Przypisy

bilbokiet (z fr. bilboquet) — zabawka składająca się z ostro zakończonego kijka połączonego sznurkiem z przedziurawioną drewnianą kulką; zabawa bilbokietem polega podrzucaniu kulki i łapaniu jej na kijek. [przypis edytorski]

bilboklet — właśc. bilbokiet (z fr. bilboquet), zabawka powstała z XVI w., składająca się z kijka z uchwytem połączonego sznurkiem z kulką; podstawą zabawy bilbokietem jest podrzucenie kulki ruchem uchwytu i złapanie jej na kijek. [przypis edytorski]

bildowany — uczony. [przypis edytorski]

Bileam ben Beor a. Balaam ben Beor — prorok, któremu król Moabu, Belek, nakazał, by przeklął Izraelitów, gdyż stanowili zagrożenie dla jego ziemi. Dwukrotnie Bóg nakazał Bileamowi odmówić królowi. Trzecim razem, kiedy Bileam już był w drodze, jego oślicy, na której odbywał podróż, ukazał się Anioł. Oślica przemówiła do Bileama ludzkim głosem i przekazała, że ten ma powiedzieć to, co nakaże Bóg. Ostatecznie pobłogosławił Izraelitów trzy razy (Lb 22,1–41; 24,1–10). [przypis edytorski]

bilet bankowy — banknot, drukowane pieniądze. [przypis edytorski]

bilet bankowy — banknot papierowy. [przypis edytorski]

bilet bankowy — pierwowzór banknotu, zobowiązanie banku do wypłacenia określonej kwoty. [przypis edytorski]

bilet (daw.) — karteczka z krótką wiadomością, liścik. [przypis edytorski]

bilet (daw.) — tu: bilet bankowy, banknot, drukowane pieniądze. [przypis edytorski]

bilet okrężny a. objazdowy — bilet uprawniający do odbycia podróży zaczynającej się i kończącej w tym samym miejscu, wybraną przez siebie trasą w ramach limitu kilometrów. [przypis edytorski]

bilet „p. p. c.” — bilet wizytowy z dopiskiem „p.p.c.” (od fr. pour prendre congé), przekasyłany na pożegnanie przed wyjazdem. [przypis edytorski]

bilet prostytutki — od 1843 prostytucja w Imperium Rosyjskim była legalna; prostytutki rejestrowano w komisjach medyczno-policyjnych i zamiast paszportów wewnętrznych wydawano im specjalne dokumenty, zwane potocznie „żółtymi biletami”. [przypis edytorski]

bilet — tu: banknot, drukowane pieniądze. [przypis edytorski]

bilet — tu: bilet wizytowy, wizytówka; obowiązkiem kobiety z wyższych sfer było regularne składanie wizyt towarzyskich, zapowiadanych odpowiednio wcześniej przekazaniem wizytówki przez służbę; w XIX w. zagięciem odpowiedniego rogu wizytówki sygnalizowano cel wizyty, np. rozmowę towarzyską lub złożenie gratulacji. [przypis edytorski]

bilet — tu: bilet wizytowy, wizytówka. [przypis edytorski]

bilet — tu: bilet wizytowy, wizytówka; w dawnym kodeksie honorowym wręczenie biletu wizytowego przez urażonego mężczyznę oznaczało wyzwanie na pojedynek. [przypis edytorski]

bilet — tu: karta wizytowa. [przypis edytorski]

bilet — tu: wizytówka. [przypis edytorski]

bilet wyglądał tak — tu w wydaniu źródłowym zamieszczono obrazek, przedstawiający w niewyraźny sposób kilka liter arabskich w otoczeniu kwiatów. [przypis edytorski]

biliśmy się z Francuzami, a wódz, który im przewodził, był człowiekiem, co natchnął nas (…) trwogą (…), ale także i szczerym, głębokim podziwem — chodzi o Napoleona Bonaparte. [przypis edytorski]

Bilitis — fikcyjna autorka wierszy o miłości między kobietami, w istocie napisanych przez Pierre'a Louÿsa pod koniec XIX w. [przypis edytorski]

bill (ang.) — projekt ustawy. [przypis edytorski]

bill (ang.) — projekt ustawy wniesiony do parlamentu w Wielkiej Brytanii lub USA. [przypis edytorski]

bill (ang.) — tu: ustawa. [przypis edytorski]

Billaud-Varenne, Jacques Nicolas (1756–1819) — ultraradykalny polityk czasów rewolucji francuskiej, jakobin; deputowany Paryża do Konwentu Narodowego, jeden z najżarliwszych zwolenników osądzenia i stracenia Ludwika XVI, a następnie Marii Antoniny; atakował stanowisko żyrondystów, do 1794 r. popierał linię polityczną Robepierre'a. [przypis edytorski]

billet doux (fr.) — liścik miłosny. [przypis edytorski]

billige Bleisoldaten; deine sind viel, viel bessere (niem.) — tanie ołowiane żołnierzyki; twoje są dużo, dużo lepsze. [przypis edytorski]

Billinger, Richard (1893–1965) — poeta i dramaturg austriacki. [przypis edytorski]

Billot, Jean-Baptiste (1828–1907) — francuski generał i polityk, minister wojny (1896–1898); dysponował niezbitymi dowodami niewinności Dreyfusa i celowo je ukrywał, co ujawnił Zola w swoim liście otwartym. [przypis edytorski]

bilokale i trilokale (żarg.) — w branży turystycznej: dwu- i trzypokojowe apartamenty, złożone z jednej lub dwu sypialni oraz pokoju dziennego z aneksem kuchennym i łazienki. [przypis edytorski]

Biloxi — miasto nad Zat. Meksykańską, założone w 1699, w latach 1719–1722 było stolicą francuskiej Luizjany, ob. w USA, w stanie Missisipi. [przypis edytorski]

Bilsk — dziś: Bielsk; tu: zapis zgodnie z wymową właściwą ludności zamieszkującej wsch. województwa daw. Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

Bil — w oryginale ang.: Beale. [przypis edytorski]

bima (aszkenaz.) a. tewa (sefard.) — mównica pośrodku synagogi, gdzie wykłada się i czyta Torę; podwyższenie zwieńczone ozdobną kopułą lub ażurową altaną. [przypis edytorski]

bima a. tewa — miejsce w centrum synagogi służące do czytania i objaśniania Tory oraz prowadzenia modlitwy; zwykle w formie altany a. ażurowej kapliczki osadzonej na podwyższeniu (wstępuje się do niej po kilku stopniach‎) i wyposażonej w pulpit, na którym kładzie się Pismo. [przypis edytorski]

bima (hebr.) — podest z pulpitem usytuowany w centralnej części synagogi. [przypis edytorski]

bima — mównica w synagodze. [przypis edytorski]

bima — podwyższenie z pulpitem w głównej sali synagogi. [przypis edytorski]

binche — rodzaj koronki. [przypis edytorski]

binda (daw.) — wstęga, szarfa, opaska. [przypis edytorski]

binda (daw.) — wstęga, szarfa, opaska; ten bożek, co sam na oczach nosi bindę… — Amor, rzym. bóg będący uosobieniem miłości, bywa przedstawiany z przepaską na oczach, dla zobrazowania, że miłość jest ślepa. [przypis edytorski]

bindasz (starop.) — męski członek. [przypis edytorski]

binda — w gwarze obozowej: opaska więźniów funkcyjnych. [przypis edytorski]

Binet, Alfred (1857–1911) — francuski psycholog. [przypis edytorski]

Bineta-Termana skala — przeznaczona do indywidualnych badań sprawności intelektualnej, dostarcza punktację zwaną wiekiem umysłowym oraz iloraz inteligencji (IQ). Obecnie nazywana stanfordzką skalą Bineta, od nazwy Uniwersytetu Stanforda, uczelni, na której pracował Terman. [przypis edytorski]

Binetti, Anna (ok. 1738–po 1786) — znana włoska tancerka baletowa i kurtyzana; w latach 1765–1777 partnerka sceniczna i życiowa francuskiego tancerza i baletmistrza Charles'a Le Picqa (1745–1806). [przypis edytorski]

Bing, Siegfried (1838–1905) — niemiecko-francuski marszand, kolekcjoner i mecenas sztuki. [przypis edytorski]

Bin keine Dame, weder schön; kann unbegleitet nach Hause geh'n… — Anim ci pani, ni nadobna, / przystojniej wracać mi z osobna (cyt. za Goethe, Faust, tom I, tłum. Emil Zegadłowicz, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1953). [przypis edytorski]

bin momenten sehr beschäftigt und kann sie deshalb jetzt nicht empfangen! (niem.) — w tym momencie jestem bardzo zajęty i nie mogę teraz odebrać. [przypis edytorski]

binokle (a. fr. pince-nez; czyt.: pęsné) — szkła bez oprawy trzymające się na nosie. [przypis edytorski]

binokle — dawny rodzaj okularów, przyczepianych do nosa za pomocą sprężynki, a za to pozbawionych uchwytów na uszy. [przypis edytorski]

binokle (daw.) — okulary [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie za pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów na uszy, mocowanych na nosie za pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów na uszy, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki; także z niem.: cwikier. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów bez uchwytów na uszy. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów. Binokle nie mają uchwytów na uszy, a na nosie trzymają się dzięki specjalnej sprężynie. [przypis edytorski]

binokle — rodzaj okularów noszonych w XIX w. i na początku XX. Trzymały się na nosie dzięki dodatkowemu elementowi łączącemu szkła. [przypis edytorski]

Binsfeld, Peter (ok. 1540–1598 lub 1603) — niemiecki teolog, biskup pomocniczy Trewiru. [przypis edytorski]

Bintang — wyspa należąca do Indonezji. [przypis edytorski]

Binue — dziś popr.: Benue lub Bénoué, rzeka w zach. Afryce, w Kamerunie i Nigerii; główny dopływ Nigru. [przypis edytorski]

biódr — bioder. [przypis edytorski]

biódr — dziś forma D.lm: bioder. [przypis edytorski]

biódr — dziś poprawnie: „bioder”. [przypis edytorski]

biódr — dziś popr.: bioder. [przypis edytorski]

biódr — dziś popr. forma D. lm: bioder. [przypis edytorski]

biografia Cyrusa, napisana przez Ksenofonta — Cyropedia (Wychowanie Cyrusa), powieściowa biografia autorstwa Ksenofonta z Aten (ok. 430–ok. 355 p.n.e.), przedstawiająca Cyrusa Wielkiego jako przykład idealnego władcy, a monarchię perską jako idealne państwo. [przypis edytorski]

Biographie des Contemporains — właśc. Biographie universelle et portative des contemporains, francuski wielotomowy słownik biograficzny; faktycznie nazwiska ani Euzebiusza, ani Juliusza Słowackiego nie znalazły się w tym słowniku, natomiast na końcu broszury Lelewela La Pologne, la Russie et la Prusse, ou l'Ordre de Virtuti militari… (Paryż, druk. A. Pinard, 1832) widnieje zapowiedź dodatkowego tomu tego słownika, poświęconego osobom z Polski, w którym noty biograficzne mieliby m.in. „Slowacki Eusebe” oraz „Slowaki (!) Jules”. [przypis edytorski]

biołny (gw.) — biały. [przypis edytorski]

Bionda e bella (wł.) — Piękna blondynka. [przypis edytorski]

bionda (wł.) — blondynka. [przypis edytorski]

biorący — tu: przyjmujący łapówkę. [przypis edytorski]

biorę (daw. forma) — tu: idę (od: bieżyć). [przypis edytorski]

biorę was za krwawe świadki — dziś popr. forma B.lm: krwawych świadków. [przypis edytorski]

Biot, Jean Baptiste (1774–1862) — fr. fizyk i astronom, interesował się m.in. polaryzacją światła w związkach chemicznych. [przypis edytorski]

bipedes (łac.) — dwunogi. [przypis edytorski]

biplan — dwupłat, samolot o dwóch płatach nośnych (tj. dwóch parach skrzydeł), umieszczonych jeden nad drugim. Samolot taki jest bardziej zwrotny, ale nie tak szybki, jak maszyna z jedną parą skrzydeł. [przypis edytorski]

Biponcja — prawdop. zapisana po łacinie nazwa niem. miasta Zweibrücken, położonego w Nadrenii-Palatynacie. [przypis edytorski]

birbant — alkoholik. [przypis edytorski]

birbantka (daw.) — tu: hulanka, pijatyka. [przypis edytorski]

birbantka — pijatyka. [przypis edytorski]

birbantować (daw.) — często i chętnie uczestniczyć w zakrapianych alkoholem spotkaniach. [przypis edytorski]

birbant — pijak. [przypis edytorski]

birbant — próżniak i hulaka. [przypis edytorski]

birbant (z łac.) — pijak, hulaka, utracjusz. [przypis edytorski]

birbant (z wł. birbante) — hulaka, próżniak. [przypis edytorski]

biret — kwadratowa lub okrągła czapka bez daszka będąca dziś częścią oficjalnego stroju senatu akademickiego, profesury, przedstawicieli sądownictwa, czy duchownych. [przypis edytorski]

biret — kwadratowa lub okrągła czapka bez daszka będąca dziś częścią oficjalnego stroju senatu akademickiego, profesury, przedstawicieli sądownictwa, duchownych. [przypis edytorski]

biret — kwadratowa lub okrągła, sztywna czapeczka bez daszka, używana dziś jako część oficjalnego stroju duchownych, przedstawicieli sądownictwa, senatu uniwersyteckiego, profesury. [przypis edytorski]

biret — rodzaj sztywnej, dekoracyjnej czapki, używanej przy oficjalnych okazjach. [przypis edytorski]

biret — sztywna czapka bez daszka, stosowana obecnie przez uczonych i prawników w sytuacjach oficjalnych. [przypis edytorski]

biribi (wł.) — dawna włoska losowa gra hazardowa podobna do ruletki. [przypis edytorski]

birka (daw.) — drewniany pręt lub deseczka, na której nacięciami zaznacza się liczbę. [przypis edytorski]

Birkenau a. Brzezinka — wieś w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim; lokalizacja Auschwitz II–Birkenau (pol. Oświęcim II–Brzezinka), największego niemieckiego obozu zagłady, działającego od marca 1942 do października 1944. [przypis edytorski]

Birkenau — (niem.) Konzentrationslager Birkenau (Auschwitz II), część (zlokalizowana w Brzezince) zespołu niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, działającego w latach 1940–1945 w Oświęcimiu i okolicach. [przypis edytorski]

Birkenmajer — prawdopodobnie Ludwik Birkenmajer (1855–1929), historyk nauki, astronom, profesor UJ; lub jego syn Aleksander Birkenmajer (1890–1967), bibliotekoznawca, historyk nauk ścisłych, profesor UJ i UW. [przypis edytorski]

Biron, Ernest Johann (1690–1772) — szlachcic inflancki, w 1716 wybrany przez księżnę Annę Iwanowną Romanową na doradcę i faworyta po śmierci męża. Kiedy Anna została carycą Rosji, Biron stopniowo przejął kontrolę nad administracją cywilną oraz zwierzchnictwo nad armią, faktycznie sprawował pełną władzę w Rosji (okres tzw. bironowszczyzny). [przypis edytorski]

birth-control (ang.) — regulacja urodzeń. [przypis edytorski]