Przypisy

szli do rewerendy — szli na księży, przywdziewali suknię duchowną. [przypis redakcyjny]

szlifa — pętla lub kokarda. [przypis redakcyjny]

szliśmy drogą romansów — postępowaliśmy jak bohaterowie romansów. [przypis redakcyjny]

szliśmy (…) miejscem w skale wolnym — Miejsce wolne do przejścia, to jest, niezajęte przez duchy w tym kręgu pokutujące. [przypis redakcyjny]

Szliśmy w milczeniu (…) jeden za drugim, jak dwa mnichy z celi — Obyczajem było w średnich wiekach wszystkich zakonników, a szczególnie franciszkanów, w znak głębokiej pokory iść jeden za drugim i z głową w dół spuszczoną; tak szli obaj poeci rozmyślający nad wypadkiem, jakiego naocznymi byli świadkami. [przypis redakcyjny]

szlombra — rodzaj sukni kobiecej. [przypis redakcyjny]

szlubem tylko więzania kazano mi się sprawić — prawo pozwalało szlachcicowi w razie przestępstwa złożyć ślubowanie na rycerską cześć, że się na wezwanie sądu stawi, a tymczasem zostawał na wolności. [przypis redakcyjny]

szlubny — tak zawsze pisze Malczewski; dziś: ślubny. [przypis redakcyjny]

szmaga — mały statek kupiecki. [przypis redakcyjny]

szmalc — tu: emalia. [przypis redakcyjny]

szmarag (daw.) — szmaragd. [przypis redakcyjny]

szmaragi (daw. forma oboczna) — szmaragdy. [przypis redakcyjny]

szmarakiem złoto sie dwoi — dzięki szmaragdowi oprawionemu w złoto podwaja ono swą piękność lub wartość (podobnie ciało zyskuje dzięki pięknej duszy; zob. w. 8). [przypis redakcyjny]

Szmeks — (Schmeks, Smeukek, Šmeks) Smokowiec, w roku 1875 przemianowany na Stary Smokowiec, obecnie część miasta Wysokie Tatry. [przypis redakcyjny]

szmelcem — emalią. [przypis redakcyjny]

szmelc — ochronna warstwa na powierzchni metalu. [przypis redakcyjny]

szmelcowany (z niem.) — pokryty szmelcem, powłoką, glazurą, dawaną na gorąco. [przypis redakcyjny]

szmermel — fajerwerk o wężykowatych skrętach, który przed zgaśnięciem daje wystrzał. [przypis redakcyjny]

szmer szumi (…) z gałęzi sosen nad brzegiem Chiassy — Chiassa, dziś pusta okolica blisko Rawenny. Jeszcze teraz widzieć tam można ogromne lasy sosnowe. [przypis redakcyjny]

Szmigielska — Józefa Śmigielska (Dobiszewska, 1810–1891), powieściopisarka i publicystka, nieciesząca się widocznie uznaniem Narcyzy. [przypis redakcyjny]

szmuchlerskiej — szmuklerskiej. [przypis redakcyjny]

szmuklerz — pasamonik, wyrabiający galony, lamówki. [przypis redakcyjny]

sznury — [N.lm] sznurami, powrozami. [przypis redakcyjny]

szóściu — wyd. lwow.: sześciu. [przypis redakcyjny]

szósta dnia sługa — To jest szósta godzina, licząc od wschodu słońca. Musiało być wtenczas samo południe, bo poeta swoją pielgrzymkę pozaświatową rozpoczął w sam Wielki Tydzień przed Wielkanocą. [przypis redakcyjny]

Szóstak — srebrna moneta wartości 6 groszy miedzianych; złoty liczył 4 grosze srebrne, a 30 miedzianych. [przypis redakcyjny]

szóstka potrójna — obraz wzię­ty ze starożytnej gry w kości. [przypis redakcyjny]

szołdra (z niem.) — wieprzowa łopatka wędzona; przezwisko Niemca: świnia. [przypis redakcyjny]

Szolc — firma galanteryjna w Warszawie. [przypis redakcyjny]

szopa — budynek drewniany, naprędce wystawiony dla senatorów na polu elekcyjnym. [przypis redakcyjny]

szorbet — sorbet, konfitury i napój słodki. [przypis redakcyjny]

szor — część przyboru zaprzęgowego, idąca od chomąta wzdłuż grzbietu i po bokach konia. [przypis redakcyjny]

szory — część przyboru zaprzęgowego na konia od chomąta wzdłuż grzbietu i po bokach. [przypis redakcyjny]

szory — rodzaj uprzęży; szeroki skórzany pas zakładany na pierś konia wraz z pomocniczymi rzemieniami. [przypis redakcyjny]

szostak a. szóstak — pieniądz wartości sześciu jednostek (za Zygmunta III równy sześciu groszom). [przypis redakcyjny]

Szot — Szkot. [przypis redakcyjny]

szpaczkować (daw.) — żartować, przedrwiwać. [przypis redakcyjny]

szpagat — cienki, mocny sznurek. [przypis redakcyjny]

szpakami karmiony — chytry, przebiegły. [przypis redakcyjny]

szpak — koń o maści siwawej. [przypis redakcyjny]

szpaler — dwa szeregi drzew lub krzewów tworzące aleję. [przypis redakcyjny]

szpalerowe — tapetowe, z opony. [przypis redakcyjny]

szpaler — ozdobne obicie ścian, gobelin. [przypis redakcyjny]

szpaler — ściana drzew w ogrodzie. [przypis redakcyjny]

Szparko bieżący pośpiech o szybkość w obawie — domyślne: widać; pośpiech i szybkość [to] personifikacje. [przypis redakcyjny]

szpar — od metody łowienia ptaków: drążek, na którym przymocowany jest ptak służący jako przynęta. [przypis redakcyjny]

szpatle — narzędzia cyrulicze z jednej strony szerokie a płaskie. [przypis redakcyjny]

szperki niedopiekłe — niedopieczone kawałki wysmażonej słoniny (skwarki). [przypis redakcyjny]

szpetna moc — [tu:] piekielna moc, diablica. [przypis redakcyjny]

szpetny (starop.) — [tu:] srogi. [przypis redakcyjny]

szpic — gatunek psa. [przypis redakcyjny]

szpicruta — giętki pręt, zazwyczaj obciągnięty skórą, używany przy jeździe konnej. [przypis redakcyjny]

szpiegostwo Leopolda spodliło go — Stendhal nie darzył sympatią wielkiego księcia Toskanii (od 1790 r. cesarza niemieckiego), za którego panowania rozwinął się w Toskanii system szpiegostwa, a Boska Komedia znalazła się na indeksie. [przypis redakcyjny]

szpikanardy — spica nardi, gatunek lawendy. [przypis redakcyjny]

szponton — rodzaj krótkiej piki-halabardy. [przypis redakcyjny]

szpontować — szpuntować, zatykać, zasłaniać. [przypis redakcyjny]

szpygata — boczna luka odpływowa dla wody spływającej z pokładu okrętu. [przypis redakcyjny]

szramy — blizny [tu: N.lm szramy: bliznami]. [przypis redakcyjny]

szranki — miejsce ogrodzone, w którym odbywają się igrzyska lub wyścigi. [przypis redakcyjny]

szranki (z niem.) — miejsce ogrodzone, otoczone barierą; turniej (z łac.): średniowieczne igrzyska rycerskie, odbywane w specjalnie zbudowanych szrankach. [przypis redakcyjny]

szrapnel — pocisk artyleryjski wypełniony kulami, o dużym polu rażenia, używany w XIX i XX w.; nazwa pochodzi od nazwiska wynalazcy, angielskiego generała-majora Henry'ego Shrapnela. [przypis redakcyjny]

szrobują — broń ognistą narządzają. [przypis redakcyjny]

szrobuje — [tu:] kieruje. [przypis redakcyjny]

sztaba — przód okrętu. [przypis redakcyjny]

sztab moskieski — Hetman wykupuje się diabłom pieniędzmi, jakie sam brał od carycy Katarzyny II. „Chór” występuje w roli diabłów-oficerów rosyjskich (tak też ucharakteryzowani byli grający te role aktorzy w przedstawieniu krakowskim). Obraz cały wystylizowany na wzór Widma (Doktora) z Dziadów cz. III (z epilogu). [przypis redakcyjny]

sztafeta — posłaniec konny. [przypis redakcyjny]

sztafety — gońców, umyślnych posłańców. [przypis redakcyjny]

sztafirując — podkręcając. [przypis redakcyjny]

sztakiety — sztachety; rodzaj ogrodzenia. [przypis redakcyjny]

sztambuch — album, pamiętnik. [przypis redakcyjny]

sztandary z trzema rzekami — wyrażenie niejasne; w dawnym herbie węgierskim znajdowały się trzy góry i cztery rzeki (Dunaj, Cisa, Sawa, Drawa). [przypis redakcyjny]

sztangret a. stangret (z niem. Stangenreiter) — woźnica; [właśc. powożący jedynie karetą, nie: wozem, jak zwykły woźnica; red. WL]. [przypis redakcyjny]

sztokada (daw.) — szpada. [przypis redakcyjny]

sztok (daw.) — stok, źródło. [przypis redakcyjny]

sztony — liczmany, znaczki metalowe lub kościane zastępujące umownie pieniądze w grze. [przypis redakcyjny]

sztos — hazardowa gra w karty. [przypis redakcyjny]

sztos — uderzenie kijem w kulę bilardową. [przypis redakcyjny]

szto za lude (z ukr.) — co za ludzie. [przypis redakcyjny]

sztraf (z niem.) — kara pieniężna. [przypis redakcyjny]

sztroman (z niem.) — osoba podstawiona, figurant. [przypis redakcyjny]

sztuciec, rusznica (z czesk. ručnice, od: ręka) — broń palna ręczna. [przypis redakcyjny]

sztuczne — przebiegłe, umiejętne. [przypis redakcyjny]

sztucznie (daw.) — tu: w sposób wykwintny, misterny, zgodny z regułami pewnej sztuki. [przypis redakcyjny]

sztucznie — przebiegle, chytrze. [przypis redakcyjny]

sztucznie — tu: przemyślnie. [przypis redakcyjny]

sztucznie — umiejętnym podejściem, chytrze. [przypis redakcyjny]

sztuczny — chytry, przebiegły. [przypis redakcyjny]

sztuczny (daw.) — przemyślny. [przypis redakcyjny]

sztuczny — tu: przebiegły (jak dziś u ludu). [przypis redakcyjny]

sztuką — Tak w pierwodruku zam. „stłuką”. [przypis redakcyjny]

sztukaterią — ozdoby z gipsu. [przypis redakcyjny]

sztuka — tu: połać (z niem.: ein Stück Land). [przypis redakcyjny]

sztuki Vigano — tańca. [przypis redakcyjny]

sztukwarkowy — składany słojem, wykładany. [przypis redakcyjny]

sztupaj (z ros. stupaj!: ruszaj!) — pogardliwe oznaczenie żołnierza rosyjskiego. [przypis redakcyjny]

szturm — burza. [przypis redakcyjny]

szturmować — szturm nastąpił 11 listopada. [przypis redakcyjny]

sztyftować — przygotowywać. [przypis redakcyjny]

sztyk (ros.) — bagnet. [przypis redakcyjny]

sztymbort — prawa strona okrętu; [także: sztybor, sztymbor, sztymborg a. sztumbork; red. WL]. [przypis redakcyjny]