Przypisy

węgierskie dukaty — monety złote o wysokiej, gwarantowanej zawartości złota. [przypis redakcyjny]

węgrzynek — służący przy koniach ubrany z węgierska. [przypis redakcyjny]

Węgrzynowice — wieś pod Rawą dzierżawiona przez ojca Paska. [przypis redakcyjny]

węgrzyn — tu: imię pospolite zam. hajduk, zwykle Słowak węgierski; tu „węgrzyn” mówi po rusku. [przypis redakcyjny]

wecować (daw.) — ostrzyć. [przypis redakcyjny]

wecować demesze (daw.) — ostrzyć szable. [przypis redakcyjny]

we czwał — szybko, co sił. [przypis redakcyjny]

według asygnacji fundatorskiej — według wyznaczenia przez fundatora. [przypis redakcyjny]

Według jednego z mniej znanych podań greckich, Orfeusz zginął od pioruna za zdradzenie tajemnicy bogów. [przypis redakcyjny]

według Makrobiusza mógł być Pisander tym starszym źródłem — [zob.] Saturnalia, lib. V, cap. 2. (F). [przypis redakcyjny]

według Pewn[ika] 3 — Autor skreślił ten Pewnik na początku Cz. IV i tutaj zachowała się jego treść. [przypis redakcyjny]

według przepomożenia — stosownie do możności. [przypis redakcyjny]

według Tw. 11 — Raczej: Dod. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

wedle Hieronima — Święty Hieronim przypuszczał, że aniołowie zostali stworzeni na wiele wieków przed stworzeniem reszty świata. [przypis redakcyjny]

we dni chmurne księżyca pewnego — (…) pewnego miesiąca. [przypis redakcyjny]

Wega — gwiazda pierwszej wielkości w gwiazdozbiorze Lutni. [przypis redakcyjny]

w egzystymacji — w szacunku, w opinii. [przypis redakcyjny]

Weil — Veile, miasto w Szlezwiku nad zatoką o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

weksa (z łac.) — dokuczanie, chłosta. [przypis redakcyjny]

weksa (z łac.) — dokuczanie. [przypis redakcyjny]

wełnić się — falować. [przypis redakcyjny]

welinowy papier — biały gładki papier, wysokiego gatunku. [przypis redakcyjny]

we mnie się „nigdy nikt” nie kochał (…) żeby sobie i mnie powiedzieć: „Niech będzie żoną moją — o ile wiemy, był taki: astronom Jan Baranowski, przed którego konkurami Narcyza uciekła była z Warszawy do Poznania. [przypis redakcyjny]

wena — tu: żyła. [przypis redakcyjny]

wena (z łac.) — usposobienie, skłonność, ochota. [przypis redakcyjny]

wendeta (daw., z wł.) — targ. [przypis redakcyjny]

weneckie farby — luksusowe kosmetyki sprowadzane z Wenecji. [przypis redakcyjny]

Wenera — u Rzymian bogini miłości. [przypis redakcyjny]

wenerować (z łac.) — czcić. [przypis redakcyjny]

Wenery ofiara — obraz przedstawiający boginię miłości, Wenerę, składającą parę gołębi na ofiarę. [przypis redakcyjny]

Wenus, jako faworytka Marsa — Wenus: bogini miłości u Rzymian, Mars: bóg wojny. [przypis redakcyjny]

Wenus (…) kołując sama przez epicykl trzeci — Epicyklem, wedle Ptolomeusza, nazywano w języku astronomicznym małe kręgi, w których krążyły planety oddzielnie od wszystkich innych ciał niebieskich. W trzecim z tych epicyklów planetarnych, świat starożytny wierzył, jak się tu poeta wyraża, że widział Wenerę w gwieździe nazwanej od jej imienia i nadto jeszcze błąd starożytny ubóstwił jej matkę Dydonę i jej syna Kupida. [przypis redakcyjny]

Wenus milońska — słynna rzeźba starożytna przedstawiająca boginię miłości Afrodytę, rzymską Wenus. Wykopana na wyspie Milos w r. 1820, znajduje się w muzeum Louvre'u. [przypis redakcyjny]

Wenus z Milo — starożytna rzeźba marmurowa z końca II w. p.n.e., przedstawiająca grecką boginię miłości Afrodytę (rzymska Wenus), znaleziona na wyspie Milo w r. 1820. Obecnie znajduje się w słynnym muzeum paryskim — Luwrze [przypis redakcyjny]

w Eoi — na wschodzie. [przypis redakcyjny]

Werandy odpatrzeć się nie można — weranda jest tak ładna, że nie można się na nią napatrzeć. [przypis redakcyjny]

werbel — bęben wojskowy, tryl na bębnie. [przypis redakcyjny]

werblik — haczyk żelazny, mały łańcuszek. [przypis redakcyjny]

werbunek — zaciąg, pobór. [przypis redakcyjny]

Werdo? (z niem.) — kto tam; kto idzie. [przypis redakcyjny]

Wergiliusza „pontem indignatus Araxes — [patrz:] Eneida, VIII, w. 725; Polymetis. Dialog, XIV, p. 230. [przypis redakcyjny]

Wernyhora — por. objaśnienie „Dekoracji” na pocz. aktu I. Charakterystyczne jest tu pojawienie się Wernyhory jako „Polaka”, więc w stroju „polskim”, zapewne szlacheckim, wita wszakże Gospodarza na sposób ukraiński: sława. [przypis redakcyjny]

Weronka — Weronika da Gambara, małżonka hrabiego Giberto Corregio, jedna z pierwszych poetek włoskich. [przypis redakcyjny]

Werres — Gaius Verres (ok. 119—ok. 43 p. n. e.) jako wysoki urzędnik w Rzymie i prowincjach rzymskich zasłynął z nadużyć i gwałtów; „[…] przeciw niemu o zdzierstwa stawał Cicero imieniem miast i obywatelów Sycylii, oracje, które miał, powszechnym nazwiskiem mianują się Verrinae”. (Zbiór potrzebn. wiad.) [przypis redakcyjny]

Wersal — wspaniały pałac i park pod Paryżem, z epoki Ludwika XIV, stanowił do r. 1789 rezydencję królów fr.; od czasów Ludwika Filipa znajduje się tam muzeum historyczne. [przypis redakcyjny]

Wersy 61–65 przypominają balladę Goethego Der Fischer. [przypis redakcyjny]

Werter przerywa tu opowiadanie rozmowy z Albertem i zwraca się wprost do Wilhelma. [przypis redakcyjny]

weryfikować się (z łac.) — sprawdzać się. [przypis redakcyjny]

weryfikować — sprawdzać. [przypis redakcyjny]

weryfikować — sprawdzić. [przypis redakcyjny]

we śpiączki (starop.) — śpiącego. [przypis redakcyjny]

wesela, obłoczyny, profesje — trochę przesady: wesele było jedno, obłóczyn zaś i profesji trzy: Barbara i Marianna (młodsza) zostały bernardynkami w klasztorze św. Józefa w Krakowie, Aleksandra koletką na Stradomiu, a czwarta, Marianna (najstarsza) jeszcze za życia ojca wstąpiła do klasztoru św. Józefa i została przez niego wyposażona; wszystkie cztery miały posagi, ubezpieczone na Smogorzewie. [przypis redakcyjny]

wesele królewskie (…) w Częstochowej — 28 lutego. [przypis redakcyjny]

we sforze (daw.) — w zgodzie. [przypis redakcyjny]

wesołach — wyd. lwowskie ma: weselach. [przypis redakcyjny]

Wesoły jestem, wesoły — list pisany do Adama Chmiela [historyk sztuki, żył w latach 1865–1934 — red. WL.] z Bad-Hall [uzdrowiska w Austrii — red. WL.] w sierpniu 1905; nazajutrz po śmierci poety ogłoszony w „Czasie”. Wiersz ten przesłał Wyspiański A. Chmielowi w odpowiedzi na zapytanie o zdrowie. [przypis redakcyjny]

wespołek (starop.) — nawzajem. [przypis redakcyjny]

Wessel nosił się z jakowymiś projektami reformy, które zamierzał wprowadzić w czyn po osadzeniu na tronie elektora saskiego — Kazimierz Pułaski, Szkice i poszukiwania historyczne, Seria IV, Lwów 1909. [przypis redakcyjny]

westalka — w starożytnym Rzymie dziewicza kapłanka bogini Westy. Westa: opiekunka ogniska domowego. [przypis redakcyjny]

westa — niem. Weste, katanka. [przypis redakcyjny]

Westbahn (niem.) — Dworzec Zachodni. [przypis redakcyjny]

Westerplatte — półwysep wchodzący w skład portu w Gdańsku, na którym państwo polskie miało prawo trzymać załogę wojskową i magazyny amunicyjne. W dniach 1–7 IX 1939 r. trwała obrona Westerplatte, atakowanego przez niemiecki okręt wojenny Schlezwig-Holstein, piechotę oraz samoloty. Załoga Westerplatte miała prawo poddać się po 24 godzinach, na mocy własnej decyzji bohatersko broniła się przez tydzień. [przypis redakcyjny]

Westydl — Vestidello Pagano, dowódca osady ferarskiej w Bastii del Genivolo (1517). [przypis redakcyjny]

Wesulus — góra Monte Viso, gdzie źródło Padu. [przypis redakcyjny]

we szli — w uprzęży. [przypis redakcyjny]

wetchnięta — wetknięta. [przypis redakcyjny]

wet (daw.) — smakołyk, deser. [przypis redakcyjny]

wetować (starop. czas. łączy się z D.: czego?) — odzyskać (z B.: co?). [przypis redakcyjny]

wetować — wyrównać, powetować stratę. [przypis redakcyjny]

wetsteinowskie wydanie Homera — Jan Henryk Wetstein, drukarz z Amsterdamu (1649–1726), jego wydanie Homera ukazało się w r. 1707. [przypis redakcyjny]

weturyn (z wł. vetturino) — woźnica. [przypis redakcyjny]

wewiódł — dziś popr.: wwiódł, tj. wprowadził. [przypis redakcyjny]

We wszech rzeczy (…) porządku — Prawo porządku zobowiązuje każdą jednostkę stosować się do ogółu, dlatego to całość jest na obraz jedności, a zatem i na obraz Boga. Dzięki instynktowi wszystkie stworzenia bezrozumne i obdarzone rozumem mają swój cel wskazany. Celem istot obdarzonych rozumem jest Bóg. Lecz wolna dusza może zbaczać z drogi jej wskazanej, jeśli odciągnięta fałszywymi uciechami, przestaje dążyć do Boga. Wtedy podobna jest do ognia, który z natury swojej zawsze podnosi się do góry, jednak jak błyskawica z obłoku spada na ziemię. Człowiek oczyszczony i od pokus ziemskich odseparowany światłem wiary i bojaźnią bożą, wrodzonym popędem podnosi się coraz wyżej ku niebu na tych samych prawach, według których płomień podnosi się w górę, a strumień z góry w dół spada. Według tych samych praw, poeta ze skaz ziemskich oczyszczony podnosi się ku niebu. Te myśli rozwija poeta w ciągu tej pieśni aż do jej końca. [przypis redakcyjny]

Weyssenhof — Lucjan Weyssenhof. [przypis redakcyjny]

Weź trzy zwierciadła (…) ogniwo — To doświadczenie fizyczne z trzema zwierciadłami i cały powyższy wykład o łamaniu się światła dowodzą, że poecie nieobce były nauki przyrodnicze, tak jak nauka optyki i katoptryki. [przypis redakcyjny]

wezbrać się (daw.) — [tu:] wybrać się. [przypis redakcyjny]

wezbranie Wisły — w połowie lutego wezbrana Wisła zalała szereg wsi podwarszawskich. Szkody wyrządzone przez powódź były bardzo duże. Komitet pomocy powodzianom zorganizował na ich cel koncert w Teatrze Wielkim (2 marca). [przypis redakcyjny]

wezdrgnął się (starop. forma) — dziś: wzdrygnął. [przypis redakcyjny]

Wezwanie do muz — wydania Ducha Praw, ogłoszone za życia Montesquieu, miały dwie części i ta inwokacja miała się znaleźć na czele części drugiej, zaczynającej się tą XX księgą. Ale Jakub Vernet z Genewy, któremu poruczono korekty z Ducha Praw i który niejednokrotnie pozwalał sobie poprawiać Montesquieu, uznał, te ta inwokacja byłaby nie na miejscu i namówił autora, aby ją usunął. Montesquieu odpowiedział mu: „Co się tyczy Wezwania do muz, ma ono przeciw sobie to, że jest rzeczą osobliwą w takim dziele i że tego nie bywało, ale kiedy rzecz osobliwa jest dobra, nie należy jej odrzucać dla osobliwości, która sama przez się przyczynia się do powodzenia; nie ma zaś dzieła, w którym bardziej by trzeba starać się rozerwać czytelnika, niż w tym oto, z przyczyny długości i ciężkości przedmiotu.” Argument był dobry; mimo to, Montesquieu zdecydował się posłuchać swego mentora i napisał doń w kilka dni później: „Wahałem się w przedmiocie Inwokacji między jednym z moich przyjaciół, który chciał ją zostawić, a panem, który chciałeś ją usunąć. Przychylam się do pańskiego zdania, i to bardzo stanowczo, i proszę aby jej nie dawać.” Niech nam będzie wybaczone, że zostaliśmy wierni pierwszemu uczuciu Montesquieu. Nigdy nie zrozumie ducha tego wielkiego człowieka ten, kto zechce oddzielić autora Ducha Praw od autora Listów Perskich i Świątyni w Knidos (Przypisek francuskiego wydawcy). [przypis redakcyjny]

Wezwanie gwiazdy wieczornej. [przypis redakcyjny]

wezyr — minister. [przypis redakcyjny]

wezyr — tu: Kara Mustafa [przypis redakcyjny]

wezyrzy — ministrowie sułtana tureckiego. [przypis redakcyjny]

w fałszowaniu (pieniędzy) — w wiekach średnich powszechne; w czasach nowożytnych fałszował monetę zwłaszcza Fryderyk II pruski, własną, by zdobyć środki na swe wojny i cudzą, by rujnować sąsiadów i wydobyć od nich kruszec; Polskę zalał fałszywą monetą dwukrotnie, w r. 1768 i 1772. [przypis redakcyjny]

w Frydryghoffie — Fredrikhof, twierdza szwedzka. [przypis redakcyjny]

w gębie (starop.) — w ustach („gęba” nie ma w języku szesnastowiecznym znaczenia pejoratywnego). [przypis redakcyjny]

w Genewie (…) opłacają go tylko obywatele i mieszczanie, podczas gdy mieszkańcy i urodzeni — ludność Genewy dzieliła się na pięć klas: I. Obywatele (synowie obywateli i mieszczan, urodzeni w Genewie); II. Mieszczanie (ci, którzy zostali dopuszczeni do stanu mieszczańskiego); III. Mieszkańcy (obcy, którzy kupili prawo mieszkania w Genewie); IV. Urodzeni (dzieci mieszkańców, urodzone w mieście); V. Poddani (mieszkańcy terytorium należącego do Genewy, a położonego poza samym miastem). Tylko dwie pierwsze klasy uczestniczyły w ustawodawstwie i miały prawo piastowania urzędów. Pozostałe klasy nie miały praw politycznych i podlegały różnym ograniczeniom wolności zarobkowania. Ciężar podatków spoczywał głównie na nich. [przypis redakcyjny]

w geniuszu — w duchu, w charakterze. [przypis redakcyjny]

W głębi to, głębi serca — podobnie w Korsarzu (I. 10) [Byrona; Red. WL] „Within, within – 'twastherethe spirit wrought!” Cała pierwsza część tego ustępu przypomina nadto początek II. pieśni Pana wysp Waltera Scotta, gdzie z powodu podobnych okoliczności (uczta) znajdują się podobne refleksje i gdzie również widzimy możnego pana dręczonego tajemną zgryzotą, a udającego wesołość. [przypis redakcyjny]

W głębszych stepach ukraińskich znajduje się gatunek baranów wielkich, którym gospodarze dla ulżenia ciężaru ogony na kołach uwiązywać zwykli. Chwost, wyraz gminny, dla niepospolitości użyty.

Co do samego wyrażenia w tych dwóch wierszach, prostą składnią byłoby: „Koła dźwigać muszą ciężary chwostu barana, którego twoje utuczyły zioła”. Zaimek „jego”, jakby niepotrzebnie wtrącony, łamie zwyczajną konstrukcją. Jest to umyślna nieregularność mowy, zwana u poetów starożytnych anakoluton, bardzo często od Trembeckiego używana.

[przypis redakcyjny]

w główki — w miejsce, gdzie spoczywa głowa. [przypis redakcyjny]

W godzinie (…) gdy Wenus (…) pierwsze promienie rzucała na górę — Wenus, gwiazda zaranna. [przypis redakcyjny]

w godzinie — w jednej chwili. [przypis redakcyjny]

w gruncie — od podstaw. [przypis redakcyjny]

Wg starych wierzeń korzeń pokrzyku (w kształcie człowieka) wyrwany z ziemi krzyczy tak przeraźliwie, że ludzie słyszący jego wrzaski wpadają w obłęd. [przypis redakcyjny]

W haśle Jezus i Maryja widzi Skwarczyńska jeden z elementów ewokowania konfederacji barskiej, w której istniał wybitny kult „imienia Jezus i kult Marii”. [przypis redakcyjny]

whateffer — przekręcone z ang. what ever: cokolwiek. [przypis redakcyjny]

w hesperyskim sadzie — w ogrodzie Hesperyd rosły, według podań greckich, drzewa o złotych owocach. [przypis redakcyjny]

w hierarchii — w porządku władz według stopniowania. [przypis redakcyjny]

Whitman — o Whitmanie pisał Brzozowski, jak tu się wyraża, „niesprawiedliwie i sucho” w Legendzie Młodej Polski w rozdziale XII (Dusza samotna). [red. WL]. [przypis redakcyjny]