Przypisy

silentium (łac.) — wieczne milczenie. [przypis redakcyjny]

Si l'envahissement du pays et mes conventions avec le Hetman ne m'avaient alors jeté à la tête des Suédois — l'auteur fait allusion sans doute aux guerres que la Pologne a soutenues contre Gustave Adolphe, de 1624 à 1629, et qui se terminèrent par la défaite des Suédois à Stum. Gustave dut rendre à la Pologne l'Esthonie et la Livonie, qu'il avait occupées. [przypis redakcyjny]

silna gruda a silny mróz — [tu:] oziębłość. [przypis redakcyjny]

silnej ręki — w średniowieczu częsty przydomek (manu fortis), wskazujący na męstwo rycerza. [przypis redakcyjny]

silny (starop.) — wielki. [przypis redakcyjny]

Siloe — sadzawka w Jerozolimie, tu utożsamiona z sadzawką Betsaida (Owczą). Aluzja do wersetów z Ewangelii św. Jana w Nowym Testamencie (J 5:2-5): kiedy anioł zstępował do sadzawki Betsaida i poruszał jej wody, nabierały one wtedy własności uzdrawiających. [przypis redakcyjny]

s'il vous plait (fr.) — proszę, jeśli łaska. [przypis redakcyjny]

Simifonti — Miasteczko w Toskanii. [przypis redakcyjny]

Simonetti — Włoch, lekarz Sobieskiego. [przypis redakcyjny]

simplex veritatis oratio (łac.) — prosta wymowy prawda. [przypis redakcyjny]

simpliciter (łac.) — po prostu. [przypis redakcyjny]

simulacrum (łac.) — obraz, wizerunek. [przypis redakcyjny]

simulant (łac.) — udają. [przypis redakcyjny]

simul et semel (łac.) — naraz i razem. [przypis redakcyjny]

simul et semel (łac.) — razem i obok. [przypis redakcyjny]

simultates, reconciliabitur (łac.) — waśnie, zgoda nastąpi. [przypis redakcyjny]

sine activitate (łac.) — bez czynnego udziału. [przypis redakcyjny]

sine arte mensa (łac.) — stół (obiad) bez kunsztu, prosty. [przypis redakcyjny]

sine bannis (łac.) — bez zapowiedzi. [przypis redakcyjny]

sine comprobatione iuratoria (łac.) — bez poprzysiężenia. [przypis redakcyjny]

sine consensu Reipublicae (łac.) — bez zezwolenia Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

sine contradictione (łac.) — bez sprzeciwu (termin sądowy). [przypis redakcyjny]

sine effectu (łac.) — bez skutku. [przypis redakcyjny]

sine fuco adulationis (łac.) — bez żadnej barwy pochlebstwa. [przypis redakcyjny]

sine ictu — pozbawione siły. [przypis redakcyjny]

sine ira et studio (łac.) — bez gniewu i bez przychylności, tj. bezstronnie. [przypis redakcyjny]

sine legali impedimento (łac.) — bez prawnej przeszkody. [przypis redakcyjny]

sine maiori motu (łac.) — bez wielkiego zawichrzenia. [przypis redakcyjny]

sine mysterio (łac.) — bez tajemnej przyczyny. [przypis redakcyjny]

sine qua non genius — bez której nie ma talentu. [przypis redakcyjny]

sine ramis et remis (łac.) — bez drągów i wioseł. [przypis redakcyjny]

sine socio doloris (łac.) — bez towarzysza niedoli. [przypis redakcyjny]

sine succeessione (łac.) — bez następcy. [przypis redakcyjny]

sine successore (łac.) — bez następcy. [przypis redakcyjny]

singiilatim (łac.) — szczegółowo. [przypis redakcyjny]

siódma gwiazda — Planeta Saturn, gdzie poeta wstępując, spotyka duchy, które na ziemi wyłącznie się oddawały duchowo-mistycznemu rozmyślaniu o Bogu. Dlatego te dusze bliższe są Bogu od tych, które poeta poprzednio na niższych sferach spotykał. [przypis redakcyjny]

siódmej gwiazdy, co pod lwa piersią swe żary zagrzewa — Tu poeta objaśnia, że w czasie tej jego podróży po raju, Saturn stał w znaku Lwa zodiakowym. [przypis redakcyjny]

Siodmegonaćcie lata za morzem był — lub: „Siodmegonaćcie lata zamorzon był”. [przypis redakcyjny]

siostra cesarza — Eleonora Mara. [przypis redakcyjny]

siostrzeniec — Zdzisław Redel. [przypis redakcyjny]

sipahiery (z pers. sipahi: jeździec) — jazda turecka. [przypis redakcyjny]

si potest ferii (łac.) — jeśli być może. [przypis redakcyjny]

siroctwa — sieroctwa. [przypis redakcyjny]

Siroko — Tak się nazywa wiatr suchy i duszący, wiejący z wybrzeży afrykańskich na ziemie włoskie. [przypis redakcyjny]

siromacha (daw. ukr.) — wilk. [przypis redakcyjny]

siromacha (z daw. ukr.) — wilk samotnik. [przypis redakcyjny]

si, signore conte (wł.) — tak, panie hrabio. [przypis redakcyjny]

sitowie — czyli nadwodna trzcina, godło cierpliwości i pokory; dwa warunki konieczne do zupełnego wyzwolenia się od grzechu. [przypis redakcyjny]

Sit tibi terra levis (łac.) — niech ci ziemia lekką będzie. [przypis redakcyjny]

Sit tibi terra levis! — Niech ci ziemia będzie lekką. [przypis redakcyjny]

sitzbad (z niem.) — kąpiel nasiadowa, kąpiel lecznicza obejmująca podbrzusze i uda. [przypis redakcyjny]

siurpryza (z fr. surprise) — niespodzianka. [przypis redakcyjny]

Siuzę — nazwisko rosyjskie „Suzin” wymówione tak, jakby było wyrazem francuskim. [przypis redakcyjny]

sive (łac.) — czyli. [przypis redakcyjny]

Si veritatem loquor, cur me caedis (łac.) — Jeżeli prawdę mówię, czemu mnie bijesz (parafraza cytatu z Ewangelii, J. 18,23). [przypis redakcyjny]

si virtus profligatur, omnia pereunt (łac.) — jeśli cnotę pognębiają, wszystko ginie. [przypis redakcyjny]

si (wł.) — tak. [przypis redakcyjny]

sjesta (z hiszp.) — spoczynek, drzemka w spokoju (np. poobiednia). [przypis redakcyjny]

Skąd ci się dostał klejnot tak kosztowny (…) — Jak pozyskałeś tę wiarę, która sama pobudza do dobrych uczynków? [przypis redakcyjny]

skąd człowiek nigdy nie wychodzi żywy — Poznanie swojego błędu lub grzechu wstecz zwraca myśl naszą na błędną drogę, jaką przebiegliśmy. Błąd lub grzech jest tym fatalnym przejściem, z którego nie wychodzi żaden człowiek żyjący. [przypis redakcyjny]

skądeś ty bezpieczny — stąd, skąd nie spodziewasz się niebezpieczeństwa. [przypis redakcyjny]

Skąd i kto jesteś? On odrzekł wodzowi — Cień tu mówiący nazywał się Ciampolo, historię życia swojego sam opowiada. [przypis redakcyjny]

Skąd imię Sofijówki i dlaczego słynie — W tym wierszu zawarta jest treść poematu. Bóg miłości rozkazuje Potockiemu założyć ogród i nazwać go imieniem Zofii („skąd imię”). Dalej następuje opis piękności ogrodu — „dlaczego”, dla których „słynie”. [przypis redakcyjny]

skąd spadli dwaj Maksymilanowie — co się nie udało obu Maksymilianom (I i II.). [przypis redakcyjny]

Skąd widać było dwa białe miesiące — księżyc i jego odbicie w morzu. [przypis redakcyjny]

skąpa prządka — parka, jedna z trzech mitologicznych bogiń przeznaczenia (Atropos, Kloto, Lachesis), przędących nić ludzkiego życia i arbitralnie decydujących o ludzkim życiu i śmierci. [przypis redakcyjny]

skąpe (…) sztychy — [tu:] słabe sztychy. [przypis redakcyjny]

skąpstwo — tu: chodzi raczej o prostotę, poskąpienie wymyślności, brak popisów rzemiosła i sztuki zdobniczej. [przypis redakcyjny]

skała Leukacie podobna / Na której (…) Lekarstwa długiej męce amanci szukali — Leukas, przylądek spadzisty nad Morzem Jońskim, sławny zgonem wielu kochanków, którzy z owej skały rzucali się w morze, szukając lekarstwa niewzajemnej miłości. Sławna Safo podobnym sposobem życie zakończyła. [przypis redakcyjny]

skałka — płaski kamyk nadbrzeżny, umiejętnie rzucony odbija się kilkakroć od powierzchni wody. [przypis redakcyjny]

skałotocz-palczak — porównanie to nasunęła Żeromskiemu prawdopodobnie nowela A. Sygietyńskiego pod tym tytułem (1895). [przypis redakcyjny]

skałuba (daw.) — otwór, dziura. [przypis redakcyjny]

skałuba (daw.) — szczelina. [przypis redakcyjny]

skałuba (daw.) — szpara. [przypis redakcyjny]

skałubina (daw.) — otwór, dziura. [przypis redakcyjny]

skalny olej — ropa naftowa. [przypis redakcyjny]

Skamander — rzeka pod Troją. [przypis redakcyjny]

skamiał (daw.) — skamieniał. [przypis redakcyjny]

skamięniała (starop.) — skamieniała. [przypis redakcyjny]

Skamieniałą z bólu (…) starego druha — Akapit ten, wtrącony do oryginalnego zakończenia, stanowi „zastępnik” treści pominiętej części rozdz. 37 i jest tworem własnym tłumaczki, Emilii Więcławskiej; u Conrada nie ma zdania w tym brzmieniu. [przypis redakcyjny]

Skanderborg — miasto na pd.-zach. od Aarhusen, położone nad jeziorem o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

skaraskać (daw.) — pozbyć. [przypis redakcyjny]

Skarbek opowiada — Franciszek hr. Skarbek, Królestwo Polskie od epoki początku swego do rewolucji listopadowej, Poznań (1877) I, s. 187. [przypis redakcyjny]

Skarbiec mój — Brunetto zostawił dwa dzieła: pierwsze (Il Tesoro) Skarbiec, a drugie (Il Tesoreto) Skarbczyk; pierwsze prozą, a drugie wierszem pisane. [przypis redakcyjny]

skarbnik — staroświecki pakowny wóz podróżny. [przypis redakcyjny]

skarbnik — wg legend górniczych: duch strzegący kopalni. [przypis redakcyjny]

skarbnik — wóz do przewozu skarbu, rzeczy, wielki i kryty. [przypis redakcyjny]

skarga Jana Gniewosza, wuja i opiekuna trzech sióstr: Krystyny, Elżbiety i Heleny Kochanowskich po Mikołaju Kochanowskim z Czarnolasu (…) — [por.] ks. Gacki: O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 105. [przypis redakcyjny]

skarpa — tu: rów. [przypis redakcyjny]

skarpy — tu: wertepy. [przypis redakcyjny]

skarucha (daw.) — kora. [przypis redakcyjny]

Skarżyć się udami — wyrażenie być może niezwyczajne, ale tu śmiało i stosownie do gwałtownej boleści i położenia cierpiącego przez poetę użyte. [przypis redakcyjny]

skasowawszy — unieważniwszy, zniósłszy. [przypis redakcyjny]

skaźcą jest (starop.) — [jest] zepsuciem, zniszczeniem. [przypis redakcyjny]

skaźca (daw.) — gwałciciel, łamca. [przypis redakcyjny]

skaźca — niszczyciel. [przypis redakcyjny]

skaźca (starop.) — pogromca, niszczyciel. [przypis redakcyjny]

skaźca — zguba. [przypis redakcyjny]

skażenie (starop.) — zaćmienie. [przypis redakcyjny]

skaza (daw.) — [tu:] spustoszenie, szkoda. [przypis redakcyjny]