

aparament — sprzęt wojenny. [przypis redakcyjny]

aparament (z łac. średniow.) — sprzęt, urządzenie. [przypis redakcyjny]

aparat (daw.) — wyposażenie. [przypis redakcyjny]

aparaty — szaty kościelne. [przypis redakcyjny]

aparencja (z łac.) — okazałość. [przypis redakcyjny]

apartamentom — mieszkaniu, pokojom. [przypis redakcyjny]

a partibus nostris (łac.) — po naszej stronie. [przypis redakcyjny]

Apelles — z wyspy Kos sławny malarz grecki, współczesny Aleksandrowi Wielkiemu. [przypis redakcyjny]

apelować (starop.) — odwołać się. [przypis redakcyjny]

Apenrade — miasto w płd. Danii nad małym Bełtem. [przypis redakcyjny]

aperto… caelo — pod otwartym niebem. [przypis redakcyjny]

apertura (daw., z łac.) — otwór. [przypis redakcyjny]

Apis — w mitologii egipskiej święty byk, który przedstawiał na ziemi boga Ozyrysa. [przypis redakcyjny]

aplauz — pochwała, poklask. [przypis redakcyjny]

aplauz — poklask, uznanie. [przypis redakcyjny]

aplauz — poklask, zapał. [przypis redakcyjny]

aplikacjami — usługami. [przypis redakcyjny]

aplikacja — stosowanie się. [przypis redakcyjny]

aplikować — przysługiwać. [przypis redakcyjny]

aplikować — stosować. [przypis redakcyjny]

aplikować — zaprawiać. [przypis redakcyjny]

aplikować — zastosować. [przypis redakcyjny]

aplikował — oddał. [przypis redakcyjny]

A po dniach wielu czy po latach wielu… — zwrotka z wiersza Mickiewicza pt. Sen (1825). W tekście Mickiewiczowskim jest: „I zstąpisz z niebios, aby go ocucić.” [przypis redakcyjny]

a pofentioribus oppressus, desiderat iustitiam (łac.) — od możniejszych ciemiężony, oczekuje sprawiedliwości. [przypis redakcyjny]

Apollina dla Marsa zaniedbał — tj. sztuki piękne dla wojny. [przypis redakcyjny]

Apollodora — „Nie Apollodorus, tylko Polydorus”, zauważa Lessing, mówiąc w uwadze, że Pliniusz jest jedynym, który wymienia tych sztukmistrzów, a ja nie wiem, czy rękopisy starożytne różnią się ze sobą co do tego imienia. Z pewnością byłby to Harduin zauważył. Także wszystkie dawniejsze wydania mają: Polydorus. W tej drobnostce prawdopodobnie omylił się tylko Winkelmann w pisaniu. [przypis redakcyjny]

Apollodor — sławny malarz grecki, wynalazca pędzla malarskiego, żył w końcu V i na początku IV w. przed Chr. [przypis redakcyjny]

Apollo — w mit. gr. syn Zeusa i Latony, czasami utożsamiany z bogiem słońca Heliosem; był bogiem muzyki, poezji, łucznictwa, proroctw i sztuki lekarskiej. [przypis redakcyjny]

Apoloniusz — Apollonius z wyspy Rodos, retor grecki, żył około r. 230 przed Chr., napisał epiczny poemat pt. Argonautica, z którego jest powyższy wyjątek. Według podania miały Harpie ślepemu wieszczbiarzowi Phineusowi zanieczyszczać względnie porywać podawane mu jadło. [przypis redakcyjny]

Apoloniusz — Apoloniusz z wyspy Rodos retor grecki, żył około roku 230 przed Chrystusem; napisał opisowy poemat Argonautica. [przypis redakcyjny]

apopleksja — uderzenie krwi do głowy, udar. [przypis redakcyjny]

aportować (o psie) — przynosić na rozkaz wskazany przedmiot. [przypis redakcyjny]

apostatowie — odstępcy. [przypis redakcyjny]

apostazja (z gr.) — odszczepieństwo religijne; Marcin Luter (właśc. Martin Luther, 1483–1546), niem. teolog, inicjator reformacji, przed swoim wystąpieniem publicznym z krytyką sprzedaży odpustów, które ostatecznie doprowadziło do schizmy w kościele katolickim i powstania luteranizmu, był mnichem augustiańskim w Wittenberdze (tu błąd rzeczowy u Paska). [przypis redakcyjny]

Apostrophe — apostrofa; tytuł wiersza przejęty z podobnego utworu zanotowanego pod datą 1683. [przypis redakcyjny]

apostrophe (łac.) — zwrot. [przypis redakcyjny]

apostrophe (z greck.) — zwrot ku czemuś, odezwa. [przypis redakcyjny]

a potem i umarła — królowa umarła 10 maja następnego, 1667r. [przypis redakcyjny]

apotheosis — akt ubóstwienia, t. j. zaliczenia w poczet bogów. [przypis redakcyjny]

apparet (łac.) — widać. [przypis redakcyjny]

Appassionata — sonata f-moll Ludwika van Beethovena. [przypis redakcyjny]