Przypisy

Magdaleine von Scuderi — Madeleine de Scudéry (1607–1701): französische Schriftstellerin des Barock. [przypis edytorski]

Magdalena — Maria z Magdali, postać biblijna, nawrócona nierządnica, która obmyła nogi Jezusa własnymi łzami. [przypis edytorski]

Magdalena Ribeiry — może chodzić o obraz Jusepe (José) de Ribery (1591–1652), zw. Lo Spagnoletto, hiszp. malarza barokowego, działającego we Włoszech w XVII w.; specjalizował się w wizerunkach świętych i scenach mitologicznych, szczególnie ukazujących ekspresję ciała i twarzy w obliczu męczeństwa (np. Apollo obdziera Marsjasza ze skóry powst. 1637, obecnie w Musées des Beaux-Arts w Brukseli, czy Męczeństwo świętego Filipa, powst. 1639, obecnie w Museo Prado w Madrycie). Istnieje obraz jego autorstwa przedstawiający św. Magdalenę (Santa Maria Magdalena en oracion Museo del Prado; Magdalena w więzieniu (obraz znany też pod tytułem alternatywnym Vanitas, powst. między 1609 a 1611 r.) [przypis edytorski]

Magdalena (…) w innym ogrodzie (…) „myślała, że to ogrodnik” — w Ewangelii wg Jana płacząca przed grobem Maria Magdalena, nie wiedząc o zmartwychwstaniu Jezusa, początkowo uznała go za ogrodnika (J 20, 11–15). [przypis edytorski]

maggi — marka płynnej przyprawy, koncentrat zbliżony w konsystencji i smaku do sosu sojowego; dziś rzecz. ndm. [przypis edytorski]

Maggioli, właśc. Cesare Maggi (1881–1961) — malarz włoski, pejzażysta. [przypis edytorski]

Magiae naturalis libri XX (łac.) — Magii naturalnej ksiąg XX. [przypis edytorski]

magicae artes (łac.) — sztuki magiczne. [przypis edytorski]

magiel a. maglownica — maszyna służąca do prasowania przez przepuszczanie między ściśle do siebie przylegającymi walcami większych sztuk materiału: pościeli, obrusów i ręczników itp.; ten rodzaj prasowania zwany jest maglowaniem; tu: lm magle odnosi się zapewne do walców będących ważną częścią składową urządzenia. [przypis edytorski]

magiel — zakład (warsztat) krochmalenia i prasowania tkanin (szczególnie lnianych). [przypis edytorski]

Magierek — Węgier, Madziar. [przypis edytorski]

magierka — czapka węgierska. [przypis edytorski]

magierka — także: madziarka, czapka węgierska; nakrycie głowy bez daszka, z płaską, okrągłą a. kwadratową główką (denkiem); najczęściej wykonana z grubego sukna i obszyta tzw. „barankiem” (paskiem futerka) lub dziergana z wełny; często ozdobiona piórkiem, pomponami, kolorowymi taśmami a. sznurkami; nakrycie głowy tego typu upowszechniło się w Polsce w XVI i XVII w., począwszy od czasów panowania Stefana Batorego, i stało się tradycyjnym nakryciem głowy noszonym zimą do stroju ludowego; wygląd magierek (barwy, rodzaj zdobienia) był zróżnicowany zależnie od regionu kraju. [przypis edytorski]

magierka — wysoka czapka chłopska z płaskim denkiem, pochodzenia węgierskiego; najczęściej wykonana z grubego sukna i obszyta tzw. „barankiem” (paskiem futerka). [przypis edytorski]

magierka (z węg. Magyar: Węgier) a. batorówka — okrągła lub czworokątna czapka bez daszka, wykonana z grubego sukna, obszywana tzw. barankiem; rozpowszechniona w daw. Polsce od czasów panowania Stefana Batorego. [przypis edytorski]

magis magnos clericos non sunt magis magnos sapientes (łac.) — największy z kleryków (księży; tu: mnichów) nie jest najtęższy w mądrości. [przypis edytorski]

magister elegantiarum (łac.) — nauczyciel elegancji, wzorzec elegancji. [przypis edytorski]

magister equitum (łac.) — dowódca jazdy. [przypis edytorski]

magister eroticarum (łac.) — mistrz erotyki; nauczyciel erotyki. [przypis edytorski]

magister (łac.) — mistrz. [przypis edytorski]

magister (łac.: przełożony, mistrz, nauczyciel) — tu: mistrz. [przypis edytorski]

magister respondit (łac.) — mistrz odpowiada. [przypis edytorski]

magistrat (daw.) — organ wykonawczy władz miejskich; też: siedziba tego organu. [przypis edytorski]

magistratura — tu: władza zwierzchnia, urząd. [przypis edytorski]

magistrat — zarząd miasta; nazwa oficjalna w Polsce do 1933 (tzw. ustawa scaleniowa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego przemianowała wówczas magistraty na zarządy miejskie), w języku potocznym używana również po wojnie, do 1950 r.; także: określenie budynku mieszczącego władze miejskie. [przypis edytorski]

magistrat — zarząd miasta; także: ratusz, budynek władz miejskich. [przypis edytorski]

magistrat (z łac.)— rada miejska, dzisiejszy ratusz. [przypis edytorski]

magistrat (z łac.) — rada miejska, dzisiejszy ratusz. [przypis edytorski]

magisz a. maisz (daw.) — towarzysz. [przypis edytorski]

maglarka — kobieta pracująca w maglu. [przypis edytorski]

maglownia — wałek do maglowania bielizny. [przypis edytorski]

maglownica (gw.) — deszczułka do ręcznego maglowania (wygładzania bielizny). [przypis edytorski]

magnąć (daw.) — fikać. [przypis edytorski]

magnąć (gw.) — fiknąć. [przypis edytorski]

Magna Charta [Libertatum] — Wielka Karta [Swobód], akt wydany w Anglii w 1215 przez króla Jana bez Ziemi, pod naciskiem możnowładztwa wzburzonego samowolą władcy, ograniczający władzę królewską i określający przywileje i swobody poddanych; w ustawodawstwie anglosaskim uznawana za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek parlamentarnej demokracji brytyjskiej. [przypis edytorski]

Magna Charta [Libertatum] — Wielka Karta [Swobód], akt wydany w Anglii w 1215 przez króla Jana bez Ziemi, zawierający liczne przywileje dla wasali; tu w znaczeniu przenośnym. [przypis edytorski]

magna cum laude (łac.) — z wielką pochwałą; zwrot używany dawniej na dyplomach jako forma oceny wyróżniającej. [przypis edytorski]

magna est veritas et… (łac.) — prawda jest wielka i… [przypis edytorski]

Magna Mater Terrae (łac.) — Wielka Matka Ziemi. [przypis edytorski]

magna parens (łac.) — wielka rodzicielka; określenie Rzymu użyte przez wybitnego rzym. poetę Wergiliusza (70–19 p.n.e.) w Georgikach II 173. [przypis edytorski]

magna pars fui (łac.) — brałem wielki udział. [przypis edytorski]

magna pars (łac.) — duża część. [przypis edytorski]

magna pars (łac.) — wielka część. [przypis edytorski]

Magna Peccatrix (łac.) — wielka grzesznica, tu: Maria Magdalena. [przypis edytorski]

magna porta (łac.) — wielka brama. [przypis edytorski]

magnaterya — dziś popr. pisownia: magnateria. [przypis edytorski]

magnatum et nobilium deum (łac.) — boga magnatów i szlachty. [przypis edytorski]

magnetyczne pociągnięcia — ruchy rąk służące wywołaniu hipnozy bądź wywieraniu wpływu na zahipnotyzowaną osobę. [przypis edytorski]

magnetyczny — tu: związany z magnetyzmem; zjawiska, które dzisiaj znane są pod nazwą hipnozy, w XIX w. określano jako mesmeryzm (od nazwiska Franza Antona Mesmera, 1734–1815) lub magnetyzm. [przypis edytorski]

magnetyzer a. hipnotyzer — człowiek potrafiący oddziaływać na przedmioty i innych ludzi siłą swojego umysłu. [przypis edytorski]

magnetyzer (daw.) — hipnotyzer. [przypis edytorski]

magnetyzer — tu: sztukmistrz, w swoich pokazach posługujący się zjawiskiem hipnozy. [przypis edytorski]

magnetyzm — tu: magnetyzm zwierzęcy, teoria sformułowana przez Franza Mesmera (1734–1815), według której o zdrowiu organizmów zwierzęcych, jak również ludzkiego, decyduje harmonijny przepływ „fluidu” (energii opisywanej jako subtelna materia). [przypis edytorski]

magnetyzm — zjawiska, które dzisiaj znane są pod nazwą hipnozy, w XIX w. określano jako mesmeryzm (od nazwiska Franza Antona Mesmera, 1734–1815) lub magnetyzm. [przypis edytorski]

magnetyzm zwierzęcy — teoria sformułowana przez Franza Mesmera (1734–1815), według której o zdrowiu organizmów zwierzęcych, jak również ludzkiego, decyduje harmonijny przepływ „fluidu” (energii opisywanej jako subtelna materia), zaś zaburzenia jego przepływu powodują choroby; kuracja Mesmera (mesmeryzm) polegała na porządkowaniu krążenia fluidu wzdłuż pasów wyznaczonych na ciele ludzkim poprzez zbliżenie i przesuwanie rąk terapeuty. [przypis edytorski]

magnetyzm zwierzęcy — teoria sformułowana przez Franza Mesmera (1734–1815), wg której o zdrowiu organizmów zwierzęcych, jak również ludzkiego, decyduje harmonijny przepływ „fluidu” (energii opisywanej jako subtelna materia), zaś zaburzenia jego przepływu powodują choroby; kuracja Mesmera (mesmeryzm) polegała na porządkowaniu krążenia fluidu wzdłuż pasów wyznaczonych na ciele ludzkim poprzez zbliżenie i przesuwanie rąk terapeuty; pomimo że już w XVIII w. komisje lekarskie uznały mesmeryzm za pseudonaukę, cieszył się popularnością w XIX w. [przypis edytorski]

magnezja — w okresie przedwojennym podpalana magnezja była stosowana zamiast lampy błyskowej. [przypis edytorski]

magnezjowy (o świetle) — jasny i blady, podobnie jak światło palącego się magnezu. [przypis edytorski]

Magni dominator (…) tam lentus vides? — władco wielkiego nieba, czy jesteś tak chętny, by słuchać o zbrodniach, by je oglądać? (Seneka, Fedra). [przypis edytorski]

Magnificat — z łac. Magnificat anima mea Dominum (Wielbi dusza moja Pana), łacińska wersja pieśni dziękczynnej Marii z Ewangelii wg Łukasza, jednego z najstarszych hymnów chrześcijańskich. [przypis edytorski]

Magnificat — z łac. Magnificat anima mea Dominum (Wielbi dusza moja Pana) pieśń dziękczynna, oparta o słowa wypowiedziane przez Maryję po Zwiastowaniu według Łk 1, 46–55. [przypis edytorski]

magnifika (daw., żart., z łac. magnificus: dostojny; wspaniały) — małżonka. [przypis edytorski]

magnifika (daw.) — żona. [przypis edytorski]

magnifika (przestarz.) — żona. [przypis edytorski]

magnifique, coup de maître, tour de force (fr.) — wspaniałe, mistrzowskie posunięcie, majstersztyk. [przypis edytorski]

Magnitogorsk — miasto przemysłowe w płd. Rosji, z największym w kraju kombinatem metalurgicznym; od 1931 miasto, szybko i znacznie rozbudowane w związku z budową huty żelaza podczas pierwszego planu pięcioletniego (1928–1932). [przypis edytorski]

Magnitostroj — powstały w latach 30. kombinat przemysłowy w Magnitogorsku w obwodzie czelabińskim w Rosji. W 1939 Melchior Wańkowicz pisał o polskim Centralnym Okręgu Przemysłowym jako o „polskim Magnitostroju”. [przypis edytorski]

magnolia — drzewo (a. krzew) o dużych, efektownych liściach, zwykle różowych lub białych. [przypis edytorski]

Magnus Clemens Maximus (ok. 335–388) — wódz rzymski. [przypis edytorski]

Magnus Dominus et laudabilis nimis — Pan Wielki i nader godny pochwały. [przypis edytorski]

Magnus (łac.) — wielki; przydomek Pompejusza. [przypis edytorski]

magot (biol.) — makak berberyjski, gatunek małp wąskonosych z rodziny koczkodanowatych, żyjących w Maroku i Algierii w Afryce Płn., a także na Gibraltarze. [przypis edytorski]

magot — gatunek małpy. [przypis edytorski]

magot — rodzaj małpy. [przypis edytorski]

magot — tu: figurynka przedstawiająca siedzącego grubasa; moda na nie pochodziła z zainteresowania częstymi w sztuce chińskiej posążkami Śmiejącego się Buddy, bóstwa Zadowolenia. [przypis edytorski]

Ma granice nieskończony — cała pierwsza strofa kolędy składa się z paradoksów (zdań wewnętrznie sprzecznych), by podkreślić wyjątkowy charakter narodzin Jezusa. [przypis edytorski]

mag Symon — legendarna postać, od której imienia utworzono termin „symonia”, oznaczający kupczenie godnościami kościelnymi. [przypis edytorski]

Magura — prawdopodobnie chodzi o Małą Górę, wzniesienie położone na północny wschód od Łopusznej. [przypis edytorski]

Magura Spiska a. Pogórze Spiskie — mikroregion pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a doliną Popradu na wschodzie, na pograniczu Polski i Słowacji. [przypis edytorski]

Magura — tu: Kopa Magury nad Doliną Jaworzynką, szczyt należący do grani Kasprowego Wierchu. [przypis edytorski]

Magus — Magier. [przypis edytorski]

mag (z gr. magos) — kapłan zoroastryzmu, perskiej religii monoteistycznej. [przypis edytorski]

Mahabharata — hinduistyczny poemat epicki, uznawany za jedno z głównych dzieł literatury indyjskiej, uważany także za najdłuższy epos na świecie. [przypis edytorski]

Mahabharata — jeden z dwóch głównych hinduistycznych poematów epickich (obok Ramajany); epos opowiadający o historii starożytnych Indii, zawierający nauki z zakresu filozofii (logiki, etyki), astronomii, medycyny, jogi, sztuki wojennej, edukacji, ekonomii, architektury, a także sztuki miłosnej. [przypis edytorski]

Mahabharata — jeden z dwóch głównych hinduistycznych poematów epickich (obok Ramajany); epos opowiadający o historii starożytnych Indii, zawierający nauki z zakresu filozofii (logiki, etyki), astronomii, medycyny, jogi, sztuki wojennej, edukacji, ekonomii, architektury, a także sztuki miłosnej; w jego skład wchodzi też Bhagawadgita (pieśń w formie dialogu, o tematyce religijnej i etycznej). [przypis edytorski]

Mahabharata — staroż. hinduski poemat epicki, zawierający m.in. dialog filozoficzny Bhagavadgita. [przypis edytorski]

Mahady — dziś popr.: Mahdi, tu: Muhammad al-Mahdi. [przypis edytorski]

mahant — w hinduizmie tytuł kapłana-zwierzchnika ważnej świątyni. [przypis edytorski]

maharadża — historyczny tytuł królewski suwerennych władców w Indiach. [przypis edytorski]

maharadża (sanskr.: wielki król) — historyczny tytuł królewski suwerennych władców w Indiach. [przypis edytorski]

maharadża (sanskryt: wielki król) — tytuł władców indyjskich. [przypis edytorski]

maharani (sanskr.) — królowa lub żona maharadży (króla w Indiach). [przypis edytorski]

Mahatma a. Mahatman — „Wielki Duch”, tytuł używany w sanskrycie w odniesieniu do wybitnych przywódców. [przypis edytorski]

mahatma — indyjski tytuł nadawany m. in. mistykom, tu: wtajemniczony. [przypis edytorski]

mahatma — indyjski tytuł określający przywódców duchowych i autorytety moralne. [przypis edytorski]

mahatma (sanskr.) — indyjski tytuł określający przywódców duchowych i autorytety moralne. [przypis edytorski]

mahatma (sanskr.) — tytuł indyjskiego mistyka, ascety a. filozofa. [przypis edytorski]

mahatma (sanskr.: wielka dusza) — tytuł używany w odniesieniu do wybitnych duchowych przywódców indyjskich, szczególnie jako autorytetów moralnych. [przypis edytorski]

Mahatma (sanskryt; maha: wielki, atma: dusza; Wielki Duch) — zwyczajowy tytuł wybitnych indyjskich przywódców duchowych; w kulturze Zachodu przyjęło się utożsamiać go z jedną postacią historyczną, mianowicie Mohandasem Karamchandem Gandhim (1869–1948), działaczem społeczno-politycznym i religijnym, który występując przeciw dyskryminacji ludności „kolorowej” w Imperium Brytyjskim, organizując akcje na rzecz praw biedoty, czy walcząc o niepodległość Indii, głosił jednocześnie zasadę niestosowania przemocy; propagowane przez niego metody biernego oporu i formy nieposłuszeństwa obywatelskiego pozwoliły uczynić z pacyfizmu narzędzie polityczne. Mahatma Gandhi sprzeciwiał się także niesprawiedliwości wynikającej z kastowego podziału społeczeństwa i działał na rzecz praw kobiet. [przypis edytorski]

mahatmi — dziś popr. forma M. lm: mahatmowie. [przypis edytorski]