Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 156973 przypisów.
Je protège le viole, l'escroquerie dans des ordres, qui vont se suivre. C'est mon loyale système: — Chronię gwałt i oszustwo w rozkazach, które będą wykonywane. Oto mój lojalny system: [przypis edytorski]
je przywodził (starop.) — przyprowadzał ich. [przypis edytorski]
jeremiada (daw.) — lament. [przypis edytorski]
jeremiada — narzekanie, biadanie; nazwa utworzona od imienia biblijnego proroka Jeremiasza, który wygłaszał mowy zawierające skargi na moralny upadek ludu Izraela oraz upomnienia i przewidywania nieszczęść, jakie mogą stąd wyniknąć. [przypis edytorski]
jeremiady — narzekanie, biadanie; nazwa utworzona od imienia biblijnego proroka Jeremiasza, który wygłaszał mowy zawierające skargi na moralny upadek ludu Izraela oraz upomnienia i przewidywania nieszczęść, jakie mogą stąd wyniknąć. [przypis edytorski]
Jeremiasz — 28, 15–17. [przypis tłumacza]
Jeremiasz, Ananiasz — Patrz fragm. poprzedni. [przypis tłumacza]
Jeremiasz — biblijny prorok, któremu przypisywane jest autorstwo Księgi Jeremiasza, Lamentacji oraz Ksiąg Królewskich. [przypis edytorski]
Jeremiasz — hebrajski prorok, ur. około r. 628 przed Chr. [przypis tłumacza]
Jeremiasz (ok. 650–ok. 570 p.n.e.) — jeden z największych proroków Starego Testamentu, tradycyjnie uznawany za autora Księgi Jeremiasza, Lamentacji oraz Ksiąg Królewskich. [przypis edytorski]
Jeremiasz (ok. 650–ok. 570 p.n.e.) — prorok judzki, twórca biblijnej Księgi Jeremiasza, zawierającej zbiór jego proroctw; przypisuje się mu również autorstwo biblijnych Lamentacji. [przypis edytorski]
Jeremiasz — syn Chilkiasza, twórca biblijnej księgi Jeremiasza, w której zawarł napomnienia i groźby dla Izraelitów; przypisuje się mu również autorstwo biblijnych Lamentacji. Jest uznawany za jednego z czterech proroków większych. Zapowiedział spustoszenie Judy i Jerozolimy, upadek państwa i niewolę oraz oswobodzenie z niewoli i ostateczne zbawienie. [przypis edytorski]
Jeremi — prawdop. św. Hieronim ze Strydonu (zm. 419 a. 420), tłumacz Biblii na łacinę, w ikonografii przedstawiany jako starzec. [przypis edytorski]
Jermak Timofiejewicz (zm. 1585) — ataman kozacki, od ok. 1577 w służbie rosyjskiej rodziny kupieckiej Stroganowów, opanował znaczną część tatarskiego chanatu syberyjskiego, przyłączoną następnie do Rosji. [przypis edytorski]
Jernesta (gw.) — Ernesta, Ernestyna. [przypis edytorski]
Jeroboam I (zm. 903 p.n.e.) — postać biblijna, pierwszy władca Królestwa Izraela, powstałego po rozpadzie państwa Salomona na dwie części; wybrany królem przez wszystkie plemiona oprócz Beniamina i Judy, które pozostały przy Roboamie, synu Salomona. [przypis edytorski]
jerocho — Metys z meksykańskiego wybrzeża. [przypis autorski]
Jerome H. Remick & Co. v. American Automobile Accessories Co, circuit court of appeals, sixth circuit, 5 f.2d 411 (6th cir. 1925), decided april 9, 1925, https://casetext.com/case/jerome-h-remick-amp-co-v-american-automobile-accessories-co#.U2TN9vl_t7k, (dostęp 10.11.2013). [przypis autorski]
Jerome K. Jerome (1859–1927) — angielski powieściopisarz i dramaturg; autor powieści humorystycznej Trzech panów w łódce (nie licząc psa) z 1889 r. [przypis edytorski]
jeroplan (gw.) — aeroplan, samolot. [przypis edytorski]
Jerowicz — takiej miejscowości nie znamy. Niezawodnie Trabuc błędnie wypisał nazwę „Żurowice” przez którą to miejscowość J. Kaz. w istocie wracał do Warszawy, i gdzie się zatrzymywał (Por. niż. list. nr. 21). [przypis autorski]
Jerozolima a. Jeruzalem — miasto położone na wzgórzach Judei. Nazwa Jerozolima funkcjonuje od zdobycia miasta przez Dawida, który ustanowił ją stolicą swojego państwa (poprzednią stolicą był Hebron) (2Sm 5,5). Wcześniej miasto przynależało do rodu Jebusytów, stąd nazwa Jebus (Joz 18,28). W Księdze Rodzaju, w czasach Abrahama, występuje miasto o nazwie Salem a. Szalem, w którym panował Melchizedek; miasto jest utożsamiane z późniejszą Jerozolimą (Rdz 14,18). Król Salomon wybudował w mieście tzw. Pierwszą Świątynię (1Krl 5,19), miejsce przechowywania Arki Przymierza (1Krl 8,1–13), od tego czasu jest to najważniejsze miasto w religii żydowskiej. [przypis edytorski]
Jerozolima — Ἱεροσολυμα, w Septuagincie Ἱερουσολήμ, w klinach U-ru-sa-lim (K.-T., str. 4, 6, 11), dziś El-Kuds. Hebr. יְרוּשָׁלַיִם plurale tantum. „Najsławniejsze to miasto nie tylko w Judei, ale i na Wschodzie”, Pliniusz, Historia naturalna V, 15. [przypis tłumacza]
Jerozolima — miasto na granicy Izraela i Autonomii Palestyńskiej/Państwa Palestyńskiego, uznawane za miejsce święte przez przedstawicieli trzech największych religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. [przypis edytorski]
Jerozolima — największe miasto Izraela; osada w Jerozolimie powstała prawdopodobnie ok. 2400 lat p.n.e.; ok. 1003 p.n.e. żydowski król Dawid podbił miasto i przeniósł tu (z Hebronu) stolicę Królestwa Izraela. Jerozolima położona jest na płd. krańcu płaskowyżu pomiędzy Wzgórzami Jerozolimskimi (na wsch. Góra Oliwna, na płn.-wsch. Góra Skopus), ze wszystkich stron otoczona jest dolinami (Cedron, Hinnom i Tyropeon), znajduje się 60 km na wsch. od Tel Awiwu i wybrzeża Morza Śródziemnego, 30 km na zach. od Morza Martwego. [przypis edytorski]
Jerozolima — największe miasto Izraela, stolica administracyjna Dystryktu Jerozolimy i stolica państwa Izrael. [przypis edytorski]
Jerozolima wyzwolona — poemat epicki poety wł. Torquata Tassa (1544–1595). [przypis edytorski]
Jerozolima wyzwolona — poemat opowiadający o średniowiecznych wyprawach krzyżowych. [przypis edytorski]
Jerozolima wyzwolona — włoski epos rycerski autorstwa Torquato Tasso, wyd. w 1575, bardzo popularny w czasach romantyzmu. [przypis edytorski]
Jerozolimo, co będziesz — Mojżesz żył w XIII w. p.n.e., a dopiero w XI w. p.n.e. żydowski król Dawid podbił miasto, które uczynił swoją stolicą. Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo w miejscu dzisiejszej Jerozolimy jest bardzo dawne, datuje się na IV tysiąclecie p.n.e. [przypis edytorski]
Jerozolimskich kwapiąc się do grodów — przestawienie, zamiast: kwapiąc się do jerozolimskich grodów (porównaj pieśń I zwr. 2, zwr. 25 itp.). [przypis redakcyjny]
Jeruzalem a. Jerozolima — największe miasto Izraela. [przypis edytorski]
jeruzalemczyk, kapłan — Niese: ἐξ Ἱεροσολύμων ἱερεύς; Dindorf: γένει Έβραῖος ἐξ Ἱεροσολύμων ἱερεύς. [przypis tłumacza]
Jeruzalem — dziś: Jerozolima, jedno z najstarszych miast kananejskich, powstałe w 3 w. p.n.e., święte miasto chrześcijan, żydów i muzułmanów, do którego odbywają się pielgrzymki wiernych; przenośnie: ojczyzna dana narodowi wybranemu przez Boga, ojczyzna doskonała i jako taka stanowiąca cel dążeń. [przypis redakcyjny]
Jeruzalem — dziś: Jerozolima. [przypis edytorski]
Jeruzalem, matka nasza — Ga 4, 26. [przypis edytorski]
Jerycho — Ἱεριχοῦν, LXX Ἱεριχώ, יְרִיחֹ֑ה (1 Krl 16, 34), dziś wieś er-Rîha (Boettger; Baedeker pisze: Errîhâ), licząca około 300 mieszkańców. W „błogosławionym” Jerychu pod siejącym woń drzewem oleandrowym, wśród palm i bujnej wegetacji, pielgrzym wspomina sobie, że przecież wedle treści samej nazwy ma to być „miejsce woni” (od רֵיחַ, pachnieć). W stronie zachodniej widnieje niby skalisty trapezoid Góra Kuszenia (Dżebel Karantal), z której szczytu roztacza się wspaniały widok na okolicę, na Morze Martwe, na Jordan, na całe Zajordanie i na góry Moabickie. U stóp góry szukają śladów biblijnego Jerycha. [przypis tłumacza]
Jerycho — Ἱεριχοῦς, Ἱεριχώ, יְרִיחוֹ, dzisiejsza wieś Erîhâ (300 mieszkańców). [przypis tłumacza]
Jerycho — miasto położone w Judei (obecnie wschodnia część Palestyny), ok. 9 km na zachód od rzeki Jordan i ok. 10 km na północny zachód od Morza Martwego. [przypis edytorski]
jerychońska — por. Jerycho: miasto położone w Judei, we wschodniej części Palestyny. [przypis edytorski]
jerychoński — niezwykle głośny; nawiązanie do trąb jerychońskich, których dźwięki, według Biblii, przyczyniły się do zburzenia murów Jerycha. [przypis edytorski]
Jerzy Białopiotrowicz — ostatni Pisarz W. Ks. Litewskiego, czynnie należał do powstania Litwy pod Jasińskim. Sądził więźniów stanu w Wilnie. Mąż dla cnót i patriotyzmu bardzo szanowany w Litwie. [przypis autorski]
Jerzy Braun — Jerzy Braun ps. „Bronisław Rogowski” (1901–1975) — polski pisarz, poeta, dramaturg, publicysta, polityk, uczestnik powstania warszawskiego, ostatni Delegat Rządu na Kraj (od 28 czerwca 1945 r.) i przewodniczący Rady Jedności Narodowej, więziony przez władze komunistyczne w latach 1948–1956, wyemigrował i mieszkał w latach 1965–1975 w Rzymie, gdzie zmarł. [przypis edytorski]
Jerzy Chrzan — morderca księcia Przemysława Oświęcimskiego, stracony w publicznej egzekucji. [przypis edytorski]
Jerzy Ernest Stahl (1660–1734), prócz teorii flogistonu, podał między innymi opisy swoich badań chemicznych nad wapnem metalicznym w dziele: Experimenta et observationes chemicae (1731). [przypis redakcyjny]
Jerzy Ficowski ps. „Wrak” (1924–2006) — poeta, pisarz, autor piosenek, tłumacz, żołnierz AK, w powstaniu szeregowy żołnierz pułku „Baszta”, po wojnie działacz opozycji demokratycznej w latach 70. i 80., sygnatariusz tzw. listu 59. [przypis edytorski]
Jerzy — fr. George. [przypis edytorski]
Jerzy Gawin ps. „Słoń” (1922–1944) — harcerz, w konspiracji od 1939, uczestnik m.in. akcji pod Arsenałem, podchorąży AK, w powstaniu dowódca drużyny, a następnie plutonu w Zgrupowaniu „Radosław”, poległ na Czerniakowie 23 września 1944. [przypis edytorski]
Jerzy I (1660–1727) — pierwszy król Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii z dynastii hanowerskiej (od 1714). [przypis edytorski]
Jerzy II Hanowerski (1683–1760) — król Wielkiej Brytanii (od 1727) z dynastii hanowerskiej. [przypis edytorski]
Jerzy III (1738–1820) — król Wielkiej Brytanii w latach 1760–1801. [przypis edytorski]
Jerzy III (1738–1820) — ostatni król Wielkiej Brytanii i Irlandii i pierwszy król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. [przypis edytorski]
Jerzy II Rakoczy (1621–1660) — książę Siedmiogrodu, krainy położonej w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Wyznawca protestantyzmu i sprzymierzeniec Szwedów (w 1657 r.). [przypis edytorski]
Jerzy I Rakoczy (1593–1648) — w czasie kampanii Gabra Bethlena dowódca wojsk broniących Siedmiogrodu, książę Siedmiogrodu od 1630, wyznawca kalwinizmu. [przypis edytorski]
Jerzy — Jerzy Lubomirski, przyjaciel Krasińskiego (1817–1872), pod koniec życia kurator Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. [przypis redakcyjny]
Jerzy Kirchmayer (1895–1959) — oficer dyplomowany WP, następnie w ZWZ/AK, współautor planu Akcji „Burza”, po wojnie pozostał w Polsce, prześladowany i więziony w czasach stalinizmu, zrehabilitowany w latach pięćdziesiątych, publikował prace historyczne poruszające tematykę powstania warszawskiego, w których nie stronił od krytyki dowództwa polskiego. [przypis edytorski]
jerzyk z wysp wschodnioindyjskich, który buduje swe gniazda wyłącznie ze stwardniałej śliny — salamanga, ptak z rodziny jerzykowatych. [przypis edytorski]
Jerzy — Lubomirski. [przypis redakcyjny]
Jerzy Mniszech (ok. 1548–1613) — wojewoda sandomierski. Wspierał zbrojnie i finansowo Dymitra Samozwańca w jego staraniach o tron moskiewski. [przypis edytorski]
Jerzyna, Zbigniew (1938–2010) — poeta, eseista, dramaturg, jeden z założycieli spółdzielni wydawniczej „Anagram”. [przypis edytorski]
Jerzy Pac, zabity (…) od Szwedów w Białymstoku — ob[acz]: Niesiecki, t. VII, s. 223. [przypis autorski]
Jerzy, święty (zm. 303) — chrześcijański święty z Azji Mniejszej, zgodnie z tradycją oficer armii rzymskiej, z powodu wiary aresztowany, torturowany i ścięty; otoczony kultem na Bliskim Wschodzie, od czasu wypraw krzyżowych popularny również w Europie; średniowieczna legenda o św. Jerzym opowiada o jego walce ze smokiem. [przypis edytorski]
Jerzy Sand — właśc. Amantine Dudevant (1804–1876), pisarka fr. publikująca pod męskim pseudonimem George Sand, z czego żartuje Boy. [przypis edytorski]
Jerzy Sebastian Lubomirski (1616–1667) — marszałek wielki koronny, hetman polny koronny, późniejszy rokoszanin; w odwecie za najazd na Rzeczpospolitą podjął dwutygodniową wyprawę na Węgry, gdzie spustoszył posiadłości Rakoczego. [przypis redakcyjny]
Jerzy Sosnowski (1863–1933) — pseud. Marian Mariański; aktor. [przypis edytorski]
Jerzy V (1865–1936) — król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii (od 1927 Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) i cesarz Indii. [przypis edytorski]
Jerzy Whitefield, właśc. George Whitefield (1714–1770) — duchowny anglikański, założyciel ruchu metodystów. [przypis edytorski]
Jerzy — w liście występujących postaci pojawia się jako Grzegorz; ang. George; stąd zgadza się z wróżbą, ponieważ imię to rozpoczyna się na literę G. [przypis edytorski]
Jerzy z Trapezuntu, łac. Georgius Trapezuntius — ur. 1396 r., prawdopodobnie na Krecie, wykładał filozofię i retorykę w Wenecji i Rzymie; będąc arystotelikiem występował w wielu pismach polemicznych przeciw platonikom. Ważniejsze dzieła: Comparatio Platonis et Aristotelis, De re dialectica, przekłady wielu dzieł Arystotelesa. [przypis autorski]
Jeśli będziem czekać kogo (…) czas nazbyt długą zmitrężymy zwłoką — Nie powinniśmy koniecznie oczekiwać na zewnętrzny powód, ażeby moralnie postępować coraz dalej; z wnętrza nas samych ten pociąg powinien wychodzić, który przez światło z nieba tylko się w nas rozwija. [przypis redakcyjny]
jeśli będzie miał czoło (daw.) — jeśli się odważy, jeśli nie będzie się tego wstydził. [przypis edytorski]
jeśli będzie miał czoło (książk.) — mieć odwagę, czelność. [przypis edytorski]
Jeśli Bóg jest, jest istotą żyjącą (…) wszystko to stworzone jest przez człowieka i w odniesieniu do niego — cały ten ustęp jest kompilacją różnych ustępów z Cycerona, O naturze bogów. [przypis tłumacza]
jeśli Bóg z nami, któż przeciwko nam — Rz 8, 31. [przypis edytorski]
jeśli [Bóg] zostanie przez człowieka przezwyciężony — człowiek potrafi modlitwą spowodować odwołanie kary Boga. [przypis tłumacza]
jeśli bydź może (starop. konstrukcja) — jeśli [to] być może; jeśli to możliwe. [przypis edytorski]
jeślibym chciał, żeby gorliwie załatwiał sprawy, dla których przybyłem, to jest jasne, że musiałbym sam naprzód robić to dla niego — cudzoziemiec nie pozostaje pod opieką prawa. Jeżeli obcy ma jakąś sprawę do załatwienia np. w sądzie obcego państwa, czyni to za pośrednictwem gospodarza, u którego gości. Gość odwzajemnia się za to, jeśli goszczący go przybywa znów do jego kraju. Ten wzajemny stosunek gościnności zwie się po grecku ksenia, a związany nim zwie się ksenos. [przypis tłumacza]
jeśliby mu stało (daw.) — jeśliby mu wystarczyło. [przypis edytorski]
jeślibym zdecydowała się pozwolić Cordianiemu na to, o co może mężczyzna błagać kobietę tylko w imię płomiennej miłości — dosłownie u Casanovy: „Si j'avais pu me résoudre à ses sacrifices qui ne sont dus qu'a l'amour…”. [przypis tłumacza]
Jeśliby razem jechali tą drogą — Diecezje wymienionych trzech biskupów tam się schodzą. [przypis redakcyjny]
Jeśliby tam któryś z eforów zamiast słuchać większości usiłował ganić władzę i stawiać opór zarządzeniom — porównanie trafne nie jest. Sparta imponuje dlatego, że wszyscy, nawet królowie, podporządkowują się prawu. Trzydziestu tyranów zaś dopuszcza się jedynie gwałtów, co nie jest dopuszczalne w żadnej konstytucji. [przypis tłumacza]
Jeśli by twój brat (…) odpuść mu! — cytat z Biblii (Łk 17:3–4) w tłum. J. Wujka. [przypis edytorski]
jeślić — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
jeślić starczy — konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć; inaczej: jeśli ci starczy. [przypis edytorski]
jeśli chcemy sobie urządzić zawody chórów… — chóry wystawia się na uroczystości państwowe. W Atenach od czasów Klejstenesa (508 r.) prawem określono obowiązki wystawiania chórów na wszystkie uroczystości państwowe. Do takich uroczystości należą i przedstawienia dramatyczne, gdyż chór jest istotną częścią tragedii i komedii. Chóry te współzawodniczą ze sobą, bo Grecy, zgromadziwszy się na jakiejś zabawie, nałogowo urządzają zawody (agony), nie tylko wyścigi konne, ale i zawody muzyczne. Obowiązek wystawienia chóru (choregia) jest ciężarem państwowym (liturgia), i to dotkliwym. Obywatel obarczony tą powinnością, zwany choregiem (przewodnikiem chóru), ma zebrać drużynę choreutów w myśl przepisów (wykluczeni metojkowie, tj. mieszkańcy Aten nie obywatele, lecz wolni), postarać się o lokal dla ćwiczeń chóru (choregejon), łożyć na jego utrzymanie, starać się o kostiumy, opłacać nauczyciela (chorodidaskalos), muzyka i kogoś, co by utrzymywał rygor i ład w tej całej gromadzie. [przypis tłumacza]
Jeśli chcesz dzielić (…) świat ten cały? — Szlachetne i naiwne zarazem pojęcie miłości. [przypis tłumacza]
Jeśli Chrystus za nas zdrowie swoje położył, i my je kłaść za bracią naszę mamy — parafraza 1 J 3, 16. [przypis edytorski]
jeśli chwytają szczęście lepiej dostrojone do ich organów — fizjologowie znający ustrój organów powiadają wam: niesprawiedliwość w stosunkach rodzi oschłość, nieufność i nieszczęście. [przypis autorski]
Jeśli cię zapomnię, ojczyzno miła moja i Jeruzalem moje, niech zapomnię prawice ręki swojej… — Ps 136, 5–6 (autorstwa tego psalmu nie można jednak przypisywać Dawidowi, gdyż stanowi lamentację judejskich wygnańców przesiedlonych do Babilonii, co miało miejsce kilkaset lat po czasach Dawida). [przypis edytorski]
jeśli (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]
jeśli dawnych rzeczy myśl w tobie głęboko — co poeta przez to rozumie, trudno na pewno orzec. Może trzeba uzupełnić: głęboko uśpiona. Czyli: jeśli masz sentyment dla rzeczy dawnych, to przyniosła by ci może ulgę „w niezbędnej zgryzocie” kontemplacja tych ruin dawnej świetności; jeżeli nie — to może przynajmniej w „śliczny błękit” włoski „wpatrzywszy twe oko, słodycz w rozpaczy znajdziesz” itd. [przypis redakcyjny]
jeśli (daw.) — tu: czy, czy też. [przypis edytorski]
jeśli (daw.) — [tu:] czy, czy też. [przypis edytorski]
jeśli (daw.) — tu: czy. [przypis edytorski]
Jeśli dobrze wprawieni moi szeregowcy — niewolnik knujący podstęp u Plauta bardzo często porównywa się z dowódcą wojska, które prowadzi na wyprawę wojenną (zob. wyżej, w. 240 i nast.). [przypis tłumacza]
Jeśli gorzkie zazdrości i swary są w sercach waszych… — Jk 3, 14–15. [przypis edytorski]
jeśli istnieje więcej światów, jak to mniemali Demokryt, Epikur (…) — Diogenes Laertios, Demokryt z Abdery oraz Epikur [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 44 i X, 89n. [przypis edytorski]
Jeśli ja ci daję służbę, zapasy i wełnę, szaty, złoto, stroje zdobne… — wylicza wszystko, co zwykle należało się żonie ze strony męża do utrzymania jej i domu. Złoto (klejnoty), stroje zdobne (purpura) uważały panie rzymskie za swój święty przywilej, o który umiały nawet bardzo energicznie walczyć, jak np. w r. 195 p.n.e., kiedy to zaburzeniami, wywołanymi w mieście, wymusiły zniesienie ustawy (lex Oppia), ograniczającej ten zbytek. [przypis tłumacza]
jeśli jakie były — dziś raczej: jeśli jakieś były. [przypis edytorski]
jeśli jakiś bóg nie przeszkodzi, wkroczyć w krainę tych… — przed bitwą badają Grecy wnętrzności złożonego na ofiarę zwierzęcia i obserwują jego drgania. Jeśli wieszczek wywnioskuje z tego, że wola bogów sprzeciwia się wyprawie, a powtórzone ofiary wypadną tak samo, zaniecha się wyprawy. [przypis tłumacza]
