Przypisy

Miłość mnie taką pociągała siłą (…) im wyżej jest z nas w niebo wzięta — Poeta tak jest tym, co widział, zachwycony, że dotąd nic go tak żywo nie zapaliło miłością, nawet oczy Beatrycze. Co objaśnia przez myśl następującą: pieczęcie żywe (gwiazdy), które z góry swój blask i moc biorą, a niższym od siebie sferom tego blasku i mocy udzielają, im bliższe są arcysiły, tym większą piękność wyciskają. A on właśnie dla tego widoku tylko od Beatrycze oczu się odwrócił. Jednak uznaje poeta, że święta rozkosz, jaka świeci z Beatrycze oczu, bez przerwy nim władać będzie, ponieważ ta rozkosz stanie się czystszą, im wyżej ze sfery na sferę podnosić się będzie. [przypis redakcyjny]

miłość wolna — swobodny związek, wolny od „przesądów”, poza przyjętymi w społeczeństwie „uświęconymi” normami; hasło „wolnej miłości” było bardzo modne na przełomie wieków XIX i XX. [przypis redakcyjny]

Miłość, wspomnienia, szczęście — W A. wspomnienia zam. przekreślonego: nadzieja. [przypis redakcyjny]

miłością z pierwszego ogniska — Pierwsze ognisko, pierwsza siła, pierwsza miłość: tymi i tym podobnymi frazesami często napotykamy orzeczonego Boga przez poetę. [przypis redakcyjny]

miłościwą panią zwać kogo — kasztelanową. [przypis redakcyjny]

miłosierdzie — Autor używa tutaj wyrazu „misericordia”, jak pod 24, jednakże nie zupełnie w tym samym znaczeniu. [przypis redakcyjny]

Miłosna — wieś i stacja kolejowa 18 km na południowy wschód od Warszawy. [przypis redakcyjny]

Miłosnicy mądrości — filozofowie, przyrodnicy. [przypis redakcyjny]

miłosnik (starop.) — zalotnik, kochanek. [przypis redakcyjny]

Miłujcie bliźnich, co wam źle robili — Słowa Chrystusa Pana według Ewangelii św. Mateusza. [przypis redakcyjny]

mila angielska — [miara długości równa] 1,6 kilometra. [przypis redakcyjny]

Milan — Mediolan. [przypis redakcyjny]

Milcjades — zwycięzca Persów pod Maratonem w 490 p.n.e. [przypis redakcyjny]

Milcz, wilku przeklęty — W pierwszej pieśni Piekła lwica symbolem jest chciwości. Plutus, że jest demonem skąpców, dlatego poeta mówi doń: „Przeklęty wilku”. [przypis redakcyjny]

miledi (z ang. milady) — żona lorda. [przypis redakcyjny]

Milet (staroż.) — bogate gr. miasto handlowe na wybrzeżu Azji Mniejszej. [przypis redakcyjny]

milicja — tu: obrona kraju zasadzona na pospolitym ruszeniu obywateli, którzy obowiązkowo otrzymują wykształcenie wojskowe; milicją — dziś popr. forma B. lp: milicję. [przypis redakcyjny]

milion czterykroć sto tysięcy — [milion czterysta;] liczba prawdopodobnie bliska rzeczywistości; na mężczyzn ponad lat 15 wypada, według obecnego stosunku, 1.655 tys. (gdy się przyjmie wyliczoną przez Korzona liczbę ogólną ludności włościańskiej); liczbę tę należy niewątpliwie zmniejszyć, ze względu na gorsze, niż obecnie, warunki higieniczne, powodujące większą śmiertelność przed rokiem piętnastym. [przypis redakcyjny]

militabat pro nobis (łac.) — walczyła za nas. [przypis redakcyjny]

militans (łac.) — walcząca. [przypis redakcyjny]

mille lire (wł.) — tysiąc lirów. [przypis redakcyjny]

Mille tendresses, mille amitiés (fr.) — tysiąc czułości, tysiąc pozdrowień. [przypis redakcyjny]

Milton, John (1608–1674) — poeta angielski, po utracie wzroku główny swój utwór, Raj utracony, dyktował żonie i córkom. [przypis redakcyjny]

mimo libraryją — koło księgarni. [przypis redakcyjny]

mimo miasto biegłeś murowane, / Od przeźroczystej rzeki wkoło opasane (…) — mimo Mantuę nad rz. Mincio. [przypis redakcyjny]

mimo praw swej równi — to jest równowagi, do której woda układać się musi. [przypis redakcyjny]

Mimo to chociaż tak piękna (…) nie była — Iliada, III, 159–160 [przypis redakcyjny]

Mimy — komedjanci. [przypis redakcyjny]

minąć kogo (starop.) — [tu:] przewyższyć. [przypis redakcyjny]

mina — staroż. jednostka monetarna, w systemie attyckim równa 436 g srebra; minę dzielono na 100 drachm, zaś 60 min tworzyło talent. [przypis redakcyjny]

Minatur (…) facit (łac.) — Grozi wojną, a nie toczy jej; tak cały naród polski zwykł czynić. [przypis redakcyjny]

mincarz (daw.) — kujący monetę. [przypis redakcyjny]

Mincel — wśród mieszkańców Lublina do dziś utrzymuje się wersja, że pierwowzorem Minclów z Lalki byli lubelscy kupcy tegoż nazwiska. [przypis redakcyjny]

Minerwa i Junona (…) pyta Spence — [patrz:] Polymetis Dial., VI, p. 63. [przypis redakcyjny]

Minerwa (mit. rzym.) — bogini mądrości, nauk i umiejętności, utożsamiana z Ateną (Palladą) w mit. gr.; tu metonim.: zdolność, wymowa. [przypis redakcyjny]

minia, właśc. minjan (hebr.: liczba) — zgromadzenie złożone z dziesięciu dorosłych Żydów, niezbędne do niektórych ceremonii religijnych, w tym do odmówienia modlitwy kadisz, np. żałobnej. [przypis redakcyjny]

minister kalwiński — pastor, duchowny protestancki, wyznawca doktryny Kalwina. [przypis redakcyjny]

minister — pastor, duchowny protestancki. [przypis redakcyjny]

minister — tu: duchowny protestancki, pastor. [przypis redakcyjny]

ministrem — pomocnikiem. [przypis redakcyjny]

ministri status (łac.) — ministrowie państwa. [przypis redakcyjny]

ministrować — obsłużyć. [przypis redakcyjny]

Minona — siostra Morara, córka Tormana, śpiewa przed królem pieśni nieszczęśliwej Kolmy, płaczącej po stracie Salgara. [przypis redakcyjny]

minorum i (…) majorum (łac.) — młodszych i starszych. [przypis redakcyjny]

minorum ordinum (łac.) — niższych święceń. [przypis redakcyjny]

Minos — według mitu starożytności pogańskiej, sędzia umarłych; poeta, chcąc powiększyć zgrozę obrazu piekła, zrobił go potwornym i przydał mu ogon. Ta fantastyczna postać nie jest wszakże dowolnym wymysłem poety, ma swój cel i znaczenie. Albowiem okropności miejsca i zgrozie, jaką grzech w pobożnej duszy chrześcijańskiej obudza, najściślej odpowiada. [przypis redakcyjny]

minucje (daw.) — kalendarz. [przypis redakcyjny]

minucyjarz — ten, co pisze kalendarze i przepowiednie pogody. [przypis redakcyjny]

minutissima quaeque arcana (łac.) — najdrobniejsze nawet tajemnice. [przypis redakcyjny]

minutissima stipula (łac.) — drobniutkie ździebełko. [przypis redakcyjny]

Miód i szarańcza karmiły Chrzciciela (…) co z Ewangelii poznałeś — Ewangelia św. Marka, rozdz. 1, w. 6. [przypis redakcyjny]

Miodowa — przy ul. Miodowej (która wówczas zaczynała się przy ul. Senatorskiej; przedłużenie Miodowej do Krakowskiego Przedmieścia nastąpiło pod koniec roku 1887) w dawnym pałacu Paca mieścił się od r. 1875 Sąd Okręgowy. (Nazwa od gen. Ludwika Paca, który przebudował go w r. 1823; pałac wypalony w r. 1944 jest obecnie całkowicie odbudowany. Mieści się tu Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej). [przypis redakcyjny]

miodownik — ciasto przyprawne miodem. [przypis redakcyjny]

miotłem — pomiotłem [bezwolnym narzędziem; red. WL]. [przypis redakcyjny]

mirabile (łac.) — dziwne. [przypis redakcyjny]

mirabilia (łac.) — cuda. [przypis redakcyjny]

mirabiliter (łac.) — na podziw; wymyslnie. [przypis redakcyjny]

Mira — tak zwana okolica blisko Padwy. [przypis redakcyjny]

mir (daw.) — pokój, przymierze. [przypis redakcyjny]

mir (daw.) — pokój. [przypis redakcyjny]

mire (ang.) — błoto. [przypis redakcyjny]

Mirforda — miasto Milford w Anglii. [przypis redakcyjny]

miriada — gr. liczebnik oznaczający 10 000; w lm: wielka, trudna do określenia ilość. [przypis redakcyjny]

mirjady (z gr.) — dziesiątki tysięcy. [przypis redakcyjny]

Mironice a. Mieronice — wieś kościelna; do tej parafii należała Olszówka. [przypis redakcyjny]

Mirowscy — domyślnie: gwardziści, tak nazwani od założyciela, jenerała Mira. [przypis redakcyjny]

mir — pokój. [przypis redakcyjny]

mir — pokój, tu: zawieszenie broni. [przypis redakcyjny]

Mirra — córka Kinirasa, króla cypryjskiego. Według podania miał Kiniras z nią spłodzić Adonisa. [przypis redakcyjny]

mir (starop.; tu forma D. lp: mira) — pokój, przymierze. [przypis redakcyjny]

mir — starosłowiańskie, używane jeszcze w staropolszczyźnie słowo oznaczające pokój, przymierze. [przypis redakcyjny]

mir — szacunek, poważanie. [przypis redakcyjny]

mir uderzyć (daw.) — zawrzeć pokój. [przypis redakcyjny]

Mir (…) wypowiedział (starop.) — zerwał pokój. Obecnie „wypowiada się” wojnę; wówczas mówiono: wypowiadam pokój, opowiadam wojnę. [przypis redakcyjny]

mirzać się — znaczenie wyrazu niejasne, zapewne: wykazać się, wziąć się do czegoś realnego [względnie: mierzyć się; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Miserere mei, Domine! (łac.) — Zmiłuj się nade mną, Panie. [przypis redakcyjny]

miserias nostri maximas orbis parens (łac.) — zlitowawszy się nad nami wszechrodzic świata. [przypis redakcyjny]

Misericordes beati — Słowa Chrystusa Pana według Ewangelii Św. Mateusza: „Błogosławieni miłosierni, albowiem oni dostąpią miłosierdzia”. [przypis redakcyjny]

mi się nie udała — nie spodobała mi się. [przypis redakcyjny]

Misiowski, Michał — podsędek krakowski (od 1681), zm. 1682 r. [przypis redakcyjny]

misiurka (daw.) — żelazna czapka z czepcem, spadającym na ramiona. [przypis redakcyjny]

misiurka — hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych). [przypis redakcyjny]

misiurka (z tatar.) — rodzaj czapki żelaznej. [przypis redakcyjny]

mislyti — mintis. [przypis redakcyjny]

missale Romanum (łac.) — mszał rzymski; prawdopodobnie oznacza to Przedświt. [przypis redakcyjny]

miss Jenny — bohaterka powieści Hermesa Miss Fanny Wilkes (1766). Jan Tymoteusz Hermes (1738–1821), jest autorem także napisanej na wzór powieści Goldsmith'a i Fieldinga powieści Podróż Zofii z Kłajpedy do Saksonii, w której opisywał życie i stosunki w Niemczech. [przypis redakcyjny]

Missolungi — miasto greckie nad morzem Jońskim słynne z bohaterskiej obrony przed Turkami 1822–1826. [przypis redakcyjny]

missura — misiura, hełm z czepcem. [przypis redakcyjny]

missurka — misiurka, hełm lekkiej jazdy. [przypis redakcyjny]

misterium — u staroż. Greków niedostępne dla niewtajemniczonych obrządki religijne. [przypis redakcyjny]

misterstwo (starop.) — trafność, najlepszy sposób. [przypis redakcyjny]

mistress (ang.) — pani. [przypis redakcyjny]

mistress Hutchinson — autorka wydanej w 1816 r. biografii swego męża, jednego z pułkowników Cromwella. [przypis redakcyjny]

mistrować (starop.) — celować; [wieść prym; być najlepszym]. [przypis redakcyjny]

Mistrz Adam — rodem z Brescii, na żądanie hrabiego z Romeny, chcącego fałszerstwem monety poprawić zły stan swojego skarbu, fałszował złote floreny mieszaniną podlejszych metali, za co był na stosie ogniem spalony. Puchlina wodna oznacza chorobliwy stan finansowy tych krajów, co zniżaniem wewnętrznej wartości monety chcą sobie chwilowo dopomóc. Przypomnienie tego, co mistrz Adam miał niegdyś, a czego teraz brak czuje przez własną winę, piękne jest i prawdziwe! Tasso, który często w cudze odziewał się pióra, miał wyraźnie to miejsce przed oczyma w Jerozolimie Wyzwolonej, Pieśń XIII. [przypis redakcyjny]

mistrz (daw.) — [tu:] nauczyciel. [przypis redakcyjny]

mistrz — kat. [przypis redakcyjny]

Mistrz na mnie spojrzał (…) — W scenie zapełniającej koniec tej pieśni byłoby daremnym szperaniem szukać symbolicznego znaczenia. Ale za to czytelnik może podziwiać prawdę i piękność poetyczną, za pośrednictwem których Dante umiał ożywić swoją nieśmiertelną epopeję życiem dramatycznym. [przypis redakcyjny]

mistrzowi do kollegium — nauczycielowi szkoły. [przypis redakcyjny]

Mistrz Pool — słynna firma krawiecka w Londynie. [przypis redakcyjny]