Przypisy

elefant (daw.) — słoń. [przypis redakcyjny]

elefant (daw., z łac.) — słoń. [przypis redakcyjny]

elegies amoureuses (fr.) — Elegie miłosne. [przypis redakcyjny]

elegijny — smętny, żałosny. [przypis redakcyjny]

Elegja — była drukowana w „Tygodniku Powszechnym” (wydawanym w Warszawie przez Wiktora Gomulickiego) 2 listopada 1889 r. (Nr. 5). — W trzecim od końca ustępie utworu w zdaniu ostatniem, coś w druku opuszczono. Wydawca pozwolił sobie zapełnić powstałą lukę prawdopodobnym wyrazem w nawiasach. [przypis redakcyjny]

elekcja — sejm elekcyjny odbył się 19 czerwca 1669 r. [przypis redakcyjny]

Elektra — matka Dardana, założyciela Troi. [przypis redakcyjny]

elewacja — tu: wysokość gwiazdy nad horyzontem. [przypis redakcyjny]

Eliaszowe ustawy — reguła zakonu karmelitów, założonego przez Eliasza. [przypis redakcyjny]

eliberować — uwolnić. [przypis redakcyjny]

elibrowane — uwolnione. [przypis redakcyjny]

Eli, Eli, Lama Sabachtani! (hebr.) — Panie, Panie, czemuś mnie opuścił. [przypis redakcyjny]

Eli — Eli lamma sabathani. Słowa wyrzeczone przez Chrystusa umierającego na krzyżu. [przypis redakcyjny]

eliminować z ksiąg — tj. z ksiąg publicznych: grodzkich, miejskich itp. [przypis redakcyjny]

Elizabeta — Elżbieta Gonzaga, siostra margrabiego Franciszka, żona Gwidobalda I, księcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

Eliza — żona Zygm. Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

Eliza — Zygmuntowa Krasińska. [przypis redakcyjny]

elizejskie cienie — dusze zmarłych, które wg mit. gr. miały przebywać po śmierci na Polach Elizejskich. [przypis redakcyjny]

Eljen Magyar! (węg.) — niech żyją Węgry! [przypis redakcyjny]

Elle a de la chance… (fr.) — ma szczęście… takie, takie… takie nic. [przypis redakcyjny]

Ellis, wydawca i komentator Blake'a — mowa o książce The poetical works of William Blake edited and annotated by Edwin J. Ellis. Wzmianka o nim powtarza we wpisie z dnia 12 I w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Eloe — kobieta-anioł, urodzona z łzy Chrystusa, zakochana w szatanie i pragnąca go odzyskać dla Boga. Bohaterka poematu Alfreda de Vigny: Eloa ou la Soeur des anges (1824). [przypis redakcyjny]

elokwencja — wymowa. [przypis redakcyjny]

Elsa — strumień mały w Toskanii, w którego wody jaka bądź rzecz wrzucona pociąga się powłoką kamienną. [przypis redakcyjny]

elucescet, et interim (łac.) — wyjaśni się, a tymczasem. [przypis redakcyjny]

elucescet (łac.) — wyjdzie na jaw. [przypis redakcyjny]

elucuit (łac.) — wiadomo. [przypis redakcyjny]

elukubracja — utwór wypracowany mozolnie, ale bez talentu. [przypis redakcyjny]

El…y — pseudonim Adama Asnyka. [przypis redakcyjny]

e maestra mi fu l'anima mia (wł.) — a mistrzynią była mi dusza moja. [przypis redakcyjny]

emancypacja — tu w szerszym znaczeniu: wyzwolenie od zależności, ucisku itd. [przypis redakcyjny]

Emanuel — jedno z hebr. imoin Boga, znaczy tyle co: „Bóg jest z nami”; w Nowym Testamencie oznacza Chrystusa, mesjasza. [przypis redakcyjny]

emblemat — znak, symbol. [przypis redakcyjny]

Emerson — poeta i filozof amerykański. [przypis redakcyjny]

emetyk — środek wykrztuśny. [przypis redakcyjny]

emeuta (z fr. emeute) — zbiegowisko, tumult, rozruch. [przypis redakcyjny]

emigracja — mowa o wielkiej emigracji po powstaniu listopadowym (1331). [przypis redakcyjny]

Emilia Corneille'a — bohaterka Cynny. [przypis redakcyjny]

Emilia — Emilię Pię di Carpi, żonę Antoniego da Montefeltro na dworze urbińskim, wspomina z wielkimi pochwałami B. Kastilione. [przypis redakcyjny]

emilianowane — emaliowane. [przypis redakcyjny]

Emiliusz — Aemilius Paulus, wódz rzymski, poległ w bitwie pod Kannami w r. 216 p.n.e. [przypis redakcyjny]

eminentiam (łac.) — wyższość. [przypis redakcyjny]

emir — tu: rozkaz. [przypis redakcyjny]

emir (tur.) — rozkaz. [przypis redakcyjny]

emiry (z arab.) — tu: listy, rozkazy sułtańskie. [przypis redakcyjny]

Emmenez moi avec vous comme je voudrai (fr.) — niech mnie pan weźmie z sobą, jakżebym chciała itd. [przypis redakcyjny]

emolument (łac.) — pożytek. [przypis redakcyjny]

emolumentum (łac.) — dobro. [przypis redakcyjny]

empire (fr.) — styl cesarstwa; styl architektury, mebli itp., rozwinięty najpierw we Francji na początku XIX w., w okresie panowania cesarza Napoleona I, nawiązywał do form sztuki Rzymu cezarów. W meblarstwie charakterystyczne były formy proste, przejrzyste, ozdoby z brązu, motywy orientalne. [przypis redakcyjny]

empire — styl w sztuce i architekturze, powstały we Francji za panowania Napoleona I. [przypis redakcyjny]

emulacją — [przez] współzawodnictwo. [przypis redakcyjny]

emulacja — współzawodnictwo. [przypis redakcyjny]

emulacja (z łac.) — rywalizacja. [przypis redakcyjny]

emulacja (z łac.) — tu: niezgoda, konflikt. [przypis redakcyjny]

emulacji — [forma D.lp od rzecz. r.ż. emulacja] współzawodnictwa. [przypis redakcyjny]

emulantów — współzawodników. [przypis redakcyjny]

emul (daw., z łac.) — współzawodnik. [przypis redakcyjny]

en abbé (z fr.) — na księży sposób. [przypis redakcyjny]

Encelad — Jeden z Gigantów, którego Zeus strącił piorunem i Etną przywalił. [przypis redakcyjny]

Encelad — jeden z Gigantów, olbrzymów z wężowymi ogonami zamiast nóg. Encelad, zbuntowany przeciw Zeusowi, został przez tegoż przywalony górą Etną. [przypis redakcyjny]

Encelad — jeden z Gigantów tj. olbrzymów, u których miejsce nóg zastępowały smoki. [przypis redakcyjny]

encomia (z gr.) — pochwały. [przypis redakcyjny]

encore une fois (fr.) — jeszcze raz. [przypis redakcyjny]

„Encyklopedia większa” Orgelbranda — dwudziestoośmiotomowa encyklopedia wydana w latach 1859–1868 przez S. Orgelbranda w Warszawie. [przypis redakcyjny]

Endymion — piękny pasterz, kochanek Seleny czyli Diany (Latonówny, tj. córki Latony). [przypis redakcyjny]

enigmatyczne — zagadkowe. [przypis redakcyjny]

Enoch — ojciec Matuzala, miał się za życia dostać do raju. [przypis redakcyjny]

Enotryskie włości — włoskie; Enotria: inna nazwa Italii. [przypis redakcyjny]

en pature spirituelle (fr.) — na pokarm duchowy. [przypis redakcyjny]

entelechia (z gr.) — u filozofa Arystotelesa przemiana zawartych w kimś lub czemś możliwości w rzeczywistość. [przypis redakcyjny]

entrechat (fr.) — figura taneczna; skok ze skrzyżowaniem nóg. [przypis redakcyjny]

entre nous (fr.) — między nami (mówiąc). [przypis redakcyjny]

enuncjacja — wypowiedź. [przypis redakcyjny]

eodem anno (łac.) — tegoż roku. [przypis redakcyjny]

eodem anno (łac.) — w tymże roku. [przypis redakcyjny]

eo fine (łac.) — w tym celu. [przypis redakcyjny]

eo ipso (łac.) — tym samym. [przypis redakcyjny]

Eojskie [brzegi] — wschodnie, od Eos, jutrzenka. [przypis redakcyjny]

Epicko-liryczne partie Nie-Boskiej komedii porównywane były często przez badaczy utworu do uwertur muzycznych. Pełnią one jakby funkcję komentarza do części dramatycznych. Cytowany już Alexander Jung pisał: „(…) jak powabnie rzuca poeta między opadającą a wznoszącą się kurtyną ciągle nową harmonię tonów, która wprowadza nas w to, co nadchodzi. Te poetyczne intermezza godne są najwyższej uwagi. Ich istota jest całkowicie muzycznej natury, a za każdym razem stanowią uwerturę do tego, co ma nastąpić” (s. 25–26). [przypis redakcyjny]

epigeneza (dosł. powstanie, zrodzenie się późniejsze) — służy tu do oznaczenia szeregu pojęć pochodzących z pewnego źródła (z czystego rozumu), a więc oczywiście późniejszych od niego w czasie i jemu byt zawdzięczających. [przypis redakcyjny]

epigoni (z gr.) — pogrobowcy, potomkowie daremnie naśladujący wielkich poprzedników. [przypis redakcyjny]

epigrama — [tu:] napis. [przypis redakcyjny]

epikurejczyk — wyznawca szkoły filozoficznej greckiej, której założycielem był filozof Epikur (341–270). [przypis redakcyjny]

Epimenidów sen — wiersz zaczyna powieścią o Epimenidzie, co 75 lat przespał i po zbudzeniu nikogo nie poznał; tak i autor 75 lat (nie ściśle licząc!), przespawszy (bo życie snem), budzi się, nie poznaje świata i ludzi i słońce mu zaraz po świtaniu zachodzi. [przypis redakcyjny]

epitafium — napis nagrobkowy. [przypis redakcyjny]

epitaphium (łac., z gr.) — napis na nagrobku. [przypis redakcyjny]

epoka krzemienna — okres, w którym człowiek używał narzędzi sporządzonych z kamieni, głównie z krzemienia. [przypis redakcyjny]

epoka młodości Bismarcka — a więc pierwsza poł. XIX w. [przypis redakcyjny]

epolet — naramiennik, pagon. Pasek materiału naszyty na ramieniu kurtki mundurowej; często umieszcza się na nim różne naszywki oznaczające stopień w wojsku, marynarce czy harcerstwie; dawniej bogato zdobiony element munduru. [przypis redakcyjny]

Eponina — żona wodza Galów Juliusza Sabinusa (I w.), który upozorowawszy swą śmierć ukrywał się długie lata w jaskini; Eponina towarzyszyła mężowi na wygnaniu, a po wykryciu kryjówki i skazaniu Sabinusa na śmierć dobrowolnie podzieliła jego los. [przypis redakcyjny]

epruwetka — probówka. [przypis redakcyjny]

E pur si muove! (wł.) — „A jednak się porusza”, słowa przypisane Galileuszowi przez późniejszą legendę. [przypis redakcyjny]

epuzer — kandydat do małżeństwa. [przypis redakcyjny]

eques romanus — rycerz rzymski. [przypis redakcyjny]

era fajkowa — K. Gaszyński tak to słowo wyjaśnia: „Zygmunt Krasiński w młodym bardzo wieku zaczął palić tytoń, a gdy ojciec surowo mu to zakazywał, palenie odbywało się potajemnie, w ogrodzie, godzinami wieczornemi. Ojciec to wyśledził, a przekonawszy się, że namiętność do palenia silniejsza jest nad zakaz jego, pozwolenie swe udzielił. Tegoż dnia Gaszyński, wchodząc wieczorem do Zygmunta, zastał go siedzącego przy kominku i palącego fajkę na długim cybuchu. Zdziwiony, pyta: — »Jak to? Nie boisz się ojca?« — »Nie boję się, ojciec pozwolił« odpowiedział Zygmunt. Wtedy Gaszyński w uniesieniu porwał kawałek węgla i napisał na kominku: »Żyj, ero fajkowa!«. Stąd na listach do Gaszyńskiego podpis zwykły jest: »Twój Erofajkowy« albo »Ero«”. [przypis redakcyjny]

erat (łac.) — było (dalej fragment rękopisu obcięty). [przypis redakcyjny]

Erato — jedna z dziewięciu Muz, Muza poezji miłosnej zazwyczaj przedstawiana z lirą. [przypis redakcyjny]

Erazm Kroczewski (zm. ok. 1570) — kuchmistrz koronny za Zygmunta Augusta. [przypis redakcyjny]

ereb (mit. gr.) — świat podziemny, otchłań. [przypis redakcyjny]

Erechtydzi — Ateńczycy; nazwa ta pochodzi od Erechteusa, bohatera ateńskiego rodu. [przypis redakcyjny]