Przypisy

fidem Reipublicae (łac.) — kredyt Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

fides penes autorem (łac.) — wiarygodność od autora zależy. [przypis redakcyjny]

Fidiasz — sławny rzeźbiarz grecki (w V w. przed Chrystusem). [przypis redakcyjny]

Fidyjas (V w. p.n.e.) — sławny rzeźbiarz gr. [przypis redakcyjny]

fiercyk — fircyk, frant. [przypis redakcyjny]

Fiesole — mała mieścina, leży w górach wyżej Florencji. Mieszkańcy jej znajdując dolinę nad rzeką Arno stosowniejszą dla swego handlu i przemysłu, po większej części opuścili góry i założyli miasto Florencję. Machiawel, historiograf tego miasta, wywód jego historyczny opiera na powadze Dantego. [przypis redakcyjny]

Fiesole — okolica górzysta panująca nad Florencją, ojczyzną Dantego. Fiesole zburzona była przez legiony rzymskie pod dowództwem Pompejusza za dany przytułek Katylinie. [przypis redakcyjny]

fifty two (ang.) — pięćdziesięciu dwu [lat]. [przypis redakcyjny]

Figarella — Figarolo, wysepka w korycie Padu. [przypis redakcyjny]

Figaro — bohater komedii Beaumarchais'go (1732–1799) Cyrulik sewilski i Wesele Figara; w przeciwieństwie do wspomnianego felczera, literacki Figaro odznaczał się sprytem i inteligencją. [przypis redakcyjny]

»Figaro« — popularny dziennik paryski, założony w 1854 r. [przypis redakcyjny]

Figaro — sprytny służący hrabiego Almavivy w komediach Beaumarchais’go Cyrulik sewilski i Wesele Figara. [przypis redakcyjny]

Figlia mia (wł.) — Córko moja. [przypis redakcyjny]

figurą — figurantem, statystą. [przypis redakcyjny]

figuraliter (łac.) — przenośnie. [przypis redakcyjny]

figuro pełna prostoty — w oryg. solely singular for the singleness, gra słów: single znaczy słaby, pozbawiony pointy, wysilony dowcip. Cały następny urywek jest zmieniony w polskim przekładzie. [przypis redakcyjny]

fijolet — dziś popr.: fiolet. [przypis redakcyjny]

fikcyjny — tu: niedorzeczny, urojony. [przypis redakcyjny]

fiksatuar — pomada do układania wąsów. [przypis redakcyjny]

fiksatuar — pomada do włosów i wąsów; fiksatuarować: pomadować. [przypis redakcyjny]

filadelfia (z gr.) — miłość braterska, pobratymstwo. [przypis redakcyjny]

Filander — drugi mąż Gabryny. [przypis redakcyjny]

filialem (…) amorem (łac.) — synowska miłość. [przypis redakcyjny]

Filida, Filis, Tyrsys — konwencjonalne imiona bohaterów modnych sielanek dworskich. [przypis redakcyjny]

filiis (łac.) — synami. [przypis redakcyjny]

Filip Argenti — rodem florentyńczyk, znany współczesnym ze swojej porywczości do gniewu. [przypis redakcyjny]

Filip II (1527–1598) — syn cesarza rzymsko-niemieckiego Karola V, król Hiszpanii, Neapolu i Sycylii, książę Mediolanu; zasłynął ze swej reakcyjnej polityki i okrutnych autodafe. [przypis redakcyjny]

Filipika — mowa Demostenesa, w której walczy z Filipem królem macedońskim. Wogóle przemówienie gwałtowne, wojownicze. [przypis redakcyjny]

Filipina — pseudonim, pod którym posłano rękopis do „Bluszczu” i gdzie w istocie ukazała się Rzecz o służących. [przypis redakcyjny]

Filip le Bel pierwszy wprowadził reprezentantów miejskich — w r. 1302, szukając poparcia ogółu poddanych w walce z papieżem Bonifacym VIII; było to pierwsze we Francji zgromadzenie Stanów Powszechnych (Etats Généraux), złożone z trzech Izb: duchowieństwa, szlachty, mieszczaństwa. [przypis redakcyjny]

filister — ograniczony mieszczuch. [przypis redakcyjny]

Fillida — bohaterka jednej sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]

filodoksja — znaczy po grecku właściwie: żądza rozgłosu; ale ponieważ wyraz δοξα [doksa] służy także do określenia pospolitego mniemania w przeciwstawieniu do wiedzy umiejętnej; więc i filodoksja przybrała znaczenie zamiłowania w dowolnych kombinacjach myśli, w pustym rozprawianiu. Ładnie przeciwieństwo to uwydatnił Trentowski: „Filozofem jest badacz rzetelny, miłujący prawdę i dlatego przystępujący do jej poznania po zrzuceniu z siebie jarzma wszelkich obcych zapewnień tj. z całą swobodą i samodzielnością; filodoksem zaś — jest to wyraz z ust Sokratesa — człowiek, co zapoznaje się z prawdą, ale li dlatego, aby nią kręcił i za jej pomocą nieprawdy dowodził” (Myślini I, 30). [przypis redakcyjny]

Filowie odradzali mi wojaż… — List do Matki z 24 VIII 1836 r. [przypis redakcyjny]

Filowie — Teofil i Hersylia Januszewscy. [przypis redakcyjny]

Filozof — chodzi o Bronisława Trentowskiego (1808–1869). [przypis redakcyjny]

filozof — chodzi tu o uczonego w ogóle; opisana w bajce pracownia należała, jak sądzić można z wyposażenia, do alchemika, astronoma lub przyrodnika. [przypis redakcyjny]

filozofia Schopenhauera (…) i jego etyka wywarła na (…) życie umysłowe Europy niemały wpływ — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

filozofia taka (…) musiała przemówić do każdego, choć w rozmaity sposób — por. Paulsen, op. cit. s. 69. [przypis redakcyjny]

Filozoficzny — W „Filozoficznym” (Przeglądzie) drukował Brzozowski w r. 1903 studium pt. Co to jest filozofia, w r. 1904 rozprawę o Etyce Spinozy. — Filozofia czynu, studium — drukowane w r. 1903 w Bibliotece samokształcenia, wchodzi obecnie jako rozdział II w skład Idei i składa się z trzech Części: 1. Filozofia w jej rozwoju kulturalnym, jej zadania obecne i widoki na przyszłość. 2. Czym jest rzeczywistość? 3. Świat nauki i świat filozofii. Jest rzeczą ciekawą i na ogół dość smutną, że na stanowisko w studiach tych zajęte całkiem samodzielnie i niezależnie od kilka lat później wszczętego prądu umysłowego na Zachodzie nikt wówczas, jak i dotychczas jeszcze spośród pisarzy filozoficznych w Polsce nie uważał za stosowne zwrócić uwagę i je ocenić, lubo dokoła pokrewnych poglądów, importowanych już z zagranicy i opatrzonych marką modnego towaru obudził się prawdziwie jarmarczny zgiełk wśród cisnącej się ciżby wyznawców „sezo-nowego na świat poglądu”. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

filozof narodowy — chodzi o Bronisława Trentowskiego (1808–1869), twórcę pojęcia jaźni. [przypis redakcyjny]

Filozofując (…) nowotnymi tory — Tą drogą, z której często zbacza filozofia ziemska, jest droga prawdy, jaką tylko Pismo Święte wskazuje. [przypis redakcyjny]

filozof umysłowości (der Intellectualphilosoph) — filozofem umysłowości Kant nazywa Leibniza dlatego, że ten przez nadanie monadom zdolności dochodzenia do wyobrażeń uumysłowił (z-intellektualizował) wszystko od kamieni do człowieka, jako to niebawem przeczytamy w Krytyce. Z grecka nazwał go później (przy końcu Nauki o metodzie) Kant noologistą. [przypis redakcyjny]

filuteria — figlarność. [przypis redakcyjny]

filuternie — żartobliwie. [przypis redakcyjny]

filutów — krętaczy, oszustów. [przypis redakcyjny]

filuty — mianem filutów określa Krasicki charakterystycznych dla powstającego wówczas w Polsce życia wielkomiejskiego, wszelkiego rodzaju frantów, szulerów, lichwiarzy. Do tej samej grupy obyczajowej zalicza (mimo że nie posługuje się tym wyrazem) „fircyków”, modnych lekkoduchów, wytwór kosmopolitycznej kultury salonowej. Fircyka zwalczała satyra i komedia obyczajowa (np. Franciszek Zabłocki, Fircyk w zalotach, 1781). Zasadnicze cechy fircyka pokazuje Naruszewicz w szkicu satyrycznym Fircyk: Fircyk grzeczny kawaler — każdy mi powiada. / Znam go. Je smaczno, pije dobrze, wiele gada. / A na czymże ta grzeczność fircyka zależy? / Czy że mu dziwnym kształtem fryzura się jeży? / Czy że jaki wygwiżdże włoski kancik kusy? / Czy że wonnymi cały pachnie spirytusy? / Na piatach się wykręca, lata jak sparzony / Udając Arlekina z lisimi ogony? / Czy że się rozwaliwszy grądal na kanapie / W przytomności zacniejszych jako wielbłąd sapie? / Czy że swą przed zwierciadłem piękność rozpościera? / Cukrowe kartki pisze i sam je odbiera? / Czy że się coraz w modne suknie stroi ładnie? / Gładko tnie w maryjasza, gładzej karty kradnie? / Bluzga, co ślina niesie, nie ma w gębie tamy, / Gorsząc młodzież niewinną i uczciwe damy? / Czy że z wielkim rękawem, z buczną miną chodzi, / Przymawia i przeprasza, łże i ludzi zwodzi? / Bierze wszystko na kredyt, a gdy mu dopiecze / Pan dłużnik, incognito z miasta gdzieś uciecze? / Czy że się sam powozi lub gdy zima stanie, / Trzaska biczem misternie usiadłszy za sanie? / Och, kiedyż fircyk grzecznym kawalerem takiem, / Któż będzie sowiźrzałem, głupcem i pustakiem? / Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, 1771, t. III, cz. I, s. 175–176). [przypis redakcyjny]

fimfa a. finfa (z wł.) — złośliwa sztuczka, oddanie pięknym za nadobne. W sztuce oblężniczej nazywano finfą podkop w celu wysadzenia nieprzyjaciela. [przypis redakcyjny]

finalnie (z łac.) — ostatecznie. [przypis redakcyjny]

finem citias inveniet, quam modum (łac.) — prędzej znajdzie kres niż miarę. [przypis redakcyjny]

Fineusz — król Salmidesu w Tracji, oślepł z woli bogów, gdyż zdradzał ich wyroki; cierpiał nadto ustawiczny głód, gdyż Harpie porywały mu potrawy, zakażając resztę smrodem, za to, że z namowy macochy oślepił dwu synów z pierwszego małżeństwa; uwolnili go od tej plagi bracia pierwszej żony, Kalais i Zetes. [przypis redakcyjny]

Fingala syn — Osjan. [przypis redakcyjny]

Fingal — ojciec Osjana, bohater narodowy podań galickich, żył w III w. przed Chrystusem. Jest on głównym bohaterem pieśni Osjana, występuje jako król Kaledończyków na wschodnio–północnym wybrzeżu Szkocji. [przypis redakcyjny]

Fionia — wyspa duńska między Zelandią a Jutlandią. [przypis redakcyjny]

fiordyliza (fr. fleur-de-lis) — lilia; połączona z herbem angielskim, leopardem [„lampartowie”], oznaczała prawa królów angielskich do posiadania Francji. [przypis redakcyjny]

Fiordylizi — córka władcy miasta Lica (Laodycea) w Syrii, małżonka Brandymarta. [przypis redakcyjny]

Fiordyspina — hiszpańska królewna, córka Marsylego, bohaterka noweli. [przypis redakcyjny]

fioritura — koloratura. [przypis redakcyjny]

fircykować — tzn. zachowywać się jak fircyk. Mianem fircyka określano w XVIII i na początku XIX w. typ modnisia, eleganta, przesadnie nadskakującego damom trzpiota, a jednocześnie rozrzutnika. [przypis redakcyjny]

Firlej Broniowski — Jan Firlej Broniowski. [przypis redakcyjny]

firman Baszy, który z największym uszanowaniem Araby odczytywali — pismo polecające Ibrahima Baszy, syna Muhammada Alego otrzymał poeta prawdopodobnie za pośrednictwem konsula francuskiego. [przypis redakcyjny]

firman — rozporządzenie sułtana tureckiego. [przypis redakcyjny]

firmaret potentiam (…) (łac.) — umocnił władzę… drogą prośby władał. [przypis redakcyjny]

firmare tyrannidem (łac.) — utrwalić tyranię. [przypis redakcyjny]

firmissime negat (łac.) — stanowczo przeczy. [przypis redakcyjny]

firmiter (łac.) — mocno. [przypis redakcyjny]

firnizowany (z niem.) — pokryty pokostem. [przypis redakcyjny]

fiszbin (z niem. Fischbein) — pręt rogowy z górnej szczęki wieloryba. [przypis redakcyjny]

Fit for stratagems and crimes (…) trusted (ang.) — Nie wierzcie takiemu człowiekowi, zdolnemu do podstępów i zbrodni. [przypis redakcyjny]

five o'clock (ang.) — popołudniowe przyjęcie. [przypis redakcyjny]

five o'clock tea (ang.) — podwieczorek. [przypis redakcyjny]

fixum locum — stałego miejsca. [przypis redakcyjny]

Fizan — Fezan, kraina w północnej Afryce, na południe od Trypolis. [przypis redakcyjny]

fizjonomja (z gr.) — oblicze. [przypis redakcyjny]

fizyter — wielka ryba morska. [przypis redakcyjny]

flaga pokoju — Przenajświętsza Bogurodzica. [przypis redakcyjny]

flaga (starop.) — burza, wicher. [przypis redakcyjny]

flagelanci (z łac.) — biczownicy. [przypis redakcyjny]

Flamen quirinalis — Kapłan Kwirynusa (Kwirynus — przezwisko Romulusa). [przypis redakcyjny]

flamingo — flaming. [przypis redakcyjny]

Flaminiusz Antoni — Flamminio Marc' Antonio, poeta piszący po łacinie. [przypis redakcyjny]

flańtać się — szargać się. [przypis redakcyjny]

flanderskich — [od nazwy:] Flandria, kraina w Belgii. [przypis redakcyjny]

Flandrya — kraina w Belgii. [przypis redakcyjny]

flażolet — mały flecik. [przypis redakcyjny]

flectere persuasionibus (łac.) — nakłonić namową. [przypis redakcyjny]

Flegeton i Lete — Wrząca woda (Flegeton), płynąca fosą piekielną; objaśnia Wergiliusz, że ta rzeka a nie inna tam płynąć powinna. Lete, strumień, z którego piją zapomnienie, w piekle płynąć nie może, bo tam pamięć występku jeszcze jest częścią kary grzeszników. [przypis redakcyjny]

Flegetont (mit. gr) — [nazwa] od greckiego φλεγω: goreję; ognista rzeka piekielna. [przypis redakcyjny]

Flegiasz — książę grecki, który, gdy mu Apollo porwał córkę, przez zemstę zdobył Delfy i spalił świątynię Apollina. [przypis redakcyjny]

flegma (gr.) — w starej medycynie jedna z czterech „wilgotności” organizmu ludzkiego (krew, flegma żółta, biała i czarna). [przypis redakcyjny]

Flegon i Pirois — imiona koni ciągnących słoneczny rydwan. [przypis redakcyjny]

Flegra — miasto w Tesalii, gdzie się stoczyła bitwa pomiędzy bogami a olbrzymami. [przypis redakcyjny]

flejtuchy — szarpie (materiał opatrunkowy z nitek wyszarpanych z płótna). [przypis redakcyjny]

flejtuchy — szarpie, rodzaj opatrunku. [przypis redakcyjny]

flexibilis (łac.) — chwiejny. [przypis redakcyjny]

flintą — strzelbą. [przypis redakcyjny]

flinta — strzelba myśliwska. [przypis redakcyjny]

flintpas — pas na flintę, strzelbę. [przypis redakcyjny]

Fliszk — Flisco, Fiesco, wieś pod Kremoną w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]

florem aetatis cum dispendio (łac.) — kwiat wieku z utratą. [przypis redakcyjny]