Przypisy

metropolita — arcybiskup obrządku greckiego, mający pod sobą kilka dyjecezji. [przypis redakcyjny]

metryka koronna — archiwum koronne zbiór aktów państwowych. [przypis redakcyjny]

metr (z fr.) — mistrz, znawca. [przypis redakcyjny]

metr (z fr.) — nauczyciel. [przypis redakcyjny]

metr (z fr.) — nauczyciel (tańca, muzyki). [przypis redakcyjny]

metternichowska głowa — Metternich Klemens Lothar (1773–1859) austriacki mąż stanu — minister spraw zagranicznych do 1809 r., a od r. 1809 kanclerz monarchii zasłynął jako wytrawny i przebiegły polityk. [przypis redakcyjny]

Metzel — kapitan od artylerii polskiej, nazwany stąd wychowańcem „Gradywa”, to jest Marsa, podał plan Zofijówki i dyrygował egzekucją. [przypis redakcyjny]

meum est (łac.) — moja rzecz. [przypis redakcyjny]

Mezencyusz (…) agiliński — król Agilli w Etrurii, dla okrucieństwa wypędzony z państwa; poległ z ręki Eneasza. [przypis redakcyjny]

miąższym — grubym, gęstym. [przypis redakcyjny]

miąższy (starop.) — gruby. [przypis redakcyjny]

Mia cara Enrichetta, my dear Harriet, Mamma… (wł., ang.) — Moja droga Henrieta, moja droga Henryczka! Mama. [przypis redakcyjny]

miała tam pojechać cesarzowa Eugenia — pogłoska ta nie sprawdziła się. [przypis redakcyjny]

miałem list od niego — Edward Jaroszyński, po powrocie do kraju uwięziony i osadzony w fortecy. [przypis redakcyjny]

Miałeś, chamie, złoty róg — słowa Wyspiańskiego do melodii ludowej, którą dołączył do tekstu; później „przyjęły się” i słowa jako piosenka rzekomo ludowa. [przypis redakcyjny]

miałki — tu: płytki, ograniczony, powierzchowny. [przypis redakcyjny]

miał koń leniwszy (starop. forma) — zamiast: miał konia leniwszego; pierwotna forma B. lp. (por. pieśń VIII zwr. 19 i pieśń IX zwr. 82). [przypis redakcyjny]

miałkość — powierzchowność. [przypis redakcyjny]

miał nas z kaszel (starop. konstrukcja) — daliśmy mu się we znaki; miał od nas co cierpieć, miał z nami co czynić. Oprócz P. Kochanowskiego używają tego wyrażenia: Paprocki Rycerstwo, Knapius Thesaurus, Rey Postylla, Stryjkowski (por. Linde: Słownik). [przypis redakcyjny]

miał uczucie, że się w nim (…) odradza on sam (…) z czasów Mademoiselle — Księżna de Montpensier, zwana la Grande Mademoiselle, kuzynka króla, obdarzyła swymi względami księcia de Lauzun, dworzanina Ludwika XIV, i uzyskała zgodę na to małżeństwo; doszło ono jednak do skutku dopiero w 1681 r., po 10 latach niełaski i więzienia, z którego zwolniono Lauzuna za wstawiennictwem księżnej. [przypis redakcyjny]

Miaoulis, Andreas (1765–1835) — admirał grecki, [dowódca greckiej floty podczas wojny o niepodległość]. [przypis redakcyjny]

miarkować (daw.) — ograniczać, powściągać. [przypis redakcyjny]

miasta rezydencjonalnego królewskiego — [miasta,] w którym król przebywał. [przypis redakcyjny]

Miasto — chodzi o Rzym (łac. Urbs). [przypis redakcyjny]

miasto, co będzie początkiem wielkości Normandów w Apuliej — miasto nadmorskie Amalii poniżej Neapolu. [przypis redakcyjny]

miasto jedno — tu: Słoboda pod Moskwą. [przypis redakcyjny]

miasto, które w śrzodku rybnych jezior stoi — Comacchio nad Padem, niedaleko ujścia. W czasie burzy chronią się ryby morskie do koryta Padu, gdzie je mieszkańcy Comacchio z łatwością poławiają i dlatego „radzi niepogodzie” w. 5. [przypis redakcyjny]

Miasto obległ […] / Gdzie kości przodek jego syreny położył — syrena Partenopa, zwyciężona przez Odyseusza, miała się rzucić w morze; fala zaniosła ciało na brzeg kampański i wyrzuciła na ląd w tym miejscu, gdzie założono później miasto Neapol. [przypis redakcyjny]

miasto proemium — [zamiast] przedsłowia, przedmowy. [przypis redakcyjny]

miasto świętego Andrzeja — Saint Andrews, dawna stolica Szkocji. [przypis redakcyjny]

miasto* (starop.) — zamiast. [przypis redakcyjny]

miasto — [tu:] Ateny, którymi zarządzał Pizystrat z wielką łagodnością. Młody Grek, jak mówi Valerius Maximus, córkę władcy ateńskiego publicznie pocałował. Żona Pizystrata skarżyła przed mężem na tę zniewagę ich krwi i stanowi wyrządzoną; co na to odpowiedział Pizystrat, wiemy ze słów tekstu. [przypis redakcyjny]

miaukoty — w języku dzieci ulicy: żebranina. [przypis redakcyjny]

Michał Czajkowski (1808–1886) — znany powieściopisarz, przeszedł był na islamizm. [przypis redakcyjny]

Michał Kazimierz Ogiński (ok. 1730–1800) — rozbity we wrześniu 1771 pod Stołowiczami przez Suworowa; na Sejmie Czteroletnim w r. 1788 i 1789 popierał na ogół politykę patriotów. [przypis redakcyjny]

Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680) — krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią. [przypis redakcyjny]

Michał Lewiński — szwagier Wiktorii, siostry Narcyzy, brat generała, sam zajmujący wybitne stanowisko obywatelskie. [przypis redakcyjny]

Michał Skott (…) Asdente — Hiszpan albo Szkot, nadworny cesarza Fryderyka astrolog; Gwido Bonatti — również astrolog; Asdente — szewc i mistyk, rodem z Parmy. [przypis redakcyjny]

Michalik — Cukiernia Lwowska Jana Michalika przy ul. Floriańskiej w Krakowie (w pobliżu Akademii Sztuk Pięknych), gdzie powstał Zielony Balonik. [przypis redakcyjny]

Michel Bréal (1832–1915) — lingwista, profesor w Collège de France i członek Akademii Napisów, zajmował się zwłaszcza studiami nad mitologią i gramatyką porównawczą. [przypis redakcyjny]

Mickiewicz używa obu form: Świteziu i Świtezi; obie były wówczas w użyciu. [przypis redakcyjny]

Midas i Polikrates — znani z mitów i podań (pierścień Polikratesa). [przypis redakcyjny]

Midsummer-nights-dream (ang.) — Sen nocy letniej. [przypis redakcyjny]

Międzybóż — miasto na Podolu przy zbiegu Bohu i Bożku. [przypis redakcyjny]

Między córkami Adama (…) na wieki bądź błogosławiona — Wzmianka pozdrowienia Maryi przez anioła Gabriela, z powodu proroctw zawartych w księgach Starego Testamentu o narodzeniu Chrystusa Pana. [przypis redakcyjny]

między Feltro a Feltrem — Obszar, w którym rządził Can Grande, rozciągał się między miejscowościami Feltre i Feltro. [przypis redakcyjny]

Między jej lochy zapadli przede mną — Jest tu mowa o innych, dawniejszych papieżach symoniakach. [przypis redakcyjny]

między Kopernikiem i Zygmuntem… — tj. wzdłuż całego Krakowskiego Przedmieścia: pomnik Kopernika wzniesiony został w r. 1830 według modelu słynnego duńskiego rzeźbiarza Bertolda Thorwaldsena (1770–1844). Zygmunt: znana kolumna z posągiem króla Zygmunta III Wazy (1587–1632), wzniesiona w r. 1644 przez jego syna Władysława IV na Placu Zamkowym. [przypis redakcyjny]

«Między morskiego niegdyś królewnami stanu… — Ślub Tetydy, córki Nereusza, wnuczki Oceanu, bogini morskiej („królewna morskiego stanu”), z Peleuszem, synem Eaka, królem Ftiopów, znany z mitologii i wsławiony opisami wielu poetów starożytnych. Między innymi w Metamorfozach Owidiusza (XI, 221–264). Trembecki w opowiadaniu, które tu kładzie w usta Metzela, naśladował łacińskiego poetę. Nie tylko zaś pięknością, doborem i mocą wyrażeń wzorowi swojemu dorównał, ale nadto wszystkie części obrazu lepiej ułożył i dokładniej wykończył. Pożytecznym byłoby bez wątpienia ścisłe i obszerniejsze nawet porównanie, pod względem sztuki, tak doskonałej kopii z klasycznym oryginałem. Umieszczamy tu przynajmniej niektóre wiersze, tłumaczone całkowicie lub bliżej naśladowane. [przypis redakcyjny]

między patryjarki (przestarz.) — między patriarchami; patriarchowie to biblijni praojcowie ludzkości, z których pierwszym był Adam. [przypis redakcyjny]

Międzyrzecz — miejscowość na wschód od Sulęcina, leżące przy złączeniu rzek Odry i Raklicy (stąd nazwa). [przypis redakcyjny]

między tak wielą (starop. forma) — zamiast: między tak wieloma; forma rzeczownikowa nieużywanego przymiotnika: wiel, wiela, wielo. [przypis redakcyjny]

Między Tupino a krynicą żywą (…) — Św. Tomasz, dominikanin, opisuje tu miejsce urodzenia i życie św. Franciszka. Ten święty nie tylko był pierwszym ustawodawcą założonego od swojego imienia zakonu, był też natchnionym poetą. Jego [tak] zwane hymny słoneczne, tchną religijnym natchnieniem i strzelistą pobożnością: jest to najdawniejszy pomnik poezji włoskiej w języku ludowym, bo ten święty urodził się w roku 1172. Góra, na której leży Asyż, okryta jest śniegami, skąd wieją stale chłodne wiatry. Perugia, miasto o 12 mil włoskich od Asyżu odległe, cierpi chłód wielki, przeciwnie, kiedy promienie słoneczne odbijają się z tej góry, trapią ją nieznośne upały. Gualdo i Nocero, sąsiednie miasteczka Perugii, podbite przez nią i wielkim podatkiem uciskane. [przypis redakcyjny]

Międzyziemne Morze — Morze Śródziemne. [przypis redakcyjny]

Międzyziemne Morze (starop.) — Morze Śródziemne. [przypis redakcyjny]

mię ledwie staje (starop.) — ledwie żyję. [przypis redakcyjny]

mięsopust prawy — prawdziwe widowisko karnawałowe (zapustne), w czasie którego między gawiedź uliczną rzucano przysmaki, co wywoływało bójki. [przypis redakcyjny]

Mięszkać na nich zamorskie wezwano dryjady — Wezwano nimfy leśne, zam[iast:] zasadzono drzewa; „zamorskie”, szczególnie zam[iast:] cudzoziemskie w ogólności. [przypis redakcyjny]

miętka — zdr. od: mięta. [przypis redakcyjny]

mię wydać — dorównać mi. [przypis redakcyjny]

mięższeć (daw.) — grubieć. [przypis redakcyjny]

mieć na pieczy — zajmować się, opiekować czymś. [przypis redakcyjny]

mieć po woli (starop.) — mieć w swojej mocy. [przypis redakcyjny]

mieć przed kim (starop.) — przewyższać kogo. [przypis redakcyjny]

mieć wzgląd na koła — tj. roztropnie postępować. [przypis redakcyjny]

mieć za (daw.) — uważać za. [przypis redakcyjny]

mieć za to (daw.) — uważać, miarkować. [przypis redakcyjny]

mieć z potrzebę wód (starop. konstrukcja) — mieć wód tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

miecąc na ostrowy — miotając na wyspy. [przypis redakcyjny]

miece sie (forma starop.) — miota się, rzuca się. [przypis redakcyjny]

Miechocin — wioska pod dzikowem. [przypis redakcyjny]

Miecław — chodzi o Mieszka I. [przypis redakcyjny]

miecze, kopie, lwy, topory, podkowy — są to znaki na tarczach różnych herbów: miecz w 14 herbach, kopie w Jelitach Zamojskich, lew w Zadorze Lanckorońskich, topór Tęczyńskich, Ossolińskich, Księskich, podkowa w Jastrzębcu Myszkowskich i w Lubiczu Żółkiewskich. Herby te są tu użyte metonimicznie zamiast pieczętującej się nimi szlachty, tak samo, jak „herbowna nawa” (tj. łódź) zam. Czarnieckiego. [przypis redakcyjny]

miecze (starop. forma) — od miotać: czas teraźniejszy, 3 os. lp; zamiast: miece lub miota. [przypis redakcyjny]

Miecze wznoszą (…) rozsieką — Ogólna dyspozycja przebiegu bitwy w Marii przypomina bitwę w Grażynie Mickiewicza. Wojsko mniemanego Litawora zastaje również nieprzyjaciół uszykowanych i Grażyna podobnie jak Wacław uderzywszy na oślep w środek ściany nieprzyjaciół, wywołała wśród nich zrazu popłoch zaciekłością swego męstwa. Dopiero gdy zauważono, że ciosy jej są zadawane słabą jakby niewieścią ręką, sytuacja się zmieniła i stała się dla Grażyny krytyczną, podobnie jak tu dla Wacława. [przypis redakcyjny]

Mieczkowski — Jan Mieczkowski, właściciel znanego zakładu fotograficznego. [przypis redakcyjny]

miecz (…) miceński — grecki, od Micen, grodu naczelnego wodza Greków, Agamemnona. [przypis redakcyjny]

mieczmi (starop. forma) — zamiast: mieczami (por. pieśń I, zwr. 63 i pieśń VI, zwr. 73). [przypis redakcyjny]

Miecznik, Kozak i (…) stary sługa mówią każdy po swojemu — Pacholę jako postać nierealną tutaj pomijamy. Mówi ono właściwie językiem autora, który jednak w II, 17 przechodzi w charakterystyczne nastrojowe strofy o jakimś brzmieniu kamiennym, jakby grobowym. [przypis redakcyjny]

miecznik — urzędnik dworski, noszący niegdyś miecz swego pana. [przypis redakcyjny]

miecz Oskarowy — czyli Oskara, syna Osjana, a wnuka Fingala. [przypis redakcyjny]

Mieczysław Jakimowicz — wspomnienie to było drukowane w miesięczniku „Rok Polski” (w Krakowie) we wrześniu 1917 r. (Nr. 9). [przypis redakcyjny]

miedza — pas ziemi nieuprawnej ciągnący się wzdłuż dwóch pól i oddzielający je. [przypis redakcyjny]

miedzy insze (starop.) — między innych, pośród innych. [przypis redakcyjny]

Miej i tę, co przyjemność mojej zrówna matki — Miej i tę, która wdziękami wyrówna przyjemności, to jest wdziękom, matki mojej, Wenery. „Zrównać”, położone tu z czwartym przypadkiem, rządzi pospolicie trzecim, jeśli znaczy, jak w tym miejscu, wyrównać, być podobnym komu. [przypis redakcyjny]

Miej na poślednie koła pilne oko — dosł.: zwracaj uwagę na tylne koła; przysłowie to znaczy: myśl o tym, co się może zdarzyć. [przypis redakcyjny]

Miej nas na wodzy — trzymaj nas krótko, w karności i posłuszeństwie. [przypis redakcyjny]

Miejsce przechodu (…) i to, co jeszcze na przechodzie było — Tu nawiasem wspomina poeta Minotaura. [przypis redakcyjny]

Miejsce swe chytra gdy straciła dusza — W miejsce Judasza z dwóch przeznaczonych świątobliwych ludzi, losem na urząd apostolski wybrany był święty Mateusz (Dzieje apostolskie, rozdz. 1, w. 21). [przypis redakcyjny]

miejsce swe osiędzie (starop.) — zajmie godne siebie (czy: należne sobie) miejsce. [przypis redakcyjny]

mieli do (…) Lubomirskiego wielką relacyją — których z Lubomirskim łączyły ścisłe relacje, bliskie stosunki. [przypis redakcyjny]

mieli mędrce nawet Scyty — ma tu Krasicki na myśli zapewne Anacharsisa, mędrca scytyjskiego z VI w. p. n. e., o którym tak pisze: „Filozof, rodem był z Scytii. Zwiedził greckie państwa dla nabycia tam większej doskonałości; jakoż wielce się wsławił wytwornością nauki i dowcipu w rozmowach, które miał z rozmaitymi mędrcami […]. O nim powiadają, iż prawa porównywał do pajęczyny, w której tylko muchy więzną”. (Zbiór potrzebn. wiad.); Scytowie — koczowniczy lud barbarzyński zamieszkujący w starożytności północne wybrzeża Morza Czarnego. [przypis redakcyjny]

Mienia — majątek Zakowic, którym zarządzał Hiacynt, brat Narcyzy. [przypis redakcyjny]

mienić (starop.; tu forma 3 os. lm: mienią) — mówić, nazywać. [przypis redakcyjny]

mienić — wymienić. [przypis redakcyjny]

mierny (starop.) — [tu:] dobrze mierzący do celu [o oku]. [przypis redakcyjny]

mierny — [tu:] celny. [przypis redakcyjny]

mierny — tu: celny (taki, co dobrze mierzy). [przypis redakcyjny]

mierziączka — waśń. [przypis redakcyjny]

mierzieć (starop.) — przykro być; [odstręczać]. [przypis redakcyjny]