Przypisy

aures habent et non audient (łac.) — mają uszy, a nie słyszą. [przypis redakcyjny]

auri ani argenti fodyny (łac.) — złota ani srebra kopalni. [przypis redakcyjny]

aury — powietrza, powiewu. [przypis redakcyjny]

auster (daw.) — wicher południowy. [przypis redakcyjny]

austeria (daw.) — gospoda. [przypis redakcyjny]

austeria (wł.) — gospoda, zajazd. [przypis redakcyjny]

Auster — wiatr południowy. [przypis redakcyjny]

Auster — wiatr południowy. [przypis redakcyjny]

austriaccy hrabiowie — z końcem XVIII w. i w początkach XIX w. rząd austriacki łatwo nadawał tytuły arystokratyczne za odpowiednią opłatą. Wówczas to wiele zamożnej szlachty galicyjskiej nabyło tytuły hrabiowskie. [przypis redakcyjny]

Austriacy wezmą Bośnię — wiadomość o powzięciu tej decyzji przez kongres berliński przyniosła prasa warszawska w ostatnich dniach czerwca 1878 r. [przypis redakcyjny]

Austrowe — od: Auster, wiatr południowy. [przypis redakcyjny]

aut, aut (łac.) — albo, albo. [przypis redakcyjny]

author mali (łac.) — sprawca złego. [przypis redakcyjny]

autodafé — palenie żywcem na stosie heretyków lub pism heretyckich. [przypis redakcyjny]

auto da fé (portug.) — ogłaszanie i wykonywanie wyroków Inkwizycji, w szczególności palenie skazanych na stosie, dosł.: akt wiary. [przypis redakcyjny]

autodafe (z port.) — palenie na stosie. [przypis redakcyjny]

Automedon — woźnica Achillesa. Imię to stało się rzeczownikiem pospolitym i znaczy tyle, co woźnica [tu mowa o Neronie]. [przypis redakcyjny]

autoramentu — zaciągu wojska. [przypis redakcyjny]

autorament — zaciąg. [przypis redakcyjny]

autor — Norwid uważał to słowo za trzyzgłoskowe: a-u-tor, i tak trzeba je tu, ze względu na rytm, czytać. [przypis redakcyjny]

auxilium (łac.) — pomoc, wsparcie; tu B. lm auxilia. [przypis redakcyjny]

auzoński róg (…) Trento — Granice neapolitańskie oznaczone przez trzy miasta i dwie rzeki na wschód i zachód wpadające do morza. [przypis redakcyjny]

Auzonia — inna nazwa Italii. [przypis redakcyjny]

Avanti, Savoya!… (wł.) — Naprzód, Sabaudio!… [przypis redakcyjny]

ave (łac.) — bądź zdrów. [przypis redakcyjny]

Ave Maria! (łac.) — Zdrowaś Maria. [przypis redakcyjny]

Ave maris stella (łac.) — Witaj gwiazdo morza (początek pieśni do N. Panny). [przypis redakcyjny]

Averroès et l'Averroïsme — znane dzieło Renana (1852). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

aversionem belli (łac.) — rozerwanie sił nieprzyjacielskich. [przypis redakcyjny]

aversionem (łac. forma B.) — odwrócenie; tu: rozerwanie sił nieprzyjacielskich. [przypis redakcyjny]

Ave — Zdrowaś! pozdrowienie anielskie. [przypis redakcyjny]

a vindici manu Dei (łac.) — od mściwej ręki Boga. [przypis redakcyjny]

avocare et ad societatem (łac.) — odciągnąć i do przyłączenia się. [przypis redakcyjny]

avoyers — avoyer był w pewnych kantonach Szwajcarii (Lucerna, Berno, Solura) najwyższym urzędnikiem, stojącym na czele władzy wykonawczej i sądownictwa. [przypis redakcyjny]

Avril 1664 — ujmujemy datę na tem miejscu w nawias, gdyż znajduje się ona właściwie na końcu listu przed krótkiem PS., gdzie ją też powtarzamy. [przypis redakcyjny]

avventuriere — tu: przygodny żołnierz. [przypis redakcyjny]

Awalowie, co za herb twardą skałę mają — „skała” oznacza tu Iskię, niegdyś posiadłość Awalów. [przypis redakcyjny]

Awalowie — margrabiowie Franciszek z Peskary i Alfons z Wastu, z rodu d'Awalo. [przypis redakcyjny]

awanse — otrzymanie wyższej rangi lub urzędu, tu: osiągnięcia, sukcesy. [przypis redakcyjny]

awantaż (z fr.) — pożytek, korzyść. [przypis redakcyjny]

awarycja (z łac.) — skąpstwo. [przypis redakcyjny]

Awarysz — Abarys, mędrzec scytyjski, dlatego obyczajem Scytów „powściągliwy”, prostego sposobu życia, nieprzyjaciel zbytków, żyjący podług jednych w czasie oblężenia Troi, podług drugich za panowania Krezusa, dostał w darze od Apollina strzałę lotną, na której odbywał powietrzne podróże, zbierając zewsząd pożyteczne dla ziomków wiadomości: „jak pszczółka w ul znosi nektary znalezione po drodze”. [przypis redakcyjny]

awatar — w hinduskiej filozofii wcielenie bóstwa. [przypis redakcyjny]

awatar (z sanskr.) — ponowne wcielenie boga albo przodka. [przypis redakcyjny]

awerna — ogień piekielny. [przypis redakcyjny]

Awern — jezioro w południowych Włoszech, gdzie miał być wstęp do podziemia, podziemie samo, piekło. [przypis redakcyjny]

Awern — jezioro w połud. Włoszech, gdzie według mniemania było zejście do podziemia; podziemie samo, piekło. [przypis redakcyjny]

awernowy (daw.) — piekielny. [przypis redakcyjny]

Awern — piekło. [przypis redakcyjny]

Awern — podziemie, piekło. [przypis redakcyjny]

awersja — odwrócenie, rozerwanie. [przypis redakcyjny]

awersja (z łac.) — tu: odwrócenie. [przypis redakcyjny]

Awesta — święta księga mająca według podania zawierać objawienie Zaratustry; pochodzi prawdopodobnie z VI w p.n.e. [przypis redakcyjny]

A więc scena chrztu i otrzeźwienia Męża z pokus szatańskich odbywają się równocześnie. [przypis redakcyjny]

Awila — miasto w Kastylii (w Hiszpanii). [przypis redakcyjny]

Awinion — miasto w płd. Francji nad Rodanem. [przypis redakcyjny]

awizacja — pisemne zawiadomienie. [przypis redakcyjny]

awizacja — powiadomienie, odpowiedź. [przypis redakcyjny]

awizować — powiadamiać. [przypis redakcyjny]

awizować — uwiadomić. [przypis redakcyjny]

awizo — wiadomość. [przypis redakcyjny]

awizy (lm) — wiadomości, świstki ulotne, nowiny. [przypis redakcyjny]

awizy (lm) — zapowiedzi, nowiny (groźby śmierci). [przypis redakcyjny]

A w jego mglistych oczach (…) na śmiertelnej twarzy — Myśl zawarta w tych wierszach jest najprawdopodobniej następująca: Najwspanialszym świadectwem nieśmiertelności duszy w śmiertelnym ciele jest zdolność opanowywania uczuć wysiłkiem woli. Otóż na śmiertelnej twarzy Wacława zabłysło nagle nieśmiertelne światło zwycięstwa odniesionego nad wszystkimi smutkami. Gmatwa tę myśl wiersz: I wszystkie razem smutki w zwycięstwie rozżarzy; należy go właściwie rozumieć: „I wszystkie razem smutki zwycięży i to zwycięstwo rozżarzy się na twarzy światłem nieśmiertelności”. [przypis redakcyjny]

A wódz ich tyłem trąbił marsz pochodny — To hasło Jeżobrody wyda się zapewne odrażającym dla nosa delikatnego. Tu Dante może ubliżył gustowi estetycznemu, ale za to wiernym był echem opinii średniowiecznej, która wyobrażenie obrzydliwości przywiązywała szczególnie do piekła, a sztuka w średnich wiekach malując piekielne obrazy, żywiołem grotesque zwanym, często się posługiwała. Ta pieśń i następna przypomina piekło Callota. [przypis redakcyjny]

awo (daw.) — oto. [przypis redakcyjny]

(…) a wszystkich prawie swoich, rzadkich zresztą, prawdziwie wielkich mężów — przez brak podtrzymania ich, a tępy zasię opór przeciw ich wielkości i hojnej dla innych potędze — zmarnował i mówiąc dalej tym trochę napuszonym stylem, zgnoił — [w pierwodruku fragmentu „Skawa” nr 2, luty 1939:] (…) a tak wielu swoich, rzadkich zresztą, prawdziwie wielkich mężów, przez brak podtrzymania ich, a tępy zasię opór przeciw ich wielkości i hojnej dla innych potędze, zmarnował i mówiąc dalej tym trochę napuszonym stylem, nie pozwolił im całkowicie swej misji na tej planecie wypełnić. [przypis redakcyjny]

a wtem Agamemnon (…) oddał — Iliada, II, 101–108. [przypis redakcyjny]

A w ten czas (…) Archodonijusz niżli — Niewykluczone, że kolejność wierszy 52–53 oraz 54–55 powinna być odwrócona [tj. „To ten był cesarz pirwy, / Archodonijusz niżli / A w ten czas papieża miano, / Innocencyjusz mu dziano”; red. WL]. [przypis redakcyjny]

A wtenczas znowu radośni, weseli (…) — z sonetu Gaszyńskiego Pożegnanie, napisanego w roku 1829 przy wyjeździe Krasińskiego z Warszawy. [przypis redakcyjny]

A w twarzy smutek, czoło co schyla w cichości — Smutek, który czoło schyla w cichości. [przypis redakcyjny]

A wy, Filowie drodzy… — cały ten ustęp w autografie przekreślony przez p. Bécu. [przypis redakcyjny]

axioma — zdanie. [przypis redakcyjny]

ažuodžia — užuodžia. [przypis redakcyjny]

ażard — hazard, narażenie życia. [przypis redakcyjny]

ażardowni — hazardowi. [przypis redakcyjny]

aż cię spotka Beatrycze (…) Nic już nie czuję trudu, com czuł pierwej — Wspomnienie Beatrycze obudza w poecie większą żarliwość pośpiechu podróży. Beatrycze wspomniana tu jest wyraźnie nie jako kochanka młodości poety, ale przewodniczka do mądrości bożej: jest tu symbolem teologii, jest zarazem figurą historyczną i alegoryczną. [przypis redakcyjny]

aż dotąd pali moją duszę — przytoczone słowa (w trochę zmienionym brzmieniu) pochodzą z wiersza Adama Asnyka Ta łza. [przypis redakcyjny]

ażeby — ażby; aż do czasu, kiedy by. [przypis redakcyjny]

ażeby jego nauka nosiła jego imię — Wyrażenie zapożyczone od Terencjusza, Enn. 263. [przypis redakcyjny]

Ażebym, tracąc własny kąt (…) nie stracił cudzych przez gorycz mej pieśni — poeta martwi się, żeby gorzkie prawdy, które w swojej Boskiej Komedii o współczesnych sobie powiedział, nie przysporzyły mu tylu nieprzyjaciół, że wygnany z Florencji nigdzie w końcu nie znajdzie schronienia. [przypis redakcyjny]

ażeby, zagniewana, wyrodnej nie żądała ofiary, co w progi domowe nieprzepartą nienawiść by wniosła. — bogini Artemida za pomocą przeciwnych wichrów zatrzymała w Aulidzie, w Beocji, wojska greckie ruszające pod Troję. Kalchas, wróż­bita achajski, oświadczył, że bogini żąda, aby Agamemnon złożył jej w ofierze własną córkę Ifigenię. Po długim wahaniu Agamemnon zgodził się; czynem tym obudził nienawiść żony swej, Klitajmestry. [przypis redakcyjny]

Aż miną kres, skąd słońce do nas wóz kieruje, / Kiedy koziorożcowe znaki zostawuje — poza zwrotnik Koziorożca nie wychodzi słońce. [przypis redakcyjny]

Aż nieprzyjaciel grzechu nań zawoła — Tym nieprzyjacielem grzechu jest Chrystus, który przyjdzie sądzić żywych i umarłych. [przypis redakcyjny]

Aż póty scena ta przekreślona w rękopisie. (Przyp. Małec.). [przypis redakcyjny]

Aż przyszła w stronę, która mnie zrodziła — W okolicy Mantui urodził się Wergiliusz. [przypis redakcyjny]

Aż tam już radzą, jako się podszańcować (…) — Najwyraźniej kopista opuścił w tym miejscu cały ustęp opisujący zdobycie Koldyngi; uzupełnienie z pamiętnika Jakuba Łosia (Kraków 1858, str. 37): „Co gdy się tu (na Alsen) tak szczęśliwie rzeczy nam wiodły, Szwedzi, z Fryderychsortu wyszedszy, wzięli pod naszymi Kolding zamek i miasto, kędy rezydencyja bywała królów duńskich; wojsko wszystko z kwater spędzili, tabor wzięli i zgoła sromotnie nasi tam spędzeni. Co gdy usłyszał p. wojewoda ruski, dniem i nocą bieżał do Hadersleben, a tam w wigilią Bożego Narodzenia stanąwszy i ledwie koni popasszy, na całą noc poszedł ku Koldingowi, od którego o milę cicho przenocowawszy, przede dniem na godzin dwie pod Koldingiem stanął; a tak dragoniej, której jego tylko był regiment jeden pod p. Tetwinem, a czeladzi z koni kazawszy, którzy tylko po snopie słomy mieli za tarcze, do szturmu iść kazał”. [przypis redakcyjny]

Aż tu mój rozum wskazywał ci drogę — Cały zakres działań ludzkich z ich wartością i następstwem przystępnym jest rozumowi. To zaś, co poza granicą ich leży, przeczuwa tylko wiara. Rozum oświecony tylko wiarą objawioną słowem bożym, a wykładaną i nauczaną przez św. Kościół, może o swoich siłach podnieść się do uznania tajemnic wiary. Stan taki rozumu na ziemi jest najwyższym jego zenitem, na którym stojąc, rozum i wiara nawzajem sobie podają dłonie przymierza. [przypis redakcyjny]

A żwawy, wierny konik kozaka rozumi — Czterowiersz kończący się tymi słowami brzmi jak zwrotka ludowej piosenki. [przypis redakcyjny]

aż wreszcie — poprawka wprowadzona przez Piniego i Czubka na podstawie rękopisu. W wyd. I, II i III: „raz wreszcie”. Kleiner przypuszcza, że Krasiński mógł słyszeć o projekcie Saint–Simona z czasów rewolucji, aby zburzyć katedrę Notre–Dame w Paryżu. [przypis redakcyjny]

Aż wykrojone usta zadmuchawszy — błędnie (gallicyzm): zam. „aż, gdy wykrojone usta zadmuchały”. [przypis redakcyjny]

azali (starop.) — czy, czyż. [przypis redakcyjny]

a za niewolą — a gdy ich niewola uciska. [przypis redakcyjny]

aza — pytajnik: czy też? przybiera znaczenie przysłówka może. [przypis redakcyjny]

aza (starop.) — czy, czyżby. [przypis redakcyjny]

aza (starop.) — czyż. [przypis redakcyjny]

a zmietnie go z stolca (starop.) — i zrzuca go z tronu. [przypis redakcyjny]

A zwłaszcza, który z nami był i spokrewniony — Austriak (Rakuszanin). [przypis redakcyjny]

Azyą — czytaj: Azyją [jak wyraz trzysylabowy; red. WL]; wiele miejsc podobnych: Antyochia, Etyopia, Emaus itd. [przypis redakcyjny]

bądźcie iści (starop.) — bądźcie więc o tym przekonani. [przypis redakcyjny]