Przypisy

na bajki poszły (daw.) — [tu:] były podobne do bajek, wyglądały jak bajki. [przypis redakcyjny]

nabatejskie królewstwo — Arabia skalista. [przypis redakcyjny]

nabatejski — właściwie arabski; Ariost używa jednak tego wyrazu w znaczeniu ogólniejszym: wschodni. [przypis redakcyjny]

nabezpieczniej (starop.) — najśmielej. [przypis redakcyjny]

na bezrok — r. 1622. [przypis redakcyjny]

nabicie — nabój. [przypis redakcyjny]

na Boga wkładaj — powierzaj Bogu. [przypis redakcyjny]

na bożym urzędzie wróg jego jawny i skryty zasiędzie — Papież Klemens V, rodem Francuz, który jawnie i skrycie działał przeciw Henrykowi VII, wspierając stronnictwo gwelfów włoskich. Umarł w r. 1314, a zatem wkrótce po śmierci swojego przeciwnika Henryka VII. [przypis redakcyjny]

Na broń… — pierwodruk tego utworu mieści się w lwowskim tygodniku „Placówka” 1919 r. w Nr. 22 (29 czerwca) i 23 (6 lipca). Stamtąd był on — cały lub częściowo — przedrukowany przez kilka dzienników („Gazetę Polską” w Warszawie w Nr. 262, „Nową Reformę” w Krakowie w Nr. 297–298, „Nasz Kraj” w Wilnie w Nr. 68). Między innemi krakowski „Ilustrowany Kuryer Codzienny” (1919 r., Nr. 298) powtórzył początkową jego część pod zmienionym tytułem: Wiarą, bronią i cudem; jako osobną pozycję bibljograficzną wymieniają ten przedruk p. Stefan Vrtel-Wierczyński w Bibljografji literatury polskiej za rok 1919 (Lwów, 1926, str. 128) i p. Kazimierz Czachowski w „Gazecie Literackiej” (1927 r., Nr. 2: Stefan Żeromski. Pisma ogłoszone przez Żeromskiego i nie objęte wydaniami książkowemi. Uzupełnienia). [przypis redakcyjny]

na brzegu Ady — w oryg. ogólnikowo: „gdzie kapał starożytny bursztyn” (Il fiume ove sudar gli antichi elettri, tj. Pad, nie Adda). [przypis redakcyjny]

nacechowali — naznaczyli, skaleczyli. [przypis redakcyjny]

Nachteoretische Thaten — czyny po-teoretyczne. [przypis redakcyjny]

nachyły (starop.) — nachylony ku ucieczce, zmieszany. [przypis redakcyjny]

nachyły (starop.) — podeszły. [przypis redakcyjny]

nachylił się burtem — dziś tylko rodz. ż.: burta; w komendach żeglarskich występuje jednak w rodz. m., np.: „prawo na burt”. [przypis redakcyjny]

nachylony (starop.) — nachylony ku ucieczce, zmieszany [w szyku]. [przypis redakcyjny]

nachynąć (daw.) — skłonić się, nachylić. [przypis redakcyjny]

nachytrszy (daw. forma) — najbardziej chytry. [przypis redakcyjny]

na Cię pomniemy — pamiętamy o Tobie. [przypis redakcyjny]

nacisk — natłok, ciżba. [przypis redakcyjny]

nacją (starop.) — naród. [przypis redakcyjny]

na co by bezpiecznie (…) mógł kazać — na czym mógłby polegać bez zastrzeżeń. [przypis redakcyjny]

na czas — czasowo, na pewien czas. [przypis redakcyjny]

na czasie — (dla rymu w rękopisie: na czasie), w samą porę. [przypis redakcyjny]

na czas — niekiedy, czasem. [przypis redakcyjny]

na czas — niekiedy. [przypis redakcyjny]

na czas (starop.) — na pewien czas, na chwilę, tymczasowo. [przypis redakcyjny]

nacz ćwiczy się (starop.) — do czego [się] sposobi. [przypis redakcyjny]

na czele Ligi — „Liga Polska” w Poznańskiem, zawiązana dzięki inicjatywie Cieszkowskiego. [przypis redakcyjny]

naczelnik powiatu — zwierzchnik administracyjny powiatu w zaborze rosyjskim. [przypis redakcyjny]

na czoło — naprzeciw. [przypis redakcyjny]

nacz (starop.) — do czego. [przypis redakcyjny]

nacz (starop.) — na co. [przypis redakcyjny]

nadać się (starop.) — [tu: nadarzyć się, przydarzyć się]; skoroć się nada : [jeśli się] nadarzy sposobność. [przypis redakcyjny]

nadany (starop.) — obdarzony. [przypis redakcyjny]

nadbladło (…) żołnierzom (starop.) — [żołnierze] zbledli nieco ze strachu. [przypis redakcyjny]

nad Bosforem — tj. w Konstantynopolu, u sułtana tureckiego, który jako zwierzchnik i obrońca mahometan całego świata nosił tytuł kalifa, tj. „następcy” Mahometa. [przypis redakcyjny]

nad chłopy (daw.) — dziś popr. forma N. lm: nad chłopami. [przypis redakcyjny]

nadczłowiek nie mógł żyć taką etyką — egoistyczne następstwa etyki Schopenhauera wyprowadził już Stirner, bezpośredni poprzednik Nietzschego (D. Einzige u. sein Eigentum Reclam). Por. Lange, Geschichte d. Materialismus, II, s. 81. [przypis redakcyjny]

nadczłowiek — zarodki koncepcji „nadczłowieka” można także znaleźć u Schopenhauera, który ludzi, wyjąwszy geniuszów i świętych, nazywa „fabrycznym towarem przyrody”. [przypis redakcyjny]

nadeprzod mieć (starop.) — [mieć] pierwszeństwo, przewagę. [przypis redakcyjny]

nadeszle — dziś popr. forma: nadeśle. [przypis redakcyjny]

na dewocji siedzieć — potocznie: mieszkać w klasztorze bez składania ślubów zakonnych. [przypis redakcyjny]

nad Kocytem, nad Acherontu wodami — Kocyt i Acheron to rzeki w krainie zmarłych. [przypis redakcyjny]

nad lądami — u brzegów, gdzie można lądować. [przypis redakcyjny]

Nad Montemalo (…) Ucellatoja wzniosła się — Montemalo, dziś Montemario, to góra blisko Rzymu, idąc do Witerbo. Uceellatoio: góra przy Florencji, idąc do Bolonii. Z jednej i drugiej góry widok miast sąsiednich rozwija się w całej ich rozciągłości. [przypis redakcyjny]

nad morzem w miejscu, gdzie (…) staje się słona fala Tybru — Port Ostia blisko Rzymu. [przypis redakcyjny]

Nad nami nie przewiodą ani ich z to będzie — nam nie narzucą i na to się nie zdobędą. [przypis redakcyjny]

nadobna pani nasza — Artemis. [przypis redakcyjny]

na Dolinie Józefata — tj. na Sądzie Ostatecznym, gdzie mają się zebrać wszyscy ludzie, jacy kiedykolwiek żyli. [przypis redakcyjny]

nadplenić — nadpsuć, zmniejszyć. [przypis redakcyjny]

nad przepych świata (…) widniejsze — oczywiście widniejsze [bardziej widoczne lub: bardziej jaśniejące; Red. WL] niebu czy Bogu; do nieba związane zam. przywiązane, lub też związane z niebem; drży nić: drga głębokie uczucie religijne. [przypis redakcyjny]

Nad Renem pełno tego… — z przeszłością zamków nadreńskich łączy się wiele legend niemieckich. [przypis redakcyjny]

Nadrowi — „Narowa” wymienione w kronice Nestora między ludami litewskimi; „Litwa, Żimiegoła, Korś, Norwa, Lib” nie jest Narwą i jak jej tam nie tłumaczono dotąd (są całe o tym rozprawki, np. Bergholza w „Magazin der lettischen Gesellschaft”), lecz jak z odmianek rękopiśmiennych wynika, są to nasi Nadrowi! [przypis redakcyjny]

Nad rzeką Trajanową — był to odnowiony przez Trajana kanał, łączący Nil z Morzem Czerwonym, odnowione dawne dzieło króla egipskiego Necho. [przypis redakcyjny]

Nad słowami Anioła Stróża w wyd. I i II znajduje, się epigraf: „De toutes les bouffonneries la plus sérieuse est le mariage”. Figaro. (”Ze wszystkich błazeństw najpoważniejszym jest małżeństwo”. Beaumarchais, Wesele Figara). [przypis redakcyjny]

nad stady chodzić — chodzić za stadami, pasąc je. [przypis redakcyjny]

nadstawia się — pyszni się, wywyższa. [przypis redakcyjny]

nad wolą* (starop.) — wbrew woli. [przypis redakcyjny]

na dworze młodego króla — Ludwika XIV. [przypis redakcyjny]

Na dworze niebios — Poeta wyobrażając Boga jako króla niebios, błogosławionych często dworem Jego nazywa. [przypis redakcyjny]

nad wszystki nieba — czyli do najwyższego nieba: Kochanowski odwołuje się tu do ówczesnych wyobrażeń, zgodnie z którymi kosmos składa się z dziesięciu nieb (sfer niebieskich), nad którymi znajduje się mieszkanie Boga, aniołów i wybranych. [przypis redakcyjny]

nadwyżka jednego szylinga — gwinea od r. 1717 miała wartość 21 szylingów. [przypis redakcyjny]

na dycht — gęsto. [przypis redakcyjny]

nadymał — był natchnieniem. [przypis redakcyjny]

nad zamiar — nadspodziewanie (dużo). [przypis redakcyjny]

nadziak — broń o kształcie zaostrzonego młotka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika. [przypis redakcyjny]

nadziak (z tur.) — czekan, obuch, rodzaj broni ręcznej. [przypis redakcyjny]

Nadzieja… itd. (w. 19-22) — motywy horacjańskie (Carmina II 10). [przypis redakcyjny]

nadzieje (starop. forma D. lp rodz. ż.) — nadziei. [przypis redakcyjny]

nadziemską — w pierwodruku: nieziemską. [przypis redakcyjny]

na dzień — w dzień. [przypis redakcyjny]

nadziewać się (starop.) — spodziewać się. [przypis redakcyjny]

nadziewać się (starop.) — spodziewać [się]. [przypis redakcyjny]

nadziewać się (starop.) — spodziewać [się; tu: korzyści]. [przypis redakcyjny]

nadziewając się (starop.) — spodziewając się. [przypis redakcyjny]

na dziwy — na widowisko. [przypis redakcyjny]

na dziwy — przypatrywać się. [przypis redakcyjny]

nadzwyczajnej mojej przychylności — w wyd. z r. 1870 brak ostatnich trzech słów. [przypis redakcyjny]

nad zwyczaj tych czasów — inaczej niż zwykle (bywa) w tych czasach. [przypis redakcyjny]

na egzekucji — na wykonaniu wyroku, tutaj: na ściągnięciu podatków. [przypis redakcyjny]

na fanty — w zastaw. [przypis redakcyjny]

na fason — na wzór. [przypis redakcyjny]

nafasować — nabić. [przypis redakcyjny]

nagalić — nastręczyć, przeznaczyć. [przypis redakcyjny]

na gańbę dekretować — wyrażać naganę, orzekać winę niehonorową. [przypis redakcyjny]

nagi (starop.) — [tu:] bez zbroi. [przypis redakcyjny]

nagi — [tu:] nieokryty zbroją. [przypis redakcyjny]

nagłówek — część uzdy, przypadająca na głowę końską. [przypis redakcyjny]

nagłówek — okrągła poduszeczka, chroniąca mózg od nacisku ciężaru, niesionego na głowie. [przypis redakcyjny]

nagłówki — cugle; dziś popr. forma N.lm. brzmiałaby: nagłówkami. [przypis redakcyjny]

Na głodnych w Warszawie — odezwa wydana w Zakopanem (w październiku 1915 r.) w osobnym druku o czterech stronicach formatu „ósemki”. Podpisany pod nią jest Komitet w składzie następującym: Wojciech Brzega, Kazimierz Brzozowski, Dr. Kazimierz Dłuski, Ks. Kanonik Paweł Frelek, Prof. Dr. Jan Kasprowicz, Prof. Dr. Mieczysław Kowalewski, Dr. A. Kuczewski, Jan hr. Potocki, Nacz. gm. Wincenty Regiec, Wojciech Roj (starszy), Ks. Tomniczak, superior OO. Jezuitów Ferdynand Tabeau, Stefan Żeromski. — Wiadomość, iż Żeromski jest autorem tekstu, zawdzięczamy p. Juljuszowi Zborowskiemu z Zakopanego.  Prócz odezw drukowanych w tomie niniejszym Żeromski zapewne przyłożył ręki do niejednej innej. Znamy np. dwie drobne odezwy zakopiańskie częściowo napisane przez Żeromskiego. Pierwsza to krótka odezwa organizacyjna „Oddziału podhalańskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego”, zwołująca na zebranie w dniu 9 września 1919 r., podpisana przez Żeromskiego wraz z Medardem Kozłowskim, Władysławem Orkanem, Ksawerym Praussem, Władysławem Skoczylasem, Kazimierzem Tetmajerem, Borysem Wigilewem i Juljuszem Zborowskim. Żeromski — wedle świadectwa p. J. Zborowskiego — jest autorem pierwszych trzech jej ustępów. Była ona drukowana na małych karteczkach. — Druga odezwa, której Żeromski również (wedle świadectwa p. Zborowskiego) napisał pierwsze dwa ustępy (drukowana na kartkach większych) jest już enuncjacją zorganizowanego Podhalańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i mówi o utworzonej w jego łonie sekcji dla budowy domu wycieczkowego w Zakopanem. Odezwę tę (datowaną również „we wrześniu 1919 r.”) podpisali — „za Komitet Organizacyjny” — Żeromski jako przewodniczący i Dr. Wacław Kraszewski jako skarbnik. [przypis redakcyjny]

Na głośno grzmiące słowa słuch miał przytępiony — tzn. przez wrodzoną hardość udawał małą wrażliwość na łajanie (miecznika). W A.[autografie; Red. WL] grzmiące na miejscu przekreślonego: brzmiące. [przypis redakcyjny]

na głowę — tu: całą. [przypis redakcyjny]

na glenie (daw., pot.) — do kupy, razem. [przypis redakcyjny]

na górę — do izby senatorskiej. [przypis redakcyjny]

nagotowany — tu: przygotowany. [przypis redakcyjny]

Na grób, gdzie on drzemie, pan i władca mój! — duch zmarłego tylko drzemie w mogile i słyszy prośby i modlitwy. Jako bliski bogom podziemnym jest potężny i może być sprzymierzeńcem w dziele zemsty. [przypis redakcyjny]

Nagromadziliście wina, tabaki… — poeta ustosunkowuje się ironicznie i nieprzychylnie do mnichów w Megaspileon. Razi go ich pewne zakłamanie, a nade wszystko ich wyznanie prawosławne przypominające Rosję. Ponadto pewną rolę odegrał tu niewątpliwie wpływ Voltaire'a oraz Ignacego Krasickiego ataki na ciemnych, w pijaństwie rozmiłowanych mnichów. [przypis redakcyjny]

na grzegorze albo na wasiłki rozmyślał (starop.) — na spadki po krewnych [liczył]. [przypis redakcyjny]