Przypisy

banderia — tu: chorągiew, znak gildii. [przypis redakcyjny]

bando (daw.) — obwieszczenie. [przypis redakcyjny]

bando (daw.) — ogłoszenie. [przypis redakcyjny]

bandolet — karabinek. [przypis redakcyjny]

bandolety — karabinki. [przypis redakcyjny]

bandolet (z fr: pasek, na którym jeździec wiesza broń) — tu: lekka strzelba, używana w XVII w. przez żołnierzy jazdy, strzelająca dość celnie kulami pistoletowymi; arkebuz lub muszkiet. [przypis redakcyjny]

bandolet (z wł.) — karabinek. [przypis redakcyjny]

bandura (z gr.) — rodzaj lutni, trzystrunowy instrument muzyczny. [przypis redakcyjny]

banhof (z niem.) — dworzec. [przypis redakcyjny]

banialuki — gadanie bez sensu, brednie. Wyraz wywodzi się z dzieła Hieronima Morsztyna (1580–1623) pt. Historia ucieszna o zacnej królewnie Banialuce…, zawierającego rozwlekłą, niesamowitą, niewiążącą się logicznie akcję, która przez swą bezsensowność przeszła w przysłowie. [przypis redakcyjny]

Banio właśc. Bagnio — Ferarczyk, poświęcił mu Ariost jedną z swych satyr. [przypis redakcyjny]

banitem — dziś popr. forma N. lp: banitą. [przypis redakcyjny]

bankierowie na walne jarmarki — kontrakty, wielkie doroczne zjazdy szlachty dla dokonywania transakcji handlowych. Na kontraktach bywali również przedstawiciele bankierów warszawskich, zwanych także wekslarzami. [przypis redakcyjny]

bankier — tutaj: gracz, trzymający bank czyli pulę. [przypis redakcyjny]

Bankiety, które Nina wielkiego synowie / I perscy (…) czynili królowie — Królowie asyryjscy (zwłaszcza ostatni z nich Sardanapal), „Nina synowie”, i późniejsi królowie perscy słynęli z gnuśności i zbytków. [przypis redakcyjny]

bankocetle — banknoty. [przypis redakcyjny]

Barachan i Surachan — właściwie Bałachany i Surachany, miejscowości na Półwyspie Apszerońskim, gdzie znajdują się bogate złoża naftowe. Świątynia czcicieli ognia, w której wieczny ogień utrzymywany był dzięki gazom palnym wydobywającym się z ziemi, znajdowała się w Surachanach (na początku XX w. już opuszczona). [przypis redakcyjny]

barania (…) czapka (…) miga (…) czerwonym płomieniem — czapki kozackie miały zwisające dno z czerwonego sukna. [przypis redakcyjny]

baranie flaki rozdrażnić — zagrać na skrzypcach. [przypis redakcyjny]

Baranowski Ignacy (1833–1919) — warszawski lekarz i działacz społeczny, zwolennik polityki ugodowej. [przypis redakcyjny]

Barbara Felińskiego — Wprawdzie Barbara dopiero w 1817 r. została wystawiona w teatrze, a wydrukowana dopiero w 1820, ale właśnie w 1815 r. zdobyła już autorowi rozgłos wielki w stolicy, czytywana z zapałem w salonach warszawskich; Malczewski zatem poznał ją niewątpliwie już wówczas. [przypis redakcyjny]

barbarus (łac.) — nieokrzesany. [przypis redakcyjny]

Barbarya — kraina w płn. Afryce, Tunis. [przypis redakcyjny]

Bardelon — Gian-Giacobo Bardelon, Mantuańczyk, pisarz zresztą nieznany. [przypis redakcyjny]

Bardesanes — gnostyk II wieku, żyjący w Edessie. [przypis redakcyjny]

Bardet — Fryderyk Bardet, znana wtedy firma ogrodnicza; przy ul. Senatorskiej mieściła się kwiaciarnia, a za rogatkami Belwederskimi przy drodze Wilanowskiej, w Sielcach (wtedy pod Warszawą) znajdowały się ogrody i szklarnie. [przypis redakcyjny]

bardon — dosł. lutnia, lira; wiatrobrzmiący bardon: flet. [przypis redakcyjny]

bardony — struny basowe nadające się do pieśni wojennych. [przypis redakcyjny]

bardowie — śpiewacy, a zarazem kapłani Celtów, śpiewali pieśni, przygrywając do nich na instrumencie podobnym do harfy. Po zdobyciu Galii przez Rzymian zachowali się tylko w Islandii, Walii i Szkocji. Bardowie tworzyli rodzaj zakonu, podzielonego na kilka stopni, podobnie, jak niemieccy „meistersänger”. W czasie wojny postępowali przed wojskiem, zachęcając je pieśniami do bitwy. W Szkocji zachowali się aż do XVIII wieku. [przypis redakcyjny]

Bardyn — sługa króla Monodanta, który wykradł jego syna, Brandymarta. [przypis redakcyjny]

bardziej lubi dzielnicę tylną (…) niźli dzielnicę przednią (…) — aluzja do homoseksualistów. [przypis redakcyjny]

bardzo a bardzo wiele — w pierwodr.: bardzo, o bardzo wiele. [przypis redakcyjny]

bardzo długa aleja… — Pola Elizejskie. [przypis redakcyjny]

Bardzo mi miło dowiedzieć się, żem mógł, choć bezwiednie (…) — jest to odpowiedź znanemu uczonemu, który dziękował Krasińskiemu za to, że przepowiednią rychłego zamachu stanu Ludwika Napoleona zachęcił go do operacji giełdowej tak szczęśliwej, że podwoiła jego majątek. [przypis redakcyjny]

„Bardzo się lękam o los tej książki, zwłaszcza póki II część jej nie dopełni i nie wytłumaczy; obecnie mam wrażenie, że nerwy i arterie wloką się po ziemi w sposób zgoła nieestetyczny”. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

Bargello rzymski w orszaku stu pięćdziesięciu zbirów — zbirami nazywano we Włoszech stróżów porzadku publicznego, ich dowódcą był bargello. [przypis redakcyjny]

bargello (wł.) — szef policji miejskiej. [przypis redakcyjny]

Barkla — hrabstwo Berkeley w Anglii. [przypis redakcyjny]

barkułab — burgrabia (wołoski). [przypis redakcyjny]

Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy. [przypis redakcyjny]

barnasz kąsa (starop.) — zbroja gniecie. [przypis redakcyjny]

barnasz (starop.) — zbroja. [przypis redakcyjny]

baroko — formułka ułatwiająca zapamiętanie jednej z form wnioskowania (sylogizmu). [przypis redakcyjny]

baron de Faeneste — bohater satyrycznej powieści Agrippy d'Aubignégo Przygody barona de Faeneste. [przypis redakcyjny]

baron pochowany naprzeciwko swej żony — aluzja do dwuwiersza z komedii L. De Boissy Złudne pozory, gdzie jest mowa o człowieku, który jakby zmarł za życia w niedobranym małżeństwie: Ci-git, sans avoir rendu l'ame,/ Le baron entree vis-a-vis de sa femme. („Tu spoczywa, nie oddawszy ducha, baron pochowany naprzeciwko swej żony”). [przypis redakcyjny]

baron — tu w znaczeniu: średniowieczny pan feudalny. [przypis redakcyjny]

barta (daw.) — siekiera podwójna. [przypis redakcyjny]

bartnik w Kruszwicy — legendarny Piast. [przypis redakcyjny]

Bartold — koń Brandymarta. [przypis redakcyjny]

Bartosz Paprocki, Szymon Okolski — autorzy herbarzy polskich w XVI i XVII w. [przypis redakcyjny]

Barut — miasto nadmorskie Bejrut w Syrii. [przypis redakcyjny]

barwa — liberia sługi dworskiego. [przypis redakcyjny]

barwa — liberia służby, odmienna kolorem w każdym domu magnackim. [przypis redakcyjny]

barwa — mundur, liberia. [przypis redakcyjny]

barwa (starop.) — sukno, mundur. [przypis redakcyjny]

barwa — sukno na mundur. [przypis redakcyjny]

barwa — tu: cecha, znamię. [przypis redakcyjny]

barwa — tu: mundur. [przypis redakcyjny]

barwa — umundurowanie lub element stroju, świadczący o przynależności noszącego. [przypis redakcyjny]

barwena — gatunek ryby. Przysmak rzymski. [przypis redakcyjny]

barwiczka — szminka. [przypis redakcyjny]

barwy (…) sprawuje temperament oczu i światła — [barwy] są zależne od zmysłu wzroku i od oświetlenia. [przypis redakcyjny]

Barynczyszka — wyraz ten, utworzony od nazwiska bohatera, przypominał zarazem otoczeniu słowo barin — jaśnie pan; przyrostek „-yszka” nadawał mu odcień pogardliwy. [przypis redakcyjny]

Baryni — Barignan Pietro, poeta, rodem z Pesaro. [przypis redakcyjny]

barziej (starop.) — bardziej. [przypis redakcyjny]

barziej uszczuplona — zbyt szczupła, szczuplejsza. [przypis redakcyjny]

barzo — bardzo. [przypis redakcyjny]

barzo mało mężczyzny — bardzo mało mężczyzn. [przypis redakcyjny]

Baśń ta opowiada o księżniczce, która zamknięta w więzieniu, tylko w ten sposób uniknęła śmierci, że czarodziejskie ręce, zwieszające się z pułapu, dostarczały jej jadła i napoju. [przypis redakcyjny]

basałyk — batog z uwiązaną na końcu kulką ołowianą. [przypis redakcyjny]

basałyk — właściwie: bicz z kulą ołowianą na końcu. [przypis redakcyjny]

basarunek (z niem. Besserung) — kara sądowa za okaleczenie. [przypis redakcyjny]

basarunek ( z niem.) — grzywna sądową za obrazę. [przypis redakcyjny]

basarunek (z niem.) — wynagrodzenie za krzywdę; odszkodowanie; chłosta, cięgi. [przypis redakcyjny]

baserunek (z niem.) — odszkodowanie za sprawiony ból. [przypis redakcyjny]

Basia — lewy dopływ Proni, która wpada do Soży, prawego dopływu Dniepru. [przypis redakcyjny]

Basta! basta! (wł.) — Dosyć! dosyć! [przypis redakcyjny]

bastiony (z fr.) — narożne umocnienia wałów fortecznych, wieże fortyfikacyjne. [przypis redakcyjny]

Bastya — Bastia del Genivolo, szańce nad rzeką Zanniolo w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]

Bastya — Bastia del Genivolo, szańce nad rzeką Zanniolo w północnych Włoszech. [przypis redakcyjny]

basy — ślady na ciele od plag, cięgi. [przypis redakcyjny]

basza a. pasza — wielkorządca, namiestnik, dowódca wojsk; tutaj poeta ma na myśli Mohameta Ali. [przypis redakcyjny]

basza a. pasza (z tur.) — wielkorządca turecki. [przypis redakcyjny]

basza a. pasza (z tur.) — wysoki urzędnik turecki; pan. [przypis redakcyjny]

baszta — kasztel; było ich dwa na większych okrętach, jeden na sztabie, drugi na rufie okrętu, w razie burzy rozrzucano je, ażeby ulżyć okrętom. [przypis redakcyjny]

baszty Świętej Trójcy — Kleiner przypomina, że tę wołyńską warownię widział Krasiński w r. 1825 „i w liście do Ojca z dnia 26 września 1825 opisał malowniczo, jak wynurza się z mgły jesiennej”. [przypis redakcyjny]

batalia (z wł.) — tu: siła zbrojna. [przypis redakcyjny]

batalia (z wł.) — tu: siła zbrojna, wojsko. [przypis redakcyjny]

batalie — bitwy, walki. [przypis redakcyjny]

batalij — [daw. forma D.lm;] bitew. [przypis redakcyjny]

bateria — w ówczesnej armii 8 dział. [przypis redakcyjny]

batiar — andrus; [łobuziak; red. WL]. [przypis redakcyjny]

batiki — materiały barwione specjalną techniką tejże nazwy. [przypis redakcyjny]

batiuszka (ros.) — ojczulek (o popie). [przypis redakcyjny]

bat'ko (ukr.) — ojciec. [przypis redakcyjny]

bat'ku (ukr.) — ojcze. [przypis redakcyjny]

Batów — Batów w województwie podolskim. Bitwa 1 i 2 czerwca 1652 roku. Marcin Kalinowski hetman z wielu innymi poległ, jeńców do 5000 w pień wycięto — ledwie zostawiono przy życiu. [przypis redakcyjny]

Batoh — miejscowość w daw. województwie bracławskim na Ukrainie; niedaleko pod Ładyżynem poniósł klęskę Łużecki 18 lipca 1672 r. [przypis redakcyjny]

batohowskie — klęska pod Batohem 2 czerwca 1652 r. [przypis redakcyjny]

Battonia — hrabstwo Bath w Anglii. [przypis redakcyjny]