Przypisy

Borek — Józef Borek. [przypis redakcyjny]

Borgia — Cesare Borgia, syn papieża Aleksandra VI, słynny kondotier i okrutnik, wsparty przez Ludwika XII, króla francuskiego, którego łaski umiał sobie pozyskać, częścią wymordował, częścią powyganiał małych dynastów rzymskich i zrobił się panem całej Romanii. [przypis redakcyjny]

borgować (daw.) — udzielić kredytu. [przypis redakcyjny]

borg (z niem.) — kupno na kredyt; borgowa służba: służba niepłacona gotówką, zaległy żołd. [przypis redakcyjny]

borowego — leśnego, dzikiego. [przypis redakcyjny]

Borso — nieślubny syn Mikołaja d'Este (strofa 42); panował w Ferrarze po swym bracie Leonellu. [przypis redakcyjny]

Borysten — nazwisko starożytne Dniepru. [przypis redakcyjny]

Borys — tu: chłop. [przypis redakcyjny]

Borzęcki, Paweł — zięć Stanisława Sarbiewskiego, wojewody mazowieckiego. [przypis redakcyjny]

boś (…) dużo gości sprosił — Mąż przed spotkaniem z Dziewicą sam zabiegał o to, aby chrzest wypadł okazale. [przypis redakcyjny]

Bo światła tak się wydały zatlone (…) — Aluzja do krucjat, do rycerzy krzyżowych, którzy krew swą przelewali z nadzieją odzyskania Ziemi Świętej z rąk niewiernych. Poeta w ogólności widzi na planecie Mars wszystkich bojowników Chrystusa. Ich blask połączony przez przecięcie dwóch promieni tworzy kształt krzyża, te zaś dwa promienie, czyli dwie pręgi jasne ze swoimi małymi i wielkimi światłami poeta porównuje do drogi mlecznej. [przypis redakcyjny]

bosiny — obchodzenie żałoby po zmarłym (u Żydów). [przypis redakcyjny]

boskiej (…) liry — Lira symbolicznie tu wzięta za samego archanioła w chwili, kiedy zanucił pieśń pochwalną, koronując Marię Dziewicę, która jak najpiękniejszy szafir świeciła w Empireum. [przypis redakcyjny]

Bosko — sławny kuglarz czarnoksiężnik. [przypis redakcyjny]

bosman — starszy marynarz. [przypis redakcyjny]

Bosse, Abraham (1602–1676) — malarz i grafik francuski. [przypis redakcyjny]

Boswell, James (1740–1795) — pamiętnikarz szkocki. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

bo takie było wówczas imię tego wielkiego człowieka — w „Journal de Paris” z 7 IV 1814 znalazła się wzmianka, że Bonaparte miał jakoby na imię Mikołaj, a nie Napoleon. [przypis redakcyjny]

Bo ten zbyt nisko w kole głupców stoi (…) obłąkać się gotów — Przez to porównanie poeta mówi: kto idzie szukać prawdy, nie wiedząc naprzód, przez jakie środki ją znajdzie, ten nie tylko powraca z niczym, a ponadto jeszcze zamiast prawdy błąd z sobą przynosi. Dowodem czego są wymienieni tu filozofowie, których teorie o słońcu i ruchu ciał niebieskich poeta uznaje za fałszywe, a także kacerze nazwani tu po imieniu, którzy Pismo Święte kaleczyli wykrzywiając fałszywym wykładem myśli jego, których nie pojęli albo według własnych czasowych widoków pojmowali. Kończy zaś to upomnienie przez usta świętego Tomasza nauką moralną: że ludzie tam, gdzie nie widzą jasno, powinni w sądach swoich być ostrożni i przezorni. [przypis redakcyjny]

bottomless perdition (ang.) — zupełna zguba. [przypis redakcyjny]

Botzaris, Markos (1788–1823) — jeden z najdzielniejszych przywódców powstania greckiego przeciw Turkom. Otoczony w Missolungi, które się poddać musiało, napadł z 200 żołnierzami na obóz turecki, dokonał w nim krwawej rzezi wrogów, ale sam padł od kuli. [przypis redakcyjny]

bourgeois (fr.) — mieszczanin, mieszczuch. [przypis redakcyjny]

Bo w czas im dalej zajdzie moje lato — Nieszczęścia, na które od dawna zasłużyła sobie Florencja, nie będą przedwczesne. Poeta życzy, aby nieuniknione klęski nadeszły rychło, gdyż im on będzie starszy, tym mniej będzie miał siły zniesienia nieszczęść jego rodzinnego miasta. [przypis redakcyjny]

bowie knife — duży nóż, jaki Amerykanie zwykle noszą przy sobie. [przypis redakcyjny]

Bowo — Bowo z Agrymontu, brat Amona, miał dwu synów prawych: Wiwiana i Malagizego, i nieślubnego Aldygiera. [przypis redakcyjny]

Bo wpływ mego Anioła grób w blasku zobaczy — Słowa bardzo niejasne. Prawdopodobnie znaczą: „Bo pod wpływem anioła mego losu grób ujrzę w blasku” tj. jako coś bardzo pożądanego, zbawczego; [albo, na zasadzie niespójnej wewnętrznie, wieloznacznej „składni” wypowiedzi właściwej medium czy jasnowidzowi: „pod wpływem mojego Anioła, w blasku (jasnowidzenia) przewidzę (zwiastuję) czyjąś śmierć”; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

Bo w życiu choć ta jedność (…) znużeniem — por. „Where weakness, strength, vice, virtue, sunk supine, alike in naked helplessness recline” (Lara [Byrona] I, 29). [przypis redakcyjny]

bożą zemstę potrawą ukoi — Podług podania gminnego we Włoszech, potrawa zjedzona przez zbójcę na grobie tego, którego zabił, gładziła zbrodnię i zasłaniała go przed sprawiedliwą zemstą bożą. [przypis redakcyjny]

Bo żeby na sejm posłem abo deputatem… — ani myśli o urzędzie posła lub deputata. [przypis redakcyjny]

Bożeć pośli (starop.) — niech ci Bóg ześle. [przypis redakcyjny]

Boże mój,… czemuś mnie opuścił? — por. Mt 27:46. [przypis redakcyjny]

Boże, pośpiesz ku ratunkowi memu. [przypis redakcyjny]

Boże zastępów! Ich tarczo i zbrojo (…) — W tekście oryginału pierwsze trzy wiersze są łacińskie, przemieszane słowami hebrajskimi. Osanna sanctus Deus Sabaoth./ Superillustrans claritate tua/ Felices ignes horum Malahoth. Wyraz hebrajski: Osanna [hosanna; red. WL], dosłownie znaczy: zbaw nas, wyraz powszechniej używany jako wykrzyknik czci przez aniołów oddawanej Bogu na niebiosach. Sabaoth: wyraz składający się z dwóch pierwiastków: wojsko i służba. Malahoth: wyraz dla rymu przekręcony z Malkouth, co znaczy królestwo, panowanie. [przypis redakcyjny]

bożyć się — przysięgać. [przypis redakcyjny]

Brabancja — kraina w Belgii. [przypis redakcyjny]

brabanckich koronek — z Brabancji, sławnej koronkami. [przypis redakcyjny]

bracią swą — braćmi Heleny, jako córki Zeusa i Ledy, byli Kastor i Polluks. [przypis redakcyjny]

bracie Stanisławie — chodzi o któregoś z bliskich przyjaciół, może Stanisława Fogelwedera (por. przyp. do Listu do Stanisława Fogelwedera, t. II, s. 288. [przypis redakcyjny]

Bracław — miasto i stolica województwa, należącego do Rzeczypospolitej, dziś miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 60 km na płd. wschód od Winnicy. [przypis redakcyjny]

bractwa — stowarzyszenia religijno–dobroczynne, które rozmnożyły się niepomiernie u schyłku XVII w., stając się ośrodkami dziwacznej, obłudnej dewocji. [przypis redakcyjny]

Bractwo Święte — hiszp. Santa Hermandad, bractwo utworzone po miastach w celu strzeżenia porządku publicznego, ścigania złodziei i walki ze zbójami; zwalczało zacięcie rycerzy łupiących po drogach. [przypis redakcyjny]

Bradamanta — bohaterka Orlanda Szalonego Ariosta. [przypis redakcyjny]

Bradamanta — dziewica-rycerka, córka Amona i Beatryczy, córki księcia bawarskiego Nama, jedna z przedniejszych bohaterek poematu. [przypis redakcyjny]

(Bradamanta) została raniona — według Bojarda (ks. III p. 3. i 4.) rzecz miała się tak: W bitwie Franków z Saracenami pod Montalbanem przyszło do strasznej walki między Bradamantą a Rodomontem, królem Algieru. Wtem nadjeżdża Rugier i przynosi wiadomość o zupełnej porażce Karola Wielkiego Bradamanta prosi tedy Rodomonta, iżby walki zaprzestać, gdyż chce w tej ciężkiej chwili połączyć się z cesarzem. Rodomont jednak odmawia. Wtedy Rugier, lubo sam Saracen, podjął się dalszej walki z Rodomontem w zastępstwie dziewicy. Ta oddala się, lecz niespokojna o los Rugiera, wraca po chwili, właśnie w tym czasie, kiedy Rodomont, ogłuszony cięciem Rugiera, wypuścił z ręku miecz i wodze. Szlachetność Rugiera, który nie korzystał ze swej przewagi, skłoniła króla algierskiego do zaprzestania walki. Po oddaleniu się Rodomonta zapytuje Rugier chrześcijanina o stan i imię i jakież było jego zdziwienie, gdy w mniemanym rycerzu odkrył cudownej urody dziewicę. Oboje uczuli naraz moc i potęgę niezwalczonej miłości. Wtem nadbiega hufiec Saracenów i jeden z nich ciął Bradamantę w odkrytą głowę. Kochankowie rzucają się na napastników, ale w wirze walki tracą się z oczu i odtąd przez długi czas nie mogli się znaleźć. [przypis redakcyjny]

Braddon, Mary Elizabeth (1837–1915) — angielska autorka powieści sensacyjnych. [przypis redakcyjny]

Bradley, Francis Herbert — notatka ta odnosi się do książki myśliciela angielskiego, Francisa Herberta Bradleya (1846–1924), pt. Appearence and Reality, którą autor w grudniu 1910 studiował. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Brahma (z sanskr.) — najwyższe bóstwo w religii hinduskiej. [przypis redakcyjny]

brak (daw.) — wybór. [przypis redakcyjny]

brakować — przebierać. [przypis redakcyjny]

brakować — tu: piętnować. [przypis redakcyjny]

brak (starop.) — wybór. [przypis redakcyjny]

brak — to, co się odrzuca. [przypis redakcyjny]

brak — tu: koń wybrakowany. [przypis redakcyjny]

brak — tu: wybór. [przypis redakcyjny]

braliście — rozdanie starostw w dzierżawę wieczystą (uchwały Delegacji z 3 i 4 lutego 1775, zatwierdzone przez Sejm) przez Komisje Rozdawnicze, złożone z zauszników Ponińskiego i Stackelberga; starostwa wakujące rozdawane natychmiast, na inne rozdawane ekspektatywy, tj. prawo objęcia dzierżawy po śmierci żyjącego starosty; o zyskowności świadczy, że Szczęsny Potocki, bardzo w interesach rządny, nakupił ekspektatyw za milion zł. polskich; o moralnej stronie, że obdarowani uważani byli za Sejmu Czteroletniego za pohańbionych i zaprzedańców (ich wykaz zwany «czarną księgą»), i że nawet za czasów Sejmu Podziałowego były wypadki odmowy przyjęcia starostwa ofiarowanego (Czetwertyński). [przypis redakcyjny]

brama — kraj sukni. [przypis redakcyjny]

brama świętego Marcella — brama Saint-Marcel w Paryżu. [przypis redakcyjny]

bramę — poeta pisze: bromę. [przypis redakcyjny]

bramin — kapłan i uczony w religii bramińskiej w Indiach. [przypis redakcyjny]

bramować się (daw.) — otaczać się (por. obramowanie). [przypis redakcyjny]

Brandymart — syn Monodanta, mąż Fiordylizy. [przypis redakcyjny]

Branka d'Oria — zabił w czasie obiadu teścia swego, Michała Zankę, którego wyżej spotkaliśmy w smolnym jeziorze. Morderca ten rodem był genueńczyk. [przypis redakcyjny]

branka — [tu:] pobór do wojska (rosyjskiego). [przypis redakcyjny]

brant (starop.) — czysty kruszec. [przypis redakcyjny]

brant (starop.) — czysty, wypalony kruszec drogi. [przypis redakcyjny]

Branzard — król budziański (Bugia), namiestnik króla Agramanta w Barbarii (Tunis). [przypis redakcyjny]

brasa — lina służąca do obracania rei w płaszczyźnie poziomej w celu odpowiedniego ustawienia żagli w stosunku do wiatru. [przypis redakcyjny]

Brat Alberigo — rodem z Faency, jeden z towarzystwa braci wesołych (zob. uwagę do pieśni XXIX), zaprosił krewnego swego z synkiem na ucztę i w chwili, kiedy podawano owoce i jagody, kazał ich zamordować. Stąd urosło włoskie przysłowie: „On kosztował owoców brata Alberigo”. [przypis redakcyjny]

brata (…) najdroższego, umarłego (…) — mowa o Janie Żmichowskim, zmarłym w 1843 r. [przypis redakcyjny]

braterskie (daw.) — po bratersku, [przypis redakcyjny]

braterskie (daw. przysłówek) — po bratersku. [przypis redakcyjny]

brat mój — Robert, brat Karola Martela, domniemanego dziedzica korony węgierskiej. [przypis redakcyjny]

bratnich wojen (…) Jokasty żal, smutek dwoisty — Wzmianka wojen tebańskich, w których synowie Jokasty Eteokles i Polinik wzajem siebie zamordowali. [przypis redakcyjny]

brat — tu: stryjeczny. [przypis redakcyjny]

Brat twój (…) w księgach objawienia o białych płaszczach i palmach nadmienia — Święty Jan w Objawieniu [Apokalipsie; red. WL], rozdz. 7, w. 9. [przypis redakcyjny]

bratu Rusinowi pokłon… — są to (przytoczone widocznie z pamięci) fragmenty tzw. Składu zasad, ułożonego przez Mickiewicza jako program polityczno-społeczny dla Legionu Polskiego organizowanego we Włoszech (marzec 1848). W tekście Mickiewicza inaczej: „Każdemu Słowianinowi, zamieszkałemu w Polsce, braterstwo, obywatelstwo, równe we wszystkim prawo”. [przypis redakcyjny]

brat wschodził na niebie okrągły — Księżyc, którego poeta nazywa bratem słońca. [przypis redakcyjny]

braty ridnyje (ukr.) — bracia kochani. [przypis redakcyjny]

braty (ukr.) — bracia. [przypis redakcyjny]

bravi (wł.: śmiałkowie) — najemna ochrona. [przypis redakcyjny]

Bravo, figlio mio! Ma bravo davvero! (wł.) — Zuch z ciebie, mój synu, prawdziwy zuch! [przypis redakcyjny]

Brawa — tyle co Blaja, Blaye, miasto w departamencie Girondy we Francji. [przypis redakcyjny]

brek — powóz odkryty, z ławkami umieszczonymi naprzeciwko siebie, wzdłuż pojazdu. [przypis redakcyjny]

brelok — ozdobny wisiorek przy łańcuszku. [przypis redakcyjny]

Bressa — miasto Brescia we Włoszech. [przypis redakcyjny]

bresz — wyłom w murze twierdzy wykonany przez oblegających. [przypis redakcyjny]

bretnal (z niem. Brettnagel) — duży gwóźdź do przybijania desek. [przypis redakcyjny]

Bretonowie — mieszkańcy Bretanii (Bretagne) we Francji. [przypis redakcyjny]

Brettinaro — teraz przezwany Bertinoro, zamek w Komanii. [przypis redakcyjny]

brevis vita (łac.) — krótkie życie. [przypis redakcyjny]

brewe — dekret papieża w sprawach mniejszej wagi. [przypis redakcyjny]

brewjarzu — modlitewniku księżym. [przypis redakcyjny]

Briareus — jeden z trzech mitologicznych olbrzymów, mających po 100 rąk i 50 głów. [przypis redakcyjny]

Briareusz — olbrzym sturamienny, walczący w wojnie miedzy Tytanami a bogami. [przypis redakcyjny]

Briareusz — sturamienny olbrzym, syn Urana i Ziemi. Anteusz, syn Ziemi, która, ledwo wyszedł na świat, obdarzyła go nadzwyczajną siłą. Herkules zmuszonym był go zadusić, ponieważ Anteusz, jako wróg nieubłagany Herkulesa, z nim się wciąż mocował. Olbrzym ten nie ma rąk związanych, ponieważ nie brał udziału w wojnie olbrzymów z bogami. [przypis redakcyjny]

briefträger (niem.) — listonosz. [przypis redakcyjny]

Brion — Francuz, rotmistrz chorągwi rajtarskiej. Obaj dostali się pod Częstochową do niewoli. [przypis redakcyjny]

brio — żywość, temperament. [przypis redakcyjny]

bród (…) przez który/ Srogi jakiś przewoźnik wozi blade cienie — srogi przewoźnik: Charon. [przypis redakcyjny]

bróg (tu forma B. lp: broga) — pomieszczenie na zboże składające się z czterech słupów i ruchomego dachu. [przypis redakcyjny]