Przypisy

Safonę bardzo podobną do greckiej… — Ludwikę Śniadecką, która kochała się w synu generał-gubernatora Korsakowa. Kiedy młody Korsakow zginął pod Warną w 1828 r., Śniadecka wyjechała tam dla poszukiwana jego zwłok i założyła szpital. Później wyszła za mąż za Michała Czajkowskiego (Sadyka Paszę). [przypis redakcyjny]

Safo — Safona, największa poetka grecka, „dziesiąta Muza”, żyła około roku 628–568 przed Chr., na Lesbos. [przypis redakcyjny]

Safo — wielka grecka poetka liryczna z VI w. p.n.e. [przypis redakcyjny]

saga — staroislandzkie lub skandynawskie opowiadania o życiu i czynach dawnych bohaterów narodowych. [przypis redakcyjny]

sagina — tłustość, sytość. [przypis redakcyjny]

Sag mir (niem.) — powiedz mi. (Tu i w dalszym ciągu rozmowy stary Mincel sam tłumaczy łamaną polszczyzną wyrażenia niemieckie.) [przypis redakcyjny]

sag…toga — rzymska szata wojenna i pokojowa. [przypis redakcyjny]

Saint-Cloud — daw. rezydencja cesarza Napoleona III; ogromny park, otaczający pałac królewski, stał się dla paryżan popularnym miejscem wycieczek. [przypis redakcyjny]

Saint–Maur — kanał na rzece Marnie pod Paryżem. [przypis redakcyjny]

Saintsimonistycznemu Bogu ludzkości, który niekiedy nabierał cech panteistycznych, hr. Henryk przeciwstawia osobowego Boga — Chrystusa, któremu nie próżno nadaje „arystokratyczny tytuł” Pana: Jego siła zaświadczona została już przez pokonanie pogaństwa. [przypis redakcyjny]

Sais — ognisko wiedzy kapłańskiej w starożytnym Egipcie. Była tam sławna świątynia bogini Neith [opiekunki zmarłych; red. WL]; napis u wejścia głosił o niej: „Jam jest wszystko, co było, jest i będzie; żaden śmiertelny nie uchylił mojej zasłony”. [przypis redakcyjny]

Sais — starożytna miejscowość w Dolnym Egipcie. Stąd według pewnych podań mieli wywodzić się Grecy [por. Platon, Timajos]. [przypis redakcyjny]

sajany (starop.) — suknie żołnierskie. [przypis redakcyjny]

sajdaczny (starop.) — z sajdakiem, kołczanem. [przypis redakcyjny]

sajdak (z tur.) — puzdro na łuk, cięciwę i strzały. [przypis redakcyjny]

sajeta (daw.) — cienkie, kosztowne sukno. [przypis redakcyjny]

sajeta — kosztowne cienkie sukno. [przypis redakcyjny]

saki — dawna gra towarzyska. [przypis redakcyjny]

Sakkya-Muni — Buddha. [przypis redakcyjny]

sak — osaczenie, pułapka (dosł.: worek). [przypis redakcyjny]

sakramentki — zakonnice zakonu nieustającego uwielbienia Najświętszego Sakramentu; Maryja Kazimiera sprowadziła je z Francji do Polski w roku 1687. [przypis redakcyjny]

Sakrypant — król cyrkaski, bohater saraceński. [przypis redakcyjny]

salamandra — istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia. [przypis redakcyjny]

salamandra — zwierzę ziemnowodne z plamami ognistymi na skórze; duch ognia wedle wierzeń średniowiecznych. [przypis redakcyjny]

Salamanka — miasto w królestwie Leon w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

salentyńska włość — starożytni Salentynowie mieszkali na południowym krańcu Kalabrii. [przypis redakcyjny]

salga — kuropatwa. [przypis redakcyjny]

Salgama — rodzaj konfitury; konserwy z owoców w soli. [przypis redakcyjny]

salicel, prawidłowo: salicyl — składnik różnych lekarstw, m.in. proszków uśmierzających ból. [przypis redakcyjny]

Salmydessus — wybrzeże i miasto na trackim brzegu Morza Czarnego. [przypis redakcyjny]

salon des morts (fr.) — salon umarłych. [przypis redakcyjny]

salony wiosenne — mowa o corocznych wystawach prac współczesnych malarzy francuskich i obcych organizowanych w Paryżu. [przypis redakcyjny]

salopa — watowany płaszcz damski, z peleryną. [przypis redakcyjny]

salopa (z niem.) — długa, obszerna odzież wierzchnia kobieca. [przypis redakcyjny]

salpy — drobne zwierzęta morskie należące do podtypu osłonic. [przypis redakcyjny]

saltarello (wł.) — żywy taniec z podskokami. [przypis redakcyjny]

salto mortale (wł.) — skok śmiertelny, grożący śmiercią. [przypis redakcyjny]

salto ( z łac. a. z wł.) — skok. [przypis redakcyjny]

salus (łac.) — ratunek, bezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

salus (łac.) — zdrowie. [przypis redakcyjny]

salus, salutis (łac.) — ratunek, wybawienie, tu B. lp salutem. [przypis redakcyjny]

salutacją — pozdrowienie, ukłon. [przypis redakcyjny]

salutacją — ukłon. [przypis redakcyjny]

salutem Reipublicae (łac.) — bezpieczeństwo (a. ratunek) Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

salvam actionem (łac.) — wolne działanie. [przypis redakcyjny]

Salvanus — Sauvan. [przypis redakcyjny]

Salvator Rosa (1615–1673) — malarz włoski XVII w. lubujący się w tematach smutnych, pełnych okrucieństwa. [przypis redakcyjny]

Salve Antoni victor et imperator! (łac.) — witaj, Antonjuszu, zwycięzco i wodzu. [przypis redakcyjny]

Salve Auguste victor et imperator! (łac.) — witaj, Auguście, zwycięzco i wodzu. [przypis redakcyjny]

salve (łac.) — witaj. [przypis redakcyjny]

salve (łac.) — witaj; Salve, bracie!: powitanie na sposób staroszlachecki. [przypis redakcyjny]

salvum conductum (łac.) — wolne przejście. [przypis redakcyjny]

Salwator (z łac.) — zbawca. [przypis redakcyjny]

salwe — pozdrowienie. [przypis redakcyjny]

salwować się — ratować się. [przypis redakcyjny]

salwować się — schronić się, ocalić się. [przypis redakcyjny]

salwować się (z łac.) — uratować się. [przypis redakcyjny]

salwować (z łac.) — uratować. [przypis redakcyjny]

salwowali się — ratowali się. [przypis redakcyjny]

samą maścią — zewnętrznym wyglądem. Flaszka powinna być dobrze omszała, co jest świadectwem starości, a więc dobroci wina. [przypis redakcyjny]

sama prelest' (ros.) — sama rozkosz, wprost cudowne. [przypis redakcyjny]

Sama przez siebie dobra Arcywola — Bóg dobry sam z siebie nie zmyli swojego dobra. [przypis redakcyjny]

sama. [przypis redakcyjny]

samary — juki, wory na bagaż. [przypis redakcyjny]

sam a sam (daw.) — sam na sam. [przypis redakcyjny]

sama (starop.) — żona, pani. [przypis redakcyjny]

samasz — bóżniczy, świątnik; żydowski sługa świątynny. [przypis redakcyjny]

Sambor — miasto nad Dniestrem, zach. Ukrainie, w obwodzie lwowskim, należące do dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

sam cieśla — budowniczy labiryntu, Dedal, który wraz z synem Ikarem uciekał z Krety na skrzydłach sporządzonych z piór i wosku. [przypis redakcyjny]

Sameednam — samojedzki wyraz, oznaczający „Synowie Ziemi”; nazwa „Samojed” jest zepsutym słowem „Sameednam” [wg najpowszechniejszej hipotezy słowo „Samojed”, w polszczyźnie zapożyczone z rosyjskiego (самоед), wywodzi się z języka Lapończyków (Saamów), zamieszkujących płn. część Płw. Skandynawskiego: w norweskim lapońskim Sāme-ǣnà, D. Sāme-ædnàm(a) oznacza „kraj Saamów”; red. WL]. [przypis redakcyjny]

samego Chrystusa — W tym tłumaczeniu, podobnie jak i w tekście oryginału, wyraz ten: Chrystusa, trzy razy się powtarza na końcu wiersza niezrymowany z żadnym innym wyrazem. Tu poeta wyraźnie celowo, przez poszanowanie dla imienia Chrystusa Pana nie zrymował go z żadnym innym wyrazem. [przypis redakcyjny]

same kataklizmy i Apokalipsis — tj. klęski, o jakich mowa w Apokalipsie św. Jana. [przypis redakcyjny]

same one — dziś popr. B. lm r.n.: samo to. [przypis redakcyjny]

sam jeden knuje, pod imieniem sancitów ogłasza — ułożona według wskazówek Stackelberga zmiana ustroju, zatwierdzona przez Sejm na kadencji 27 marca–11 kwietnia 1775 r. (w pierwszym rzędzie utworzenie Rady Nieustającej i ogłoszenie „praw kardynalnych”); sancita — postanowienia generalności konfederackiej (z łac. sancio: postanawiam, uświęcam); miały moc prawa. [przypis redakcyjny]

samka — samica, tu żartobliwie o pani Twardowskiej. [przypis redakcyjny]

Samoczwart gwiazdy świeciły jaskrawo — Tu poeta przez te cztery gwiazdy alegorycznie wyobraża cztery cnoty kardynalne, jakimi są: roztropność, sprawiedliwość, siła woli i umiarkowanie. [przypis redakcyjny]

samodział — materiał tkany na ręcznym krośnie; szorstka, dość gruba tkanina, najczęściej wełniana. [przypis redakcyjny]

samodziesięć — sam z 9 towarzyszami, w dziesięciu. [przypis redakcyjny]

samojedź a. samojed — ludożerca. [przypis redakcyjny]

Samojedzi — koczujący szczep w północnej Syberii. Niżowi Samojedzi to rybacy, inni — pastuchy lub myśliwi. [przypis redakcyjny]

samokilk — sam z kilku towarzyszami. [przypis redakcyjny]

Samo nas niebo (…) siebie rozumie bydź godne — łacińska konstrukcja accusativi cum infinitivo; [znaczenie: samo niebo uważa nas za godnych siebie; red. WL]. [przypis redakcyjny]

samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w. [przypis redakcyjny]

samopał — strzelba. [przypis redakcyjny]

samopięt (starop.) — w pięciu, sam z czterema towarzyszami. [przypis redakcyjny]

samopięty (starop.) — [sam] z czterema innymi [towarzyszami]. [przypis redakcyjny]

samopięty (starop.) — sam z czterema towarzyszami; Cyrena samopięta (w oryg. „dove cinque cittadi hebbe C.”)/: Cyrena z czterema innymi miastami. [przypis redakcyjny]

samota — samotność. [przypis redakcyjny]

Samotnieć ja chodzę, wyklęta z ich szeregu — dusza zabitego nie może zaznać ukojenia w Hadesie, dopóki nie jest pomszczona. [przypis redakcyjny]

samotrzeć (daw.) — (przysłówek: jak?) z dwoma towarzyszami i sam trzeci. [przypis redakcyjny]

samotrzeć (daw.) — sam z dwoma towarzyszami. [przypis redakcyjny]

samotrzeci (daw.) — dwaj towarzysze i sam trzeci [przypis redakcyjny]

samotrzeci (daw.) — dwaj towarzysze i sam trzeci. [przypis redakcyjny]

samotrzeci — ty i dwaj chłopcy, we trzech. [przypis redakcyjny]

Sam Owidiusz objaśnia nas, że (…) posągi Westy w jej świątyni (…), skoro kapłanka Westy, Sylwia, została matką, pozakrywały sobie ze wstydu oczy dziewiczymi rękoma — [patrz:] Owidiusz, Fasti, III, 45–46: „Sylvia fit mater: Vestae simulacra ferantur/ Virgineas oculis opposuisse manus” (Q). [przypis redakcyjny]

samowolna wiara — wiara wynikająca z własnej woli, z własnego wyboru. [przypis redakcyjny]

samowtór (daw.) — we dwóch, sam z kimś drugim, tu: pojedynek. [przypis redakcyjny]

samowtór (daw.) — z jednym towarzyszem, sam [jest] wtóry; [we dwóch z towarzyszem; red. WL]. [przypis redakcyjny]

samowtóry — kucharz i kuchta. [przypis redakcyjny]

sam — pan domu, mąż; sama: żona. [przypis redakcyjny]