Przypisy

baczenie (starop.) — rozwaga, uwaga, czujność. [przypis edytorski]

baczenie (starop.) — tu: rozum. [przypis edytorski]

baczenie (starop.) — uwaga, rozwaga; z baczeniem: rozważnie, czujnie. [przypis edytorski]

baczny (starop.) — uważny, rozumny. [przypis edytorski]

baczyć drugi i rozumieć drugi (starop.) — tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć; znaczenie: ktoś inny zauważa to i rozumie dobrze. [przypis edytorski]

bada i umysł (starop.) — bada nawet umysł. [przypis edytorski]

bajać (starop.) — opowiadać baśnie, zmyślać. [przypis edytorski]

bał się w swych ludziach iakiey wielkiey szkody (starop.) — bał się, że jego ludzie doznają jakiejś wielkiej szkody (krzywdy, uszczerbku). [przypis edytorski]

bałwany (starop.) — bałwanami; falami. [przypis edytorski]

bałwany (starop.) — bożki pogańskie; tu: niechrześcijańska religia. [przypis edytorski]

barwierz (starop.) — balwierz, golarz; felczer. [przypis edytorski]

barzoście to śmieli (starop.) — bardzo jesteście śmiali (grzecznościowa forma lm.; bardzo jesteś śmiały). [przypis edytorski]

barzo (starop.) — bardzo. [przypis edytorski]

barzo (starop.) — bardzo. [przypis edytorski]

bawić się czym (starop.) — zajmować się czym. [przypis edytorski]

bawić się gdzie (starop.) — przebywać gdzie. [przypis edytorski]

bawić się (starop.) — tu: zwlekać. [przypis edytorski]

bawić się (starop.) — zajmować się czym; tu: zwlekać. [przypis edytorski]

bawić się (starop.) — zwlekać. [przypis edytorski]

będąc w baczeniu uniosły (starop.) — tracąc kontakt z rzeczywistością, rozsądek. [przypis edytorski]

będą winni (starop.) — będą mieli powinność. [przypis edytorski]

będzieć pomocna (starop.) — skrót od: będzie ci pomocna. [przypis edytorski]

będzielić długo bujał (starop.) — czy ci długo pożyje. [przypis edytorski]

będzie przykładem inszem (starop.) — będzie przykładem dla innych. [przypis edytorski]

będziewa oba (starop.) — będziemy oboje. [przypis edytorski]

beło (…) opatrzono (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: opatrzono wcześniej (uprzednio, kiedyś itp.). [przypis edytorski]

beł za więźnia wiedziony (starop.) — był prowadzony jako więzień (w charakterze więźnia). [przypis edytorski]

bespiecznie (starop.) — bezpiecznie; tu: nie zachowując pieczy, nieostrożnie, zuchwale. [przypis edytorski]

bez braku (starop.) — bez wyjątku. [przypis edytorski]

bez chyby (starop.) — niechybnie; na pewno. [przypis edytorski]

bezecny (starop.) — nic niewarty. [przypis edytorski]

bez odwłoki (starop.) — niezwłocznie. [przypis edytorski]

bez przygany (starop.) — nienagannie. [przypis edytorski]

bez wstrętu (starop.) — bez przeszkód. [przypis edytorski]

białągłową (starop.) — dziś (przestarz.): białogłową; tj. kobietą; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białagłowa (starop.) — dziś: białogłowa; kobieta; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białagłowa (starop.) — kobieta. [przypis edytorski]

biała płeć (starop.) — białogłowy; kobiety. [przypis edytorski]

białejgłowy (starop.) — dziś przestarz.: białogłowy, tj. kobiety; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białogłowski (starop.) — kobiecy. [przypis edytorski]

bić je będziecie (starop.) — pobijecie ich. [przypis edytorski]

bić się z wałami (starop.) — bić się z falami; właśc.: być narażonym na uderzenia fal. [przypis edytorski]

biedzić się (starop.) — trudzić się, męczyć się, trapić się. [przypis edytorski]

biegłość (starop.) — umiejętność, znajomość rzeczy, wprawa. [przypis edytorski]

bierząc (starop.) — forma imiesłowowa: biorąc. [przypis edytorski]

bierzę od ciebie (starop.) — odchodzę od ciebie; bierzyć: brać się, zbierać się wyruszać (w drogę). [przypis edytorski]

bieżąc (starop.) — idąc, zmierzając, dążąc. [przypis edytorski]

bieżał (starop.) — 3.os.lp r.m. cz. przesz. od bieżyć; dziś: podążał, zdążał, szedł, nadjeżdżał. [przypis edytorski]

bieżeć a. bieżyć (starop.) — iść, jechać, zdążać. [przypis edytorski]

bieżyć (starop.) — iść, podążać; bieżemy: forma 2.os. lm, idziemy. [przypis edytorski]

bieży, co żywo (starop.) — idzie, kto żyw; w znaczeniu: wszyscy idą, zdążają. [przypis edytorski]

bieży (starop.) — forma 3.os.lp; znaczenie: podąża, zmierza, idzie. [przypis edytorski]

bieżysz o zakład (starop.) — ścigać się o nagrodę. [przypis edytorski]

bindasz (starop.) — męski członek. [przypis edytorski]

bisurmanie (starop.) — muzułmanie. [przypis edytorski]

błądzić na skazaniu (starop.) — wydawać błędny sąd, wydawać nieprawidłowy wyrok. [przypis edytorski]

błagać kogo (starop.) — tu: przebłagiwać kogo a. co. [przypis edytorski]

błagać (starop.) — tu: przebłagiwać. [przypis edytorski]

błędni (starop.) — błądzący; tu: koczowniczy. [przypis edytorski]

błędny (starop.) — tu: błądzący (w ciemności). [przypis edytorski]

błędny (starop.) — tu: zbłąkany; błądzący, zagubiony. [przypis edytorski]

błędny (starop.) — tu: zmieniający się, zmienny. [przypis edytorski]

blachem (starop.) — dziś r.ż. w formie N.lp: (pod) blachą; tu: pod zbroją. [przypis edytorski]

blach (starop.) — dziś r.ż.: blacha. [przypis edytorski]

blwać (starop.) — wymiotować. [przypis edytorski]

Bóg tak chce mieć (starop.) — taka jest wola Boga. [przypis edytorski]

Boga dla (starop.) — dla Boga; z powodu Boga, ze względu na przykazania pobożności. [przypis edytorski]

Bogiem sławiena (starop.) — umiłowana przez Boga. [przypis edytorski]

boimy (starop.) — oboczna formy pisowni w polszczyźnie XVI w. u Reja: bojemy. [przypis edytorski]

bojce (starop.) — bodźce. [przypis edytorski]

boskali sprawa, ludzkali to była (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy była to boska czy ludzka sprawa. [przypis edytorski]

bożyc (starop.) — syn boży. [przypis edytorski]

brać się do czego (starop.) — tu: uciekać się do czego (miłosierdzia); odwoływać się do czego. [przypis edytorski]

brać się do (starop.) — tu: wybierać się do (jednej ziemie: pewnego kraju). [przypis edytorski]

bracia miła (starop.) — miła braci; forma wołacza od rzeczownika zbiorowego r.ż. brać. [przypis edytorski]

bracia (starop.) — rzeczownik zbiorowy r.ż.; braciej: forma D.lp. [przypis edytorski]

broić burdę (starop.) — prowadzić walkę. [przypis edytorski]

broić (starop.) — dokazywać; szaleć, wściekać się. [przypis edytorski]

broić (starop.) — tu: dokazywać; także: szaleć, wściekać się (broić się). [przypis edytorski]

brona (starop.) — brama. [przypis edytorski]

by beł nie on (starop.) — gdyby nie on. [przypis edytorski]

być na wolej (starop.) — na wolności; być wolnym; tu: pozostawać bez zobowiązań. [przypis edytorski]

być tej otuchy (starop.) — mieć taką nadzieję. [przypis edytorski]

być (…) w czas (starop.) — tu: śpieszyć z pomocą; być pomocnym. [przypis edytorski]

bych miał (starop.) — gdybym miał. [przypis edytorski]

bychom (starop.) — byśmy. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, abym; bych mogł (…) uciec: żebym mógł uciec. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, abym; bych się ucieszyła: ucieszyłabym się. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, abym. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym, gdybym; bych cię nisko miała: miałabym cię nisko; gdybym cię miała nisko. [przypis edytorski]

bych (starop.) — bym; rad bych wiedział: rad bym, chętnie bym wiedział. [przypis edytorski]

bych (starop.) — tu: abym. [przypis edytorski]

była nie wyrosła (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: wyrosła wcześniej, uprzednio (kiedyś) itp. [przypis edytorski]

była (…) padła (starop.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: padła wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

był czuł (starop.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: czuł wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

był oćca barzo lepszy (starop.) — był dużo lepszy od ojca. [przypis edytorski]

było miało (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: miało wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

był star (starop.) — miał lat; był w wieku. [przypis edytorski]

był ustąpił (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: ustąpił wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

by namniej (starop.) — choćby najmniej, choć odrobinę. [przypis edytorski]